Klasa I: średniowiecze powszechne - m. podstawowy

https://www.youtube.com/watch?v=ApG62icoVjc&ab_channel=JDBrickProductions

d

 

https://www.youtube.com/watch?v=ApG62icoVjc&ab_channel=JDBrickProductions

Wykaz tematów

• 6. 1. Spór cesarstwa z papiestwem o inwestyturę
• 6. 2. Wyprawy krzyżowe
• 6. 3. Mongołwoie i ich podboje
• 6. 4a. Świat średniowiecznych rycerzy
• 6. 4b. Wieś i miasto w średniowieczu
• 6. 5. Kościół w średniowieczu
• 6. 6. Schyłek średniowiecza
• 6. 7. Kultura średniowiecza
• 6. 8. Podsumowanie: 
• Chronologia wydarzeń
• Galeria postaci
• Katalog nazw
• Słowniczek pojęć

*** Na zielono zaznaczono materiały dodatkowe ***

Podsumowanie rozdziału Vł Pełnia i schyłek średniowiecza

• I Między cesarstwem a papiestwem
• 1. W IX-XI w. postępował upadek znaczenia Kościoła. Szerzyły się nepotyzm, symonia i skandale obyczajowe. Problemy te wiązały się m.in. z zależnością Kościoła od władz świeckich.
• 2.Idea odnowy Kościoła pozostawała jednak żywa, a pro-gram jego naprawy opracowano w klasztorze w Cluny.
• 3.W 1073 r. pontyfikat rozpoczął zwołennik reform, papież Grzegorz V), który ograniczył nepotyzm i symonię, a w 1075 r. zakazał świeckim władcom mianowania biskupów.
• 4.Przeciwko tej decyzji ostro wystąpił krót niemiecki Henryk IV, który jednak został ekskomunikowany przez papieża i musiał się przed nim ukorzyć w Canossie (1077 r.).
• 5.Kres sporu przyniósł konkordat w Wormacji zawarty w 1122 r. Odtąd biskupów mianował papież, ale to świeccy władcy nadawał) im ziemię.
• 6.W 1054 r., doszło do wietkiej schizmy wschodniej - trwającego do dziś rozdzieienia Kościoła zachodniego i wschodniego.
• S Wyprawy krzyżowe
• 1.Krucjaty były odpowiedzią na pojawienie się na Wschodzie Turków sełdzuckich. którzy zajęłi Ziemię Świętą i zagrażali Bizancjum.
• 2.Pierwszą krucjatę zorganizowano na wezwanie papieża w 1096 r. Wyprawa ta zakończyła się powodzeniem, a na zdobytych ziemiach utworzono Królestwo Jerozolimskie.
• 3.W X)I w. do obrony zdobyczy terytoriałnych na Wscho-dzie powołano zakony rycerskie: templariuszy, joannitów i Krzyżaków.
• 4.Sukcesy muzułmanów w walkach z chrześcijanami dopro-wadziły do organizacji I) i III krucjaty, ałe te nie osiągnęły swoich cełów. W 1204 r. [V krucjata zakończyła się zaś zdobyciem i ograbieniem Konstantynopola.
• 5.Ostatnia twierdza krzyżowców - Akka w Ziemi Świętej - padła w 1291 r.
• 6.Wyprawy krzyżowe wzmocniły niechęć pomiędzy Ko-ściołem wschodnim i zachodnim oraz światem islamu, ałe wywarły także ogromny wpływ na rozwój gospodarczy i kułturałny Europy.
• B Najazdy mongotskie
• 1Mongołowie byli koczowniczym ludem, zamieszkującym stepy na pograniczu Syberii i stepów Mongolii. W po-czątkach XIII w. ich plemiona zostały zjednoczone przez Temudżina, który przyjął wówczas tytuł Czyngis-chana.
• 2W ciągu zaledwie 20 lat Mongołowie podbili ogromne ob-szary Azji - od wybrzeży Chin po granice Europy.
• 3Podstawą tych sukcesów byty: niezwykle efektywna armia oparta na konnicy i surową dyscyplinie, metodyczne okrucień-stwo. zastosowanie rozmaitych wynalazków technicznych- (np. gazów bojowych) oraz specyficzna taktyka walki.
• 4Mongołowie dwukrotnie atakowali Europę. W 1223 r. ich zwiad rozbił siły książąt ruskich w bitwie nad Kałką. Z kolei w 1236 r. ich armia zajęła ziemie Bułgarów kamskich i książąt ruskich, a następnie pokonała wojska książąt polskich i króla Węgier w 1241 r.
• 5Utworzone przez Mongołów imperium szybko rozpadło się na mniejsze państwa. W Europie ich panowanie odci-snęło szczególne piętno na Rusi.
• Wieś i miasto w średniowieczu (rozdział nadobowiązkowy)
• 3W XI w. w Europie rozpoczęło się wyraźne ożywienie gospodarcze. Wiązało się ono z ustaniem najazdów ze-wnętrznych oraz znacznym zwiększeniem produkcji żyw-ności na skutek upowszechnienia trójpolówki i lepszych narzędzi do uprawy roli oraz zastosowania młynów.
• 4Przyrost demograficzny wywołał potrzebę zakładania no-wych wsi. Ich mieszkańcy cieszyli się zwykle pewną formą samorządności, a z góry ustaloną opłatę za użytkowanie ziemi uiszczali w pieniądzu.
• 5Jednocześnie rozwijały się także miasta, z których naj-większe szybko wywalczyły sobie niezależność od wład-ców feudalnych i powołały samorządne władze.
• 6Miejskie społeczeństwo dzieliło się zwykle na trzy warstwy: patrycjat, pospólstwo i ptebs. Dwie pierwsze składały się z obywateli, którzy zajmowali się handlem i rzemiosłem, ostatnią tworzyli mniej zamożni mieszkańcy ośrodka.
• 7Za organizację handlu i produkcji w miastach odpowiadały gildie i cechy. Niekiedy tworzono także większe zrzeszenia obejmujące szereg miast, jak np. Hanza.
• Kościół w średniowieczu
•  W XI w. w Kościele nośne stały się hasła wzywające do powrotu do ubóstwa i pokory pierwszych chrześcijan. Na przełomie XI i XI) w. duże znaczenie zyskał zakon cyster-sów, który realizował te postulaty.
• podobne hasła głosiły także ruchy religijne, które rozwijały się w miastach. Ich radykalne poglądy były jednak uzna-wane za heretyckie. W połowie XII w. na południu Fran-cji dużą popularność zyskali katarzy, przeciwko którym w 1209 r. papież ogłosił krucjatę.
• W początkach XIII w. zostały założone dwa zakony że-bracze: franciszkanów (braci mniejszych) i dominikanów (Zakon Kaznodziejski). Ich wspólnoty działały w miastach, utrzymywały się z jałmużny i zajmowały głównie głosze-niem kazań.
• 4. W1309 r. papież Klemens V przeniósł kurię papieską do Ąwinionu. Podjęta w 1378 r. próba powrotu do Rzymu doprowadziła do wielkiej schizmy zachodniej - podziału Kościoła zachodniego na zwolenników dwóch-trzech pa-pieży. Jedność Kościoła udało się odbudować dopiero w 1417 r., w trakcie soboru w Konstancji.
• g Europa późnego średniowiecza
• Od połowy XIV w. Europą wstrząsały wojny, konflikty spo-łeczne i klęski żywiołowe.
• W latach 1337-1453 Francja i Anglia toczyły tzw. wojnę stuletnią. Zakończyła się ona wyparciem Anglików z tery-torium Francji, ale osłabiła pozycję rycerstwa, które oka-zało się mniej skuteczne od wojsk zaciężnych.
• W 1348 r. w Europie wystąpiła epidemia dżumy (czarna śmierć), która objęła niema) cały kontynent. Ogromna śmiertelność doprowadziła do wieloletniego załamania gospodarczego.
• Zapaść ta stała się jedną z przyczyn powstań ludowych, które wybuchły we Francji (tzw. żakeria w 1358 r.) i w Anglii (w 1381 r.). Ruchy te krwawo stłumiono.
• Na przełomie XIV i XV w. w Czechach powstał ruch re- ligijno-społeczny, którego przywódcą był Jan Hus. Jego śmierć spowodowała wybuch wojen husyckich, które trwały do 1434 r.
• W drugiej połowie XIV w. w Europie pojawiii się Turcy osmańscy, którzy - po szeregu zwycięstw nad armiami władców europejskich (m.in. pod Warną w 1444 r.) - w 1453 r. zajęli Konstantynopol.
• Kułtura średniowiecznej Europy (poniższe pojęcia do opanowania)
• Kultura dojrzałego średniowiecza miała charakter uniwersalny: na całym obszarze zachodniego chrześcijaństwa kształcono się wedle jednego wzoru, posługiwano jednym językiem, wyznawano podobne wartości.
• W XI-XIII w. w architekturze dominował styl romański. Budowie romańskie składały się z prostych geometrycznych brył, miały grube kamienne mury i niewiełkie okna. Ich dekorację stanowiły fantazyjne rzeźby i freski.
• Od połowy XII w. rozwijała się architektura gotycka. Bu-dowle gotyckie odznaczały się niezwykłą wysokością, którą osiągano dzięki wykorzystaniu skłepień krzyżowo- -żebrowych, ostrych łuków i systemów przypór. Ściany budowli odciążano dodatkowo za pomocą wielkich okien, które zwykle zdobiono wttrażami. Gotyk powszechnie występował nie tytko w architekturze sakralnej i obronnej, a)e także - miejskiej.
• W późnym średniowieczu dynamicznie rozwijała się kul-tura miejska i uniwersytety, których początki sięgają prze-łomu Xł i XII w. Stopniowo coraz bardziej dostępne stawały się książki, co wtązało się z zastosowaniem papieru (X)V w.) i druku (od połowy XV w.).

 

KIEDY WYMYŚLONO NAZWĘ "ŚREDNIOWIECZE"?

Sławny włoski poeta Petrarka (zm. 1374) jako pierwszy wspomniał o „okresie ciemności”, spowijającym świat od upadku Rzymu i wciąż trwającym za jego czasów. Dopiero jednak w roku 1469 po raz pierwszy użyto nazwy „wiek średni” (jeszcze w liczbie pojedynczej, nie zaś mnogiej). WIĘCEJ NA TEN TEMAT: https://wielkahistoria.pl/kiedy-skonczyla-sie.../

 6. 1. Wzloty i upadki KK oraz spór cesarstwa z papiestwem o inwestyturę

 

Gotycki kościół i klasztor benedyktyński Saint-Michel w Normandii ukazuje potęgę zakonów w średniowieczu https://youtu.be/-rhtVj0gJMU?t=47

  

Dawny klasztor benedyktyński na wzgórzu Mont Saint-Michel w Normandii na wybrzeżu atlantyckim Francji. Ufundowane w 966 roku opactwo św. Michała Archaniła dzieli niemal 2 kilometrowa grobla, która w czasie przypływów z prędkością galopującego konia zalewana jest przez morze, którego poziom podnosi się o 7 metrów, zatapijając drogę, co czyni klasztor niemalże niemożliwym do zdobycia.

REFORMA GREGORIAŃSKA, to : "działania reformatorskie podjęte w Kościele katol. w XI-XII w. w celach:
a) politycznych
- scentralizowanie kościoła wokół papieża.
- uwolnienie Kościoła spod władzy świeckiej poprzez
- zlikwidowanie ingerencji władz świeckich w obsadę stanowisk kościelnych ( spór o inwestyturę).
b) podniesienia prestiżu i stanu KK
- usunięcia symonii (handlu godnościami i urzędami kościelnymi),
- wprowadzenia celibatu (bezżeństwa) księży
Wykonawcami r.g. byli głównie mnisi związani z kongregacją Cluny; z nich wywodzili się doradcy papieży, a takze papież reformator - Grzegorz VII, od którego imienia nadano nazwę reformom, oprac. na podstawie: encyklopedia.interia.pl
Podobne hasła:
GREGORIAŃSKI CHORAŁ, rzymski chorał
Cluny, miasto franc. w Burgundii,...

Chorał gregoriański – liturgiczny jednogłosowy śpiew w kościele rzymskokatolickim. Nazwa pochodzi od papieża Grzegorza I (koniec VI w.), który miał śpiewy te zebrać i uporządkować. Chorał gregoriański był rozwijany, kodyfikowany i notowany w krajach zachodniej i centralnej Europy podczas IX i X wieku  https://youtu.be/-rhtVj0gJMU?t=47; https://youtu.be/wMGSgsOUKtc?t=2092; 

1. Sytuacja Kościoła w X i XI wieku
a. biskupstwa i opactwa były całkowicie uzależnione od władzy seniorów, którzy nadawali im ziemię i dzięki temu decydowali o obsadzie najwyższych urzędów kościelnych
b. dostojnicy kościelni upodabniali swój styl życia do zwyczajów świeckich feudałów
c. sytuację w Kościele pogarszały
–  symonia – czyli praktyka sprzedaży godności kościelnych
– nepotyzm  – rozdawana godności kościelnych krewnym
d. upadek autorytetu papieży
– godność papieska stała się przedmiotem walk między możnymi rodami włoskimi
– cesarz  Otton I podporządkował papiestwo cesarstwu

2. Ruch odnowy życia religijnego
a. opactwo benedyktynów w Cluny (czyt.: klini) zapoczątkowało ruch odnowy życia religijnego w klasztorach – tzw. ruch kluniacki
– zwalczanie symonii
– wprowadzenie celibatu księży
b. w XI wieku wprowadzono zasadę wyboru papieża przez kardynałów – konklawe 
3. Program reformy Grzegorza VII
a. Grzegorz VII dążył do uwolnienia duchowieństwa od władzy świeckiej oraz jego całkowitego podporządkowania papieżowi
b. reformom Grzegorza VII sprzeciwił się cesarz Henryk IV
c. podział Europy na dwa obozy:
– cesarski
– gregoriański
 
4. Spór o inwestyturę
a. Henryk IV zwołał synod do Wormacji (1076 r.)
b. Grzegorz VII obłożył Henryka IV klątwą kościelną
c. Henryka IV ukorzył się przed papieżem w Canossie – 1077 r.
d. po zdjęciu klątwy Henryk IV stłumił opozycję i usunął ze stolicy apostolskiej Grzegorza VII
e. w roku 1122 został zawarty Konkordat wormacki
– biskupi i opaci wybierani kanonicznie i zatwierdzani przez papieża – inwestytura duchowna
– cesarz nadaje im beneficja związane z ich diecezjami 
 
5. Papiestwo u szczytu potęgi za pontyfikatu Innocentego III
a. umocnienie władzy papieskiej w Kościele
– centralizacja zarządzania Kościołem
– objęcie zakonów bezpośrednim zwierzchnictwem papieskim
– uznanie przez sobór laterański IV absolutnej władzy papieskiej – 1215 r. 
b. papocezaryzm – zwierzchnictwo papieża nad cesarzem
 
6. Schizma wschodnia – 1054 r. 
 

 
źródło fot.: https://r.pl/atrakcje/francja/normandia/klasztor-mt-st-michel 

• prawowierni chrześcijanie? którzy to? spór katolicy vs prawosławni
• Spór o filioque - Przez Syna czy od Syna?  
• "Źródłem wyjątkowo zażartych kłótni – a może raczej pretekstem do nich – stała się też tak zwana sprawa filioque. (...): W chrześcijaństwie wybuchł nowy spór. Czy Duch Święty pochodzi od Ojca przez Syna, czy też od Ojca i Syna? Z tego drugiego sformułowania, zwanego filioque, wynikała równa, a nie jedynie następcza rola Chrystusa. Dla niewtajemniczonych był to spór z gatunku 'ile aniołów zmieści się na łebku od szpilki', a mimo to podzielił imperia."
• Konflikt był poważny, ale z perspektywy teologicznej – kompletnie nieuzasadniony. Na zachodzie twierdzono, że dopisek o pochodzeniu Ducha Świętego od Syna (fillioque) zawsze znajdował się w wyznaniu wiary. To była jednak bzdura. Takiej formuły nie wprowadził żaden sobór, 
• "Sławny XVIII-wieczny historyk Edward Gibbon twierdził, że da się wskazać precyzyjny moment rozpadu Kościoła. Do podziału na katolicyzm i prawosławie miało dojść dokładnie 16 lipca 1054 roku. Ale czy rzeczywiście właśnie ta data była przełomowa? I czy to prawda, że do jednego z najważniejszych wydarzeń w dziejach Europy doszło na skutek zwykłej kłótni? (...)
• Tak zwana schizma wschodnia (...) uchodzi za najważniejszy konflikt religijny epoki. Mimo to „nie da się jej precyzyjnie datować ani łatwo wskazać przyczyn, które do niej doprowadziły”.
• Wbrew prostym wyjaśnieniom dawnych badaczy, schizma nie była jednostkowym wydarzeniem, do jakiego doszło w roku 1054, ale procesem rozciągniętym na całe stulecia.
• Podziały między wschodem a zachodem narastały niemal od zarania chrześcijaństwa. Wiązały się one, (...) ze stopniowym, „powolnym rozchodzeniem się dwóch światów chrześcijańskich, z których każdy miał swoją historię, swój główny język, swoje praktyki religijne, swoją ortodoksyjność”.
• Różnice kulturowe i sam dystans geograficzny sprawiały, że odmienności między chrześcijanami z różnych regionów tylko pogłębiały. Oficjalnie u podstaw zażartych dysput zawsze stały kwestie doktrynalne bądź liturgiczne. W rzeczywistości jednak nawet ważniejsze okazywały się spory ambicjonalne, czysto polityczne. Zob. więcej:
• https://wielkahistoria.pl/przyczyny-wielkiej-schizmy-wschodniej-jak-doszlo-do-rozlamu-miedzy-katolicyzmem-i-prawoslawiem/?fbclid=IwAR3oG1ffI-ubu0UPGbuoFrC-smOAckcMUVV1ISrO8t5HeaojBuPiqwuXsyA
• Czytaj więcej na https://encyklopedia.interia.pl/historia/news-reforma-gregorianska,nId,2084584#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=chrome

6. 5. Święci i heretycy - Sukcesy i porażki KK w średniowieczu

https://youtu.be/J3t9Amg_yQ4

Długo ale ciekawie o problemach kościoła: https://youtu.be/M9UD8lUVJY8?t=3

Wojny albigeńskie trwały ok. wiek, z największą intensywnością w czasie 20-letniej krucjaty katarskiej (1209–1229). Jej początek to m.in. oblężenie, kapitulacja i wygnanie katarów z Carcassonne w 1209 roku. Wojny skończyły się w połowie wieku. Jedną z ostatnich twierdz było Montségur, które wytrzymało dziewięciomiesięczne oblężenie zanim skapitulowało w1244 roku. 

1. Kościół w XI-XIII wieku
a. rozwój sieci parafialnej 
– bardziej skuteczna katechizacja
– konsolidacja wspólnot parafialnych
– tworzenie szkół przyparafialnych
b. sobór laterański IV w 1215 r. ustalił religijne obowiązki wiernych

2. Działalność zakonu cystersów
a. zakon został utworzony przez na przełomie XI i XII w. przez Roberta z Molesme
b. reguła zakonna cystersów głosiła:
– powrót do ewangelicznego ubóstwa
– zakonnicy mieli obowiązek modlić się i pracować
c. cystersi posiadali rozległe pola uprawne – przyczynili się do rozwoju poziomu rolnictwa
d. zabudowa klasztoru
– kościół
– kapitularz – miejsce obrad mnichów
– biblioteka i skryptorium – miejsce, w którym przepisywano książek
– dormitorium – sypialnia
– wirydarz – ogród na głównym dziedzińcu

3. Herezje średniowieczne
a. waldensi
– praktykowanie radykalnego ubóstwa
– uznanie Biblii za jedyny autorytet
– wprowadzenie kapłaństwa świeckich
– odrzucenie całej nauki Kościoła
– walka z instytucją Kościoła
– zasadniczym punktem doktryny religijnej nauka o dualizmie (istnienie dwóch równorzędnych sił – dobra i zła)
b. katarzy (albigensi)
– odrzucenie całej nauki Kościoła
– walka z instytucją Kościoła
– zasadniczym punktem doktryny religijnej nauka o dualizmie (istnienie dwóch równorzędnych sił – dobra i zła)
c. ogłoszenie przez Innocentego III krucjaty przeciw albigensom

13. wiek: 35 lat wojen z katarami

W 1209 roku krzyżowcy otoczyli Béziers, żądając, by wydano wszystkich katarów. Miasto odmówiło i doszło do walki. Miasto zostało zdobyte następnego dnia. Pomimo tego, że powszechnie szacowano ilość katarów w Béziers na 500 ludzi, wymordowano wszystkich mieszkańców. Według cysterskiego pisarza Cezara z Heisterbach, jeden z przywódców armii krzyżowców, legat papieski Arnaud Amaury, pytany, w jaki sposób rozpoznać katarów wśród mieszkańców miasta, odpowiedział Zabijcie ich! Bóg rozpozna swoich. 

Zginęło wówczas ok. 10 tysięcy osób. Wieści o straszliwym czynie w Béziers rozeszły się błyskawicznie, budząc przerażenie wśród ludności całego regionu.

"Po 10 miesiącach oblężenia skapitulowało Montségur – jeden z ostatnich katarskich bastionów w Langwedocji. Tego dnia około 200 heretyków spłonęło na stosie, wśród nich katarski biskup Tuluzy Bertran Marti. Był to ostatni akord prowadzonej od 1209 roku walki z tym ruchem religijnym. (...) [Ustalono warunki kapitulacji] Walczący mogli odejść zabierając swój dobytek, ale heretycy, którzy nie wyrzekli się swej wiary i nie odbyli spowiedzi zostali skazani na stos. Dzień przed opuszczeniem zamku [dowodzący obroną] Piotr Roger de Mirepoix umożliwił ucieczkę tajnym korytarzem, ukrytym pod zbiornikiem z wodą, czterem spośród nich. Mieli oni odszukać innych katarów i dalej nauczać Wierzących. Niezwykłe, że spośród obecnych w twierdzy heretyków tylko czterech wykorzystało okazję do ucieczki i to nie dla ratowania życia, ale dla dobra religii. Pozostali nie zgodzili się na nawrócenie, z własnej woli i ze spokojem przyjęli straszną śmierć. 16 marca 1244 roku rycerze opuścili Montségur. Doskonali, którzy odmówili nawrócenia spłonęli tego dnia na stosie. Był wśród nich biskup Bertrand Marti oraz… kobiety z rodu pana Montségur: jego córka Esklarmonde i żona Corba. Upadek Monségur stanowił kolejny cios zadany katarom, którzy utracili głównego przywódcę duchowego, stolicę i bezpieczne schronienie. Heretycy ulegli całkowitemu rozproszeniu, do czego przyczyniła się również gorliwa działalność inkwizycji". Czytaj więcej: https://histmag.org/Montsegur-upadek-katarskiej-twierdzy-9207

https://youtu.be/tsI8PpKbb_w ; https://youtu.be/UaYyJhLB4Qw

Wygnanie katarów z Carcassonne w 1209 roku



Święty Dominik Guzman i albigensi. Obraz z XV wieku przedstawia cud w Fanjeaux, kiedy to wg przekazów księgi katarów i katolików zostały potraktowane ogniem w obecności Świętego Dominika, katolickie trzykrotnie oparły się płomieniom.


  

4. Działalność inkwizycji – instytucja Kościoła katolickiego powołana przez papiestwo w drugiej poł. XII w. do walki z wszelkimi przejawami herezji

5. Powstanie zakonów żebraczych

– najważniejszym obszarem działania były miasta
– zakonnicy utrzymywali się z jałmużny
– prowadzili działalność duszpasterską
b. franciszkanie
– założycielem św. Franciszek z Asyżu
– nadanie nazwy „Zakonu Braci Mniejszych” – 1209 r.
– realizacja ideału życia w ubóstwie
c. dominikanie – Zakon Kaznodziejski
– założycielem Dominik Guzmán (św. Dominik)
– zatwierdzenie reguły zakonnej w 1216 r.
– najważniejszym celem było zwalczanie herezji poprzez nauczanie

6. Kryzys w Kościele katolickim
a. niewola awiniońska papieży
– konflikt papieża Bonifacego VIII z Filipem IV Pięknym
– przeniesienie przez Klemensa V siedziby papieży do Awinionu  1309–77
– nastąpiło silne uzależnienie papiestwa od monarchii francuskiej
b. wielka schizma zachodnia (1378–1417 r.)
– przeniesienie przez Urbana VI stolicy papiestwa do Rzymu – 1378 r.
– kardynałowie francuscy dokonali wyboru Klemensa VII na papieża rezydującego w Awinionie
– funkcjonowały dwa kolegia kardynalskie i dwaj papieże: rzymski i awinioński
– podział Europy na dwie obediencje – posłuszeństwa
c Rozłam w Kościele zakończył sobór w Konstancji 1414-1418 r.
 – wybór Marcina V jako jedynego papieża
– uznanie soboru powszechnego za najwyższą władzę ustanowioną przez Boga

"Z osobą Franciszka wiązano dar niedoścignionego wyrzeczenia się ziemskich dóbr – jak mówiono, od czasów Chrystusa aż do Biedaczyny z Asyżu Pani Ubóstwo cierpiała jako wdowa[1]. Atrybutem Dominika miał być natomiast przede wszystkim rozum[2], co było widoczne w charyzmacie założonego przez niego Zakonu Kaznodziejskiego. Oczywiście, warto tutaj pamiętać, że pisma duchowego ojca Braci Mniejszych są pełne mądrości i przenikliwości (a niedługo po jego śmierci franciszkanizm zaczął imponujący podbój uniwersytetów), zaś młody Dominik sprzedał swoje podręczniki akademickie, żeby wspomóc biednego. Obaj byli mistrzami cnót zakonnych – ubóstwa, czystości i posłuszeństwa – ale tradycja akcentuje to, co dla nich charakterystyczne po to, by ukazać, jak ich sposoby życia mogą się uzupełniać.

Spotkanie Franciszka i DominikaWyrazem tej bliskości były także legendy opisujące spotkanie świętych, które miało odbyć się w jednym z rzymskich kościołów (lub w drodze do miasta). Czy tak było? Raczej nie, ale opis, według którego wymienili się szczególnymi prezentami – Franciszek miał podarować sznur od habitu, a Dominik różaniec (lub, zależnie od wersji, pasek) – jest uroczym przykładem hagiograficznej twórczości. Była ona potrzebna nie tylko po to, by inspirować pobożne myśli i uczucia, ale również by przypominać o braterskiej bliskości członkom obu zakonów żebraczych. Niejednokrotnie popadały one w mniejsze lub większe kontrowersje, zwłaszcza na polu duszpasterskim i naukowym."

Pierwszy stygmatyk kościoła - "Święty Franciszek z Asyżu przedstawiony został w momencie otrzymywania stygmatów. Wydarzenie to, zgdonie z pierwszymi biografiami Biedaczyny, miało miejsce 14 lub 15 września 1224 na La Vernie w Toskanii. Święty, przebywając w odosobnieniu na modlitwie, miał wizję serafina trzymającego ukrzyżowaną nagą postać mężczyzny. Od tego momentu na jego ciele odradzały się znaki Męki Pańskiej, tzn. stygmaty, które starał się ukrywać aż do swej śmierci w 1226. Stygmatyzacja św. Franciszka stała się fenomenem nieodłącznie związanym z duchowością ruchu franciszkańskiego, stąd coraz częstsze przedstawianie jej na obrazach religijnych w środowisku minoryckim w następnych wiekach (klasztory franciszkańskie i klariańskie, kościoły tercjarzy)" https://www.liturgia.pl/Filadelfia-przyjazn-kanonizowana/

Jan Kapistran, wł. Giovanni da Capestrano (ur. 1386 w Abruzji, zm. 1456 w Uliak nad Dunajem) – franciszkanin obserwant (OFM), kaznodzieja, założyciel klasztorów Braci Mniejszych Obserwantów[a], święty Kościoła katolickiego. Sam nadał sobie przydomek świętego żołnierza, gdy w wieku 70 lat, w 1456 poprowadził krucjatę przeciwko imperium osmańskiemu w czasie bitwy pod Belgradem. Jako święty katolicki został ogłoszony patronem prawników.

Jaki strój noszą franciszkanie? Kim są bernardyni? Zobacz piknik franciszkański w Kalwarii Zebrzydowskiej https://youtu.be/8cF9Lkd4dUU

Jeden z 7 zabytków z listy UNESCO w Polsce?

6. 2. Krzyżowcy: Pobożni i pokorni, czy cyniczni, bezlitośni mordercy? 

Wyprawy krzyżowe. Przyczyny, przebieg i skutki.

(...) Zofii Kossak-Szczuckiej, która w sposób fabularyzowany przedstawia 

tę problematykę w III-tomowej mini sadze ("Krzyżowcy", "Król trędowaty" oraz "Bez oręża"). 

Otwierające rozdziały mówią o grupie Polskich rycerzy, którzy po śmierci Bolesława III 

Krzywoustego, w okresie bezkrólewia, odpowiadają na wezwanie papieża Urbana II i udają się do 

Clermont, by w końcu powędrować do Ziemi Świętej. W miarę rozwoju fabuły uwaga jest 

poświęcana innym nacjom. Jak dla mnie wielką gratką jest wzmianka o "starcu z gór", który 

wychowywał młodych arabskich chłopców na fanatycznych wojowników muzułmańskich.

Ich posłuszeństwo jest owiane legendarną sławą, ponieważ byli mu tak oddani, że ponoć kiedy 

skinął palcem - ci skakali z muru w przepaść ponosząc śmierć w imię udowodnienia bezgranicznej 

i bezwarunkowej uległości. Brzmi znajomo? Kossak-Szczucka nie jest jedyną pisarką, która 

wspomina o "asasynach" i to już w roku 1936. Zresztą nawet w popkulturze jest o nich mowa, jak 

choćby w utworze Ryszarda Andrzejewskiego, potocznie zwanego Peją, pt. "Terrorym" ("tysiącletni

asasyni"). Ta grupa przewija się przez zbyt wiele podań, żeby uznać serię Assassin's Creed jedynie 

za fikcję. W pierwszej odsłonie jest nawet misja, w której musimy zabić Wilhelma z Montferratu, 

pierwszego męża Sybilli Jerozolimskiej, ojca Baldwina V! Jak dla mnie - fascynujące jest 

przenikanie się tych samych wątków na różnych płaszczyznach...

  

polecam: 

https://zpe.gov.pl/a/czas-krucjat/Dv0WvZSbP

zadania: https://zpe.gov.pl/a/mapa-interaktywna/DBJKPdKfx

 

The Crusades ("Eyes Without a Face" by Billy Idol) by / historyteachers

https://www.youtube.com/watch?v=GCN1s9g9Mfo&ab_channel=KnightSGCArchive

https://youtu.be/weMhSSYoRi4?si=73h6EWjYnHWCHsMK&t=7

 

https://www.youtube.com/watch?v=QotV8cYfqoA&ab_channel=GhostDog780430

Polemika z "Czarną legendą" Krucjat https://www.youtube.com/watch?v=Alx_NXaXP0s&ab_channel=WojnaIdei

 

 Muzułmanie i Krzyżowcy pomimo walk starali się pokojowo współżyć przez dziesiątki lat, co od czasu do czasu zakłócali pojedyńczy szaleńcy. Jakie refleksje masz po obejżeniu sceny: Jerozolima przybyła! https://youtu.be/HxOohaleI4M

Zadanie: Wypisz najważniejsze pojęcia pojawiajace się w filmie. Jakie jest wg Ciebie jego przesłanie https://youtu.be/4kmq30J3AB8?t=163 (od 2:40 do 6:40)

https://youtu.be/4kmq30J3AB8?t=163

od 2 do 10 minuty (średnie): https://youtu.be/X0zudTQelzI?si=K3CEd9-xVkBf9lv5&t=124

Sabaton - The Last Stand (Music Video) https://youtu.be/gtbbIB776ks?si=NIwJDuexsuTYO7ng&t=1

 
March of the Templars - The Jerusalem Has Come / LADT

https://www.youtube.com/watch?v=-nwRMa1RNDI&ab_channel=LADT

Lego - Battle Of Hattin 1187 https://www.youtube.com/watch?v=17UwJ8Oa6TE&ab_channel=PalmValleyDiecastCity

I. Geneza krucjat

1. Chrześcijanie od wczesnego średniowiecza toczyli walki z muzułmanami na Półwyspie Iberyjskim (Półwysep Pirenejski)
2. Sytuacja w Ziemi Świętej
a. Ziemia Święta była dla chrześcijan ważnym celem pielgrzymek – Kalwaria i Grób Pański w Jerozolimie.
b. od połowy VII w. Ziemia Święta znajdowała się pod panowaniem muzułmanów
– do połowy XI w. była pod panowaniem arabskim – kalifat bagdadzki
– w połowie XI w.  została opanowana przez Turków seldżuckich – utrudniali chrześcijanom dostęp do miejsc świętych
c. po opanowaniu Anatolii, Palestyny i Syrii Turcy bezpośrednio zagrozili cesarstwu bizantyjskiemu
3. Apel papieża Urbana II na synodzie w Clermont (czytaj klermą) – 1095 r.
a. papież wezwał chrześcijan do walki z muzułmanami w celu wsparcia Bizancjum i odzyskania Ziemi Świętej
b. dla papieża krucjaty były również sposobem na zwiększenie autorytetu i znaczenia papiestwa
c. uczestnikom przyobiecał bogate łupy wojenne i zbawienie po śmierci
d. uczestnicy krucjat liczyli również na zdobycie nowych ziem

II. Przebieg krucjat
1. Pierwsza krucjata – „ludowa” – 1096 r.
a. masowo wzięli w niej udział chłopi
b. nieprzygotowany do długiej wyprwy tłum dopuszczał się licznych rabunków i pogromów żydowskich
c. wyprawa została rozgromiona w Anatolii prze wojska tureckie
2. Pierwsza wypraw rycerska  (1096-1099 r.)
a. w wyprawie wzięło udział 40-60 tys. rycerzy
b. w 1099 r. krzyżowcy zdobyli Jerozolimę
c. na odzyskanych ziemiach powstało Królestwa Jerozolimskie
d. w celu ochrony pielgrzymów i obrony Ziemi Świętej utworzono zakony rycerskie:
–   templariuszy
–   joannitów
–   Krzyżaków
4. Niepowodzenie wypraw krzyżowych
a. II krucjata (1147-1149)
– zorganizowana przez króla niemieckiego Konrada III i króla francuskiego Ludwika VII
– zakończona porażką
b. sukcesy Saladyna
– zjednoczył Arabów i Turków
– zdobył Jerozolimę (1187)
c. III krucjata (1189-1192)
– udział Fryderyka Barbarossy, Ryszarda Lwie Serce i Filipa II Augusta
– zakończyła się zawarciem porozumienia i podziałem wpływów w Ziemi Świętej
d. IV krucjata (1202-1204)
– uczestnicy zamiast wyprawić się do Ziemi Świętej zaatakowali i zdobyli Konstantynopol
– utworzenie Cesarstwa Łacińskiego
e. łącznie odbyło się osiem krucjat
f. upadek Akki – 1291 r. – ostatniej twierdzy krzyżowców w Ziemi Świętej

III. Skutki wypraw krzyżowych
1. Pod względem politycznym krucjaty zakończyły się klęską
a. papiestwo nie osiągnęło podstawowych celów
b. rozbito cesarstwo bizantyjskie
c. śmierć tysięcy ludzi
2. Wyprawy krzyżowe przyczyniły się do rozwoju gospodarczego
– nastąpił rozwój handlu
– wzrosło znaczenia pieniądza w obrocie handlowym
3. Krucjaty przyczyniły się również do wymiany kulturowej między światem chrześcijańskim i muzułmańskim
Pracuj ze źródłami
Przemówienie Urbana II na synodzie w Clermont

 

Udział Polaków w krucjatach: 6 minut (Od 3 do 9 min): https://youtu.be/K_cyUQynaic?t=168

Pierwsi polscy krzyżowcy: bracia Władysław Wygnaniec oraz Henryk Sandomierski sprowadza Joannitów i templariuszy!

https://youtu.be/KXqy8lbvhWM?t=14; do 6:16

https://youtu.be/KXqy8lbvhWM?t=571: Polskie ślady; Baldwin IV trędowaty; perspektywa muzułman- epizody; Saladyn: 10 minut:  https://youtu.be/CaTgBuUuJ6Q

https://www.youtube.com/watch?v=QwTFfQY3AFY&ab_channel=Knowledgia

od 2:22 do ok. 5- Krucjata ludowa i tło Europejskie, dlaczego krucjaty

https://youtu.be/9RfHz2gVcUo?si=vuaJ2yRMlMc6TdG4&t=142

Jakie ciekawostki? synod w Clermont; krucjata – „ludowa”; zdobycie Jerozolimy przez Saladyna; Krucjaty tylko do Ziemi Świętej?; 

• Materiały dodatkowe
• Wyprawy krzyżowe a Polska
• 1147 - udział Władysława w II wyprawie krzyżowej. (Działo się to rok po tem gdy Władysław Wygnaniec zaatakował braci, zdowbywając szereg ziem: Mazowsze i Sandomierszczyznę oraz część Wielkopolski; jednak w skutek klątwy rzuconej przez arcybiskupa Jakuba ; przedłużającego się oblężenia Poznania i porażki w walnej bitwie musiał uciekać z kraju poza granice kraju, aby znaleźć sprzymierzeńców). 1149 - zdjęcie klątwy z Władysława I przez biskupa Henryka Zdika na polecenie papieża Eugeniusza III; legat papieski rzuca klątwę na juniorów!
• 1154 - Wyprawa Henryka Sandomierskiego do Ziemi Świętej 
• Ok. 1160  Wiktor VI Papież (antypapież wystawiony przez Fryderyka Barbarossę) wydał bullę wg której „wszyscy Słowianie zostli wyjęci spod prawa. A więc i ci nawet, którzy od lat już byli chreścijanami i wiernie służyli niemieckiemu cesarstwu, zostali pozbawieni prawa do posiadanych przez siebie dóbr, a nawet zachowanioa życia (za ich głow każdy mógł otrzymać sotosowną graryfikację!). Dalsze punkty bulli były jeszcze bardziej krwiożercze – osoba zabijająca Słowianina miała prawo do jego majątku, Słowianie kapłani zaś nie tylko zostali wydaleni z szeregów Kościła, ale w ogóle przez tenże Kościół mieli być eksterminiowani. Punkt ten został nawet uzupełniony przez akapit, że osoby zrodzone ze związku ze Słowiankami również powinny być bezwzględnie zabijane, bez względu na status spoełczny, wiek i płeć. (…) za zabicie dorodłego Słowianina chopa należał się rok odpustu zupełnego, zaś za nieletnie dizecko tylko trzy mieisące" Michałek, Słowianie Zachodni, s. 184
• ok. 1215 r. gdy Papież Honoriusz III wezwał wiernych do wyprawy krzyżowej do Ziemi Świętej jeden z polskich książąt - Leszek Biały również zobowiązał się do wyprawy. Jednak po przeliczeniu kosztów okazało się, iż nie chce w niej brać udziału. Książę krakowski odpowiedział listownie papieżowi, że jechać nie może ponieważ nie trawi żadnych innych trunków oprócz polskiego piwa i miodu.
• „Złożony chorobą, popłynąć do Ziemi Świętej nie mogę, zwłaszcza iż z powodu przypadłości w naturę ciała wymierzonej, ani wina, ani prostej wody pić nie mogę, przyzwyczajonym tylko piwo względnie miód pić.”

• Ryszard Lwie Serce 
• Uczyniono z niego symbol szlachetności i idealnego rycerza. 
• Czy Ryszard Lwie Serce słusznie przeszedł do legendy?
• Ryszard I „Lwie Serce”„Był złym synem, złym mężem i złym królem, ale dzielnym i znakomitym rycerzem”; 
• Dlaczego zyskał swój przydomek?
• ...był postacią nietuzinkową, urodzonym wojownikiem i to właśnie wojna była jego żywiołem gdzie odnajdywał się doskonale.
• Był władcą Anglii (którą traktował po macoszemu, głównie jako źródło dochodów; nigdy nie nauczył się języka angielskiego!) i znacznej części Francji. Co do posiadłości angielskich to nie orientował się w tej tematyce zbyt dobrze. 
• "– To nie był władca, to był prototyp błędnego rycerza – podkreślał prof. Paweł Wieczorkiewicz. – To, że był królem, było chyba nieporozumieniem.."
• "Na wyprawę do ziemi świętej wyruszył w 1190 roku. Sama podróż trwała rok, a w tym czasie zdobył Sycylię oraz Cypr, który zdobył gdyż, jego władca łupił statki z floty Ryszarda, które podczas sztormów zagubiły się i trafiły na Cypr.
• Sama krucjata zakończyła się połowicznym sukcesem, udało się zdobyć kilka miast i odbudować posiadłości chrześcijan na wybrzeżu Palestyny. Jednakże główny cel, czyli Jerozolima nie został osiągnięty. Wynikało to m.in. z konfliktów w obozie chrześcijan. Tak na przykład w czasie walk o Akkę*, z rozkazu samego Ryszarda zdarto i wrzucono do fosy sztandar władcy Austrii Leopolda; który śmiał powiesić swój sztandar obok sztandarów Ryszarda i króla Francji Filipa; co ci potraktowali jako dyshonor, gdyż nie był krulem a jedynie księciem! Ostatecznie Ryszard musiał zawrzeć rozejm z Saladynem i wracać do Francji, gdzie umowy nie dotrzymał król Filip i najechał jego włości.
• Ryszard z ziemi świętej wracał w ukryciu. Ponoć podróżował w przebraniu templariusza. Jednakże mimo tego zdradziły go jego maniery i sygnet królewski, który zawsze nosił na palcu. Na jego nieszczęście rozpoznano go w Austrii, kraju księcia Leopolda. Władca Austrii Leopold, nosząc cały czas urazę do króla Anglii pojmał go i oddał w niewolę cesarzowi Henrykowi VI. 
• W niewoli  Plantagenet spędził 2 lata, gdzie powstała legenda sławiąca męstwo i odwagę króla. Legenda ta mówi, iż do celi Ryszarda wpuszczono wygłodniałego lwa. Jednakże król nie przestraszył się bestii i stawił jest bohatersko czoła. Wepchnął rękę do pyska zwierzęcia i wyrwał mu serce. Następnie wyszedł z lochu i stawił się na uczcie gdzie wyrwany organ zjadł przyprawiając go odrobiną soli. Tak oto powstał przydomek, który już na wieki przylgnął do imienia tego walecznego króla.
• Ryszard zmarł we wtorek, 6 kwietnia, leżąc w ramionach swojej matki. Kronikarz napisał, że król zmarł śmiercią lwa zabitego przez mrówkę. Jak zginął?
• Król w marcu 1199 r. wyruszy na swych lenników (którzy zdradzili go spiskując wraz z królem Francji). Według części przekazów powodem walkbył skabr jaki odkryli wieśniacy z Limousin, poddani buntującego się wicehrabiego. Ponieważ król Ryszard, który bardzo potrzebował pieniędzy, miał ruszyć na wasala, by ogniem i mieczem domagać się swojego udziału. Obległ zamek Châlus-Chabrol, gdy w czasie przerw w walkach został trafiony bełtem od jednego z obrońców (kryjącego się za  patelnią!).  
• "Wedle relacji kronikarzy przed śmiercią Ryszard zapragnął zobaczyć człowieka, który tak niefortunnie go postrzelił. Kiedy przyprowadzono przed jego oblicze chłopca, władca zapytał ponoć o przyczyny jego postępku. Kusznik odpowiedział, że była to zemsta za śmierć jego najbliższych. Ryszard nagrodził męstwo młodzieńca, uwalniając go i wręczając mu 100 szylingów. Powyższy przekaz pokazuje, że król nawet w chwili śmierci postępował zgodnie z rycerskim kodeksem honorowym. Co więcej, wykazał się miłosierdziem, co było jedną z cech wymaganych u idealnego chrześcijanina. W chwili śmierci monarcha przebaczył swojemu zabójcy, czego nie można powiedzieć o kapitanie łuczników angielskich, który nie licząc się z wolą umierającego króla, nakazał pojmać chłopca i go powiesić. Ryszard odszedł, ciesząc się sławą doskonałego chrześcijańskiego rycerza. Człowiek, który całe życie przestrzegał kodeksu honorowego i stał się jednym z najsławniejszych wojowników Europy, zginął w sposób nielicujący z tym zaszczytnym mianem – ustrzelony z kuszy".
• "podczas oblężenia twierdzy w Limousin o nazwie Châlus-Chabrol. Znajdowało się tam dwóch rycerzy i około trzydziestu ośmiu innych ludzi – mężczyzn i kobiet. Jeden z rycerzy zwał się Peter Bru, drugi zaś – Peter Basil, o którym powiadano, że wystrzelił strzałę, która ugodziła króla, wskutek czego [władca] zmarł w ciągu dwunastu dni, czyli we wtorek przed Niedzielą Palmową 6 kwietnia..."
• Oblężenie Akki 
• wiąże się także historia powstania zakonu krzyżackiego. 
• W 1190 niemieccy kupcy z Bremy i Lubeki założyli szpital polowy pod miastem, przy którym później powstało stowarzyszenie niemieckich krzyżowców. 
• Z czasem organizacja ta przekształciła się w jeden z trzech największych zakonów rycerskich.
• Oblężenie było jednym z najdłuższych i najkrwawszych w całym średniowieczu. 
• W ciągu dwóch lat na skutek walk, głodu i chorób zginęły tysiące ludzi po obu stronach. 
• Krzyżowcy stracili wielu przywódców. 
• Dzięki zwycięstwu krzyżowcy zdobyli ważny przyczółek i port dla posiłków oraz zapewnili sobie przewagę na morzu. 
• Oblężenie miało także znaczenie dla morale obu armii, a Saladyn utracił opinię niezwyciężonego wodza.

• Dlaczego Lwie Serce?
• podania mówią, że swój przydomek otrzymał dzięki:
• szczególnej odwadze.
• zabiciu wygłodniałego lwa, którego wpuszczono do jeogo celi. Bohaterski król włożył rękę w jego paszczę i wyjął serce, które następnie zjadł przyprawione solą podczas uczty. 
• wyraz jego szlachetności rycerskiej, 
• ze względu na wyjątkową srogość w ściąganiu podatków jako określenie władcy okrutnego – takż interpretację przedstawił prof. Marek Urbański w audycji „Piękny i bestia” w 2003 roku. 
• https://topmejt.co.uk/wielcy-wodzowie-ryszard-lwie-serce/
• obszerny artykuło o śmierci Ryszarda: https://historia.uwazamrze.pl/artykul/1147560/smierc-ryszarda-lwie-serce
• inne art: https://fajnepodroze.pl/ryszard-lwie-serc-ciekawostki/
• http://www.histurion.pl/historia/postaci_historyczne/wyswietl/ryszard_i_lwie_serce.html
• https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1166499,Ryszard-Lwie-Serce-%e2%80%93-rycerska-legenda
• Ryszard Lwie Serce w filmie:
• Filmowa śmierć Ryszarda  ("Robin Hood" 2010).: https://www.youtube.com/watch?v=7qX6JfFdpRw&ab_channel=BestWarClips
• Ryszard każe wymordować obrońców: Sean Connery (Robin Hood) and ... King Richard ("Robin and Marian" 1976). https://youtu.be/EVh5NiHBMto
• Robin o Ryszardzie mordercy: Sean Connery (Robin Hood) and Audrey Hepburn (Marian) from "Robin and Marian" 1976.
• https://www.youtube.com/watch?v=goen21nOr1k&ab_channel=theusualplacetheusualplace
• Sean Connery as King Richard the Lionheart in "Robin Hood: Prince of Thieves" https://youtu.be/jRDwlR4zbEM

• Bitwa pod Hittin, 1187 r.
• Straty krzyżowców wyniosły około 10 000 zabitych oraz wziętych do niewoli. Około 3 000 żołnierzy (głównie ze straży tylnej i przedniej) udało się uciec z pola bitwy, głównie dzięki manewrowi Baliana z Ibelinu. 
• Do niewoli dostał się król i najznakomitsi dygnitarze królestwa. Spośród pojmanych Renald z Châtillon, najbardziej znienawidzony przez Saladyna, został przez niego stracony osobiście. Zginęli też – po odmowie przejścia na islam – prawie wszyscy pojmani rycerze zakonni, z wyjątkiem wielkiego mistrza templariuszy Gerarda de Rideforta (który najprawdopodobniej był na usługach Saladyna!). Spośród jeńców świeccy możni zostali potraktowani godnie a ludzi niskiego stanu oddano w niewolę.
• Pod Hittin zniszczona została największa armia, jaka kiedykolwiek została wystawiona przez Królestwo Jerozolimskie. Chrześcijanie utracili Relikwię Krzyża Świętego. Bitwa ta była największą klęską chrześcijan w walce z muzułmanami w Ziemi Świętej. Pojmano większość baronów Królestwa. Miasta i zamki, które wystawiły oddziały biorące udział w bitwie, po ich stracie stały się łatwym celem dla Saladyna.
• Wkrótce po tym zwycięstwie Saladyn zdobył Jerozolimę i większość miast Królestwa Jerozolimskiego. Klęska pod Hattin przekreśliła idee krucjat w ogóle, a wielu chrześcijan uznało to za znak, że Bóg się od nich odwrócił.
• Utrata i rzeź Jeruzalem
• W 1244 roku sprzymierzeni z sułtanem egipskim Chorezmijczycy uderzyli na krzyżowców. Chorezmijska jazda, w sile 10 tysięcy konnych wdarła się do miasta, urządzając rzeź jego mieszkańców. Po splądrowaniu Jerozolimy wycofali się w stronę Gazy, gdzie stacjonowało już wojsko egipskie[1].
• Wobec utraty Jerozolimy krzyżowcy zebrali pod Akką armię, która wyruszyła na południe na spotkanie nieprzyjaciela. Obie armie liczyły ok. 10-12 tys. żołnierzy. Krzyżowcy przegrali. Siły krzyżowców liczyły m.in. 600 rycerzy konnych pod dowództwem Filipa z Montfortu i hrabiego Jafy Waltera, ponad 300 templariuszy i szpitalników oraz kontyngent krzyżacki, przeżyła garstka.

6. 3. Tartari. Jeżdźccy z piekła rodem

Mongołowie i ich podboje

Gralicie kiedyś w Crusader Kings 3?

Największy zdobywca w dziejach? Najokrutniejszy władca ever?

W 20 lat ginie ponad 50 milionów ludzi!

 

 

 

https://youtu.be/z9RoP8_agPk?t=30

"Szacunkowe obliczenia historyków i statystyków pokazują, że w ciągu sześciu lat najbardziej śmiercionośnego konfliktu wojennego w dziejach, czyli II wojny światowej, zginęło od 50 do nawet 80 milionów ludzi. Liczba ta przeraża, lecz w obliczu szybkiego rozwoju techniki wojskowej i broni, jaki dokonał się na początku XX wieku, było to jak najbardziej możliwe. To, co szokuje w bilansie ofiar armii Czyngis-chana, to fakt, że już w XIII wieku, korzystając z dość prymitywnych broni, Mongołowie byli wstanie wymordować nawet do 40 milionów osób. Wielu badaczy skłonnych jest dziś zaniżyć te rachunki, lecz nawet gdyby liczbę ofiar mongolskiej armii podzielić na pół, to i tak daje to zatrważający wynik.

Najkrwawsze żniwo Czyngis-chan miał zebrać podczas podboju Chin. Demografowie badający historię Państwa Środka podają, że podczas walk z Mongołami populacja obu ówczesnych cesarstw (Jin i Sung) skurczyła się o szokujące 30–35 milionów. (Tu należy jednak pamiętać, że podbój cesarstwa Sung odbywał się już po śmierci Czyngis-chana). Symbolem tego ludobójstwa było zdobycie Pekinu w 1215 roku. Mongołowie oblegali stolicę cesarstwa, lecz nie zdecydowali się na szturm. Zarządzili blokadę miasta i zagłodzili jego mieszkańców na śmierć. Jeden z posłów z chanatu Kara Kitajów który przybył do Pekinu niedługo później pisał: „kości zabitych tworzyły góry, a gleba była tłusta od ludzkiego tłuszczu”.

Kraj tego zagranicznego posła był zresztą kolejnym celem mongolskiej armii. Temudżyn zabił ok 1,5 miliona jego mieszkańców. Kolejne kilka milionów ofiar było pokłosiem walk o opanowanie Chorezmu (dzisiejszy Iran i Afganistan) oraz Rusi. W podane powyżej liczby naprawdę ciężko jest uwierzyć. Nawet jeśli wziąć pod uwagę bardzo długi, bo trwający dwadzieścia lat, okres podbojów Czyngis-chana (1206–1227), to jak możliwe jest, by stosując prymitywną XIII-wieczną broń, unicestwić kilkadziesiąt milionów ludzkich istnień?"

 

1. Mongołowie
a. zamieszkiwali  obszary środkowej i południowo-wschodniej Syberii
b. byli koczownikami trudniącymi się pasterstwem i łowiectwem
c. na początku XIII w. plemiona mongolskie zjednoczył Temudżyn
d. w 1206 r. Temudżyn przyjął tytuł Czyngis-chana
e. Mongołów nazywano również Tatarami (nazwa jednego z plemion)
2. Podboje mongolskie w Azji
a. podbój Chin i przyswojenie sobie ich dorobku cywilizacyjnego
b. podbój Chorezmu – opanowanie Azji Środkowej i Iranu
c. zwycięstwo nad Połowcami i Rusinami nad Kałką – 1223 r.

3. Organizacja imperium Czyngis-chana 
a. administracja imperium mongolskiego
– stolicą imperium zostało Karakorum
– sprawne rządy zapewniała administracja wzorowana na chińskiej
– łączność zapewniała stała konna poczta
b. zarządzanie podbitymi państwami
– rządy sprawowali w nich dotychczasowi władcy
– uzależnione państwa musiały płacić podatki i dostarczać żołnierzy
– podbite ludy mogły zachować swoje obyczaje i religię
c. po śmierci Czyngis-chana w 1227 r. imperium zostało podzielone na ordy
– wielki chan miał władzę zwierzchnią nad całością imperium – Ugedej
– z zachodniej części imperium utworzono Złotą Ordę – Batu-chan
d. wielka wyprawa pod wodzą Batu-chana do Europy Wschodniej – 1236 r.
– zwycięstwo nad Bułgarami
– podbój Rusi – 1240 r.
– uderzenie na Węgry
f. w 1241 r. część oddziałów mongolskich zaatakowała południową Polskę
– Mongołowie zdobyli Sandomierz, Kraków i Wrocław
– w bitwie pod Legnicą poległ książę Henryk II Pobożny –1241 r.
4. Rywalizacja między chanami doprowadziła do rozpadu imperium

5. Wojskowość Mongołów
a. podstawową formacją mongolską była konnica
b. w wojsku panowała bezwzględna dyscyplina
c. każda wyprawa poprzedzona była starannym zwiadem
d. działania wojsk mongolskich cechowała szybkość i manewrowość
f. Mongołowie często stosowali pułapki i pozorowane ucieczki
g. dowódca zwykle dowodził z pewnej odległości

Przyczyny sukcesu:

• Armia: nowa organizacja, podził na pododdziały: 10, 100, 1000, poza tumenem (10.000) dowodcy wybierani przez podkomędnych, co umożliwiało niezwykły awans zdolnych jednostek
• dezercja 1 żołnierza pociąga za sobą karę śmierci dla pozostałych 9
• założono kilka tysięcy szkół, wprowadzono egazaminy na urzędników (Kubilaj przekształcił łupieżczych koczowników w sprawne imperium)
• Komunikacja: Tatarzy poruszali się z zawrotną prędkością blisko 90 km (50 mil) dziennie
• w państwie założono sieć pocztową, która umożliwiała błyskawiczne przesyłanie informacji
• Bitwa pod Legnicą i bitwa na równinach węgierskich rozegrały się niemal równocześnie 9 i 11 kwietnia 1941 roku
• Mongołowie wykorzystali m.in.: gazy bojowe (broń biologiczną?), podstęp (pozorowane ucieczki), katapulty, mięso armatnie - pojmani krajowcy musieli ciągnąć sprzęt oblężniczy

Ciekawostki:

Największy mordercą w dziejach świata - Czyngis-chan

• miał spowodować śmierć co 20 mieszkańca Ziemii; jego następcy panowali ok. 1/5 ludności świata
• niezwykłe, że Czyngis był w stanie utrzymać imperium w jedności, biorąc pod uwagę jego rozległość. 
• Zawdzięczał to m.in. niezwykłej osobowości i umiejętności wzbudzania strachu u wrogów i poddanych; wszystkie jego podboje zakończyły się sukcesem, a każdy bunt został stłumiony!
• Do dziś jest pamiętany jako jedna z najwspanialszych, a jednocześnie przerażających postaci w historii. Uważa się, że jego kampanie w ciągu 20 lat, spowodowały śmierć do pięciu procent światowej populacji. Stworzył maszynę państwowo-wojskową, która była jedną z najbardziej  niszczycielskich sił, jakie kiedykolwiek istniały. 
• Liczba ofiar w miastach Azji Środkowej: wg źródeł największe miasta ówczesnego świata: Nishapur, Herat, Merv, Samarkand, Gurganj miały stracić po ok. 1,5 miliona mieszkańców; wg obecnych szacunków było to kilkukrotnie mniej, a więc łącznie: 1,25 mln zgonów, czyli 25% populacji regionu.https://manchesterhistorian.com/2017/genghis-khan-and-the-largest-empire-in-history/
• Udało mu się zjednoczyć terytoria oddalone od siebie o przeszło 10 tys. kilomtetrów, łącząc Azję Wschodnią-Środkową i Europę, dzięki czemu niezwykle rozwinął się handel. 
• Pozostawione przez niego imperium w szczytowym momencie rządziło ono 33 milionami kilometrów kwadratowych oraz ponad 100 milionami ludźmi. mperium Mongolskie – trzynastowieczne państwo mongolskie, obejmujące ziemie od Morza Czarnego do Pacyfiku. Jego twórcą był Czyngis Chan, który zjednoczył plemiona mongolskie, 
• Stworzył państwo niezwykle tolerancyjne wobec innych kultur i religii. 
• Po śmierci wielkiego człowieka jego imperium zostało podzielone między jego synów. Państwa sukcesorskie jeszcze bardziej rozszerzyły imperium. Dziedzictwo mongolskie jest niezwykłe, a Czyngis-chan jest głównym odpowiedzialnym za jego stworzenie.
• "Według legendy, jego potrzeby pogrzebowe zajęło 2000 osób, po czym zostali zabici przez jego armię. Armia ta została następnie zabita przez jego eskortę, a eskorta zabiła każdego i wszystko, co stanęło na ich drodze, aby ukryć miejsce, w którym został pochowany. Wreszcie legenda głosi, że po dotarciu na miejsce popełnili samobójstwo. 
• Za: https://ciekawostkihistoryczne.pl/2022/02/10/czyngis-chan-byl-najwiekszym-morderca-w-dziejach/#:~:text=Analizuj%C4%85c%20okres%20mongolskich%20podboj%C3%B3w%20pod,mordowa%C5%82%20miliony%20niewinnych%20ludzkich%20istnie%C5%84.

Benedykt Polak- pierwszy blogger podróżnik

• 1245: (na kilka lat przed urodzinami marco Polo) papieska misja fraciszkanów przemierza świat ruszając do stolicy Mongołów; 
• da Caprini i Benedykt Polak podrużują ok. rok czasu by przekazać nowemu hanowi Gujukowi listy Papieża. 
• Papież kazał nawrucić się wielkiemu hanowi na chrześcijaństwo;
• Fiasko ultimatum :) Gujuk zagroził zniszczeniem Europy o ile papież i tamtejsi wodzowie nie przybędą osobiście do Karakorum składając mu hołd Zob.: https://youtu.be/tZ5eud1kGIg?t=685; 0:25 Mongolska inwazja Europy; 2:30 Papieska misja; 4:35 Do Kijowa; 7:46 Przez step; 11:38 Azja Centralna; 13:44 Do Mongolii; 16:06 Misja wykonana, zob.: https://historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com/2016/10/02/benedykt-polak-pierwszy-polski-podroznik-w-azji/?fbclid=IwAR0CSewCsiKachIEKUSsqw1o4H6e-hE-wbByUEbe_6rHJ1tua1e-itKaSVA

• trebuczety przejęto od krzyżowców
• 3:30 oranizacja https://youtu.be/bzatw32j-i4?t=214
• od 22 min: podbój Azji Środkowej, Bułgarów, Rusi https://youtu.be/bzatw32j-i4?t=1276
• https://youtu.be/bzatw32j-i4?t=2200 - bitwa pod Legnicą
• http://lukensocialstudies.weebly.com/wait-for-it-the-mongols.html

6. 6. Kres Europy AD 1400? Śmierć na kilka sposobów

Od wojny, moru i głodu zachowaj nas Panie, czyli kryzys schyłku średniowiecza

Ciekawie dramaty pocz. XV wieku opisał Andrzej Sapkowski. Oto początek I tomu tzw. trylogi husyckiej, która wyszła spod jego pióra: https://youtu.be/2skg4WLhKPs?t=4 (I: do wesoło (2:06) 6 skoków do 2:50; (7:13> 7:29);  7:29 do 8:29; przerwa; 9:25: Jagiełło.. do 11:00 (przerwa do 12:25), dalej o husytach: do 17:00 ew 17:30) - 3 rzeczy ciekawe?

Cztery śmierci w Cieszynie: https://podcasty.radio.katowice.pl/radio-katowice-na-fali-legendy-slaska-cieszynskiego-cztery-smierci/

"W Cieszynie mieszkał kiedyś człowiek, który nie mógł spać po nocach. Podczas wielu bezsennych godzin wypatrywał przez okno na Wyższej Bramie. Każdego dnia widok był podobny – spokojna ulica, na której z rzadka pojawiał się jakiś przechodzień. Lecz pewnej nocy przestraszył się okrutnie – na placu przed domami zobaczył cztery śmierci, ubrane w długie, białe prześcieradła. Jedna z nich utykała na jedną nogę.

„Kto zażyje biedrzińca, kto zażyje czercińca, kto zażyje dziechcińca, kto zażyje kozińca – tymu sie nie stanie nic!”*  - śpiewały.

Postaci długo tańcowały, a potem domawiały się, która uda się w jakim kierunku. Mężczyzna był coraz bardziej przerażony. W końcu ta kulawa powiedziała:

- Ja nie mogę iść daleko, więc zostanę tu, w mieście. Wy idźcie gdzieś dalej.

Trzy pozostałe śmierci rozeszły się, każda w innym kierunku. Na drugi dzień w Cieszynie odnotowano pierwszą ofiara cholery. Choroba toczyła się po całym regionie, ludzie umierali jak muchy, grabarze ledwo nadążali z pochówkami. Radni miejscy zabronili już nawet grać zmarłym konajączkę (muzykę żałobną), by nie wzbudzać w mieszkańcach jeszcze większego strachu przed śmiercią… 

Po jakimś czasie choroba ustała. Nie było w Cieszynie żadnego domu, w którym nie pochowano by kogoś z rodziny. Za to mężczyzna, który owego pamiętnego wieczora zobaczył śmierci, ocalał – przez cały czas panowania cholery zażywał dziechcińca, o którym śpiewały wówczas postaci. 

 

xxx Teksty legend: Wydział Kultury i Promocji Miasta Cieszyna, na podstawie: J Ondrusz, „Godki śląskie”, Ostrawa 1974, s. 164 ; tekst i foto: https://visitcieszyn.com/mapa-legendcieszyn?fbclid=IwAR0S_790U1Q4pOjh5IDkuTomwHpaq1W0Pa9kkW0KRe9svr1D_EJcwXgFKPM

1. Epidemia dżumy – „czarna śmierć” – (1347-1353)
– objęła całą Europę Zachodnią
– przyczyniła się do zmniejszenia zaludnienia od 1/3 do 1/2 populacji

2. Kryzys gospodarczy w XIII i XIV w.
a. przyczyny
– oziębienie klimatu – tzw. „mała epoka lodowcowa”
– wyludnienie wsi i miast w wyniku „czarnej śmierci”
b. przejawy kryzysu gospodarczego
– spadek cen produktów rolnych ziemi oraz dochodów z czynszów
– zapaść finansów i bankowości
– załamanie się handlu dalekosiężnego
– zamykanie się cechów w celu ograniczenia produkcji i konkurencji
c. próby przezwyciężenia kryzysu – rozwój systemu nakładczego w mieście

3. Niepokoje społeczne i bunty chłopskie

a. nauki Jana Wiklefa (ok. 1330–1384)
– domagał się od duchowieństwa życia w ubóstwie
– uznawał Biblię za jedyne źródło Objawienia (przełożył na j. angielski)
b. bunty chłopskie
– były spowodowane wzrostem wysokości podatków
– żakeria we Francji – 1358 r.
– powstanie Wata Tylera w Anglii – 1381 r.

  

https://www.youtube.com/watch?v=2jvkLMR716c&ab_channel=ThrashingMadPL; https://www.youtube.com/watch?v=93pPpb83F7s&ab_channel=Historiabezcenzury; epidemie i doktorzy plagi w późniejszych okresach: https://youtu.be/iIbfCWmIQ8M

- dżuma doprowadzała do śmierci w ciągu 4 dni od zakażenia

- w wyniku zarazy zmarło nawet 60% populacji krajów zachodniej Europy, a także np. Skandynawi (https://wielkahistoria.pl/prawdziwa-liczba-ofiar-czarnej-smierci-umarlo-znacznie-wiecej-ludzi-niz-do-niedawna-sadzono/?fbclid=IwAR1ii-3s6ZnHmJ-E8_ZM7sVi20pw82Qrfd24B0hQGMjn-5PlK1ezteGLLGI)

- znamy tylko dane dla regionu z czasów pźźniejszych: 

http://www.principatusteschinensis.pl/2017/07/czarna-smierc-w-ksiestwie-cieszynskim.html

"Epidemie zdarzały się w dawnym księstwie cieszyńskim, a także na terenach sąsiadującego z nim pobliskiego księstwa opolsko-raciborskiego nie tylko w okresie owej dramatycznej wojny. Kilkakrotnie pojawiały się tutaj również w XVI wieku: między innymi w latach 1525, 1555, 1558, 1587, 1598. Większość z nich miała charakter lokalny, zaś mieszkańcy ratowali się przed nimi, zabraniając przemieszczania się ludnoœci z terenów, które objęte były epidemią, do pobliskich miast i miasteczek 85 . "

"Ta i następne powodzie wywoływały nieurodzaje, a to z kolei powodowało wśród mieszkańców księstwa cieszyńskiego klęski głodu. Jedna z największych pojawiła się już w 1622 roku. Głód był tak wielki, że wielu uboższych mieszkańców, szczególnie z wiosek, musiało na przednówku 1623 roku jeść trociny. Tak kiepskie wyżywienie wywołało w 1623 roku wielką epidemię, która – według autora Osobliwoœci Skoczowskich – miała pochłonąć w Cieszynie 1500; we Frysztacie 1400; w Skoczowie 287 osób 82 . Epidemie powtarzały się kilkakrotnie również w kolejnych latach panowania ostatnich Piastów cieszyńskich, na przykład w roku 1629 i 1630 83 . Okresy pogody deszczowej były przemieszane z czasami długotrwałej suszy (na przykład w 1636 roku 84 ). Z powodu tych klęsk oraz działań wojennych mieszkańcy wsi nie zdołali na czas wysiać zboża i rzepy". Dzieje SCI t. 3, s. 338

V for Victory

4. Wojna stuletnia (dokładnie to 116 letnia: 1337–1453 r.) 

a. geneza wojny stuletniej
– rywalizacja o wpływy we Flandrii
– nierozwiązany problem lenn angielskich Plantagenetów we Francji
– roszczenia Edwarda III – wnuka Filipa IV Pięknego (1312-1377 r.) do tronu francuskiego
b. przebieg wojny stuletniej
– zwycięstwo Anglików w bitwie pod Crécy – 1346 r.
– zwycięstwo Anglików w bitwie pod Azincourt – 1415 r. (porażka Karola VI Szalonego)
– w 1420 r. król Anglii Henryk V został uznany za króla Francji
– włącznie się do walki po stronie Karola VII Joanny d’Arc (odsiecz Orleanu); spalona na stosie (1431)
– wyparcie Anglików z większości terytorium Francji
– zakończenie wojny bez formalnego traktatu pokojowego w 1453 r.
c. skutki wojny stuletniej
– zniszczenia wojenne we Francji i zubożenie społeczeństwa
– integracja państwa francuskiego
– postęp w uzbrojeniu i sztuce wojennej – wojska zaciężne
bunty chłopskie (spowodowane wzrostem wysokości podatków wojennych)
– żakeria we Francji – 1358 r.
– powstanie Wata Tylera w Anglii – 1381 r.

s
ss

 
CRECY 1346 - wersja Lego: https://youtu.be/7-tNQVwvuW0 ; CRECY 1346 - Masakra w błocie, https://youtu.be/XV1eHOxIyqk?t=198, 

Wojna stuletnia w cytatach: https://zamki.name/wojny.php?woj=25

• CRECY 1346
• Kusznicy genueńscy dysponowali bronią, której używania w wojnach między chrześcijanami – jako „niegodnej rycerza” – zakazał w 1139 sobór laterański. 
• Około 130 metrów od linii nieprzyjaciela oddali pierwsze strzały. Namoknięte cięciwy straciły jednak elastyczność i bełty spadały przed angielskimi szeregami.
• już pierwsze salwy łuczników Edwarda III zebrały straszne żniwo – setki rannych i zabitych Genueńczyków padło na ziemię. Przestraszony Doria zarządził odwrót, co poczytane zostało przez Filipa VI za dezercję. Król wysłał do boju rwącą się do walki, zniecierpliwioną francuską jazdę. Nie czekał przy tym na powrót kuszników, których pierwsza szarża dosłownie zmiażdżyła („Zabijcie to hultajstwo” miał rzec król).
• Francuzi, pewni swej przewagi liczebnej, wbrew radom doświadczonych dowódców nie skoordynowali jednak ataku. Ten nie miał odpowiedniej siły uderzeniowej i nie pozwolił przełamać linii angielskich. Ponawiane wielokrotnie szarże (było ich 16) nie przyniosły efektu
•  Ciała zabitych i rannych koni wraz ze strąconymi z siodeł jeźdźcami utworzyły drgające kłębowisko. Wkrótce ku unieruchomionym rycerzom rzucili się lekkozbrojni piechurzy walijscy i irlandzcy, by ich dobić. W walce zginął Jan Luksemburski, król czeski. 50-letni władca stając do bitwy był ślepy.
• Francuzi stracili 1542 rycerzy, w tym sojusznika, króla Czech Jana Luksemburskiego oraz brata królewskiego Karola hrabiego Alençon, i nieznaną liczbę kuszników i piechoty, prawdopodobnie kilka tysięcy. Wśród rannych był sam król Filip, który ratował się ucieczką. Straty angielskie były nieznaczne, oceniane są na 100 do 300 ludzi. Historia wojen zna niewiele przykładów podobnej dysproporcji strat w sytuacji użycia sił proporcjonalnych liczebnie i nieróżniących się zbytnio jakością uzbrojenia
• Długoterminowym efektem bitwy było zdobycie przewagi militarnej i psychologicznej przez Anglików, co skutkowało pozostawieniem samych sobie obrońców oblężonego Calais i utrata tego ważnego portu w 1347.

 

"Wojna stuletnia 1337–1453, wojna między Anglią a Francją.

Jej przyczyną było z jednej strony dążenie królów Francji do opanowania dziedzicznych posiadłości Plantagenetów we Francji (Gujenna), z drugiej zaś — pretensje króla angielskiego Edwarda III do tronu francuskiego, który 1328, po wygaśnięciu dynastii Kapetyngów, przypadł ich młodszej linii Walezjuszom.

Wojna toczyła się z przerwami, ze zmiennym szczęściem, na terenie Francji; w pierwszym okresie, po klęsce floty francuskiej 1340 pod Sluis, słabsza liczebnie ale lepiej zorganizowana, mająca doborowych łuczników armia angielska zadała wojskom francuskim (głównie ciężkiej jeździe) wiele dotkliwych klęsk (Crécy-en-Ponthieu 1346, Poitiers 1356); na mocy pokoju w Brétigny (1360) Anglia zmusiła Francję do ustępstw terytorialnych — zrzeczenia się Gujenny, Ponthieu, Guînes i Calais, oraz do zobowiązania się do zapłacenia okupu. Sytuację Francji pogarszał dodatkowo chaos wewnętrzny i warcholstwo możnych feudałów (bunt króla Nawarry Karola Złego) oraz rozruchy ludowe w Paryżu (bunt É. Marcela) i na prowincji (żakieria). Reformy Karola V Mądrego (zwłaszcza podatkowe) oraz trudna sytuacja Anglii umożliwiły Francji, po zerwaniu 1369 pokoju w Brétigny, odebranie większości terenów zajętych przez Anglików. Potęga Francji załamała się jednak za panowania Karola VI Szalonego (wojna armaniaków z burgundczykami). W wyniku klęski pod Azincourt (1415), na mocy pokoju w Troyes (1420), prawa do tronu francuskiego Francja oddała angielskiemu Henrykowi V Lancasterowi (jego sukcesorem 1422 został Henryk VI). Dzięki pomocy księcia Burgundii Filipa Dobrego, Anglicy rozszerzyli swe panowanie na obszary na północ od Loary; władza Karola VII, który osiadł w Bourges, ograniczała się do ziem na południe od Loary, gdzie zyskał poparcie książąt, szlachty i miast oraz znaczną pomoc finansową Stanów Generalnych zgromadzonych w Clermont; 1423 podjął na nowo walkę z Anglikami.

Wzrost nastrojów antyangielskich we Francji, zwłaszcza wśród niższej szlachty, mieszczaństwa i chłopów znalazł wyraz m.in. w wystąpieniu Joanny d’Arc, która uwolniła 8 V 1429 oblężony Orlean. Uroczysta koronacja w Reims umocniła pozycję Karola VII, który 1435 uzyskał odstąpienie Filipa Dobrego od sojuszu z Anglią. Reformy Karola VII (uporządkowanie finansów, stałe wojsko) przyśpieszyły klęskę Anglii (utrata Normandii 1450, kapitulacja Bordeaux 1453), zmuszonej do wycofania się z kontynentu (utrzymała jedynie Calais, do 1558).

Zwycięstwo Francji w wojnie stuletniej zakończyło proces tworzenia się scentralizowanego francuskiego państwa narodowego. Wojna stuletnia wywarła także znaczny wpływ na rozwój sztuki wojennej, wykazując przewagę zawodowych wojsk najemnych, uzbrojonych m.in. w łuki i broń palną, przesądziła o rezygnacji z ciężkozbrojnego, rycerskiego pospolitego ruszenia; upowszechniła także użycie artylerii".

Azincourt (1415) - Rzeź rycerstwa: https://youtu.be/VDnKciXrmnc?t=172, można zobaczyć od 2 do 7 minuty w przyspieszeniu (https://youtu.be/mZzaaORehzs?t=447)

 

Genialne (choć uproszczone) przedstawienie losów 17-letniej bohaterki (7 min): https://youtu.be/TSDjeTgXZlw?t=5

Inny film - pieśń ze słowami / 7 lat później Burgundia przyłączyła się do Francji i wygnała Anglików

https://www.youtube.com/watch?v=lkmpzYVEuKM&ab_channel=InHocSignoVinces

 
Dziewica orleańska: trailer: https://youtu.be/rWVO2cDKeng?t=100 (do napisów 2 minuty ; https://youtu.be/aCbMOQIs45s; https://youtu.be/fCU0u2weFMg

Bezoki generał i płonący prof. teologii i rektor uniwersytetu w Pradze vs reszta świata

5. Husytyzm 
a. działalność Jana Husa (1370-1415 r.)
– występował przeciwko nadużyciom w Kościele i propagował ideę ubogiego Kościoła
– domagał się prawa głoszenia Ewangelii przez świeckich
– domagał się komunii pod dwiema postaciami
b. na rozkaz Zygmunta Luksemburskiego na soborze w Konstancji został uwięziony i spalony na stosie  – 1415 r.
c. husytyzm po śmierci Jana Husa
– odłam umiarkowany husytyzmu – utrakwiści (kalikstyni)
– odłam radykalny – taboryci
d. wojny husyckie 1420-1533
– sukcesy o taborytów pod wodzą Jana Žižki
– klęska taborytów w bitwie z utrakwistami w bitwie pod Lipanami – 1434 r.
c. zawarcie kompromisu utrakwistów z Katolikami
– utrakwiści uznali Zygmunta Luksemburskiego za króla Czech
– Zygmunt zgodził się na używanie języka czeskiego w liturgii i komunię pod dwiema postaciami

 

Best Scenes Of Medieval (2022) Part 1-2: I: walka taborów w miniaturze: 0-2 min. https://youtu.be/8mgQk6Tx0f8?t=2 II: od 542: Tabor i szarża kawalerii https://youtu.be/r9A0nDb7La0?t=342

 

 

 

Fragmenty filmu: Jan Zizka - Undefeated Czech General - Medieval Wars DOCUMENTARY. Warto zobaczyć szczególnie od 7 min: kłopoty kościoła- 3 papieży

 https://youtu.be/bVeWWxJND1U?t=416

Orientacyjnie:

• 1 Pierwsza krucjata antyhusycka (1420-1421)
• 2 Druga krucjata (1421-1422)
• Wojna domowa
• 3 Trzecia krucjata (1422)
• 4 Czwarta krucjata (1426-1427)
• 5 Piąta Krucjata (1431-1433)

Ja sem reformatorek! - Jan Hus i husyci. Historia Bez Cenzury: https://youtu.be/gYR_phRPwWU?t=99goog_1930123029goog_1930123034 ;  (od 2:15 do 12:40) https://youtu.be/gYR_phRPwWU?t=130

Wilk i 3 świnki 

6. Imperium osmańskie
a. działalność Osmana I (ur. 1259, 1299-1326)
– ogłosił się sułtanem
– zjednoczył emiraty
– zreorganizował armię – korpus janczarów
b. pierwsze podboje Turków osmańskich
– zwycięstwo na Kosowym Polu (1389 r.) i podbój Serbii i Bułgarii
– pokonanie krucjaty Zygmunta Luksemburskiego pod Nikopolis – 1396 r.
– zwycięstwo w bitwie z wojskami tatarskimi Timura Chromego pod Ankarą – 1402 r.
c. klęska armii węgierskiej pod Warną – 1444 r. – śmierć króla Władysława Warneńczyka
d. Zdobycie przez Mehmeda II Konstantynopola – 1453 r. – koniec cesarstwa bizantyjskiego
Galeria ilustracji: Kryzys społeczny, gospodarczy i polityczny Europy Zachodniej w XIV w.
       

  

Ciekawostki:

- ekspansja Turcji na Bałkany uruchomiła migracje wielu ludów, m.lin. pasterskiego ludu Wałachów, która wzdół Karpat wędrowała na północ, dając początek górlom, m.in. na Podhalu i na Śląsku Cieszyńskim

- Turcja kolonizuje Amerykę? https://youtu.be/lM_Wzt_Z228?t=386

Teksty źródłowe: 

"Ze względu na to, że charakterystycznym objawem dżumy są dymienice, szybko połączono tę chorobę z średniowieczną czarną śmiercią. Dymienice są to powiększone, ropiejące węzły chłonne najbliższe miejsca ugryzienia. Pojawia się także wysoka gorączka (40°C), dreszcze, bóle głowy, wysypka o różnym kształcie, wybroczyny, krwawe wylewy oraz posocznica. Mogą pojawiać się krwawienia z nosa, dróg moczowych i pokarmowych. Narządy wewnętrzne są uszkodzone w małym stopniu. Utajony okres wylęgania się dżumy dymieniczej to 1–5 dni,(...), a śmierć następuje do 5 dni od wystąpienia objawów. Istnieją również przypadki wyzdrowienia. Dżuma występuje w dwóch innych postaciach. Forma płucna pierwotnie zakaża płuca ofiary i bardzo szybko doprowadza do śmierci. Poprzez wykasływanie plwociny może dojść do zakażenia innych ludzi, co jest jedynym sposobem przekazywania tej choroby z człowieka na człowieka, bez udziału insektów. Okres wylęgania się tej formy trwa od kilku godzin do 2–3 dni, a śmierć następuje po 4–5 dniach. Dżuma posocznicowa wykształca się, gdy wkrótce po ugryzieniu dochodzi do zakażenia krwi. Chory umiera nawet w ciągu 48¬–72 godzin. Obie te odmiany są w 100% śmiertelne, kiedy nie poda się antybiotyków".

Najbardziej znany opis pochodzi z Decameronu Boccaccia. Choroba zaczynała się od nabrzmień w pachwinach, potem na ciele pojawiały się czarne lub sine plamy. Nieliczni natomiast wracali do zdrowia, reszta umierała po kilku dniach. Według Boccaccia choroba miała nieco inny przebieg niż na wschodzie, gdzie objawy rozpoczynały się od krwawienia z nosa. Tu najważniejsze były dymienice. Następnie pojawiały się ciemne plamy na skórze, związane z sączeniem się krwi z naczyń włosowatych pod skórą. Nie występowała natomiast gorączka, choć inni autorzy utrzymują, że taka była. Choroba była silnie zakaźna, a czynnik chorobotwórczy przenosił się również za pośrednictwem przedmiotów.

Według źródeł z późniejszych wieków udało się ustalić, że okres inkubacji choroby był inny niż współczesnej dżumy. Obliczenia na podstawie brytyjskich ksiąg parafialnych wykazały, że okres utajony miał 10–12 dni, okres zakaźny przed objawami to dalsze 20–22 dni, śmierć następowała około 5 dnia. Razem daje to 37 dni, na co potwierdzeniem miały być także wprowadzane 40 dniowe kwarantanny. Tak długi okres inkubacji pozwalał na swobodne poruszanie się zarażonych ludzi i rozsiewanie choroby."

Szczur i pchła niewinne?

 "w historii świata zdiagnozowano 3 odmiany pałeczek dżumy. Antyczną, odpowiedzialną za plagę z czasów Justyniana, średniowieczną – którą utożsamiają z czarną śmiercią oraz orientalną – odpowiedzialną za epidemię w Indiach i Chinach. Biorąc to pod uwagę, można założyć, że za różnice w obrazie choroby odpowiada wymarła, średniowieczna forma pałeczki". 

Czytaj więcej: https://histmag.org/Dzuma-historia-i-nieznane-oblicze-choroby-11104

 Szacuje się, że całkowita populacja w Europie [ok. 1300 roku] osiągnęła 70–100 milionów.

Dla porównania, 27 państw członkowskich Unii Europejskiej w 2009 roku miało ok. 500 milionów, przy plonach wynoszących ponad 30 nasion z jednego zasianego. Tymczasem w XIV wieku wydajność upraw wynosiła między dwoma a siedmioma. To oznacza, że liczba ludności była 5–7 razy mniejsza, zaś zbiory były mniejsze 4–15 razy.

Lata 1350–1500: Do XIV wieku granice przestały się poszerzać, a kolonizacja wewnętrzna ustała, jednak liczba ludności wciąż pozostawała wysoka. Wtedy nastąpiło załamanie demograficzne. Zaczęło się od wielkiego głodu w latach 1315–17, następnie wybuchła wojna stuletnia, po czym przez Europę w latach 1348–1350 przetoczyła się czarna śmierć. W efekcie liczba ludności zaczęła gwałtownie spadać.

6. 4. Miasto i Wieś w średniowieczu

Średniowieczne budynki, trakty i monety znalezione w czasie badań archeologicznych na cieszyńskim rynku (Lipiec 2022) https://youtu.be/6HtlzJJWC0c?t=926; 

Badania archeologiczne na Rynku w Cieszynie w 3D: 

https://sketchfab.com/3d-models/20220909ratuszcieszyn-8f50ff2b1ec6445d98c80dec44ec8cf5 (Ratusz)

https://sketchfab.com/3d-models/20220920rynek-4d74bd143a884b47acb72392de1ffa40?fbclid=IwAR0_4kNXpxVQaP9HFoHBOdDbldk7p_CRg-R34agoMYqjNN4godAIyU0-2Mk

zdjęcie lotnicze w 3D: https://krystian-firla.nira.app/a/9oOnuQ56RCGbTmk8-4jRnA/1

Największe grody w Polsce około 1100 roku:

W Polsce Bolesława Krzywoustego było prawdopodobnie tylko kilka miast dużych 

Kraków, Wrocław (4000 – 5000 mieszkańców)

Największe były dwa: (zamieszkałych przez 4000 – 5000 osób), tj. Kraków, Wrocław, (i Kołobrzeg oraz Wolin - czasowo); nieco mniej posiadało Gniezno.

Poznań- 2000-3000 mieszkańców. Inne miasta drugiego sortu: Głogów, Kruszwica, Legnica, Opole, Płock, Przemyśl, Sandomierz, Szczecin i Włocławek). 

Kalisz, Sieradz - 1000 mieszkańców... Kategoria trzecia – miasteczka przygrodowe, gdzie mieszkało około tysiąca osób. Było ich w przybliżeniu dwadzieścia, w tym między innymi Brześć Kujawski, Kalisz, Lublin, Łęczyca, Niemcza, Santok, Sieradz i Wiślica.

 

Wizualizacja Poznania u schyłku X wieku zamieszczona w pracy pod redakcja A. Stempina 966 – pamięć w dębie zachowana; info i foto za: https://wielkahistoria.pl/najwieksze-grody-w-polsce-pierwszych-piastow-liczba-mieszkancow-za-boleslawa-krzywoustego/?fbclid=IwAR13hzMPPbfKsAeve3t4UvZUwOYUi4774mm5SFi1_otePM3h-7EgJ6PLTYA

I. Wieś średniowieczna
1. We wczesnym średniowieczu nastąpił powrót do gospodarki naturalnej
a. główną dziedziną gospodarki było rolnictwo i hodowla zwierząt
b. gospodarstwa rolne dążyły do pełnej samowystarczalności
2. Postęp w rolnictwie w X i XI w.
a. w średniowieczu stosowano dwa systemy uprawy ziemi
– dwupolówka
– trójpolówka
b. w powszechnym użyciu były narzędzia:
– radło
– pług
– brona
– sierp
3. W XI w. powszechna stały się migracje ludności
4. Nowe formy osadnictwa wiejskiego
a. w XI i XII w. nasilił się proces zagospodarowywania nieużytków
b. struktura wielkiej własności ziemskiej:
– rezerwa pańska (grunty będące w bezpośrednim użytkowaniu pana)
– działki przydzielane chłopom w zamian za rentę feudalną
c. nowi osadnicy otrzymywali dogodniejsze warunki umowy
– kilka lat tzw. wolnizny
– czynsz w wysokości określonej w umowie
– znaczny zakres samorządu wiejskiego
d. zamożniejsi chłopi mogli stać się nabywcami produktów rzemieślniczych
e. typy wsi:
– ulicówka – zabudowa wzdłuż jednej ulicy
– owalnica – zabudowa wokół owalnego placu

II. Miasto średniowieczne
1. Przyczyny odrodzenia miast
a. wzrost liczby ludności
b. wzrost wydajności rolnictwa
– część ludności mogła zająć się zawodami pozarolniczymi
– wzrost zapotrzebowania rolników na produkty rzemieślnicze
– rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej
2. Mieszkańcy miast
a pełnoprawnymi mieszkańcami miast byli obywatele
b. ze względu na posiadany majątek mieszczanie dzielili się na:
– patrycjat (warstwa najzamożniejsza)
– pospólstwo  – mieszczanie pracujący we własnych warsztatach i kramach
– plebs – warstwa najuboższa żyjąca z pracy najemnej

3. Organizacja władz miejskich
a. początkowo w imieniu właściciela miastem zarządzał wójt
b. po ustanowieniu w mieście samorządu miejskiego władzę sprawowali:
– burmistrz
– rada miejska
– ława miejska (ława sądowa)

4. Instytucje życia gospodarczego w miastach
a. rzemieślnicy zakładali cechy, 
b. kupcy zrzeszali się w gildiach
c. cechy i gildie zajmowały się:
– obroną interesów zrzeszonych w nich rzemieślników i kupców
– dbałością o jakość produkcji rzemieślniczej i wymiany
– organizacją kształcenia uczniów i czeladników
– poborem podatków na rzecz miasta
– organizacją obrony przydzielonych baszt lub murów obronnych
– organizacją życia religijnego i towarzyskiego
d. handel odbywał się na targach i jarmarkach
e. powstawały związki miast – tzw. hanza
f rozwój banków i wykorzystywanie weksli

5. Wygląd miasta średniowiecznego
a. centralnym punktem miasta był rynek
b. najważniejszymi budynkami miejskimi były:
– ratusz miejski - siedziba władz miasta
– pręgierz
– waga miejska
– kościoły i klasztory
c. miasta ufortyfikowane posiadały:
– mury obronne
– baszty
– barbakan
Pracuj ze źródłami:
Kompetencje rajców i ławników w Świdnicy
Galeria ilustracji: Przeobrażenia gospodarcze i społeczne na Zachodzie w XI-XIII w.

6. 7. Kultura średniowiecza 

 
1. Uniwersalizm kultury średniowiecznej
a. religia chrześcijańska
b. łacina
c. uniwersytety
 
2. Typowe elementy architektury i sztuki średniowiecznej
– portal
– apsyda
– nawa
– prezbiterium
– transept
– triforium
– sklepienie
– freski
– malarstwo miniaturowe
 
3. Cechy sztuki romańskiej
a. prostota formy
b. stosowanie sklepień
– kolebkowych
– krzyżowych
c. często charakter obronny budowli sakralnych
d. rzeźba głównie architektoniczna

3. Cechy sztuki gotyckiej
a. strzeliste konstrukcje
b. stosowanie sklepień krzyżowo-żebrowych
c. stosowanie łuków ostrych
d. stosowanie łuków przyporowych, przypór, filarów i kolumn
e. zastosowanie na dużą skalę witraży

4. Edukacja i nauka w średniowieczu
a. rozwój szkół katedralnych
b. system siedmiu sztuk wyzwolonych
– trivium: gramatyka łacińska, retoryka i dialektyka
– quadrivium: geometria, arytmetyka, astronomia i muzyka
c. rozwój uniwersytetów – wzorcowe uniwersytety:
– Bolonia
– Padwa
– Paryż
d. scholastyka jako metoda nauczania
e. recepcja dorobku antycznego:
– Platona
– Arystotelesa

5. Odrodzenie prawa
1. Recepcja prawa rzymskiego – Corpus Juris Civilis
2. Prawo kanoniczne – Gracjan
Galeria ilustracji: Kultura średniowieczna
Galeria ilustracji: Sztuka romańska i gotycka

 

  

źródło: https://www.facebook.com/BestiariuszSlowianski

"W X wieku w Cluny powstał klasztor, który stał się jednym z najbardziej znaczących i wpływowych klasztorów średniowiecznych. Klasztor ten stał się zaczątkiem wielkiej reformy życia monastycznego zwanej reformą kluniacką. Z klasztorem było związane wiele klasztorów tworząc swoista sieć, podporządkowaną domowi macierzystemu w Cluny. Opaci podległych mu klasztorów byli jakby zastępcami głównego opata Cluny, który sprawował nad nimi władzę w zakresie np. mianowania przeorów. W szczytowym okresie potęgi opactwa – w XII wieku – posiadało ono, według różnych źródeł, od 800 do 1200 klasztorów podległych.

W tym ogromnym klasztorze istniało oczywiście wielkie skryptorium, produkowano wiele ksiąg. Zapewne tu powstała piękna wielkoformatowa biblia w ostatniej ćwierci XII wieku. Oprócz starannej kaligraficznej minuskuły karolińskiej, księga dekorowana jest wielkiej urody, prostymi inicjałami. tekst i fot za: https://domgosci.benedyktyni.com/category/aktualnosci/

 

Podsumowanie rozdziału VI Pełnia i schyłek średniowiecza

Między cesarstwem a papiestwem

1. W IX—XI w. postępował upadek znaczenia Kościoła. Szerzyły się nepotyzm, symonia i skandale obyczajowe. Problemy te wiązały się m.in. z zależnością Kościoła od władz świeckich.
2. Idea odnowy Kościoła pozostawała jednak żywa, a pro­gram jego naprawy opracowano w klasztorze w Cluny.
3. W1073 r. pontyfikat rozpoczął zwolennik reform, papież Grze­gorz VII, który ograniczył nepotyzm i symonię, a w 1075 r. zakazał świeckim władcom mianowania biskupów.
4. Przeciwko tej decyzji ostro wystąpił król niemiecki Henryk IV, który jednak został ekskomunikowany przez papieża i musiał się przed nim ukorzyć w Canossie (1077 r.).
5. Kres sporu przyniósł konkordat w Wormacji zawarty w 1122 r. Odtąd biskupów mianował papież, ale to świeccy władcy nadawali im ziemię.
6. W 1054 r., doszło do wielkiej schizmy wschodniej - trwającego do dziś rozdzielenia Kościoła zachodniego i wschodniego.




Wyprawy krzyżowe
1. Krucjaty byty odpowiedzią na pojawienie się na Wschodzie Turków sełdzuckich. którzy zajęli Ziemię Świętą i zagrażali Bizancjum.
2. Pierwszą krucjatę zorganizowano na wezwanie papieża w 1096 r. Wyprawa ta zakończyła się powodzeniem, a na zdobytych ziemiach utworzono Królestwo Jerozolimskie.
3. W XII w. do obrony zdobyczy terytorialnych na Wscho­dzie powołano zakony rycerskie: templariuszy, joannitów i Krzyżaków.
4. Sukcesy muzułmanów w walkach z chrześcijanami dopro­wadziły do organizacji II i III krucjaty, ale te nie osiągnęły swoich cełów. W 1204 r. IV krucjata zakończyła się zaś zdobyciem i ograbieniem Konstantynopola.
5. Ostatnia twierdza krzyżowców - Akka w Ziemi Świętej - padła w 1291 r.
6. Wyprawy krzyżowe wzmocniły niechęć pomiędzy Ko­ściołem wschodnim i zachodnim oraz światem islamu, ale wywarły także ogromny wpływ na rozwój gospodarczy i kulturalny Europy.




Najazdy mongolskie

1. Mongołowie byli koczowniczym ludem, zamieszkującym stepy na pograniczu Syberii i stepów Mongolii. W po­czątkach XIII w. ich plemiona zostały zjednoczone przez Temudżina, który przyjął wówczas tytuł Czyngis-chana.
2. W ciągu zaledwie 20 lat Mongołowie podbili ogromne ob­szary Azji - od wybrzeży Chin po granice Europy.
3. Podstawą tych sukcesów były: niezwykle efektywna armia oparta na konnicy i surowej dyscyplinie, metodyczne okrucień­stwo, zastosowanie rozmaitych wynalazków technicznych- (np. gazów bojowych) oraz specyficzna taktyka walki.
4. Mongołowie dwukrotnie atakowali Europę. W 1223 r. ich zwiad rozbił siły książąt ruskich w bitwie nad Kałką. Z kolei w 1236 r. ich armia zajęła ziemie Bułgarów kamskich i książąt ruskich, a następnie pokonała wojska książąt polskich i króla Węgier w 1241 r.
5. Utworzone przez Mongołów imperium szybko rozpadło się na mniejsze państwa. W Europie ich panowanie odci­snęło szczególne piętno na Rusi.




Wieś i miasto w średniowieczu
1. W XI w. w Europie rozpoczęło się wyraźne ożywienie gospodarcze. Wiązało się ono z ustaniem najazdów ze­wnętrznych oraz znacznym zwiększeniem produkcji żyw­ności na skutek upowszechnienia trójpolówki i lepszych narzędzi do uprawy roli oraz zastosowania młynów.
2. Przyrost demograficzny wywołał potrzebę zakładania no­wych wsi. Ich mieszkańcy cieszyli się zwykle pewną formą samorządności, a z góry ustaloną opłatę za użytkowanie ziemi uiszczali w pieniądzu.
3. Jednocześnie rozwijały się także miasta, z których naj­większe szybko wywalczyły sobie niezależność od wład­ców feudalnych i powołały samorządne władze.
4. Miejskie społeczeństwo dzieliło się zwykle na trzy warstwy: patrycjat, pospólstwo i plebs. Dwie pierwsze składały się z obywateli, którzy zajmowali się handlem i rzemiosłem, ostatnią tworzyli mniej zamożni mieszkańcy ośrodka.
5. Za organizację handlu i produkcji w miastach odpowiadały gildie i cechy. Niekiedy tworzono także większe zrzeszenia obejmujące szereg miast, jak np. Hanza.




Kościół w średniowieczu

1 w XI w. w Kościele nośne stały się hasta wzywające do powrotu do ubóstwa i pokory pierwszych chrześcijan. Na przełomie XI i XII w. duże znaczenie zyskał zakon cyster­sów, który realizował te postulaty.
2 podobne hasła głosiły także ruchy religijne, które rozwijały się w miastach. Ich radykalne poglądy były jednak uzna­wane za heretyckie. W połowie XII w. na południu Fran­cji dużą popularność zyskali katarzy, przeciwko którym w 1209 r. papież ogłosił krucjatę.
3 W początkach XIII w. zostały założone dwa zakony że­bracze: franciszkanów (braci mniejszych) i dominikanów (Zakon Kaznodziejski). Ich wspólnoty działały w miastach, utrzymywały się z jałmużny i zajmowały głównie głosze­niem kazań.
4. W1309 r. papież Klemens V przeniósł kurię papieską do Awinionu. Podjęta w 1378 r. próba powrotu do Rzymu doprowadziła do wielkiej schizmy zachodniej - podziału Kościoła zachodniego na zwolenników dwóch-trzech pa­pieży. Jedność Kościoła udało się odbudować dopiero w 1417 r., w trakcie soboru w Konstancji.




Europa późnego średniowiecza
1. Od połowy XIV w. Europą wstrząsały wojny, konflikty spo­łeczne i klęski żywiołowe.
2. W latach 1337-1453 Francja i Anglia toczyły tzw. wojnę stuletnią. Zakończyła się ona wyparciem Anglików z tery­torium Francji, ale osłabiła pozycję rycerstwa, które oka­zało się mniej skuteczne od wojsk zaciężnych.
3. W 1348 r. w Europie wystąpiła epidemia dżumy (czarna śmierć), która objęła niemal cały kontynent. Ogromna śmiertelność doprowadziła do wieloletniego załamania gospodarczego.
4. Zapaść ta stała się jedną z przyczyn powstań ludowych, które wybuchły we Francji (tzw. żakeria w 1358 r.) i w Anglii (w 1381 r.). Ruchy te krwawo stłumiono.
5. Na przełomie XIV i XV w. w Czechach powstał ruch religijno-społeczny, którego przywódcą był Jan Hus. Jego śmierć spowodowała wybuch wojen husyckich, które trwały do 1434 r.
6. W drugiej połowie XIV w. w Europie pojawili się Turcy osmańscy, którzy - po szeregu zwycięstw nad armiami władców europejskich (m.in. pod Warną w 1444 r.) - w 1453 r. zajęli Konstantynopol.




Kultura średniowiecznej Europy

1. Kultura dojrzałego średniowiecza miała charakter uniwer­salny: na całym obszarze zachodniego chrześcijaństwa kształcono się wedle jednego wzoru, posługiwano jednym językiem, wyznawano podobne wartości.
2. W XI—XIII w. w architekturze dominował styl romański. Bu­dowle romańskie składały się z prostych geometrycznych brył, miały grube kamienne mury i niewielkie okna. Ich dekorację stanowiły fantazyjne rzeźby i freski.
3. Od połowy XII w. rozwijała się architektura gotycka. Bu­dowle gotyckie odznaczały się niezwykłą wysokością, którą osiągano dzięki wykorzystaniu sklepień krzyżowo- -żebrowych, ostrych łuków i systemów przypór. Ściany budowli odciążano dodatkowo za pomocą wielkich okien, które zwykle zdobiono witrażami. Gotyk powszechnie wy­stępował nie tylko w architekturze sakralnej i obronnej, ale także - miejskiej.
4. W późnym średniowieczu dynamicznie rozwijała się kul­tura miejska i uniwersytety, których początki sięgają prze­łomu XI i XII w. Stopniowo coraz bardziej dostępne sta­wały się książki, co wiązało się z zastosowaniem papieru (XIV w.) i druku (od połowy XV w.).

 

Materiały dodatkowe: Cieszyn jako przykład miasta średniowiecznego

Cieszyn określany jest w literaturze dla nauczycieli jako jedno z 20 miejsce, które należy zobaczyć jako jedną z pereł polskiego średniowiecza. Jest to m.in. zasługa Rotundy pod wezwaniem św. Mikołaja (później św. Wacława) ze Wzgórza Zamkowego w Cieszynie. Jest jednak znacznie więcej elementów, które łączą miejsce to z kulturą i sztuką średniowiecza.

 

Rotunda to zabytek, który jest uważany za... najstarszą budowlę murowaną na Śląsku (nie tylko Górnym, ale i Dolnym, aż po granicę z Niemcami!); zresztą nie tylko murowaną (bo przecież drewniane obiekty tym bardziej nie przetrwały do dziś!); a skoro tak mżna ją zatem nazwać najstarszym zabytkiem istniejącym na Śląsku! Historycy sztuki określają kaplica tę jako "bez wątpienia najlepiej zachowany na ziemiach polskich przykład romańskiego kościoła centralnego".

Śladami średniowiecza w Cieszynie są, m.in.:

• układ urbanistyczny (Place targowe/Rynki, układ ulic, śrudmieście/starówka w obrębie dawnych murów miejskich), 
• kościoły i klasztory (istniejące oraz zniszczone/zlikwidowane): Dominikanów oraz Franciszkanów, tj. Bernardynów; 
• istniejące do dziś kościoły: 
• Rotunda Romańska pw. Św. Mikołaja z ok. poł. XII wieku
• św. Jerzego (zachowane, orgnalne średniowieczne malowidła oraz unikatowe sklepienia kolebkowo-żebrowe zwięczone zwornikiem z herbem dynastii Piastów/Polski), zob.: http://panoramy.ox.pl/panoramy/sw_jerzy_cieszyn/
• św. Marii Magdaleny (pożar roku 1789 zniszczył większość zabytków, zostały jedynie: gotyckie przypory oraz służki sklepienne w transepcie, a także portale, oraz ślady po strzelistych oknach), zob.: https://fotopolska.eu/Badania_archeologiczne_Poszukiwania_grobow_cieszynskich_Piastow?f=812909-foto; https://fotopolska.eu/700607,foto.html?s=1.14&cx=465&cy=698; http://wycieczki.silesia.travel/de-DE,w450,p3818.html

 

Pozostałości średniowiecznej bryły podominikańskiego kościoła św. Marii Magdaleny w Cieszynie, w tym gotyckie przypory. 1) Litografia A. Słowikowski, 1850, za: https://fotopolska.eu/486057,foto.html ; 2)  Pocztówka fotograficzna z cieszyńskim placem Św. Krzyża, kościołem parafialnym i frgm. piętrowego domu Henryka Wolfa, w którym w roku 1747 urodził się ks. L. J. Szersznik (dziś w miejscu tym potężna kamienica Eugena Fuldy), zbiory MŚC.

• inne obiekty zabytkowe (istniejące oraz zniszczone), np.: pozostałości Zamku (Wieża Piastowska), Mury miejskie i trzy bramy, w tym m.in. Wyższa Brama, 
• przechowane do dziś dzieła sztuki, np.: Madonna ze Starego Targu, tumba nagrobna ks. Przemysława I Noszaka, orły wieńczące  narożniki Wieży Piastowskiej
• do dziś nie przetrwał żaden wizerunek średniowiecznego Cieszyna, najstarsza panorama miasta powstał apółtora wieku później:

Najstarsze przedstawienie Cieszyna z 1623. Panorama Cieszyna wg miedziorytu Daniela Meissnera. Wydanie z 1624 r., ze zbiorów Uniwersytetu w Dusseldorfie. Za: fotopolska.eu.

Przedstawienie Cieszyna z 1650 r., wg. miedziorytu M. Meriana (fragm. późniejszej kopii)

 Panorama Cieszyna na litografii z 1734, wg rysunku F. B. Wernera ze Scenographia urbium Silesiae, tab. V.

• gotyckie ślady, w tym kościoły istniały także w wielu miejscowościach pod Cieszynem, np.: w Goleszowie (niezachowany) oraz Puńcowie (istnieje do dziś), ten ostatni powstał już na pocz. XVI wieku (w czasach nowożytnych), ale zbudowany jest wg wzorów ze średniowiecza.
  

Kościół św. Jerzego w Puńcowie z 1518 r. 1) Widok kościoła od strony południowo wschodniej. 2) Wnętrze - sklepienia palmowe. Fot.: T. Kubisz, ok. 1930 r. 

Retabulum z Puńcowa datowane na poł. XV wieku, przechowywane w Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, za: Kalendarz Goleszowski 2018

Więcej średniowiecznych skarbów sztuki kościelnej znajduje się w Muzeum Śląskim w Katowicach, np. Ołtarz z Zarzecza: https://muzeumslaskie.pl/pl/wystawy/galeria-sztuki-sakralnej/

"Kościół św. Jerzego zbudowano z kamienia i cegły w 1518 roku, z fundacji księcia cieszyńskiego Kazimierza II. Co prawda to czas rozkwitu renesansu, ale na Śląsku Cieszyńskim, jak i na sąsiednich ziemiach polskich, wciąż panowały utrwalone wzorce gotyckie. Dlatego w Puńcowie oglądać możemy budowlę o charakterystycznych dla gotyku cechach: ściany obejmują masywne skarpy (zwane przyporami), których zadaniem jest przeniesienie ciężaru sklepienia na podłoże; okno i portal wejściowy mają ostrołukowy kształt. Kościół jest orientowany. Jednak prawdziwą eksplozję gotyku podziwiać możemy w środku. 

Wyrafinowane sklepienie palmowe nawy wsparto na jednym, centralnym filarze. Węższe prezbiterium posiada sklepienie sieciowe. Ciekawym zabytkiem jest sakramentarium (dawniej przechowywano w nim Najświętszy Sakrament), wykute w bocznej ścianie prezbiterium i zamykane żelazną kratą. Wyposażenie kościoła jest neogotyckie i pochodzi głównie z przełomu XIX i XX wieku. W Muzeum cieszyńskim znajduje się najstarszy puńcowski zabytek: cenny ołtarz pasyjny z około 1450 roku". https://slaskie.travel/poi/3193/kosciol-sw-jerzego-w-puncowie

Więcej o Rotundzie: 

Rotundę w Cieszynie można bez przesady określić również mianem:

• jednym z najcenniejszych zabytków sztuki romańskiej w Polsce
• najstarszej, funkcjonującej do dziś, świątyni na Śląsku 
• najstaszym zabytkiem/kościołem w Polsce, położonym poza obszarem Wielko- i Małopolski), w tym m.in. na terenie obecnych województw: śląskiego, dolnośląskiego oraz opolskiego; 
• jednym z kilku najstarszych kościołów w Polsce (a także szerzej: zachowanych zabytkowych obiektów świeckich i duchownych); obok rotundy w Cieszynie można tu wyliczyć świątynie w Tumie i Krakowie (m.in.: Rotunda Najświętszej Marii Panny na Wawelu  i kościół pw. św. Andrzeja), a także powstałe później obiekty w Strzelnie i Starym Żaganiu. Możnaby wymienić jeszczea inne (np. przyklasztorne kościoły w Lubiążu i Tyńcu, czy Krypta św. Leonarda na Wawelu, św. Wojciecha czy Najświętszego Salwatora w Krakowie), jednak te, na skutek wojennych zniszczeń itp.,  przetrwały w orginalnej formie (i "stanie substancji") zachowały się jedynie w znikomym stopniu. zob.: https://pl.wikipedia.org/wiki/Szlak_Roma%C5%84ski_w_Polsce
• najcenniejszym (zachowanym do dziś) zabytkiem sztuki świeckiej i sakralnej na Śląsku (jego konkurentami są jedynie: kościół w Starym Żaganiu oraz Zamek Piastowskiw Legnicy (najstarszay murowany obiekt obronny w Polsce)

Jej niezwykła wartość dla śląskiego i polskiego dziedzictwa kulturowego uhonorowano, m.in.:

• umieszczając jej wizerunek m.in. na banknocie 20 złotowym. 
• warto dodać, iż np. we współczesnych podręcznikach historii, dla uczniów szkół podstawowych pojawia się jej całostronicowy wizerunek (a więc ok. 1% całości podręcznika poświęconego 1000-letniej historii Polski)

zobacz linki: 

• https://www.santuarioclelia.it/najstarsze-obiekty-sakralne-w-polsce.html
• https://1001miejsc.pl/najstarsze-budowle-w-polsce/
• https://www.national-geographic.pl/artykul/najstarsze-koscioly-w-polsce-10-zabytkowych-kosciolow-z-ciekawa-historia#Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82+Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej+Maryi+Panny+na+Ostrowie+Tumskim+w+Poznaniu

Ciekawostki:

• Dawniejsza literatura za czas powstania rotundy w Cieszynie przyjmowała XI/XII wiek; obecnie jako czas jej powstania wskazuje się połowę XII wieku (tudzież II. poł. tego stulecia), 
• Z nowych badań wynika, że jej budowę należy jednak wiązać z okresem istnienia kasztelanii na Górze Zamkowej około połowy XII wieku, a więc na czasy panowania Bolesława Krzywoustego i jego synów. https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/celtyckie-naczynia-pod-cieszynska-zabytkowa-rotunda
• obecny kształt wewnętrzny i zewnętrzny obiektu jest wynikiem prac archeologicznych i rekonstruktorskich przeprowadzonych po 1945 roku, gdyż przez blisko wiekobiekt funkcjonował w nowej neoklasycystycznej szacie, którą okryto kościółekj w poł. XIX w. 
• Tzw. Rotunda, tj. "Kaplica św. Mikołaja i Wacława jest to bez wątpienia najlepiej zachowany na ziemiach polskich przykład romańskiego kościoła centralnego. Poprzez zastosowanie empory i klatki schodowej w grubości muru, jest pod tym względem unikatem (...) ziem piastowskich, ale także Czech i Węgier". Źródło: https://www.facebook.com/msc.muzeumslaskacieszynskiego
• ciekawostka "z Polski": najstarszy kościół drewniany w Polsce ma niemal 650 lat, powstał pod koniec XIV wieku (do jego budowy wykorzystano drzewa ścięte po 1369 roku)

Cieszyn średniowieczny - Poniżej tekst autorstwa J. Spyry

"Miasto Cieszyn rozwinęło się z położonego u stóp cieszyńskiego zamku podgrodzia, które na pocz. XIII w. zostało lokowane na prawie niemieckim z Lwówka Śląskiego. Nazwa Cieszyn występuje w źródłach po raz pierwszy w 1155 r. Po powstaniu ok. 1290 r. niezależnego księstwa cieszyńskiego miasto nadal się rozwijało. Dokumenty założyciela księstwa cieszyńskiego Mieszka I wspominają o ''naszych mieszczanach cieszyńskich'', co dowodzi, że Cieszyn był miastem podległym książętom cieszyńskim.

Centrum miasta znajdowało pierwotnie się w okolicach dzisiejszego Placu Teatralnego. Tu zbudowano kościół parafialny, który służył przede wszystkim mieszkańcom miasta, w przeciwieństwie do rotundy św. Mikołaja na zamku. Pierwszy cieszyński proboszcz Paweł wymieniony został w 1332 r., ale kościół niewątpliwie istniał wcześniej. W tym samym roku wspomniany jest nauczyciel, co wskazuje na istnienie w Cieszynie szkoły, a raczej szkółki parafialnej. 

Klasztory

W 2 poł. XIII w. poza obrębem ówczesnego miasta został założony klasztor dominikanów, w późniejszym czasie spełniający funkcje nekropolii cieszyńskich Piastów. Na utrzymanie klasztoru dominikanie otrzymali od księcia m.in. wieś Mnisztwo. Kolejny klasztor - franciszkanów ściślejszej reguły (franciszkanie bosi albo bernardyni) urządzony został w Cieszynie w 1475 r., a jego siedziba mieściła się na Frysztackim Przedmieściu, nad Bobrówką. Ustrój miasta został dopełniony w 1374 r., kiedy Cieszyn otrzymał prawo magdeburskie oraz w 1416 r., gdy książę Bolko I nadał mieszczanom liczne przywileje. Miasto kupiło też w 1438 r. od książąt cieszyńskich prawo wybijania monet (...) [średniowieczne monety Cieszyna można zobaczyć w Muzeum Śląska Cieszyńskiego].
          Historyczne centrum Cieszyna ukształtowało się ostatecznie w końcu XV w. kiedy mieszczanie otrzymali od księcia Kazimierza II dwa domy przy placu targowym położonym dotąd poza miastem, z przeznaczeniem na nowy ratusz. Powstał wtedy (1496) obecny Rynek Główny, z uliczkami rozchodzącymi się w kilka stron świata. W czasach tegoż księcia, który potrafił zadbać o interesy podległych mu miast, Cieszyn został otoczony murami obronnymi. Dostęp do miasta możliwy był przez trzy bramy: Frysztacką, Wodną i Wyższą. Poza mieszczanami domy w mieście posiadał także książę oraz cieszyńska szlachta, (...). Poza terytorium miejskim zaczęły powstawać przedmieścia, których mieszkańcy podlegali księciu, a nie władzom miejskim, nie posiadali też pełni praw miejskich. 

W 1 połowie XVI w. ogólna powierzchnia Cieszyna (z przedmieściami) liczyła 677 hektarów, z czego wewnątrz murów miejskich ok. 15 ha. Ogółem znajdowały się tu 262 domy, a mieszkało w nich prawie 2000 mieszkańców. Już w końcu XVI w. zbudowano rurociąg, doprowadzający do miasta wodę z folwarku Gilczara.
          Podstawą utrzymania mieszkańców Cieszyna w czasach piastowskich było rzemiosło, ale dochody z tego tytułu mieszczanie uzupełniali uprawą roli i hodowlą. Każdy z właścicieli domów w mieście był też posiadaczem ogrodu oraz pola pod miastem. Dalsze grunty uzyskało miasto od księcia w 1496 r. na terenie późniejszej wsi Pastwiska. W średniowieczu miasto Cieszyn było właścicielem Ligotki Alodialnej, w 1519 r. kupiło też wieś Krasną, w 1553 r. zaś kilka stawów w okolicach Strumienia. Hodowla ryb była w tych czasach jedną z najbardziej dochodowych gałęzi gospodarowania, wielkie ilości ryb sprzedawano np. w Krakowie. Od 1472 r. miasto było też właścicielem Boguszowic, a dochody z tej wsi szły na utrzymanie szpitala, czy raczej przytułku dla biednych i chorych mieszkańców miasta, istniejącego na Frysztackim Przedmieściu. W późniejszym czasie powstała przy nim kaplica, a w końcu kościółek pod wezwaniem św. Jerzego [zob.]. (...)

Już na początku XV w. wspomniane są w Cieszynie pierwsze cechy, czyli korporacje zrzeszające rzemieślników wykonujących jedną profesję albo kilka pokrewnych. Jak wszędzie najpierw powstały cechy piekarzy, rzeźników i szewców, potem kolejne. Od końca XV w. cechy uregulowały swoją działalność i uprawnienia w postaci spisanych statutów zatwierdzonych przez księcia.
          Ważną gałęzią gospodarki była też produkcja i wyszynk alkoholu, zwłaszcza piwa. Już przywilej z 1416 r. gwarantował cieszyńskim mieszczanom wyłączność wyszynku piwa, w 1467 r. książę udzielił miastu prawa warzenia piwa marcowego. (...) W 1523 r. cieszyńscy mieszczanie otrzymali prawo wyłączności sprzedaży piwa w obrębie jednej mili od miasta. Nie przestrzegali tego szlacheccy właściciele wsi, gdyż niektórzy sami otrzymali od książąt cieszyńskim przywileje do produkcji piwa w swoich dobrach. Podobny monopol otrzymało miasto Cieszyn na produkcję i wyszynk wina. Uprawnienie to przeważnie było wynajmowane.
          Mniejsze znaczenie miały usługi i handel, pomimo korzystnego położenia Cieszyna na skrzyżowaniu dróg łączących ziemie czeskie i austriackie z Krakowem oraz Wrocław z Węgrami. Największy rozkwit handel przeżywał w XVI w., kiedy to (...) w Cieszynie powstała faktoria, w której pracownik spółki [Thurzo] nadzorował transport miedzi. Przestała ona działać w połowie XVI w., po zajęciu Węgier przez Turków". https://www.archiwum.cieszyn.pl/?p=categoriesShow&iCategory=220

1147, the Reconquest of Lisbon

Temat kultury i sztuki powróci w kolejnym dziale, tam przeczytamy m.in.: 

7. 7. Kultura polska w średniowieczu
1. Sztuka przedromańska i  sztuka romańska w Polsce
a. budowa palatiów w X i XI w.
b. największy rozwój sztuki romańskiej nastąpił w XII w.
c. zabytki sztuki romańskiej w Polsce
– katedry (w Poznaniu i Krakowie)
– kościół św. Andrzeja w Krakowie
– kolegiata w Tumie
– opactwa cysterskie (w Wąchocku i Sulejowie)
– rotundy (w Kruszwicy, Strzelnie, Tumie, Opatowie)
– Drzwi Gnieźnieńskie
– romańskie kolumny w kościele św. Trójcy w Strzelnie

2. Sztuka gotycka w Polsce
a.  początki sztuki gotyckiej w Polsce – w XIII w.
b. najważniejsze zabytki sztuki gotyckiej w Polsce
– katedry gotyckie (np. w Krakowie, Poznaniu, Gnieźnie, Pelplinie)
– ratusz miejski (np. we Wrocławiu i Toruniu)
– barbakan w Krakowie
– Wit Stwosz – ołtarz w Kościele Mariackim w Krakowie
– Hans Memling – Sąd Ostateczny

3. Średniowieczna literatura polska
a. narodziny historiografii polskiej
– roczniki sporządzane na księgach paschalnych
– Kronika Anonima zwanego Gallem
– Kronika Wincentego Kadłubka
– Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza
b. główne gatunki literackie:
– żywoty świętych (hagiografia)
– kazania
– zbiory pieśni
– modlitewniki

5. Ośrodki życia kulturalnego
a. zakony
– benedyktyni (w Tyńcu i Mogile)
– cystersi (np. w Jędrzejowie, Łeknie, Lądzie)
– franciszkanie (pierwszy w 1236 r. we Wrocławiu)
– dominikanie ()
b. siedziby biskupstw
c. dwory monarsze
d. oświata
– szkoły zakonne
– szkoły katedralne
– szkoły parafialne
e. Akademia Krakowska
– Założenie Akademii Krakowskiej przez Kazimierza III Wielkiego – 1364 r.
– Wznowienie działalności akademii w 1400 r. dzięki fundacji królowej Jadwigi – Uniwersytet Jagielloński
Galeria ilustracji: Wkład Polski w kulturę średniowiecznej Europy 

 

Dialogue:

Janissary: you're highness , you haven't been pay your tributes for the past years!

The Sultan demand to give 2000 ducats and 500 young boys!

Vlad: oh I see , by the way May i ask why didn't you remove your turbans?

Janissary: your highness, it's our custom. We cannot exposed our heads at The front of a Kufar, (non believers) it would be a sin!

*Vlad chuckles*

Vlad: oh I see, but .. what would happened if your turbans , let's say by an accident like a wind blown away, at the front of a .. Kufar will that counted as a sin?

Janissary: that would be counted, but as a small sin.

Vlad : alright, but you are at my chancellery

Therefore you were obliged to follow the customs of my Court!

Janissary: my apologies you're highness ...

But you must respect our customs.

Vlad: well I got a better idea, since you didn't want to remove your turbans them I will make sure that you all will never remove it from your heads! Guards,!

*The guards quickly come to the Court and dragged the janissaries*

 History vs. Genghis Khan - 10% populacji świata;  1 na 200 ludzi na świecie jest potomkiem Czyngis hana

Alex Gendlerhttps://www.youtube.com/watch?v=Eq-Wk3YqeH4&ab_channel=TED-Ed

https://www.youtube.com/watch?v=wUVvTqvjUaM&ab_channel=TED-Ed

Timur zabił 17 milionów Muzułmanów, m.in. Bagdad, Aleppo i Delhi Muzułmanów: ale dał podwaliny po renesans świata Islamu

https://www.youtube.com/watch?v=0yL102ubTiw&ab_channel=TED-Ed

Drakula- skąd się wziął:

https://www.youtube.com/watch?v=7uiyz3139tE&ab_channel=TED-Ed

The rise of the Ottoman Empire

https://www.youtube.com/watch?v=BnOS90_cwQA&ab_channel=TED-Ed

Świątynia mądrości? https://www.youtube.com/watch?v=KRPp3jzv1Tw&ab_channel=TED-Ed

Genialne Otzi: Rolnik z tatuażami i brązem - żył ok. 3333 r.  pne; czyli niespełna 5,5 tys. lat temu - w czasach Sumeru!!!: https://www.youtube.com/watch?v=mRa0Gi_mRjs&ab_channel=TED-Ed

Spartakus: https://www.youtube.com/watch?v=8l1NyR6UvxU&ab_channel=TED-Ed

Legionista rzymski: https://www.youtube.com/watch?v=P5e7cl19Ha0&ab_channel=TED-Ed

Pompeje: 5 min Run, sail, or hide? How to survive the destruction of Pompeii https://www.youtube.com/watch?v=9klE-iUxX0c&ab_channel=TED-Ed

Who were the Vestal Virgins, and what was their job? -

https://www.youtube.com/watch?v=ER0Cu0KQFqM&ab_channel=TED-Ed

Cezar i Brutus-https://www.youtube.com/watch?v=wgPymD-NBQU&ab_channel=TED-Ed

Życie nastolatków w starożytnym Rzymiehttps://www.youtube.com/watch?v=juWYhMoDTN0&ab_channel=TED-Ed

Kobiety w rzymie: https://www.youtube.com/watch?v=RQMgLxVxsrw&list=PLJicmE8fK0EgNHRx17zPyeT6Ou-0wGV9U&ab_channel=TED-Ed

History vs. Augustus 

https://www.youtube.com/watch?v=QrcmojhFmzY&ab_channel=TED-Ed

Fidesz i Partenon Grecki ; Perykles (architekt: https://www.youtube.com/watch?v=tuZcS2Flabw&ab_channel=TED-Ed

Życie ateńczyka i wyścig z aczasem: https://www.youtube.com/watch?v=ar8S6virCwM&ab_channel=TED-Ed

Plato’s best (and worst) idea

https://www.youtube.com/watch?v=jLesc5lITvo&ab_channel=TED-Ed

Życie lekarza egipskigo - test ciążowy!

https://www.youtube.com/watch?v=2rvLEJrQm7g&ab_channel=TED-Ed

Archimedes’ Eureka i starużytny Tytanic, tj. Syracusia

https://www.youtube.com/watch?v=0v86Yk14rf8&ab_channel=TED-Ed

Średniowiecze

Król artur - istniał?

https://www.youtube.com/watch?v=RBsY88Lir-A&ab_channel=TED-Ed

Goci i gotyk! i gotyk-punk- czyli ruchy kontrakulturalne: Zewnętrzni najeśdzccy; piękno w ciemniesuper: 

https://www.youtube.com/watch?v=STOJftffOqs&ab_channel=TED-Ed

The Norse myth that inspired “The Lord of the Rings”https://www.youtube.com/watch?v=ByCTeTI3SDg&ab_channel=TED-Ed

od 12 min Zamieńmy się żonami: Celtowie i Rzymianie

https://www.youtube.com/watch?v=Oial3aYTGoE&ab_channel=HorribleHistories

Celtowie: A day in the life of a Celtic Druid

https://www.youtube.com/watch?v=6kmxzIY7mE8&ab_channel=TED-Ed

Świeitne! Celtowie w 5 minut

https://www.youtube.com/watch?v=lmYQMJi30aw&ab_channel=TED-Ed

Bizancjum:

https://www.youtube.com/watch?v=Okph9wt8I0A&ab_channel=TED-Ed

Anna- 500 stron historioi ok 1122 roku https://www.youtube.com/watch?v=jhcih25Z9vI&ab_channel=TED-Ed

 dżumy  Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość

https://www.youtube.com/watch?v=ySClB6-OH-Q&ab_channel=TED-Ed

Statki wikingów: https://www.youtube.com/watch?v=kge0c2mNmRQ&ab_channel=TED-Ed

Wojna, która zainspirowała "Grę o Tron" 

Począwszy od 1377 roku, średniowieczna Anglia była sceną walki o władzę dwóch szlacheckich rodzin, 

https://www.youtube.com/watch?v=VjO55pKuBo4&ab_channel=TED-Ed

https://www.youtube.com/watch?v=al67KFE1LTQ&ab_channel=HorribleHistories

NOWY ŚWIAT

History vs. Christopher Columbus - Alex Gendlerhttps://www.youtube.com/watch?v=GD3dgiDreGc&ab_channel=TED-Ed

1620: Story Of Thanksgiving

https://youtu.be/Xvs8fdMjbL0?si=1frmA2bQXn2ZTB1o&t=82

medyczka Aztecka i oriafa z kobiety; 

A day in the life of an Aztec midwifehttps://www.youtube.com/watch?v=JZj7acYZ19w&ab_channel=TED-Ed

Inkowie

https://www.youtube.com/watch?v=UO5ktwPXsyM&ab_channel=TED-Ed

How the Normans changed the history of Europe - Mark Robinson

https://www.youtube.com/watch?v=Owf5Uq4oFps&ab_channel=TED-Ed

Mało znane fakty o Deklaracji niepodległości USA -

https://www.youtube.com/watch?v=LKJMWHCUoiw&ab_channel=TED-Ed

The story behind the Boston Tea Party

https://www.youtube.com/watch?v=1cT_Z0KGhP8&ab_channel=TED-Ed

Kozacy po zdradzie Doroszenki: The year is 1676, and a treaty has officially ended hostilities between the Polish-Lithuanian Commonwealth and the Ottoman Empire. Despite a serene sunset on the Dnipro river, the mood is tense for the Zaporozhian Cossacks. Renowned as one of Europe’s most formidable military forces, they are in the midst of a power struggle. Alex Gendler outlines a day in the life of a Cossack soldier.

https://www.youtube.com/watch?v=33cP54FcERA&ab_channel=TED-Ed

History vs. Henry VIII - Mark Robinson and Alex Gendlerhttps://www.youtube.com/watch?v=xdZcqAss92w&ab_channel=TED-Ed

Rzeź Dominikany: https://www.youtube.com/watch?v=x25k_-Katf4&list=PLJicmE8fK0Eje0WZ4V1k51nK2-1hvOt2D&ab_channel=TED-Ed

Freud: https://www.youtube.com/watch?v=mKG-PEVYOR8&ab_channel=TED-Ed

biali vs Indianie czyli pomnik Ojców USa na Black Rock:https://www.youtube.com/watch?v=hX4IvoP1HTk&ab_channel=TED-Ed; 

więcej o ludzie Lakota i ich walce z rządem któy łamie własne obietnice: https://www.youtube.com/watch?v=C-fQo8zmiPQ&ab_channel=TED-Ed

prześladowanie imigrantów w USA na przykłądzie Chińczyków: https://www.youtube.com/watch?v=2K88pWCimZg&ab_channel=TED-Ed

Niewolnictwo i Konfederacja: https://www.youtube.com/watch?v=XP0_wnaW-a0&ab_channel=TED-Ed

6 myths about the Middle Ages that everyone believes

https://www.youtube.com/watch?v=e9-l34TcV_U&ab_channel=TED-Ed

Rasputin: https://www.youtube.com/watch?v=4dEf1ep3O9I&ab_channel=TED-Ed

Lenin: https://www.youtube.com/watch?v=9N8hsXQapjY&ab_channel=TED-Ed

Rewolucja Fr: https://www.youtube.com/watch?v=PBn7iWzrKoI&ab_channel=TED-Ed

Maria Antonina: https://www.youtube.com/watch?v=5D3hQS6ezXc&ab_channel=TED-Ed

Historia Koni i ludzi: https://www.youtube.com/watch?v=_uhIhkuh6zo&ab_channel=TED-Ed

Przyczyny secesji i powstanie Republikanów i Linkolna

https://www.youtube.com/watch?v=oWww0YIf-JE&ab_channel=TED-Ed

Święto pracy: https://www.youtube.com/watch?v=YqmPE2HtkyU&ab_channel=TED-Ed

Kanał Suzezki: https://www.youtube.com/watch?v=i9p-a8YJO-o&ab_channel=TED-Ed

How did Hitler rise to power? 

https://www.youtube.com/watch?v=jFICRFKtAc4&ab_channel=TED-Ed

Kto wygrał kosmiczny wyścig? 

4 października 1957 r., Związek Radziecki wystrzelił satelitę Sputnik, tym samym rozpoczynając kosmiczny wyścig. Stany Zjednoczone i Związek Radziecki rywalizowały o dominację w kosmosie przez 18 lat, do czasu kiedy dwa kraje zgodziły się na współpracę. Kto jest prawdziwym zwycięzcą? Nauka. Jeff Steers opisuje historię kosmicznego wyścigu i wynikające z niego korzyści. -

https://www.youtube.com/watch?v=FxpC-8f--xo&ab_channel=TED-Ed

Irena Sendler,i 2 tys. dzieci

https://www.youtube.com/watch?v=LxZkdQfgot8&ab_channel=TED-Ed

"To save one Jewish child, ten Poles and two Jews had to risk death. To betray that same child and the family that hid him required only one informer or, worse still, one blackmailer. The risk of being caught by the SS was not prison, but death- death for the entire family."

-Irena Sendler. There was a whole network of people who saved those children. There is a reason why Irena used the pronoun "we" instead of "I" in her interviews.

Geniusz Marii Curie

https://www.youtube.com/watch?v=w6JFRi0Qm_s&ab_channel=TED-Ed

Marie : Physics Nobel Prize and Chemistry Nobel Prize Pierre : Physics Nobel Prize Her first daughter : Chemistry Nobel Prize Her first son in law : Chemistry Nobel Prize Her second son in law : Peace Nobel Prize damn, the Curies and the Nobels should really make a wedding

History vs. Vladimir Lenin

https://www.youtube.com/watch?v=9N8hsXQapjY&t=314s&ab_channel=TED-Ed

10 razy lepsi od najlepszych! 100 na 300 w najbardziej krytycznych momencie!

3 razy więcej trafień; trzy razy mniej strat; Horrible Histories song - RAF Pilot Song

https://www.youtube.com/watch?v=GLUyEXO-jI0&list=RDQMtV-RPzyaLZk&start_radio=1&ab_channel=CBBC

https://www.youtube.com/watch?v=oXmMT4sETu8&list=RDQMtV-RPzyaLZk&index=4&ab_channel=CBBC

https://www.youtube.com/watch?v=TyQ0hzq4hYE&list=RDQMtV-RPzyaLZk&index=5&ab_channel=HorribleHistories

Kopernik i reszta śpiewają od 1:52:

https://youtu.be/rigL7RXO0OM?si=9mQ1YjuA5t42CnDj&t=112

Pranie i Toalety w średniowieczu: 

https://www.youtube.com/watch?v=8P7cRTYNCdI&ab_channel=HorribleHistories

Habsburgoweie - studum Brzydoty AI 3d: 

https://www.youtube.com/watch?v=DotqXccvkAI&ab_channel=EquatorAI

Epic Magna Carta Rap Battle  Horrible Histories | 

https://www.youtube.com/watch?v=F_5My8XH-n0&list=RDQMtV-RPzyaLZk&index=2&ab_channel=CBBC

trzech papieży na raz: 

https://www.youtube.com/watch?v=7i2bd5F1BXM&ab_channel=TED-Ed

Wacław żyjący w X wieku, który zainspirował kolędę "Dobry król Wacław" z 1853 

1 minuta kolędy wstępnej od 1:00-2:00 o Wacławie czeskim, o którym Anglicy śwpiewają jedną z najstarszych kolęd, która przekręca fakty z jego życia

Without Edward Jenner, Louis Pasteur, & Alexander Fleming

https://www.youtube.com/watch?v=i154BR7CliY&ab_channel=CBBC

https://www.youtube.com/watch?v=QiQbdYbPJ2k&ab_channel=CBBC

Stuarci na tronie: King of Bling (My Name is Charles II)

od 28:55: https://youtu.be/QiQbdYbPJ2k?si=yn7n6neIK3sIL_1V&t=1735

Norman Style

https://youtu.be/QiQbdYbPJ2k?si=SU2HX4_jQ2982y_P&t=783

Wojna krymska: 

https://youtu.be/QiQbdYbPJ2k?si=7ySLLQ69up_ci09n

od 14:21 https://youtu.be/ZTIVvlpew9Q?si=HE9BRsoT9QLN6bjs&t=861

"damy wi wieśniaczki/ zamiana małżeństw ; a później wyprawa na moskwę; 25% strat francuskich to ofiary "friendly fire"

2 minuty na melodię Adams Family Borgia Family

Horrible Histories - The Borgia Family | Horrible Songs

https://www.youtube.com/watch?v=s1ADwv2A1wg&ab_channel=HorribleHistories

Hiszpańska Inkwizycja: https://www.youtube.com/watch?v=zmcKS47BsAo&ab_channel=TED-Ed

Meanwhile, in Europe...

"Modern scholarly estimates place the total number of executions for witchcraft in the 300-year period of European witch-hunts (1450 to 1750) in the five digits, mostly at roughly between 35,000 and 50,000".

Meanwhile, in Europe...

"Modern scholarly estimates place the total number of executions for witchcraft in the 300-year period of European witch-hunts (1450 to 1750) in the five digits, mostly at roughly between 35,000 and 50,000".

(The Encyclopedia Britannica sets a limit of "no more than 40,000 to 60,000."[75] The high end of that range originates with Brian P. Levack's first edition of The Witch-Hunt in Early Modern Europe, which he revised down to 45,000 in the third edition.[76][77] William Monter estimates 35,000 deaths; Malcolm Gaskill and Richard Golden both estimate 40,000–50,000.[78][79][1] Anne Lewellyn Barstow adjus

ted Levack's first estimate to account for lost records, estimating 100,000 deaths.[80] Ronald Hutton argues that Levack's estimate had already been adjusted for these, and revises the figure to approximately 40,000.[81] James Sharpe concurs: "The current consensus is that 40,000 people were executed as witches in the period of the witch persecutions, between about 1450 and 1750."[82])

So… You’re saying that it took 300 years for Europeans to sacrifice just little over half the people that Aztecs sacrificed in just four days? Wow.

“When the Great Pyramid of Tenochtitlan was consecrated in 1487 the Aztecs recorded that 84,000 people were slaughtered in four days. Self-sacrifice was common and individuals would pierce their ears, tongues and genitals to nourish the floors of temples with their blood.” -

https://qz.com/374994/aztec-sacrifice-was-real-and-its-not-fetishistic-to-be-fascinated-by-it?fbclid=IwAR1378klTN3ItgWnlpUwLetdBTwBPqfEZmPRhWQxqGEw24ZPSbTnpEUDWW0#:~:text=When%20the%20Great%20Pyramid%20of,of%20temples%20with%20their%20blood

Back to the Aztecs, they would also rip the little hearts out of babies and the babies needed to be alive so their tears could be collected into a receptacle for the rain god Tlaloc. In fact, babies were their preferred victims because they believed only innocent babies were pure enough to be sacrificed for Tlaloc and they believed it ensured the rain would always fall. Sometimes the mother and father would even cannibalize on their own babies. Of course all victims of sacrifice would be decapitated and their heads and bodies tossed down the main temple.

Czarownice:

https://quizlet.com/gb/325662794/witchcraft-in-europe-diagram/

Matejko: https://www.youtube.com/watch?v=9itYm5YMRzw&ab_channel=MuzeumNarodowewKrakowie

„I szmaty białej nie zatknę, choćby mi też pod gruzami pogrzebać mi przyszło. Tak mi dopomóż Bóg i Święty Krzyż. Amen” 

W stepie szerokim

https://www.youtube.com/watch?v=_uZDANVghi8&ab_channel=GrzegorzP%C3%B3%C5%82koszek

• Pełnia i schyłek średniowiecza. Chronologia wydarzeń
• 1054 r. – schizma wschodnia
• 1077 r. – Henryk IV ukorzył się przed papieżem w Canossie 
• 1095 r. – synod w Clermont
• 1096 r. – początek pierwszej krucjaty
• 1122 r. — konkordat w Wormacji
• 1202 r. – początek czwartej krucja­ty
• 1206 r. – przyjęcie tytułu Czyngis-chana przez Temudżyna
• 1209 r. – powstanie zakonu franciszkanów
• 1216 r. – powstanie zakonu dominikanów
• 1240 r. – podbój Rusi przez Mongołów
• 1241 r. – bitwa pod Legnicą
• 1291 r. – upadek Akki/koniec wypraw krzyżowych
• 1337 r. – wybuch wojny stuletniej
• 1346 r. – bitwa pod Crécy
• 1347 r. – początek epidemii dżumy
• 1358 r. – powstanie ludowe – tzw. żakeria we Francji
• 1378 r. – początek wielkiej schizmy zachodniej
• 1381 r. – powstanie Wata Tylera w Anglii
• 1389 r. – bitwa na Kosowym Polu
• 1414-1418 – sobór w Konstancji
• 1415 r. – bitwa pod Azincourt
• 1415 r. – spalenie Jana Husa na stosie
• 1434 r. – bitwa pod Lipanami
• 1444 r. – bitwa pod Warną
• 1453 r. – zdobycie Konstantynopola przez Turków
• 1453 r. – zakończenie wojny stuletniej
• Galeria postaci
• Batu-chan
• Bonifacy VIII
• Czyngis-chan
• Dominik Guzmán
• Filip II August
• Filip IV Piękny
• Franciszek z Asyżu
• Fryderyk Barbarossa
• Gracjan
• Grzegorz VII
• Henryk II Pobożny
• Henryk IV
• Innocenty III
• Jan Hus
• Jan Wiklef
• Jan Žižka
• Ryszard Lwie Serce
• Saladyn
• Temudżyn
• Urban II
• Wat Tyler
• Zygmunt Luksemburski
• Słowniczek pojęć
• apsyda
• barbakan
• baszta
• beneficjum
• burmistrz
• cech
• celibat
• czynsz
• freski
• gildia
• gospodarka naturalna
• gospodarka towarowo-pieniężna
• hanza
• herezja
• husytyzm
• inkwizycja
• integracja
• inwestytura
• jałmużna
• janczarzy
• kapitel 
  
• kapitularz
• kardynał
• koczownicy
• krucjaty
• ława miejska
• mieszczanie
• nawa
• nepotyzm
• patrycjat
• plebs
• pontyfikat
• portal 
  
• pospólstwo
• prawo kanoniczne
• prezbiterium
• pręgierz
• rada miejska
• ratusz miejski
• reguła zakonna
• renta feudalna
• rezerwa pańska
• sklepienie 
• skryptorium
• sułtan
• symonia
• synod
• system nakładczy
• taboryci
• transept
• triforium 
  
• trójpolówka
• utrakwiści
• weksel
• witraże
• wojska zaciężne
• zakony rycerskie
• żakeria
• Katalog nazw 
• „czarna śmierć”
• Cesarstwo Łacińskie
• Corpus Juris Civilis
• cystersi
• dominikanie
• franciszkanie
• husytyzm
• inkwizycja
• janczarzy
• joannici
• konkordat wormacki
• Konstantynopol
• Królestwa Jerozolimskie
• krucjaty
• Krzyżacy
• ława miejska
• niewola awiniońska
• Plantageneci
• prawo kanoniczne
• rada miejska
• ratusz miejski
• reguła zakonna
• Seldżucy/Turcy seldżuccy
• siedem sztuk wyzwolonych
• sobór w Konstancji
• taboryci
• Tatarzy
• templariusze
• utrakwiści
• waldensi
• wielka schizma zachodnia
• wojna stuletnia
• wojny husyckie 
• Złota Orda
• żakeria

Koniec średniowiecza to czas dominacji imperiów i państw stosujących nowatorskie bronie zaczepne: Anglików (długie łuki walijskie/anglielskie, Turków Osmańskich (janczarzy) i Mongołów.

Najstarsze ślady wytwarzania i wykorzystania łuków pochodzą z Republiki Południowej Afryki. W jaskini niedaleko Durban odkryto kamienne groty strzał sprzed 64 tys. lat.  Łuki i strzały pojawiają się na malowidłach naskalnych

Rodzaje łuków

Jakkolwiek łuk można wykonać z prostego sznurka, kawałka świeżej gałązki i zaostrzonego patyka, to wykonanie łuku, który jest celny i dalekonośny, wcale nie jest łatwe. O celności łuku decyduje doskonałość wykonania drzewca i strzał. O jego nośności decyduje konstrukcja obu tych elementów oraz czynnik ludzki, tj. maksymalna siła, z jaką dana osoba jest w stanie utrzymać w trwałym napięciu łuk.

Łuk prosty - to najstarsza forma łuku, na którą składało się początkowo proste drzewce, które jest wstępnie lekko naciągane cięciwą. Łuki proste były w użyciu przez tysiąclecia. Produkowano je z cisów. Przeciętny, wojskowy łuk prosty, stosowany w starożytności i średniowieczu, miał długość drzewca ok. 1 m. Jego maksymalny zasięg wynosił ok. 150 m.

Łuk walijski - to odmiana łuku prostego, która pojawiła się ok. VIII wieku, w Walii. Łuk ten, posiadał znacznie dłuższe drzewce (ok. 1,8 do 2 m) co z jednej strony zwiększało niemal trzykrotnie siłę potrzebną do jego naciągnięcia, ale i zwiększało jego zasięg do nawet 350 m. Łuk ten wymagał jednak długotrwałego treningu, gdyż przeciętna dorosła osoba nie była w stanie z niego strzelać. Dzięki możliwości zastosowania dłuższych i dobrze wyważonych strzał (ponad 1 m) łuk ten w rękach wprawnego łucznika był też bardzo celny. Przy zastosowaniu ciężkich strzał (350 gramowych), jego zasięg spadał do ok. 200 m, ale strzały takie przebijały niemal każdą średniowieczną zbroję. Łuk walijski był stosowany najpierw przez oddziały łuczników walijskich, a następnie, ok. XII wieku rozpowszechnił się w Anglii, gdzie zaczął pełnić rolę broni plebejskiej, umożliwiającej biedocie skuteczną obronę przed rycerzami. Z łuku tego wywodzi się współczesny łuk sportowy.

Łuk refleksyjny - to łuk, w którym drzewce nie jest prostym prętem lecz kilkuwarstwową kompozycją kilku rodzajów drewna, przy czym przynajmniej jedna warstwa jest sklejana w stanie silnego naprężenia. Tak wykonane drzewce nie jest w stanie rozprężonym proste lecz tworzy wybrzuszony do zewnątrz kształt. Powoduje to, że przy mniejszych wymiarach drzewca uzyskuje się większą siłę nośną. Łuk ten został prawdopodobnie wymyślony w Chinach ok. I wieku p.n.e., a następnie rozpowszechnił się wśród ludów żyjących na Wielkim Stepie. Łuk ten posiadał podobny zasięg do łuku walijskiego, ale był od niego znacznie mniejszy (długość drzewca ok. 1 m). Umożliwiało to wygodne strzelanie z konia. Jego użycie wymagało jednak równie długiego, o ile nie dłuższego treningu od łuku walijskiego. Z łuku refleksyjnego strzelało się lżejszymi i krótszymi strzałami, co powodowało, że łuk ten był mniej celny oraz miał krótszy zasięg (do 250 m). Nie miało to jednak większego znaczenia dla łuczników konnych, którzy stosowali ten łuk do szybkich, zmasowanych ataków na zwykle nieopancerzonego przeciwnika.

Łuk janczarski - był mniej więcej tym dla łuku refleksyjnego czym łuk walijski dla łuku prostego. Łuk ten był stosowany wyłącznie w zawodowych tureckich oddziałach Janczarów. Posiadał on refleksyjne drzewce o maksymalnych dla danego łucznika wymiarach, dochodzących do 1,8 m. Jego zasięg dochodził do 400 m. Wymagał perfekcyjnego treningu prowadzonego od wczesnego dzieciństwa i tylko w rękach tak wyszkolonego łucznika stanowił skuteczną broń. Nie był tak celny, jak łuk walijski, ze względu na drgania w trakcie wypuszczania strzały, jakie powstają w tak dużej konstrukcji drzewca refleksyjnego, miał jednak dłuższy zasięg i umożliwiał większą szybkostrzelność.

Mini-sprawdzian zagadnienia: materiały do nauki: https://koperlo.blogspot.com/2021/05/klasa-i-sredniowiecze-powszechne-m.html; bardzo ważne jest podsumowanie - tematy: 1-3; 5-6; ("Podsum. roz. VI Pełnia i schyłek średniowiecza"- załączone na dole strony - wyszukaj przez ctrl+F); opanuj także: postacie (jaki naród/państwo reprezentuje); bitwy (jaki kraj/państwo); chronologię (nie wykuwamy dat; ale kojarzymy że wydarzenie miało miejsce wcześniej niż inne np. A w XI wieku a B w XV) i 7 ciekawostek z Rozdziału.

Wyniki:

średniowiecze powsz

Zadanie Punkty do zdobycia gr C

                                                                        43  6

1. 4 41  5+

2. 4 39  5

3. 4 36  4+

4. 10,5 32  4

5. 6 28  3+

6. 7 24  3

7. 3 21  2+

8. 3 17  2

6 13  1+'

47,5

  

 

 

Przygotowując się do lekcji, sprawdzianu, itd. korzystamy m.in. z treści przygotowanych Wiesława Zdziabka, który opracował skrót najważniejszych informacji, które powinien opanować uczeń w ramach zajęć z historii (zob.: https://www.e-historia.com.pl/35-liceum-i-technikum-po-gimnazjum/notatki-z-historii-zakres-podstawowy/). Materiały te wykorzystano, w celach edukacyjnych, przygotowując niniejszą stronę. Część skryptów i treści zamieszczono powyżej w formie adaptacji, część na prawach cytatu (wówczas oznaczone cudzysłowem lub apostrofem wg schematu: 'treść'), ich autorem jest pan Wiesław Zdziabek, któremu serdecznie dziękujemy za udostępnienie ich on-line. Na stronie zamieszczono także fragmenty podręcznika Wydawnictwa Nowa Era oraz inne treści znalezione w zasobach Internetu. W przypadku gdyby powyższe publikacje naruszały prawa autorskie i własnościowe osób i instytucji prosimy o kontakt z autorem bloga.