Europa i świat w XVI wieku

• Tematy:
• 1. 1. Wielkie odkrycia geograficzne
• 1. 2. Podboje kolonialne
• 1. 3. Skutki wielkich odkryć geograficznych
• 1. 4. Kultura i sztuka renesansu
• 1. 5. Reformacja
• 1. 6. Kontrreformacja
• 1. 7. Sytuacja polityczna w Europie w XV wieku

1. 1. Vasco daj Grama! - czyli historia poznania świata!

TOP 5 zagadnień

• "Nasi tu byli", czyli Polak odkrył Brazylię, a wcześniej dotarł do Indii przed Portuygalczykami, by powitać ich po hiszpańsku? Kim był jeden z najlepszych nawigatorów i podróżników świata, który znał 10 języków? Poznajcie Kacpra, egzotycznego mędrca ze wschodu rodem z Poznania, któremu da Gama dał zwoje nazwisko
• Antyczne wyobrażnia: Dysk. "A co jeśli wypadnę poza krawędź dysku?" 
• Nie tylko Włosi i wikingowie ale też Polacy odkrywają krańce świata - Benedykt Polak, pierwszy europejski odkrywca Mongolii (1245)
• Dlaczego ćwierć miliarda ludzi na świecie mówi po portugalsku? W jakich krajach?
• W poszukiwaniu drogi  do Indii: Henryk Żeglarz, który nie pływał i Bartolomeo Diaz i Przylądek Burz vel "Beznadzieji"
• Co by było gdyby Chińczycy odkryli Europę i skolonizowali świat?

1. Europejczycy widzieli przez wieki ziemię jako dysk; Hindusi dopatrywali się jeszcze pod nim czterechsloni i żółwia; jak świat wygląda naprawdę? Tego nie wiedział nikt, Jedno bylo pewne: Nie ma co wychodzić daleko z domu i ryzykować spadnięcia w otchłań! Ilustracja do książek Terrego Pratchetta; 2 i 3. Mapa świata Izydora z Sewilli: oryginał VII w.. wersja drukowana Günthera Zainera z 1472 i jej treść odtworzona w XIX wieku na podstawie tekstu księgi. ; 4. Mapa arabskiego kartografa al-Idrisiego z 1154, Tabula Idrisiana, była jedną z najdokładniejszych map świata sprzed epoki europejskich wypraw (Znajdź Europę!).

• Od synów Noego miały się wywodzić trzy grupy etniczne przedstawione w Tabeli Narodów (Ludów) z Księgi Mojżesza. Potomkami Jafeta miały być ludy jafetyckie (indo-europejskie, albo europejsko-kaukaskie), Chama - chamickie (afrykańskie, a dokładniej libijskie, egipskie i południowoarabskie), a Sema - semickie (azjatyckie). "
• Fragmenty tej historii przytacza żydowsko-rzymski historyk Józef Flawiusz (37-100) w dziele "Starożytność Żydów" (ok. 94 AD). O jej popularności w średniowieczu zdecydowała opublikowana w 623 r. encyklopedia pt. „Etymologiarum sive originum libri XX” hiszpańskiego biskupa Izydora z Sewilli (zm. w VII w.). Przedstawiono w niej schematyczną mapę świata z nazwami kontynentów i powiązanymi z nimi imionami synów Noego.
• "Wg Księgi Genesis Noe po Potopie założył winnicę, upił się, zasnął nagi i w tym stanie zobaczył go syn Cham, który powiedział o tym swoim braciom Semowi i Jafetowi. Jafet i Sem okryli nagość ojca, a Noe po przebudzeniu przeklął Chama przepowiadając, że jego potomkowie będą sługami potomków jego braci". 

 
z prawej: Mapa z Kroniki świata Hartmanna Schedela z 1493 r. z przedstawieniami synów Noeg (Sem, Cham i Jafet). ; Fragment Atlasu Katalońskiego z 1375 roku; Mapa Mercatora z ok. 1588; źródła ilustracji  https://www.youtube.com/watch?v=uJe4v9rXL2g&ab_channel=BuenasIdeias

    

 

  
Podróż przez Wenecję, Jerozolimę, Aleksandrię do Indii... uratował ekspedycję Vasco da Gamy / Nawigator, poliglota i szpieg. Stał się prawą ręką Vasco, który go usynowił i ochrzcił (po tym jak kazał go torturować przez 12 godzin, m.in. kąpiąc go we wrzącym oleju!), najbardziej zaufanym przewodnikiem portugalskich odkrywców. Poznaniak, który odcisnął piętno na historii świata...

Super 13 minut: Poznaniak uratował ekspedycję Vasco da Gamy / WTK

https://www.youtube.com/watch?v=_G0iOuDIBs4&ab_channel=WTK

I. Geneza wielkich odkryć geograficznych
1. Uwarunkowania naukowo-techniczne
a. poszerzenie wiedzy geograficznej – rozpowszechnienie się poglądu o kulistości ziemi
b. postęp w zakresie kartografii i nawigacji (rozpowszechnienie busoli  astrolabium i kwadrantu)
c. postęp w zakresie szkutnictwa – karawele  i karaki
– zastosowanie kombinacji żagli trójkątnych i rejowych
– nowa konstrukcja okrętów pozwalająca na budowę większych jednostek obsługiwanych przez stosunkowo nieliczną załogę

2. przyczyny wypraw odkrywczych
a. ujemy bilans w handlu ze Wschodem
b. wzrost zapotrzebowania na szlachetne kruszce i używki
c. poszukiwanie nowych – bardziej bezpiecznych i tańszych dróg o Indii i Chin
d. dążenie do wykluczenia pośrednictwa kupców arabskich w handlu ze Wschodem
e. poszukiwanie nowych źródeł utrzymania m.in. przez zubożałą szlachtę portugalską i hiszpańską (zakończenie rekonkwisty)
f. polityczne – opanowanie wschodnich wybrzeży Morza Śródziemnego przez Turków osmańskich

II. Przebieg wielkich odkryć geograficznych
1. Pierwsze wyprawy Portugalczyków
a. Bartolomeu Diaz  – dotarł do Przylądka Dobrej Nadziei (Przylądek Burz) – 1487 r.
b. Vasco da Gama – dotarł do Indii drogą dookoła Afryki – 1498 r.
    4 statki i 170 ludzi; wracają ale zęby ma tylko jeden - "Polak"! Nic dziwnego że wszyscy byli nim zafascynowani i chcieli z nim gadać!

2. Wyprawy hiszpańskie
a. wyprawy Krzysztofa Kolumba
– wsparcie ze strony Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego
– podczas pierwszej wyprawy dotarł do Ameryki (San Salvador) – 1492 r.
a. wyprawy Amerigo Vespucciego (1500-1505 r.) – udowodnił, że lądy odkryte przez Kolumba to nie Indie, lecz Nowy Świat
3. Wyprawa Ferdynanda Magellana (1519-1522 r.)
a. żeglował wzdłuż brzegów Ameryki, przez „cieśninę Magellana” na Ocean Spokojny i dalej przez Filipiny i Afrykę do Europy
b. Ferdynand Magellan zginął podczas potyczki z tubylcami na Filipinach w 1521 r.
c. do Portugalii wróciło zaledwie 18 marynarzy z 270, którzy wyruszyli

III. Następstwa odkryć geograficznych
1. Poszerzenie horyzontów geograficznych Europejczyków
2.  Powstały imperia kolonialne Hiszpanii i Portugalii - traktat w Tordesillas (1494 r.)
3. Rozwój wymiany handlowej
a. napływ szlachetnych kruszców do Europy
b. powstanie nowych szlaków handlowych
4. Zmiana położenia ludności autochtonicznej
a. chrystianizacja
b. podbój
c. zniszczenie ich dorobku cywilizacyjnego i zagłada
 
Rozwiąż quiz:

Wielkie odkrycia geograficzne

Polecane filmy: 

• https://dziendobry.tvn.pl/podroze/kim-byl-gaspar-da-gama-st6163180
• Powtórka wiedzy z podstawówki: https://youtu.be/M_pwbD6nqu4?t=19 (5 min)
• Jak ukryć kontynent? - historia odkryć geograficznych. Historia Bez Cenzury https://youtu.be/ulkOp8Io4AU?t=72
• http://www.histurion.pl/historia/nowozytnosc/art/20_wielkie_odkrycia_geograficzne.html

• Materiały dodatkowe:
• 
  
• Turcja zmienia świat
• Wiadomość o upadku Konstantynopola dotarła do papieża dopiero w  lipcu 1453 r. 
• Mikołaja V  postanowił natychmiast ratować chrześcijański świat przed ,,objawionym Antychrystem". 
• Niedługowydał bullę, w której wzywał wszystkich europejskich książąt do świętej krucjaty przeciw ,,apokaliptycznej bestii"- Turcji, którea po zabicu ,,córki", czyli Konstantynopola, musi zrobić to samo z,,matką", czyli Rzymem. 
• do jej organizacji potrzebne będą ogromne ilości złota. 
• Tymczasem zwycięstwa Mehmeda II kruszyły gospodarkę Italii i całej Europy. 
• Na zablokowaniu jedwabnego i korzennego szlaku szczególnie traciły miasta włoskie: Genua, Florencja i Wenecja. 
• Dlatego to właśnie w tych włoskich miastach 30 lat przed wyprawą Kolumba najtęższe umysły epoki debatowały nad znalezieniem nowego szlaku morskiego do Lewantu.

• Stan wiedzy
• Nie jest prawdą, iż pod koniec XV wieku naukowa elita Europy powszechnie akceptowała "ziemskocentryczny" opis wszechświata. 
• Pogląd, że Ziemia jest kulą, był bardziej powszechny, niż nam się dziś wydaje. 
• W Italii było wielu zwolenników nowatorskich poglądów o kulistości Ziemi. 
• "promotorami nowej koncepcji budowy wszechświata głoszącej, że Ziemia nie jest jego centrum, byli nie tylko świeccy profesorowie, (....) czy jeden z pierwszych „fizyków" Paolo dal Pozzo Toscanelli, ale także wysocy rangą przedstawiciele duchowieństwa, m.in. niezwykle postępowy kardynał Nicola Cusano". Jego poglądy odbierane były u części krelu jak herezja. 
• Na uniwersytecie w Padwie powstała nawet katedra astronomii, geometrii i arytmetyki, uczono tam geografii i matematyki arabskiej. 
• wbrew rozpowszechnionej opinii najwięcej informacji o krainach wschodu posiadali sami papieże, m.in. relacje wenecjanina Niccolo da Conti, który jako pierwszy Europejczyk dotarł do środkowych Indii, Cejlonu i południowo-wschodniej Azji.
• Krzysztof Kolumb, 
• Kolumb nie był samotnym wizjonerem, ale przedstawicielem szerokiego kierunku o charakterze naukowym, politycznym i gospodarczym. 
• Celem jego wyprawy nie było udowodnienie np. kulistości ziemi, ale zdobycie złota niezbędnego do... sfinansowania krucjaty przeciw Muzułmanom stojącym u bram Europy. 
• Ekspedycja Kolumba była przemyślaną inwestycją, która miała wzbogacić i wzmocnić katolicką Europę.
• nie do końca skoro sam Kolumb pomylił mile włoskie z arabskimi, ok. trzykrotnie niedoszacowując długości wyprawy 
• Szkolne podręczniki nadal przedstawiają go jako osamotnionego idealistę i marzyciela pragnącego przekonać europejskich monarchów o możliwości dopłynięcia do krain dalekiego wschodu drogą na zachód. 
• Współczesne badania historyczne wskazują, że: 
• Długo przed 1492 r. dopłynął on do:
• Irlandii, Islandii, na Grenlandię
• Gwinei Równikowej, na Wyspy Kanaryjskie, 
• badania włoskiego dziennikarza R. Marino z 2005 r. wskazują, że podpisujący się jako Christo Ferens żeglarz Krzysztof Kolumb był  przygotowywany do pokierowania ekspedycją o charakterze typowo rozpoznawczo-handlowym.
• podpisujący się w wielu dokumentach jako Xpo (Christo) Ferens (ten, który niesie Chrystusa) Kolumb, przeszedł do historii pod imieniem Cristoforo. 
• Imię będące połączeniem greckich słów Christos i phoros (nosiciel) kojarzyło się też z włoskim słowem oro, czyli złoto. Oznaczało więc tego, który niesie wiarę, a w zamian przywozi złoto. Doskonale symbolizowało to hiszpańską politykę kolonialną, polegającą na grabieniu majątku Indian i tworzeniu niewolniczych faktorii. 
• Hiszpania
• W styczniu 1492 r. władcy tworzącej się Hiszpanii Ferdynand II Aragoński oraz Izabella Kastylijska wkroczli do Grenady. 
• zakończyło trwającą od 700 lat walkę o wyparcie Maurów z Półwyspu Iberyjskiego. 
• liczaba hiszpańskiej szlachty rozrosła się do aż 7 proc. społeczeństwa, wynikało to wieków walki z muzułmanami
• Wygnanie muzułmanów (i zjednoczenie Hiszpanii) oznaczało utratę zatrudnienia dla wielu.
• Odkrycie nowych lądów skierowało wojenne zapędy tej kasty na podbój ogromnych obszarów nowego świata. 
• awanturnicze ekspedycje jak zapoczątkowana w 1519 r. przez Cortésa konkwista imperium Azteków okazały się najtańszą i najskuteczniejszą metodą kolonizowania nowych ziem i zapewnienia stałego dopływu złota do skarbca cesarza Karola V.
• Nowe Imperium
• W ciągu pół wieku (od dnia, w którym Kolumb postawił nogę na plaży San Salvator) Hiszpanom udało się:
• skolonizować: Hispaniolę, Puerto Rico, Kubę i Jamajkę, 
• podbić: Meksyk, dzisiejszą Gwatemalę, Ekwador, Argentynę, Peru, Chile, Urugwaj i Paragwaj. 
• Nawet przy zastosowaniu dzisiejszych środków transportu i komunikacji przedsięwzięcie to może budzić jedynie absolutny podziw. 
• podboju zachodniej półkuli dokonała w rzeczywistości armia awanturników, samouków i wagabundów. 
• olbrzymie hiszpańskie imperium kolonialne podzielono na dwa wicekrólestwa, rozciągnięte na obszarze kilkanaście razy większym od samej Hiszpanii
• imperium zajmowało wkrótce blisko czwartą część naszej planety, a jednak po stu latach zaczęło chylić się ku upadkowi?
• opracowano na podstawie tekstu: Paweł Łepkowski, RP, https://www.rp.pl/historia/art3594461-zloto-ktore-zrujnowalo-hiszpanie
• Gaspar da Gama 
•  bardziej niż Vasco da Gama, powinien być bohaterem odkryć geograficznych?
• "(...) urodził się ok. 1450 r. w Poznaniu. Przypisywano mu kilka nazwisk: Gaspar da Gama, de Lemos, d'Almeida. Sam pierwotnie przedstawiał się jako Yusuf Adil. Jako dziecko najprawdopodobniej mieszkał z rodziną na północnej stronie Starego Rynku, w dzielnicy żydowskiej. Poza tym, niewiele o rodzinie wiadomo. Poznań opuścił ok. 1454 r. Według historyka Joao de Barrosa, powodem były próby zmuszenia do przejścia na chrześcijaństwo. - To może być tylko legenda - mówi dr Wojciech Meixner. - W tamtych czasach zdarzały się prześladowania religijne, ale nie takie, które zmuszałyby do dalekich ucieczek. A celem rodziny Gaspara miała być Jerozolima. Być może więc rodzice byli handlarzami.
• Rodzina najpierw zatrzymała się we Włoszech, potem trafiła do Jerozolimy. Gaspar da Gama nie osiadł tam na długo. Udał się do Aleksandrii i do Indii. W tym czasie nauczył się żeglugi. I uczniem musiał być wybitnym. Oto bowiem w maju 1498 r. do portu Goa w Indiach zawinął statek Vasco da Gamy i jego 170 ludzi, którzy chcieli otworzyć szlak morski do Indii. Na pokładzie pojawił się nieznany człowiek, który władał europejskimi językami. Twierdził, że jest chrześcijaninem, niewolnikiem i ma pod sobą armię.
• Vasco da Gama zorientował się, że to podstęp. Gaspar został pojmany i torturowany. Miał wtedy określić się jako "judeu do Reyno de Polonia de Posna" - Żyd z Królestwa Polski z Poznania. Prawdopodobnie zginąłby, gdyby nie jego ogromna wiedza o Indiach i żegludze. Portugalczycy zaproponowali, by został na statku. Był jednak warunek - chrzest. Jego ojcem chrzestnym - wszystko na to wskazuje - został Vasco da Gama. Stąd nazwisko Gaspara.
• Stał się tłumaczem, nawigatorem, znawcą obyczajów podczas portugalskiej wyprawy, która dzięki niemu dotarła m.in. do Indochin, na Jawę, Cejlon. Za to, że ocalił flotę na wodach Afryki, został dworzaninem króla Manuela I, na którego prośbę w 1500 r. wyruszył w kolejną wyprawę do Indii pod wodzą Pedro Alvaresa de Cabrala. Po drodze, w okolicach dzisiejszej Liberii, spotkał ich potężny sztorm. To Żyd z Poznania miał przejąć ster i podpowiedzieć zmianę kursu na zachód. Statek dopłynął do lądu. Gaspar da Gama i marynarz Nicolau Coelho byli pierwszymi Europejczykami, którzy stanęli na ziemi zwanej potem Brazylią.
• Po odkryciu Brazylii, poznaniak był doradcą wicekróla Portugalii, dwukrotnie podróżował jeszcze z Vasco do Indii. W kronikach jego historia urywa się w 1510 r. - Gaspar da Gama powinien być rozsławiany, szczególnie w Poznaniu i Portugalii - uważa dr Meixner. - Mało kto jednak w ogóle o nim wie. Historia nie zawsze jest sprawiedliwa.
• W Polsce jako pierwszy Gasparem da Gamą zainteresował się Joachim Lelewel. W 1858 roku w swej pracy "Polska. Dzieje i rzeczy jej" napisał o podróżniku tak: "Bez Żydka z Poznania po Indji krążącego, a chrztem Gaspard da Gama zwanego, Vasco da Gama 1498 i Kabral 1500 nie mieliby tego powodzenia w swych wyprawach, jakie on im zjednał"."
• https://gloswielkopolski.pl/gaspar-da-gama-poznaniak-ktory-odkryl-brazylie/ar/3915085
• 
  

Genialne: Columbus ("Hey There Delilah" by Plain White T's) / historyteachers ; Film 1492 Droga do Raju

• Kolumb zbrodniarz?
• "Na początku 1495 roku wyruszył w głąb Hispanioli z kolejną karną ekspedycją. Wodzów winnych napadów na Hiszpanów nie udało się złapać, jednak wymiernym efektem wyprawy było schwytanie 1500 Indian, których następnie zapędzono do La Isabela, by potem 550 z nich załadować na statki płynące do Hiszpanii. Około 200 zginęło w trakcie podróży, a resztę sprzedano na targu w Sewilli jako niewolników. Część schwytanych Tainów, którzy pozostali na wyspie, została rozdzielona pomiędzy kolonistów, a część puszczono wolno. Michele de Cuneo, świadek tych wydarzeń, opisuje, że indiańskie kobiety porzucały swoje dzieci i uciekały w obawie, że Hiszpanie będą ponownie próbowali wziąć je w niewolę.
• By zapewnić stały dopływ złota, Krzysztof Kolumb nałożył na Indian specyficzny trybut. W przypadku regionów bogatszych w kruszec każdy mieszkaniec powyżej czternastego roku życia musiał dostarczyć co trzy miesiące taką ilość złotego piasku, jaka mieściła się dzwoneczku używanym przez sokolników. W miejscach, gdzie w ogóle nie występowały drogocenne złoża, Tainowie zobowiązani byli przynosić jedną arrobę (około 12 kg) bawełny.
• Ci którzy wywiązali się z narzuconych zobowiązań, otrzymywali mosiężną lub miedzianą plakietkę, którą nosili na szyi. Indianie złapani bez tej plakietki mieli być karani. Wedle źródeł karą było ucięcie dłoni, jednak wydaje się wątpliwe, by działo się tak w każdym przypadku (...)
• System mógł działać dopóki istniał zorganizowany system powiązań społecznych, który jednak powoli zaczął się rozpadać. Głównym powodem były epidemie europejskich chorób, które dziesiątkowały Indian. Obracanie w niewolę i praca ponad siły też miały wpływ na katastrofę demograficzną, która wymusiła w 1497 roku odejście od opisanego wyżej trybutu. Wedle niektórych szacunków między 1494 a 1496 rokiem, a więc wtedy, gdy Krzysztof Kolumb kierował kolonią, zginęła 1/3 rdzennej populacji Hispanioli (szacowanej w tym przypadku na 300 000 w 1492 roku)".
• https://tytus.edu.pl/2020/06/17/czy-krzysztof-kolumb-byl-zbrodniarzem/

; Ktytyczne spojrzenie na popkulturową postać Kolumba https://youtu.be/RQWSwUbnofw?t=61

W obronie K. Kolumba ; Kolumb - kiepski kalkulator: pomylił mile włoskie z arabskimi itp. https://youtu.be/KMWY40koph8?t=175

Robinson Cruzoe był Polakiem (!?) i Zombie.pl My też mieliśmy kolonie, czyli ....

 

d 

Polskie (w zasadzie kurlandzkie) kolonie: Karaiby, Krym, Afryka Zachodnia, Madagaskar... Polskie marzenia o koloniach obejmowały kawał świata... https://forsal.pl/galeria/639467,polskie-koloniekolonie-polskiepolskie-marzenia-o-koloniach.html

 

Polska (Kurlandia) buduje imperium morskie w 3 minuty! Od 20 s. o PL: Tobago 1649: zjedzeni złoczyńcy :);  po 10 latach się udaje: 25 tys. osób: połowa niewolnicy; prawie 1/4 koloniści; pozostali tubylcy. Gambia- Kunta Kinte: 5 https://youtu.be/SYVslrnYQjw?t=2

• Polskie kolonie - przypadek wyspy Św. Andrzeja u wybrzeży Gambii (najbardziej na zachód wysuniętej części Afryki)
• "Czy ktoś ojarzy postać filmowego Kunta Kinte, czarnoskurego niewolnika, którego historia wzruszała świat przed półwieczem (za sprawą powieści i filmu: "Korzenie - Saga amerykańskiej rodziny"). Dziś na jego cześć nazwę nosi wyspa u wybrzeży Afryki, konkretnie u ujścia rzeki Gambii (na terytorium państwa o tejże nazwie), która przez ok. dwa wieki pełniła rolę huba tranzytowego w ekspedycji czarnych niewolnikków z Afryki do "Nowego Świata"? Mało kto wie, że w jej (raczej smutnej) historii są polskie wątki i my - jako jedyni z Europejczyków- nie mamy się czego wstyczić. 
• Wyspa Kunta Kinte (dzisiejsza nazwa), kiedyś znana jako wyspa Św. Andrzeja, w połowie XVII wieku należała do Polski. Zakupil ja w 1651 roku major Heinrich Foch, jeden z dowodców floty Kurlandii (ówczesnego lennika Polski; dziś to Lotwa) w imieniu swojego niezwykle ambitnego monarchy Jakuba Ketlera. Wyspa ta stała się wówczas automatycznie polską kolonią zamorską. Fort Jakob, założóny na cześć wspomnianego Ketlera - a także: Forty Bayone i Jillifree - to polskie miasteczkafaktorie handlowe założone u ujścia rzeki Gambia jako posiadłości kolonialne Kurlandii, która również chciała "dorobić się" na udziale w światowym handlu (warto dodać iż swoje cele realizowała skueczniprzez ok. dekadę i to bez szkody dla miejscowych ludów, gdyż jej kontakty z miejscową ludnością afrykańską układały się wyjątkowo pomyślnie i bezkonfliktowo (co było raczej wyjątkiem w owyc czasach). Niestety, pomimo początkowych sukcesów, w obliczu ponawiających się ataków ze strony mocarstw kolonialnych po kilkunastu latach Kurlandia musiała się zrzec tych terenów na rzecz Wielkiej Brytanii. W zamian jednak otrzymała prawa do innej egzotycznej posiadłości -  Tobago na Karaibach. Choć afrykańska przygoda trwała krótko (ok 10 lat) to jednak warto o niej pamietać, chociażby z uwagi na wtrwałość Kurlandczyków i ich dobre nastawienie do mieszkańców Afryki.
• Po Gambii, Kurlandczycy pod wodzą Jakuba Kettlera udali się na Karaiby i tam objęli we władanie - w imieniu króla polskiego, którego byli lennikami - część obecnego Tobago (niektórzy twierdzą, że całą tą wyspę). Założyli tam m.in. Fort Casimirus (na cześć króla Jana Kazimierza oraz kilka osad (np. Nową Mitawę). Osadnictwo nie utrzymało się jednak długo.  Obecnie jedynym śladem ich obecności jest pomnik ku pamięci dzielnych Łotyszy i tablica informacyjna dot. Fortu Kazimierza w jego pierwotnej lokalizacji, z pięknym widokiem na Morze Karaibskie. Jaka jest historia tego miejsca?"
• "Leżąca w archipelagu Małych Antyli wyspa Tobago dość późno stała się obiektem zainteresowania Europejczyków. (...) w 1652 roku wysiłki ruszyły pełną parą. 20 maja 1654 roku do Tobago zawinął okręt „Herzogin von Kurland”, mający na pokładzie 120 żołnierzy i 80 rodzin kolonistów. Wyspę ochrzczono mianem Nowej Kurlandii. Rozpoczęto budowę Fortu Jacobus i miasta Jacobus-Stadt. Powstało także miasto Casimishafen na cześć zwierzchnika lennego Kurlandii, Jana Kazimierza. Głównym celem była uprawa trzciny cukrowej, do czego wykorzystywano niewolników przywożonych z Gambii. 
• Na wyspie szybko pojawiła się konkurencja w postaci osadników holenderskich i angielskich. Ci ostatni nie wchodzili jednak w skład planowanej akcji kolonizacyjnej, stanowili raczej grupy niezależnych awanturników. Z obszaru Antyli nie zrezygnowała również Hiszpania. Pozbawiona silnego oparcia Kurlandia nie mogła nawet marzyć o utrzymaniu nabytku. (...)". Czytaj więcej: https://histmag.org/Polskie-kolonie-czyli-zamorskie-kresy-Rzeczpospolitej-9488/
• https://ciekawostkihistoryczne.pl/2016/05/30/czy-robinson-crusoe-rozbil-sie-na-polskiej-wyspie/
• https://histmag.org/Polskie-kolonie-czyli-zamorskie-kresy-Rzeczpospolitej-9488/
• https://forsal.pl/galeria/639467,polskie-koloniekolonie-polskiepolskie-marzenia-o-koloniach.html
• https://wiadomosci.onet.pl/polskie-zamorskie-kolonie-na-swiecie-jak-kurlandia-i-rzeczpospolita-kolonizowala/kvrekq
• https://www.fly4free.pl/forum/polska-wyspa-na-rzece-gambii,332,122418

Chronologia odkryć:
1492-1504 - Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę:
1492 - Guanahani na Bahamach, Kuba i Haiti
1494-96 - Puerto Rico i Jamajka
1498-02 - Trynidad i ujście Orinoko
1502-04 - wybrzeże Hondurasu i zatoka Darien
1497 - Giovanni Caboto odkrył ponownie Labrador i Nową Fundlandię
1497 - Vasco da Gama 22 listopada opłynął Przylądek Dobrej Nadziei
1498 - Vasco da Gama odkrył drogę morską do Indii
1499-02 - Amerigo Vespucci badał wybrzeża Ameryki Południowej
1500 - Vicente Yáñez Pinzón odkrył ujście Amazonki
1500 - Pedro Álvares Cabral 22 kwietnia odkrył Brazylię
1512 - Francisco Serrão odkrył Moluki (wyspy korzenne)
1513 - Juan Ponce de León odkrył Florydę
1513 - Vasco Núñez de Balboa przeszedł Przesmyk Darien i odkrył Ocean Spokojny
1519-21 - Hernán Cortés podbił Meksyk
1519-22 - hiszpański okręt Viktoria, jeden z okretów molukańskiej armady dowodzonej przez Ferdynanda Magellana odbywa podróż dookoła świata
1522 - Juan Sebastián Elcano odkrył Timor
1531-34 - Francisco Pizarro podbił Peru
1534 - Jacques Cartier odkrył ujście rzeki Św. Wawrzyńca
1535 - Tomás de Berlanga 10 marca odkrył wyspy Galapagos
1540 - Francisco de Orellana odkrył i spłynął Amazonką z zachodu na wschód
1543 - Fernão Mendes Pinto jako pierwszy Europejczyk dotarł do Japonii
1567 - Álvaro Mendana de Neyra odkrył Wyspy Lagunowe (Ellice) i południowe Wyspy Salomona
1595 - Willem Barents odkrył wyspę Spitsbergen
1606 - Luis Váez de Torres przepłynął Cieśninę Torresa oddzielającą Nową Gwineę od Australii
1616 - Willem Corneliszoon Schouten, 26 lipca opłynął Przylądek Horn
1642 - Abel Tasman odkrył Tasmanie, Nową Zelandię, Fidżi i Tonga
1648 - Siemion Dieżniew odkrył i przepłynął Cieśninę Beringa
1682 - René-Robert Cavelier de La Salle odkrył deltę Missisipi
1722 - Jacob Roggeveen odkrył Wyspę Wielkanocną, Wyspy Tuamotu i Wyspy Samoa
James Cook trzy razy opłynął świat:
1768-71 - badał wschodnią Australię i Nową Zelandię
1772-75 - odkrył Sandwich Południowy
1776-79 - odkrył Hawaje 1778

1. 2. Konwista. Raju nie ma, jest piekło na ziemi!

Tenochtitlan - Jedno z trzech największych miast na ziemi w XVI wieku.

 

Dla osób +16 lat: prowadzenie do świątyni, ofiary z ludzi i końcowe sceny: od 0:30 do 3 min; dalej Pokaz SLAJDÓW - bo egzekucja:  https://youtu.be/aRRQLJP5Ybo?t=24; 

Ameryka środkowa wg Apocalipto Gibsona: https://youtu.be/CIrx896sJRI?t=106 APOCALYPTO FAN TraileR- NIEPOKOJĄCA MUZA

I. Cywilizacje prekolumbijskie w Ameryce
1. Majowie
a. zamieszkiwali półwysep Jukatan
b. szczytowy okres rozwoju cywilizacji to lata 250-900 oraz 1200-1450 n.e.
c. organizacja społeczna:
– żyli w miastach-państwach
– podstawową jednostką społeczną był klan
d. najważniejsze osiągnięcia cywilizacyjne:
– wysoki poziom rolnictwa
– produkcja tkanin, ceramiki i metali
–  wysoki poziom architektury
– wysoki poziom matematyki i astronomii
– znali pismo

2. Aztekowie
a. od około 1200 r. zamieszkiwali terytorium dzisiejszego środkowego Meksyku (zajęli terytorium Tolteków)
b. w XIV i XV wieku dokonali podboju sąsiednich plemion zamieszkujących Meksyk
c. utworzyli związek uzależnionych od siebie plemion
– władcy uzależnionych plemion musieli uzyskać ich akceptację
– uzależnione plemiona płaciły podatki
d. głównym ośrodkiem politycznym Tenochtitlán
e. osiągnięcia cywilizacyjne:
– wysoki poziom rolnictwa
– wysoki poziom architektury
– mieli dużą wiedzę astronomiczną

3. Inkowie
a. zamieszkiwali pas zachodniego wybrzeża Ameryki Południowej – dzisiejsze Peru, Ekwadoru i północnego Chile
b. szczyt potęgi przypadł na XVI w.
c. główne ośrodki polityczne:
– Cuzco
– Machu Picchu
d. państwem rządził inka przy współudziale arystokratycznej rady
e. osiągnięcia cywilizacyjne
– wysoki poziom medycyny
– budowa sieci wysokogórskich dróg

• https://youtu.be/_ABoaAyhMZQ?t=968 OD 18 LAT
• Scena ofiarowania wg Apocalipto Gibsona: https://youtu.be/y7Kxum63CtA?t=45
• Inkowie (7 minut) https://youtu.be/ZtdhdiB3KPk?t=578
• Scena egzekucji uciekających: https://youtu.be/xGJpHXbbrjY
• Podbój Inków: https://youtu.be/xPm8E-zWwsQ
• 
  
• Papież dzieli świat: https://youtu.be/o1Qllx4YH9A?t=620

• Inkowie:
• "Inkowie zbudowali imperium, któremu nie było równych - 12 milionów ludzi zajmowało prawie całe wybrzeże Pacyfiku wzdłuż Andów. Padło ofiarą najazdu z Europy. 
• Francisco Pizarro, aby wywozić z Imperium Inków złoto wybudował nowy port powstała Lima, nowa stolica państwa.
• "Mimo iż w imperium Inków nie znano koła i nie używano do transportu żadnych pojazdów, a jedynym wykorzystywanym zwierzęciem jucznym aż do podboju hiszpańskiego była lama, królestwo pokryte było niezwykle gęstą siecią dróg. Rozmiary i jakość inkaskich szlaków były tak wielkie, iż często porównuje się je do dróg rzymskich. Łączną długość inkaskiej sieci komunikacyjnej szacuje się na ponad 40 000 kilometrów (połowa zachowała się do dziś - pół tysiąc lat po ich upadku!) "
• https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/977514,Potega-i-upadek-panstwa-Inkow

  https://histmag.org/Inkowie-i-Pizarro.-Dlaczego-upadlo-andyjskie-imperium-8717
• 
  
• 
  
• Aztekowie -„największe imperium militarne, jakie kiedykolwiek znała zachodnia półkula”, 300-400 tys. żołnierzy mogo przejść na nogach nawet 8 tys. kilometrów, niosąc prowiant etc. przez wiele miesięcy (armia prawdopodobnie była w stanie podróżować od 18 do 32 km dziennie).
• Armia Azteków:

• Do czasu podboju hiszpańskiego Aztekowie mogli utrzymywać w terenie - przez miesiące, a nawet lata, jeśli zaszła taka potrzeba - armie liczące kilkaset tysięcy żołnierzy, z których co najmniej 100 000 miało być tragarzami towarzyszącymi żołnierzom, każdy niosący jak aż 50 funtów materiału. 
• Podczas oblężenia Coixtlahuaca (południowy stan Oaxaca) w 1458 roku armia Trójprzymierza (dowodzona przez Azteków) w liczbie 300 000 maszerowała 500 mil na południe od Doliny Meksyku, aby pokonać i zabić Atonal, władca Coixtlahuaca 
• W 1506 roku, zaledwie 15 lat przed podbojem, armia Trójprzymierza licząca 400 000 ludzi zaatakowała przybrzeżne królestwo Mixteków Tututepec i spaliła miasto. za: https://www.mexicolore.co.uk/aztecs/ask-us/aztec-army
• Zasadniczo żołnierze byli sezonowymi pracownikami państwowymi: w porze deszczowej zwykli ludzie pracowali na polach jako rolnicy, aw porze suchej byli powoływani przez lokalnych calpulli do walki w armii
• Armia Azteków była zorganizowana na podstawie jednostek liczących 8000 ludzi, zwanych „xiquipilli”, wylosowanych z każdej z 20 „calpulli” (dzielnic miejskich) Tenochtitlan. Oddziały te dzileiły sie na na 400-osobowe jednostki i 20-osobowe oddziały (Aztekowie liczyli po 20!). 
• Hiszpanie zachowali nietknięte niektóre instytucje Azteków – takie jak „calpulli” lub jednostka sąsiedzka, którą utrzymywali jako jednostkę płacącą daniny i rekrutującą robotników, ale która nie działała już jako jednostka wojskowa, tak jak przed inwazją.
• Azteckie jednostki liczenia oparte na 20, 20x20 i 20x20x20
• Linia bitwy Azteków - ilustracja autorstwa Adama Hooka

Film I: Kortez i Astekowie od 7:00 do ; https://youtu.be/Zf4YHO6kHIg?t=1205; 

cz. II: od 1:40 do 6:30 narada Indian kim sa biali, spotkanie i wymiana wodzów; 

SLAJDAMI do 7:40; od 7:40 do 11:00; 

dalej SLAJDAMI do 12:20 ; 

od 15:05 (Montezuma przemawia i ginie) do 24:30 dalej do 7:00 do 14:00 https://youtu.be/Ex3E903yUnY?t=763

Film II: Pizarro: gdy znajda-świniopas staje się panem życia i śmierci milionów 

15:30-1630; slajdy od 1726, do 20:00

\finał: 20:44-23:20; a później przewinąć, niczym slajdy, jaki był koniec Pizarro https://youtu.be/AuURaQUcKeI?t=1245

ładana scena otwierająca i obsydianowa walka: 

LEGO CONQUISTADOR | ORIGINS: The Feathered Serpent Arrives

https://www.youtube.com/watch?v=7X7jKSqKwkY&ab_channel=A.Helios

II. Podboje hiszpańskie
1. Wyprawa  Hernána Cortésa do Meksyku i podbój państwa Azteków – 1517 r.
a.  Cortés zawarł przymierze z plemionami podbitymi przez Azteków
b. Cortés zajął stolicę Azteków Tenochtitlán bez walki
– Montezuma II uznał go za bóstwo i wpuścił jego armię do miasta
– Montezuma II został zakładnikiem Hiszpanów
c. wybuch powstania antyhiszpańskiego i wypędzenie Hiszpanów z Tenochtitlán
d. ponowne zdobycie miasta przy współudziale wrogich Aztekom plemion indiańskich
2. Podbój Ameryki Południowej
a. Vasco Núñez de Balboa
– założył pierwszą osadę na wybrzeżu Ameryki Południowej
– jako pierwszy Europejczyk dotarł do wybrzeży Oceanu Spokojnego
b. podbój państwa Inków przez Francisca Pizarra (1531-1534)
– działał na zlecenie króla hiszpańskiego
– konkwistadorom sprzyjała wojna domowa toczona między Atahualpą a jego bratem
– uwięzienie podczas zasadzki Atahualpy
– zamordowanie Atahualpy mimo dostarczenia Hiszpanom okupu w złocie
– zdobycie przez najeźdźców Cuzco
– śmierć Pizarra podczas walki o podział łupów
 
III. Kolonie portugalskie
1. Odkrycie przez Pedra  Álvaresa Cabrala Brazylii
2. Tworzenie przez Portugalczyków faktorii handlowych
3. Portugalczycy rozwinęli handel ze Wschodem
 
IV. Następstwa kolonizacji
1. Dla państw europejskich
a. powstanie potęg kolonialnych: Hiszpanii, Portugalii, Holandii, Anglii i Francji
b. napływ do Europy ogromnej ilości szlachetnych kruszców
c. rozwój handlu i nowych szlaków handlowych
d. handel niewolnikami
2. Dla ludności autochtonicznej (rdzennych mieszkańców)
a. upadek rozwiniętych cywilizacji indiańskich
b.  zmiany demograficzne 
– duże straty demograficzne ludności autochtonicznej w wyniku eksterminacji i chorób
– napływ białych kolonistów 
– Kreole
– sprowadzenie czarnoskórych niewolników z Afryki
c. rozpowszechnienie w Nowym Świecie kultury europejskiej

d. chrystianizacja Indian

Dlaczego Hiszpanie podbili Azteków: https://youtu.be/xyaz6Qm0RHA?t=563; https://youtu.be/suRAVIndO4Y; https://youtu.be/391JhiSsByI

 

Wczesny przykład udanej kranioplastyki (Peru, ok. 400 n.e.). Pacjent przeżył, czego dowodem jest dobrze zagojona kranioplastyka in situ wykonana ze złotego wkładu. Przechowywana w muzeum w Limie; https://www.facebook.com/photo/?fbid=566297775532419&set=a.554138150081715 ; 250 lat po podboju kraju Inków na przełomie 1780 i 1781 roku wybuchło powstanie indiańskie, pod wodzą Túpac Amaru. Trwało pomimo śmierci swojego lidera. Túpac Amaru został pochwycony i "zmuszony do oglądania śmierci swojej żony i najstarszego syna, którym przed śmiercią kat uciął języki. Takie same męki musiał wycierpieć przywódca rebelii, którego potem próbowano, bez powodzenia, rozerwać końmi. Zamiast tego został ścięty, poćwiartowany, a jego członki rozesłano po okolicznych miastach". Nie oznaczało to jednak końca rebelii. https://hrabiatytus.pl/2023/02/09/najwieksza-rebelia-w-hiszpanskiej-ameryce-powstanie-tupaca-amaru-ii/?fbclid=IwAR2YcHCvltSrWAXOyYyJVch2fSOupb107elg_xEPt9VpxqLvphGPWfWenFk

1. 3. To złoto, tandeta i zimno nas wykończą!
Skutki wielkich odkryć geograficznych

 historia rycerza, poszukującego Eldorado – mitycznej krainy pełnej złota, utwór Edgara Allana Poe w wykonaniu Sanah 

https://youtu.be/fbdyb56VfLw?si=l4da7lkO75g_lvHC&t=3

Początki gospodarki światowej: https://epodreczniki.pl/a/skutki-wielkich-odkryc-

geograficznych/D9aHmev8M

• Największe miasta ok 1500 roku: (Europy Środkowo-Wschodniej oraz Zachodniej 
• niespełna: 10 tys. Zurych
• 10 tys.: Kopenhaga, Malmo
• ok. 16 tys.: Kraków; Wrocław, Buda (razem z Pesztem)
• 20 tys. - Gdańsk
• 30 000 mieszkańców - Moskwa
• 40 tyś. mieszkańców - Praga ; Bruksela ; Antwerpia
• niespełna 100 tys.: Mediolan, Neapol, Wenecja i Florencja 
• 100. tys. Londyn, Rzym
• 200 tys. Paryż
• 250 tys. - Tenochtitlán, Konstantynopol
• 
  
• Złoto
• Napływ złota z nowego świata 
• zmienił gospodarkę hiszpańską, 
• wzmocnił kruszące się pod naporem reformacji fundamenty Kościoła katolickiego. 
• O skali grabieży Nowego Świata, świadczy fakt, że w ciągu zaledwie trzech lat od podboju imperium Inków hiszpańscy zdobywcy wysłali do Madrytu aż 6 ton złota i 56,5 tony srebra. 
• Straty były przy tym niewyobrażalne. Blisko 90 proc. transportów złota i srebra zatonęło z przyczyn naturalnych lub w wyniku ataku wrogich jednostek.
• Wbrew pozorom największy hiszpański sukces stał się powodem upadku tego państwa. 
• W latach 1531–1660 ilość srebra w europejskich skarbcach zwiększyła się trzykrotnie, a złota przybyło o 20 proc. 
• Klęska Hiszpanii
• Karol V, władca Hiszpanii i cesarz rzymski, był bliski stworzenia pod swoim berłem jednolitego państwa obejmującego niemal całą zachodnią Europę.
• Istnieje kilka hipotez tłumaczących proces dekadencji XVI-wiecznej Hiszpanii, ale bez wątpienia główną przyczyną było właśnie osławione indiańskie złoto, 
• napływ złota miał doprowadzić do gwałtownego wzrostu inflacji, destabilizacji wartości pieniądza, łatwego zadłużania się skarbu państwa, a co za tym idzie – upadku najważniejszych gałęzi przemysłu Hiszpanii, jakimi były włókiennictwo i budowa statków.
• amerykański historyk Earl J. Hamilton, pisał: „Przyzwyczajeni do skali współczesnej inflacji nie potrafimy zrozumieć, czym dla człowieka żyjącego w XVI wieku była średnia roczna inflacja na poziomie 2 proc., która przez cały wiek dawała aż 500 proc. wzrostu cen. W porównaniu z końcem średniowiecza, charakteryzującym się deflacją, była to prawdziwa cenowa rewolucja".
• dziś nie potrafimy zrozumieć, czym dla człowieka żyjącego w XVI wieku była średnia roczna inflacja na poziomie 2 proc., która przez cały wiek dawała aż 500 proc. wzrostu cen. 
• W porównaniu z końcem średniowiecza, charakteryzującym się deflacją, była to rewolucja.
• Inne zyski?
• metale szlachetne nie były jedynym bogactwem, które Ameryka podarowała nam możliwość upraw: 
• ziemniaków, kukurydzy, fasoli, 
• papryki, chili, manioku,
• pomidorów, arbuzów, czy tytoniu 
• Europejczycy przestali tęsknić za przysmakami z Azji. 
• najmniej skorzystali na tym sami Hiszpanie. 
• W 1600 r. prawie jedna trzecia ziem uprawnych w Hiszpanii leżała odłogiem, 
• było to efektem masowej migracji chłopów na gigantyczne plantacje w Ameryce. 
• Wraz z masowym odpływem ludzi i gwałtownym wzrostem inflacji załamały się ośrodki miejskie, jak np. Burgos.
• "Hiszpania stawała się przedziwnym krajem, w którym nikomu nie opłacała się działalność produkcyjna. Nikomu prócz cudzoziemców".
• sekretarz króla Filipa II notował – "Okoliczności sprawiły, że Hiszpania żyła ponad stan, bez wystarczającej produkcji własnej. Pozornie bogata we wszystkie skarby amerykańskie, ubożała bezustannie, a kiedy zdała sobie z tego sprawę, nie miała już ani środków, ani ochoty, by się podnieść". 
• Złote stulecie Hiszpanii kończyło się finansową zapaścią, której przejawem było nieznane dotąd zjawisko wielkiej inflacji oraz kulturowego marazmu przejawiającego się w skrajnym konsumpcjonizmie. 
• Ceną za kryzys była utrata wielu kolonii na rzecz brytyjskiej, holenderskiej i francuskiej konkurencji. 
• W 1825 r. Hiszpania utraciła swoją ostatnią zamorską kolonię. 
• Obłożone klątwą Inków i Azteków złoto nowego świata stało się siłą sprawczą pierwszego tak silnego impasu europejskich finansów. 
• minicytaty i opracowania na podstawie: https://www.rp.pl/historia/art3594461-zloto-ktore-zrujnowalo-hiszpanie
• 
  
• Zastanówmy się skąd pochodzą ... 
• Kawa... ziemniak, pomidor... kukurydza, fasola...
• szpinak, kapusta... dynia, papryka.... kakao, wanilia...
• ogórek i burak... trzcina cukrowa, herbata... groch, bób... (B... W...)
• Znajdź je na mapie...

Sklepy kolonialne czym były i są?: https://atlashistoryczny.com.pl/nowozytnosc-oraz-xix-wiek/

 

I. Przemiany demograficzne w Europie
1. Wzrost liczby ludności – w XVI w. Europę zamieszkiwało 85-90 mln ludzi
2. Przyczyny wzrostu liczby ludności
a. wzrost produkcji rolnej
b. poprawa warunków życia
3. Urbanizacja
II. Rozwój rzemiosła
1. Organizacji cechowej rzemiosła
2. System nakładczy (chałupnictwo)
a. były organizowane na obszarach nieobjętych jurysdykcją miejską i niepodlegających organizacji cechowej
b. rzemieślnicy wykonywali określoną pracę na zlecenie inwestora – nakładcy, który finansował zakup surowca, a niekiedy również narzędzi, i (po opłaceniu wykonawcy) sprzedawał gotowy produkt z zyskiem
c. początki manufaktury
III. Rozwój handlu
1. Główne strefy handlu
a. śródziemnomorska
b. bałtycka
c. atlantycka
– początkowa dominacja Hiszpanii i Portugalii
– stopniowy wzrost znaczenia Holandii
d. organizacja handlu
– giełdy – ceny kształtowane są przez swobodną grę popytu i podaży (wolny rynek)
– kompanie handlowe
2. Rozwój bankowości
a. zastosowanie weksli
b. domy bankierskie (Fuggerów, Hochstätterów, Welserów)

IV. Dualizm gospodarczy
1. Inflacyjny wzrost cen (spadek wartości pieniądza)
a. spowodowany był napływem dużej ilości kruszców szlachetnych z Ameryki
b. ceny na produkty rolne rosły szybciej niż na towary rzemieślnicze – tzw. „rewolucja cen”
c. skutki „rewolucji cen”
– wzrost kosztów utrzymania ludności utrzymującej się z pracy w zawodach pozarolniczych
– spadek realnej wartości czynszów dzierżawnych w rolnictwie
2. Rozwój form wczesnego kapitalizmu w Europie Zachodniej
a. wzrost znaczenia wytwórczości rzemieślniczej
b. intensyfikacja rolnictwa i 
– nowe formy produkcji (początki płodozmianu)
– dominacja gospodarki czynszowej
4. Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Europie Środkowej i Wschodniej – folwark pańszczyźniany 
Opracowanie tematu: Gospodarcze następstwa odkryć geograficznych
Galeria ilustracji: Gospodarcze następstwa odkryć geograficznych

(...) w Amerykach przed czasami Kolumba żyło około 60,5 miliona ludzi. Po stu latach populacja ta zmniejszyła się o 90 proc. Oznacza to, że ponad 50 milionów rdzennych mieszkańców obu Ameryk zginęło w wyniku wojen i chorób takich jak ospa, odra i grypa. Liczba ofiar stanowiła około 10 proc. populacji ludzi na całej ziemi.

Naukowcy obliczyli, że przed przybyciem Europejczyków w Amerykach uprawiano około 62 miliony hektarów ziemi. Po stu latach było to już jedynie 6 milionów hektarów. Z czasem na nieużytki powróciły drzewa, które zaczęły pochłaniać większą ilość dwutlenku węgla. Szacuje się, że powstałe w ten sposób nowe lasy miały powierzchnię dzisiejszej Francji. Doprowadziło to w konsekwencji do zmniejszenia ilości gazów cieplarniach w atmosferze i ochłodzenia klimatu.

Wnioski te wydają się potwierdzać dane pozyskane z rdzeni lodowych wydobytych z Antarktydy. Dane te wskazują, że średnia temperatura na ziemi spadła wtedy o 0,15 stopnia Celsjusza, a lodowce zaczęły się powiększać. Okres ten trwający do XIX wieku nazywany jest „małą epoką lodowcową”."https://dzienniknaukowy.pl/czlowiek/kolonizacja-ameryki-przez-europejczykow-mogla-przyczynic-sie-do-ochlodzenia-klimatu

 

DeNiro, Nesson i Irons z dziećmi i list do I. Koryntian 13: od 0-0:30; 1:40-3:00 min  https://youtu.be/dmUxkdTZY18?t=183 The Mission - Trailer (Upscaled HD) (1986) https://youtu.be/fCnBsTw20iw?t=64

1. 4. Co łączy Wojownicze żółwie ninja z upadłymi papieżami? 

Czyli Kultura i sztuka renesansu

 

  Wojownicze żółwie ninja i Renesans? Z przymróżeniem oka: https://youtu.be/4GaHB5mUv54 ; 

Tenacious D - Tribute cover in Late Latin (3rd - 5th century A.D) Bardcore/Medieval style: Ovid's Metamorphoses (

Orpheus's song to Hades and Persephone) https://youtu.be/mmcI9v3YGfg

Odpowiadając na tytułowe pytanie:

1. Wszyscy lubili pizzę? Nie do końca...

2. Byli ziomalami? Tzn. Najwięksi artyście czasó renesansu i ogólnie świata: Donatello, Michael Angelo i Rafael (a pewnie i Leonardo da Vinci) znali sie z papieżami - w sumie to jak najbardziej!

3. Brudna kasa, którą władcy watykanu czerpali np. z nierządu, sprzedaży odpustów i wielu innych niecnych źródeł, a którą przekazywali ówczesnym celebrytom na budowę spektakularnych założeń architektonicznych itp. - tak o to właśnie chodziło!

>>> główni bohaterowie otrzymali swoje imiona na cześć największych renesansowych artystów:

Leonardo (od Leonardo da Vinci), Rafaello (od Rafaela Santi), Donatello (od rzeźbiarza o tym samym imieniu) no i Michelangelo (od Michała Anioła).

>wie o tym każdy fan Wojowniczych Żółwi Ninja (komiksu, kreskówki czy serii filmów kinowych), 

Włoscy geniusze czasu odrodzenia - protoplaści Wojowniczych Żółwiów Ninja:

• Donatello 
• właśc. Donato di Niccolò di Betto Bardi 
• ur. ok. 1386, zm. 1466 
• rzeźbiarz włoskiego renesansu.
• miał przełomowe znaczenie dla rozwoju rzeźby renesansowej i uwolnienia się jej od wpływów gotyku, 
• jako pierwszy nawiązał do antyku, stworzył typ renesansowego nagrobka, 
• jako pierwszy wskrzesił akt (Dawid).
• Trójka największych artystów epoki renesansu, jedni z najwybitniejszych artystów w dziejach świata:
• Leonardo da Vinci, 
• właściwie Leonardo di ser Piero da Vinci i 
• ur. 1452, zm. 1519 
• włoski renesansowy artysta i uczony: malarz, rzeźbiarz, architekt, inżynier, a także odkrywca, matematyk, anatom, wynalazca, geolog, filozof, muzyk, pisarz.
• Leonardo często był opisywany jako archetyp „człowieka renesansu”. Powszechnie uważa się go za jednego z największych malarzy wszech czasów i za najwszechstronniej utalentowaną osobę w historii[a]. 
• Wybitny malarz
• przetrwało tylko 15 jego obrazów, w tym m.in.
• Mona Lisa i Ostatnia Wieczerza -  najsławniejsze dzieła malarstwa. 
• szkic Leonarda Człowiek witruwiański. 
• W Polsce szczególnie znany jest obraz Dama z gronostajem, który znajduje się w zbiorach Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. 
• inżynier, który tworzył projekty wyprzedzające jego czas, opracował koncepcje:
• śmigłowca, 
• czołgu, 
• wykorzystania podstaw tektoniki płyt, 
• podwójnego poszycia burt statku 
• i wiele innych innowacji, z których niwiele zostało wcielonych w życie za jego czasów.
• 
  
• Michał Anioł (wł. Michelangelo), 
• właśc. Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni 
• ur. 1475, zm. 1564) 
• rzeźbiarz, malarz, poeta i architekt epoki odrodzenia. 
• Autor m.in.:
• fresków w kaplicy Sykstyńskiej. 
• rzeźb:
• Pietà
• Dawid. 
• Raffaello da Montelupo, 
• właśc. Raffaele Sinibaldi 
• ur. ok. 1504, zm. ok. 1567) 
• włoski rzeźbiarz i architekt tworzący w okresie odrodzenia, 
• jeden z uczniów Michała Anioła Buonarottiego. 
• niestety przegrał życie 
• na zlecenie papieży (Klemensa VII i Pawła III - tych, których zwalczał  Luter) wykonał czternaście posągów - rzeźby św. Piotra i św. Pawła oraz dwunastu patriarchów, które ozdobiły most św. Anioła na Tybrze (niedaleko Zamku św. Anioła w rzymie)
• niestety dla Rafaella ponad 100 lat później renesans przestawał być trendy. Na topie był barok.  Kolejny z papieży-influencerów (KVII) nakazał usunięcie rzerźb, zastępując rzeźbami aniołów dłuta Berniniego. 
• W XVI wieku na polecenie  na moście ustawiono , wykonane przez Raffaello da Montelupo. Usunięto je w następnym stuleciu, zastępując zamówionymi przez papieża Klemensa IX figurami  i jego współpracowników

 

Leonardo da Vinci ("Dear Prudence" as performed by Siouxsie and the Banshees)

historyteachers

https://www.youtube.com/watch?v=mW_gp7SDgQM&list=PLA5NP5n9YwGVQejrg9QJeogUZAKQYHMCO&ab_channel=historyteachers

na obrazach m.in: 

Posąg Archanioła Michała z Zamku Świętego Michała dłuta R.

d

Renesans z przymróżeniem oka :) - polecam WG : https://youtu.be/DyGKM5w08bQ?t=6 ; https://youtu.be/6ouFE3lcud8?t=2

I. Włochy kolebką renesansu
1. Wzrost potęgi gospodarczej miast włoskich (Wenecja, Genua, Mediolan)
2. Mecenat artystyczny
3. prekursorzy odrodzenia
a. Dante Alighieri – Boska komedia
b. Francesco Petrarka – sonety
c. Giovanni Boccaccio – Dekameron
II. Odrodzenie i humanizm
1. Wzrost zainteresowania dorobkiem kultury antycznej
2. Humanizm
a. znajomość literatury i języków antycznych – greki, łaciny i języka hebrajskiego
b. prąd umysłowy skupiający się na sprawach człowieka – antropocentryzm (przeciwieństwo średniowiecznego teocentryzmu)
– człowiekiem jestem  i sądzę, że nic co ludzkie nie jest mi obce – Terencjusz
– Carpe diem! (Chwytaj dzień!) – Horacy
c. czołowi przedstawiciele renesansowego humanizmu
– Erazm z Rotterdamu
– Thomas Morus

III. Literatura renesansowa
1. Wzrost dostępności książki dzięki rozpowszechnieniu się druku Jan Gutenberg
2. Czołowi przedstawiciele literatury polityczno-społecznej:
a. Thomas More – Utopia
c. Niccolò Machiavelli – Książę
d. Jean Bodin – Sześć ksiąg o Rzeczpospolitej
3. Literatura piękna – twórczość w językach narodowych
a. Dante Alighieri – Boska komedia
b. Francesco Petrarka – sonety
c. Giovanni Boccaccio – Dekameron
d. Miguel Cervantes – Don Kichote z La Manchy
e. François Rabelais – Gargantua i Pantagruel

IV. Osiągnięcia renesansowej nauki
1. Medycyna
a. Miguel Servet – opisał mały obieg krwi
b. Paracelsus – badał procesy chemiczne zachodzące w ludzkim organizmie
c. Andreas Vesalius – pierwszy podręcznik anatomii

IV. Renesans w sztukach plastycznych
1. Architektura
a. dominacja układu horyzontalnego – dominacja linii poziomych
b. typowe dla renesansu elementy architektoniczne:
– kolumnady
– attyki
– bogate portale – często zwieńczone tympanonem
– kasetonowe stropy
– bogata ornamentyka
c. czołowi twórcy:
– Filippo Brunelleschi – katedra we Florencji 
– Donato Bramante – Bazylika św. Piotra w Rzymie 
– Michał Anioł – kopuła Bazyliki św. Piotra w Rzymie
2. Malarstwo
a. cechy charakterystyczne
– zastosowanie perspektywy
– zastosowanie kompozycji opartej na trójkącie
– harmonia
– obok tematyki religijnej również tematyka świecka
b. twórcy:
–  Leonardo da Vinci (Mona Lisa , Ostatnia wieczerza , Dama z gronostajem )
– Michał Anioł Buonarroti (Malowidła w Kaplicy Sykstyńskiej )
– Rafael Santi (Madonna Sykstyńska , Szkoła Ateńska )
– Tycjan (Wenus z Urbino )
– Piotr Bruegel Starszy (Pejzaż z upadkiem Ikara )
– Albrecht Dürer (Rycerz, śmierć i diabeł , Czterej jeźdźcy Apokalipsy )
3. Rzeźba
a. typowe przedstawienia:
– rzeźba nagrobna
– posąg konny
– akt
b. twórcy:
– Donatello (Dawid )
– Michał Anioł (Dawid , Pieta , grobowiec papieża Juliusza II – Mojżesz )

Opracowanie tematu: Myśl społeczna i polityczna odrodzenia
Opracowanie tematu: Sztuka odrodzenia
Galeria ilustracji: Myśl społeczna i polityczna odrodzenia

Galeria ilustracji: Sztuka odrodzenia

1. 5. Diabły w ornatach!? Od Reformy do re-formacji.

  

Papieże renesansu

- Papieże renesansu (Juliusz II), zdecydowali ok. 1500 roku by zbużyć mającą 1500 lat bazylikę św. Piotra, pamiętającą św. Konstantyna Wieliego, czy Karola Wielkiego; w tym samym miejscu powstał zabytek tworzony przez kolejne pół wieku przez Rafaela i Michała Anioła.

20 lat wcześniej niźli bazylikę wybudowano Kaplicę Sykstyńską, znajdującą się w Pałacu Watykańskim. Jej nazwa pochodzi od fundatora papieża Sykstusa IV.

Odbywa się w niej konklawe, czyli wybór nowego papieża. 

 Specjalny piec wstawiany na czas wyborów ma wyprowadzony ponad dach komin. Kolor wydobywającego dymu informuje zgromadzonych na Placu Świętego Piotra o wynikach głosowania: czarny – nie udało się jeszcze wybrać nowego papieża, biały – decyzja o wyborze została podjęta.

ok. 1990 roku podczas prac konserwatorskich, finansowane przez Telewizję Japońską, usunięto część zasłon umieszczonych na biodrach postaci Sądu Ostatecznego. 

XV wiek

• 204. Innocenty VII 
• 205. Grzegorz XII 
• 206. Marcin V 
• 207. Eugeniusz IV 
• 208. Mikołaj 
• V 209. Kalikst III 
• 210. Pius II 
• 211. Paweł II 
• 212. Sykstus IV 1471–1484
• Czerpał zyski z:
• nierządu, opodatkował wszystkie domy publiczne w Rzymie, jeden z nich założył osobiście ze śeodków z skarbca papieskiego 
• symonii - sprzedaży urzędów, którą doprowadził do perfekcji, jak? By było więcej stanowisk na sprzedaż zaczęto je mnożyć, tak powstały:
• tzw. synekury. Co to takiego? Urzędy, które pełniono sine cura, czyli bez starań ze strony urzędnika, tj bez obowiązków i odpowiedzialności (dawały tytuł, wysoką pensję i splendor a nie wiązały się z żadnymi obowiązkami). To właśnie dzięki Sykstusowi IV powstał termin synekura.
• sprzedaży:
• odpustów za zmarłych 
• figurek baranków, chroniących od piorunów, pożarów oraz śmierci w trakcie porodu –  na których produkcję miał wyłączność. 
• przywileju cielesnego pocieszania czasowo samotnych mężatek, 
• sankcjonowania (za pieniądze) grzesznych praktyk, miał pieniądze z 
• opłat wnoszonych przez kapłanów posiadających kochanki. 
• wyrażenia zgód, np. na na sodomię w rodzinie jednego z kardynałów. Jednak tylko w czerwcu, lipcu i sierpniu"
• Podejrzewa się, że miał kilkunastu tzw. bratanków i siostrzeńców. 
• Niektórzy bowiem z nich mieli być owocem Sykstusowej rozwiązłości 
• Sześciu z tych bratanków zostało wkrótce za sprawą dostojnego wuja kardynałami, 
• jeden z nich doczekał się w przyszłości papieskiej tiary jako Juliusz II.

213. Innocenty VIII 1484–1492

Od początku skandal wywołał fakt, że papież oficjalnie uznawał dwójkę swoich nieślubnych dzieci i przyjął je na dwór papieski

Dzieci powodowały:

liczne skandale

"wojnę światową", w której po obu stronach walczyło kilka państw europejskich i włoskich, na czele z Państwem Papieskim i Neapolem

woja skończyła się happy endem :) - ślubem dzieci zwaśnionych przywódców: papieża i króla Neapolu!

214. Aleksander VI 1492–1503

miał 11 dzieci, 

stworzył pierwszą "rodzinę mafijną",

jego córka Lukrecja była oskarżana, że jest jego córką, kochanką i synową równocześnie;.

XVI wiek

• 215. Pius III 
• 216. Juliusz II 1503–1513
• Jeden z najpotężniejszych i najbardziej wpływowych papieży. 
• centralna postać wysokiego renesansu, pozostawiając po sobie znaczące dziedzictwo kulturowe i polityczne. 
• zapoczątkował przebudowę bazyliki św. Piotra.
• Stworzył 
• Muzea Watykańskie
• Gwardię Szwajcarską (wówczas jako oddział najemników, których sprowadził ze Szwajcarii).
• sprzeciwiał się symonii (pomimo że sam został wybrany w ten sposób). 
• W 1504 wydał bullę Cum tam divino ustanawiającą z automatu nieważność wyboru papieża dokonanego przy użyciu przekupstwa
• W wyniku jego polityki, podczas wojen włoskich Państwo Kościelne pozostało niezależne i scentralizowane, zachowując wpływy dyplomatyczne i polityczne przez cały XVI wiek we Włoszech, jak i całej Europie.
• Utworzył także pierwsze biskupstwa w Ameryce Południowej
• 217. Leon X 1513–1521
• 218. Hadrian VI 
• 219. Klemens VII 
• 220. Paweł III 1534-1549
• To jemu Mikołaj Kopernik dedykował swe dzieło "O obrotach sfer niebieskich", publikując w 1543 roku teorię heliocentryczną. 
• Papież zapoznał się z tym dziełem, choć nie przedstawił oficjalnego stanowiska Kościoła, 
• jednak już jego natępcy włączyli je do indeksu ksiąg zakazanych.
• Paweł III: dwóch swoich wnuków -  Alessandra i Ranuccia Farnese, mianował kardynałami, mieli wówczas: 14–16 lat
• Zaraz po intronizacji postanowił przeprowadzić reformę Kościoła (popierał też ref.  zakonów) 
• Zwołał synod w Trydencie, słynny synod trydencki (1545-1563), który na zmienił, umocnił i na 300 lat "zabetonował" kościół katolicki.
• powołał do życia Towarzystwo Jezusowe
• Zreformował inkwizycję, która od tego czasu nosiła nazwę Świętego Oficjum, na którego czele stało sześciu kardynałów
• obłożył interdyktem Anglię i ekskomunikował Henryka VIII, co doprowadziło do oderwania się Anglii od Kościoła katolickiego
• był wielkiem wizjonerem i mecenasem sztuki:
• Zlecił Michałowi Aniołowi przebudowę Kapitolu (przygotował m.in. projekt urbanistyczny wejścia). 
• Nakazał przyozdobić Rafaellowi Most św. Anioła 
• Zlecił ozdobienie freskami Zamku św. Anioła (dawny grobowiec Hadriana). 
• 221. Juliusz III

Grzechy kościoła: 

• nepotyzm, symonia, materializm, sprzedaż odpustów. 
• jedynie ok. 10% księży przestrzegało celibatu (wg danych z Bawarii)

 
https://youtu.be/OZWTW1zfGdc; https://www.youtube.com/watch?v=2bAq8XO5p8g&list=PLQ3zrm_3JNHBKzg75B6HfLK4VYICAFZpQ&ab_channel=sarah_theartist

  

Średnio śmieszna satyra na Aleksandra VI, ładna muzyka! 

The Borgias ("I Know What Boys Like" by the Waitresses)

historyteachers

https://www.youtube.com/watch?v=f1i6Jbto0Go&list=PLA5NP5n9YwGVQejrg9QJeogUZAKQYHMCO&index=4&ab_channel=historyteachers

  

https://youtu.be/OkjG7IEzXOs ; https://youtu.be/O2txCzaxqyo?t=37 

Marcin Luter przybija tezy na drzwiach kościoła w Wittenberdze. XIX-wieczny obraz. Czy to wydarzenie faktycznie miało miejsce? ; 

Polecam filmy:

Szatan na piotrowym stolcu? Rodzina Borgiów (18+): https://youtu.be/OZWTW1zfGdc;  https://youtu.be/vS7leQHicxg; Polimaty: https://youtu.be/Vc7OtYQZ0zc

Legendaryzowane życie Marcina Lutra: https://youtu.be/86s9VNQDJiQ

Luter na komiksowo: https://youtu.be/O2txCzaxqyo?t=37 (przewinąć do 1:40

I. Geneza reformacji
1. Przejawy kryzysu w Kościele katolickim, przykład? 1498: Savonarola vs Aleksander VI
a. zeświecczenie trybu życia wyższego duchowieństwa
– udział w intrygach politycznych
– nadmierne angażowanie się w konflikty polityczne
– zaangażowanie się w świeckie życie kulturalne kosztem obowiązków duszpasterskich
b. nepotyzm – nadawanie godności członkom rodziny
c. symonia – sprzedaż urzędów i godności
d. fiskalizm – dążenie do zwiększania wpływów finansowych
– annaty – wpłaty pieniężne na rzecz Stolicy Apostolskiej, świadczone za pierwszy rok ze świeżo obsadzonych beneficjów
– świętopietrze – opła ta na rzecz papiestwa, składana przez kraje uznające jego zwierzchnictwo lenne
– dziesięcina
– sprzedaż odpustów
2. Wzrost wśród wykształconej w duchu humanizmu części wiernych zapotrzebowania na nowe formy uczestnictwa w życiu religijnym

II. Reformacja w Niemczech - luteranizm
1. Wystąpienie Marcina Lutra
a. ogłoszenie w kościele w Wittenberdze 95 tez przeciwko odpustom – 31 X 1517 r.
b. uzyskał poparcie elektora saskiego Fryderyka III Mądrego i Filipa Melanchtona
c. tezy Lutra zostały odrzucone przez papieża Leona X
– papież wydał bullę, w której zażądał od Lutra odwołana jego poglądów
– Luter podarł bullę, zrywając tym samym z Kościołem
d. działania cesarza Karola V
– wezwanie Lutra na sejm Rzeszy (list żelazny) – Luter nie odwołał swoich poglądów
– wydanie edyktu, w którym uznał Lutra za heretyka i skazał go na banicję

2. Nauki Lutra
a. wiara w Boga darem łaski i jedynym źródłem zbawienia – tzw. nauka o usprawiedliwieniu
b. Biblia jedynym źródłem wiary
c. zwierzchnikiem Kościoła jest Chrystus a nie papież
d. uznanie tylko dwóch sakramentów: chrztu i komunii
e. przełożenie Biblii na język niemiecki
3. Szybkie rozpowszechnienie się poglądów Lutra w całych Niemczech
a. zastosowanie druku
b. nauczanie i polemika w języku niemieckim
4. Rozwój reformacji w Niemczech
a. wprowadzenie przez cesarza zakazu rozpowszechniania nauk Lutra – sejm Rzeszy w Spirze – 1929 r.
b. ogłoszenie przez zwolenników Lutra protestu przeciw tej decyzji – stąd przyjęła się nazwa protestanci dla zwolenników reformacji
c. radykalizacja nastrojów religijnych i społecznych w Niemczech
– anabaptyzm
– wybuch wojen: "szlacheckiej" (1522-23) i chłopskiej (1524-1526 r.)
–  przywódcą buntu Thomas Münzer
– ogłoszenie tzw. dwunastu artykułów, zawierających program radykalnych reform społecznych; Według szacunków śmierć poniosło około 100 000 chłopów. 
d. augsburskie wyznanie wiary
e. wojny szmalkaldzkie
– powstanie Związku Szmalkaldzkiego – 1531r. ( sojusz polityczny i wojskowy zawarty w Schmalkalden między protestanckimi książętami i miastami Rzeszy)
– klęska  protestantów w pierwszej wojnie szmalkaldzkiej (1546-1447 r.)
– sukcesy protestantów w drugiej wojnie szmalkaldzkiej (1552 r.)
f. pokój augsburski – 1555 r.
– uznano protestantyzm i wolność jego wyznania – zasada cusius regio eius religio (czyj kraj tego religia)
– zniesiono jurysdykcję biskupów katolickich wobec protestantów
– dobra kościelne sekularyzowane przed rozejmem passawskim przyznano protestantom

III. Reformacja w Szwajcarii
1. Ulrich Zwingli
a. nauki Ulricha Zwinglego:
– potępiał kult świętych
– odrzucał ideę czyśćca
– potępiał celibat i zakony (postulował sekularyzację dóbr zakonnych)
– negował władzę papieża
– negował realną obecność Jezusa Chrystusa w Eucharystii
b. potępiał służbę kondotierską Szwajcarów, co naraziło go na konflikt z kantonami „leśnymi”
c. wybuch wojny domowej w Szwajcarii (1529-1531) – śmierć Ulricha Zwinglego
2. Jan Kalwin – Kościół ewangelicko-reformowany – kalwinizm
a. początkowo działał we Francji
b. swoją działalność w Szwajcarii rozpoczął w 1536 r. – założył gminę ewangelicką w Genewie
c. nauki Jana Kalwina:
– o predestynacji i ograniczonej przez Boga woli ludzkiej
– jedynym źródłem wiary jest Biblia
– nakaz sumiennego wykonywania obowiązków wyznaczonych przez Boga
– całe życie i praca wiernych muszą być podporządkowane Kościołowi i państwu
– nietolerancja wobec przeciwników

IV. Reformacja w Anglii
1. Główną przyczyną reformacji w Anglii była sytuacja króla Henryka VIII z dynastii Tudorów
a. starania Henryka VIII o unieważnienie ślubu z Katarzyną Aragońską – brak męskiego potomka
b. zerwanie Henryka VIII z papieżem – król protektorem Kościoła w Anglii – 1531 r.
c. Akt supremacji – 1534 r.
– król głową Kościoła anglikańskiego
– zachowano hierarchię kościelną, dogmaty i tradycję oraz częściowo formy liturgiczne Kościoła rzymskokatolickiego
2. Próba przywrócenia katolicyzmu przez córkę Henryka VIII Marię Tudor (1553-1558)
3. Ostateczne zwycięstwo protestantyzmu za panowania Elżbiety I Wielkiej (1558-1603)

V. Rozprzestrzenienie się reformacji w innych krajach europejskich
1. Państwa zakonne w Prusach i Inflantach przeprowadziły sekularyzację i przyjęły luteranizm
a. Albrecht Hohenzollern – Prusy Książęce (1525 r.)
b. Gotthard Kettler – gałąź inflancka (1561 r.)
2. Ustanowienie luteranizmu religią panującą w Szwecji, Danii i Norwegii

Opracowanie tematu: Narodziny i główne ogniska reformacji
Galeria ilustracji: Narodziny i główne ogniska reformacji

Ciekawostki:

Marcin Luter 

• prawdopodobnie nie przybił tez do drzwi kościoła (brak wzmianek na ten temat za jego życia, asm nigdy o tym nie wspomniał)
• Marcin stał się mistrzem ciętej riposty.
• Poślubił byłą zakonnicę Katarzynę von Borę.
• Poniekąd przez niego (ale również przez radykałów, np. Muntzera) wybuchła rewolucja chłopska.
•  
• Trudne tematy i ciekawe linki: Luter i papieże - dziećmi swoich czasów!
• Nadużycia w kościole katolickim: Sykstus IV, Aleksander VI i Juliusz II i Marcin Luter - "Ja" ponad prawem,
• Kaplica sykstyńska - dzieło szatana? 13 lat zgorszenia papieża Sykstusa IV (1471-1484) 
• "Owe zabiegi hierarchów kościelnych zdają się jednak blednąć wobec poczynań wybranego przez konklawe w 1471 roku Sykstusa IV. Ten bowiem nie tylko uwielbiał lubieżne towarzystwo kobiet i mężczyzn – czym właściwie nie różnił się od swoich poprzedników, jak choćby Jana XII czy Klemensa VI – ale też poszedł w tej kwestii jeszcze dalej. Ze środków skarbca papieskiego założył bowiem dom publiczny. Jego żeński i męski personel został wysoko opodatkowany. Przy stale napływających do Rzymu pielgrzymach (którzy nie tylko po strawę duchową przybywali do miasta nad Tybrem) generowało dla papieża ogromne zyski.
• Nie poprzestał jednak na tym i nakazał nałożenie haraczu na wszystkie inne rzymskie przybytki rozkoszy oraz nawet na nienależące do cechu panie i panów lekkich obyczajów. W ten sposób papież sutener stał się monopolistą na rynku nierządu.
• (...) Podejrzewa się, że miał kilkunastu tzw. bratanków i siostrzeńców. Niektórzy bowiem z nich mieli być owocem Sykstusowej rozwiązłości – i to nawet z własną siostrą. Zwyczajem jednak owych czasów dzieci z papieskiego łoża dla zachowania pozorów moralności były adoptowane przez najbliższych krewnych. Sześciu z tych bratanków zostało wkrótce za sprawą dostojnego wuja kardynałami, a jeden z nich doczekał się w przyszłości papieskiej tiary jako Juliusz II.
• (...)  doprowadzony teraz do perfekcji proceder sprzedaży urzędów w papieskim otoczeniu. Dla przedstawicieli bogatych rodów rzymskich nie było ceny, której nie zapłaciliby dla utorowania ścieżki kariery swoim synom. I nie miało znaczenia, że na potrzeby skarbu papieskiego urzędy się powielały i pełniono je sine cura, czyli bez starań ze strony urzędnika. W ten sposób Sykstus IV – chcąc nie chcąc – wzbogacił nie tylko swój skarbiec o kilka ton złota, ale też współczesne słownictwo o termin synekura.
• W swojej zapobiegliwości w trosce o własny majątek Sykstus zadawał się nie mieć równych. Mogło mu brakować pieniędzy, ale nigdy nie brakowało pomysłów na ich zarobienie. Do zysków z nierządu i synekur szybko dołączyły dukaty ze sprzedaży odpustów za zmarłych oraz – chroniących od piorunów, pożarów oraz śmierci w trakcie porodu – figurek baranków, na których produkcję miał wyłączność. Wymyślił też sprzedaż przywileju cielesnego pocieszania czasowo samotnych mężatek, a także opłatę wnoszoną przez kapłanów posiadających kochanki. Sykstus nie zawahał się nawet zgodzić, za odpowiednią kwotę, na sodomię w rodzinie jednego z kardynałów. Jednak tylko w czerwcu, lipcu i sierpniu (!)" https://ciekawostkihistoryczne.pl/2022/04/30/sykstus-iv-sutener-mecenasem/?fbclid=IwAR1zAB1FQhchnqArGezV-8ZzOFnasFwKvIXIbSaWIUUa7dPOflLv7slDgUI

• "Rodrigo Borgia 
• był siostrzeńcem papieża Kaliksta III. 
• Kiedy miał 25 lat (1456), jego potężny wuj mianował go kardynałem i papieskim legatem, potem – wicekanclerzem Kościoła rzymskiego i wodzem wojsk papieskich. 
• Co ciekawe, dopiero w 1468 roku Rodrigo Borgia przyjął święcenia kapłańskie. 
• Papieżem Aleksandrem VI został w 1492 roku (przekupując zresztą zgromadzonych na konklawe kardynałów…). 
•  obejmował tron jako ojciec czwórki oficjalnie uznanych dzieci (w sumie miał ich prawdopodobnie jedenaścioro)
• Oskarża się go o stworzenie pierwszej rodziny mafijnej... Słynął z przedsiębiorczości i lubieżności.
• Celibat? 
• z kobietą niższego stanu (Vanozza Cattanei) miał córkę i trzech synów: 
• Cezara [kardynała i wojskowego], Juana i Joffrego. 
• matka jego ulubionych dzieci uważana przez historyków za luksusową kurtyzanę, ale jej status i pochodzenie nie są do końca znane. 
• W ówczesnych czasach celibat obowiązywał, ale obyczajowość zbyt mocno nie potępiała takiego prowadzenia się duchownych" 
• W południowych Niemczech na początku XVI mniej niż dziesięć procent duchownych żyło w celibacie!"
• Rodzina
• "wiekszość swojego życia poświęcił dla „dobra” dzieci, 
• nie przebierając w środkach, by zapewnić im dostatek, urzędy, doskonałe małżeństwa. 
• Cezar, Lukrecja, Juan i Jofré byli oczkiem w głowie swojego ojca. Czynnie uczestniczyli też w jego zbrodniczym i rozwiązłym życiu.
• Cesare Borgia 
• był pierwowzorem bohatera traktatu „Książę” Niccolò Machiavellego. 
• pojawia się w grze Assassin’s Creed: Brotherhood
• zatrudniał (1501-1502) Leonardo da Vinci jako architekt i inżynier wojskowy, obmyślając nowe machiny wojenne.
• nie cofał się przed łamaniem podpisanych traktatów, gwałtem i zbrodnią, jeśli miało to prowadzić do zamierzonego celu. Z jego inspiracji zginęło wielu członków rywalizującej z nim rodziny Orsini. (...) Kierował się dewizą: „Aut Caesar, aut nihil” (Albo Cezar, albo nic).
• Lukrecja 
• urodziła się jako córka kardynała [Borgii].
• była piękną kobietą o blond włosach, 
• "Z woli Papieża jego córką miała poślubić Giovanniego Sforzę, władcę Mediolanu. 
• Ślub odbył się w 1493 w Rzymie. 
• Minęło jednak kilka lat i ze względu na zmianę sytuacji politycznej Sforza przestał być cennym zięciem dla Aleksandra VI. Papież chciał się zięcia się pozbyć...
• "Długi czas próbowano unieważnić to małżeństwo. Proponowano choćby swoistą próbę: Sforza miałby dowieść skonsumowania związku w obecności komisji złożonej z ekspertów i prałatów. Inna propozycja zakładała publicznie obcowanie rzekomego impotenta z jakąś kurtyzaną…    
• Z drugiej strony specjalna komisja papieska miała za zadanie udowodnić dziewictwo Lukrecji. Niektóre źródła podają, że była ona wówczas w szóstym miesiącu ciąży z jakimś papieskim szambelanem". 
• https://www.polskieradio.pl/8/405/Artykul/402024,Cala-prawda-o-legendarnej-corce-papieza ; https://histmag.org/Aleksander-VI-lubieznik-czy-maz-stanu-6948 ; https://www.focus.pl/artykul/szatan-na-papieskim-tronie
• Szatański pontyfikat?
• "Panowanie Rodriga Borgii – przede wszystkim z powodu jego życia prywatnego – zostało uznane w oczach potomnych za rządy antychrysta, emisariusza szatana na ziemi, a jego samego uważano za ucieleśnienie zła. Z upodobaniem przekazywano sobie świadectwa najgorszych występków, np. rzekomych kazirodczych kontaktów z córką Lukrecją i ich wspólnych dzieciach. Po Rzymie krążył ponoć dowcip, że jest ona „córką papieża, żoną i synową zarazem”. Ambasadorowie opuszczający Rzym, szerzyli gorszące opowieści o rozrywkach papieża. O tym, że syn Cezar  sprowadza na dwór co piękniejsze dziewczyny i organizuje uczty połączone z orgiami. Jedną z nich opisał szczegółowo Johann Burchard, Mistrz Ceremonii. Otóż 30 października 1501 roku (Papa miał już wówczas 70 lat) na kolację do pałacu sprowadzono 50 najlepszych prostytutek, które po posiłku tańczyły w objęciach służących, najpierw ubrane, a później całkowicie nagie. Kolejny punkt programu polegał na tym, że zestawiono na podłogę wszystkie świeczniki i rozrzucono pomiędzy nimi kasztany. Kobiety musiały chodząc na czworakach, podnosić je ustami. Wieczór zakończył orgiastyczny konkurs: prostytutki prezentowały gamę swoich umiejętności, kopulując ze służącymi, a najlepsze numery nagradzane były przez papieża barwnymi szatami. Na koniec Lukrecja, Cezar i sam papież wybrali sobie en najbardziej obiecujących partnerów i oddali się z nimi dalszym igraszkom.
• 
  
• Choć papież starał się zachowywać pozory, styl jego życia znany był nie tylko jego najbliższemu otoczeniu, lecz także całej Italii. To właśnie przeciwko niemu Girolamo Savonarola rzucał swoje płomienne oskarżenia. Jednak nie było dość silnej osoby w całej Europie, by przeciwstawić się papieżowi. Savonarola swoją przesadną żarliwość moralną i religijną przypłacił życiem. Aleksander VI zmarł w roku 1503 w wyniku malarii, choć nie brak było pogłosek, że w grę wchodziła trucizna. (...) W chwili gdy umierał, przy jego łożu nie było żadnej z kobiet ani żadnego z dzieci, które tak bardzo kochał." https://ciekawostkihistoryczne.pl/2022/04/30/sykstus-iv-sutener-mecenasem/?fbclid=IwAR1zAB1FQhchnqArGezV-8ZzOFnasFwKvIXIbSaWIUUa7dPOflLv7slDgUI
• Kłótnia w łonie kościoła czy rozłam? Fragment chronologii sporu:
• 1520: dr. Luter wspólnie z Filipem Melanchtonem publikuje trzy dzieła: 
• 1 - "O naprawie stanu chrześcijańskiego" 
• 2 - "O wolności chrześcijanina" 
• 3 - "O niewoli babilońskiej Kościoła", w tej ostatniej autorzy odrzucili sakramenty Kościoła,  Mszę Świętą jako Ofiarę Chrystusa, a zażądali m.in. chleba i wina dla wszystkich wiernych, podczas Wieczerzy Pańskiej
• 10 XII 1520 - Luter pali publicznie papieska bullę (przywracającą go do porządku) i inne papieskie dzieła. Owa bulla to jeszcze nie ta całkowicie wyłączająca, ona dopiero będzie ogłoszona za niecały miesiąc. 
• 3.I. 1521 roku - następuje ekskomunika papieża 

• Czy Marcin Luter przybił tezy na drzwiach kościoła w Wittenberdze? 
• To się nigdy nie wydarzyło....
• Często twierdzi się, że miał on około południa 31 października 1517 roku przybić 95 tez do drzwi kościoła zamkowego w Wittenberdze. 
• Jest to jedno z wielu historycznych przekłamań związanych z Lutrem
• "Przede wszystkim nie istnieje żadne świadectwo Marcina Lutra, w którym on sam mówiłby o przybiciu 95 tez. Relacje wypowiedziane już po śmierci Lutra, nie są wiarygodne. Nikt z opowiadających nie widział tego wydarzenia na własne oczy – wszyscy „słyszeli opowieści od innych”. O „przybiciu tez” milczą ówcześni kronikarze – zarówno przychylni, jak i wrodzy reformacji. (...)
• Przeciwko legendzie o przybiciu tez przemawia przede wszystkim sekwencja zdarzeń, a także wspomnienia samego Lutra zawarte w listach do przyjaciół, w których opisuje zmagania z papiestwem. Luter wielokrotnie podkreślał, że nie było jego zamiarem wszczynanie publicznej (!) debaty. Wysyłając list do swoich przełożonych i jednocześnie udostępniając go szerokiej publiczności, nie tylko złamałby drogę służbową, ale i zadałby kłam własnym słowom kierowanym w korespondencji do przełożonych, uniemożliwiając biskupom zajęcie się sprawą.
• Upublicznienie tez przed zajęciem się sprawą przez przełożonych zupełnie się Lutrowi nie opłacało, a fakt ich rozpowszechnienia nie pomógł sprawie, o czym sam Luter pisał. Nie ukrywał irytacji, że tezy są bez jego wiedzy drukowane i krążą po całym kraju. Lutrowi zależało, aby dać czas odpowiedzialnym biskupom na usunięcie nadużyć. Przypomnijmy: Luter nie mógł wówczas wiedzieć, kto stoi za przemysłem odpustowym.
• Skąd się wzięła owa legenda? Praktyka przybijania pism do drzwi była powszechna – uczelnie informowały, że student został wyrzucony z uczelni, a poborcy podatkowi o nowych podatkach. (...) Tezy Lutra musiałyby się ukazać także na drzwiach kościoła Najświętszej Maryi Panny. Wywieszenie tez na drzwiach kościoła należącego do władcy – jednocześnie beneficjenta odpustowego handlu byłoby niebywałym afrontem i niewybaczalnym aktem krnąbrności. Czy Luter strzelałby sobie w ten sposób w kolano?
• Źródło: Dariusz Bruncz, „Legenda Marcina Lutra. Jak było naprawdę?”, Newsweek.pl. Pełną wersję tekstu przeczytasz na portalu Luter2017.pl; cytat za: https://www.facebook.com/449249511837099/posts/3435870796508274/
• 
  
• Czy Luter ogłosił Luter swoich 95 tez występując przeciw praktyce sprzedaży odpustów? 
• Nie, bo: "Odpusty dawały swoiste poczucie bezpieczeństwa i nadziei: sam Luter w Rzymie stara się o odpust dla dziadka i trochę mu żal, że żyją jeszcze rodzicie, bo mógłby się wystarać o odpusty i dla nich. Na ich sprzedaży zarabiają także bankierzy, a wiadomo, że z nimi lepiej nie zadzierać. Reformacja zmiecie i kult relikwii – tymczasem protektor Lutra, Fryderyk Mądry, bez którego wsparcia reformację zduszono by z całą pewnością w zarodku, jest właścicielem jednego z największych w Europie ich zbioru, przynoszącego mu zresztą spore dochody". https://www.miesiecznik.znak.com.pl/cud-reformacji-luter/
• 
  
• Nie, bo protestował jedynie przeciw nadużyciom -  błędnym interpretacjom odpustów i i "agresywnemu marketingowie" przypisywanemu sprzedawcom. Jego tezy jedynie wzywały do dyskusji nad nimi.
• 
  
• Impulsem miał być fakt, że wśród sprzedawców odpustów, wielu wyróżniać się miało "jarmarcznym" marketingiem. Oskarżany o to był m.in. dominikanin Johann Tetzel, który w owym czasie przewidziany był na przeora (przełożonego) dominikanów w Cieszynie! Tetzel kojarzony był z dwuwierszem, którego autorstwo mylnie mu przypisywano: „Skoro pieniądz w szkatule zadzwoni, duszę z czyśćca do nieba wygoni”.
• 
  
• Dzięki rozwijającej się sztuce drukarskiej, w dwa tygodnie tezy były znane w całych Niemczech, a po miesiącu obiegły całą Europę, mimo że sam Luter nie przyłożył do tego ręki. Luter pisał:
• 
  
• 38. Nie należy jednak gardzić odpustem papieża, gdyż, jak to już powiedziałem, stanowi on objaśnienie Boskiego przebaczenia. (...)
• 41. O apostolskim odpuście trzeba przezornie nauczać, by lud nie powziął błędnego mniemania, że odpust przewyższa inne dobre uczynki miłości chrześcijańskiej.
• 42. Wszystkich chrześcijan należy nauczać, że papież bynajmniej nie sądzi, iż zakupywanie odpustu może być stawione na równi z uczynkami miłosierdzia." https://pl.wikipedia.org/wiki/95_tez
• 
  
• 
  
• "papiestwo dopuściło się wobec swych wiernych, którzy nabyli jego główny towar eksportowy, wyjątkowo ordynarnego oszustwa. W pewnym momencie popyt na odpusty zaczął spadać, bo w ciągu 30 lat od ich wprowadzenia na rynek „większość pobożnych dusz zdążyła się już zaopatrzyć w cenne certyfikaty i nie miała w związku z tym ochoty znowu sięgać do sakiewek”. Chcąc pobudzić koniunkturę, kuria papieska wydała bulwersujące zarządzenie, na mocy którego „wraz z ogłoszeniem nowego odpustu poprzednie nadania zawieszano, więc nabyte wcześniej odpusty okresowo traciły swą moc”
• Kontrowersje
• Dlaczego Marcin Luterwstąpił do zakonu? Nie wiadomo na pewno. Oto co się na ten temat podaje:
• "17 lipca 1505 roku Marcin Luter wstąpił do zakonu augustianów. Bezpośrednią przyczyną takiej decyzji było – według relacji Lutra – ślubowanie, które złożył w śmiertelnej trwodze, powalony na ziemię piorunem podczas burzy (...) Motywacje Lutra nie są dokładnie znane i istnieje wokół nich wiele spekulacji. Na jego decyzję wpłynęła zapewne świadomość grzechu i obawa przed Sądem Ostatecznym (...)
• Inną wersję powodów wstąpienie Marcina Lutra do klasztoru przedstawia niemiecki prawnik Dietrich Emme w książce „Marcina Lutra droga do klasztoru”. Według jego ustaleń (m.in. na podstawie mów biesiadnych Lutra zapisanych przez współbiesiadników) Luter wstąpił do klasztoru, aby uchronić się przed procesem w związku z pojedynkiem ze swoim przyjacielem, w wyniku którego ten drugi poniósł śmierć. Będąc w zakonie Luter nie mógł być ścigany ponieważ chronił go tzw. azyl kościelny^[20]. (...) Tezy Emme nie zostały przyjęte wśród badaczy Lutra, katolickich i ewangelickich, ze względu na brak solidnych dowodów. (...) Luter miał stwierdzić: „Zostałem mnichem wbrew ojcu, matce, Bogu i diabłu”^[23]." https://pl.wikipedia.org/wiki/Marcin_Luter#cite_ref-20
• 
  
• Bez wątpienia Marcin Luter był postacią wybitną, która zmieniła oblicze świata, do dziś część jego działań budzi kontrowersje, co sprawia że część środowisk protetanckich dystansuje się do jego poglądów i twierdzeń. Zob.: https://ewangelicy.pl/2019/02/07/marcin-luter-i-zydzi-refleksja-wspolczesnego-luteranizmu/; https://tvrepublika.pl/oto-kilka-szokujacych-cytatow-z-lutra,55971.html ; https://wydawnictwo.uni.lodz.pl/2017/12/13/marcin-luter-bladzacy-reformator/

• Choć Marcin Luter miał zasługi w przetłumaczeniu Biblii na języki narodowe, to dopuścił się przy tym pewnych celowych "fałszerstw", wprowadzając poprawki w treści Nowego Testamentu (Ewangelii i Listów), tak by popierały jego poglądy, etc. 
• "Marcin Luter był autorem pierwszego niemieckiego przekładu Biblii (pracę nad tłumaczeniem ukończył w 1534 roku). Słusznie podkreśla się w tym jego zasługę dla kultury i języka niemieckiego. (...) [jednak] w trakcie jej tłumaczenia Marcin Luter tak modyfikował tekst ksiąg natchnionych, by usuwać z nich wszelkie fragmenty, które podważałyby jego naukę. W ten sposób niemiecki reformator stawiał się w roli całego Kościoła i orzekał, który tekst zachować, a który odrzucić.
• Na przykład List św. Jakuba Apostoła, w którym znajduje się nauka, że „wiara bez uczynków martwa jest” (Jk 2,26), został określony przez Lutra jako „list słomiany”, który nie powinien być uwzględniany w nowym, ustalanym przez niego kanonie. Podobny los spotkał List do Hebrajczyków, który wedle twórcy niemieckiej reformacji zawierał jedynie „drzewo, słomę i siano razem pomieszane”. Z kolei Księga Eklezjasty (Koheleta) (...) „jest komedią, w której wiele mówią o kobietach i która zawiera wiele śmieszności i niedorzeczności”.
• Niektóre z ksiąg Starego Testamentu padły ofiarą antysemickich uprzedzeń (będzie jeszcze o tym mowa) twórcy reformacji. Na przykład Druga Księga Machabejska oraz Księga Estery – „za wiele judaizują i za dużo w nich pogańskich śmieci”.
• Z kolei z innych przyczyn z Biblii w wersji Marcina Lutra miała wypaść Apokalipsa św. Jana Apostoła. Uzasadnienie nowego urzędu nauczycielskiego w osobie Marcina Lutra brzmiało: „Nie znajduję nic apostolskiego ani prorockiego w tej księdze. (...) mój rozum czuje wstręt do tego i to jest dla mnie dostatecznym powodem do odrzucenia”.
• Niektóre „słomiane” księgi wypadały z kanonu Biblii, inne podlegały „korektom” w tłumaczeniu. W ten sposób skorygowany został List św. Pawła Apostoła do Rzymian, tak aby pasował do głoszonej przez Lutra zasady „sola fide” (tylko wiara jest potrzebna do zbawienia). W oryginale nauka Apostoła Narodów brzmiała tak: „Bo ja nie wstydzę się Ewangelii, jest bowiem mocą Bożą ku zbawieniu dla każdego wierzącego, najpierw dla Żyda, potem dla Greka. W niej bowiem objawia się sprawiedliwość Boża, która od wiary wychodzi i ku wierze prowadzi, jak jest napisane: a sprawiedliwy z wiary żyć będzie” (Rz 1,17). W tłumaczeniu Marcina Lutra ostatni fragment brzmiał: „a sprawiedliwy tylko z wiary żyć będzie”. Doszło więc słowo „tylko”, co rzecz jasna całkowicie zmieniało sens całego tekstu. Gdyby zaś ktoś miał skrupuły, czy poprawianie według własnego widzimisię tekstów apostolskich jest właściwe, niemiecki reformator miał gotową odpowiedź: „Jeśli wam jakiś papista [katolik] będzie robił korowody z powodu wyrazu »jedynie«, »tylko«, to powiedzcie mu tak od ręki: doktor Marcin Luter chce, aby tak było, i dodajcie jeszcze: papista i osioł jedno są: sic volo, sic iubeo; sit pro ratione voluntas (tak chcę, tak rozkazuję; niech wola moja posłuży za rację)." https://prasa.wiara.pl/doc/3615864.Protestancka-reformacja
• 
  
• Od niektórych wątków w nauczaniu Marcina Lutra odrzegnują się dziś luteranie. Kontrowersje budzi m.in. jego stosunek do żydów (http://luter2017.pl/marcin-luter-zydzi-refleksja-wspolczesnego-luteranizmu/; http://luter2017.pl/wp-content/uploads/2017/06/marcin-luter-i-zydzi_ekd-2015.pdf). Traktat Lutra z 1543 r. "O Żydach i ich kłamstwach" zawiera konkretne postulaty rozprawy z Żydami, m.in.:
• „podpalać ich synagogi i szkoły, a co nie da się spalić, na to narzucić ziemi i przysypać, żeby żaden człowiek nie oglądał po wieki ani kamienia, ani szlaki” 
• „niszczyć też i burzyć ich domy” 
• „na przyszłość ich rabinom pod karą śmierci zabronić nauczania” 
• „zakazać im lichwy […] oraz skonfiskować wszelką gotówkę, klejnoty, złoto i srebro” 
• Na pisma i nauczanie lutra powoływano  się później wielokrotnie Naziści (https://chidusz.com/luter-antysemityzm-niemiecki-kosciol-protestancki-anders-gerdmar-antyjudaizm/)
•  
• Wielu postaciom historycznym przypisuje się wypowiedzi, które nigdy z ich ust nie padły, innymi manipuluje się, by wyrwać je z kontekstu. Tak prawdopodobnie postąpił Luter przypisując dominikanimowi Tetzlowi słowa, których ten nigdy nie wypowiedział; tak też postępuje się z Lutrem, którego cytaty interpretuje się dosłownie (a nie jako retoryczną sztuczkę). Jakie cytaty z lutra budziły kontrowersje, m.in.: "Żeby Bóg stać się Bogiem musiał stać się diabłem. My nie możemy pójść w kierunku nieba, zanim nie udamy się do piekła. Nie możemy stać się dziećmi Boga, zanim nie staniemy się dziećmi diabła” (Weimarer Ausgabe (WA)  31 I, 249n). Tak brzmi fragment komentarza Marcina Lutra do Psalmu 117." http://nalezecdojezusa.pl/polemika/czy-bog-rzeczywiscie-musi-stac-sie-szatanem-odpowiedz-na-teze-ks-prof-tadeusza-guza/; https://uczciwieprzedbogiem.wordpress.com/2016/11/03/zeby-bog-stac-sie-bogiem-musial-stac-sie-diablem-problem-zla-w-teologii-lutra/ ; inny problem z cytatem: http://www.reformowani.info/czy-luter-zachecal-do-nierzadu/

  

Genialne: Henry VIII ("Money, Money, Money" by ABBA) / historyteachers

w 2 min; https://www.youtube.com/watch?v=rTdTDCRKvvM&ab_channel=HorribleHistories

Divorced, beheded, and died; 

divorced, beheded, surviwed

• Hans Holbein był artystą, który tak upiększył wizerunek kandydatki do tytułu królowej Anglii, że udało mu się skłonić Henryka VIII do ślubu z "Flandryjską Kobyłą", czego później strasznie żałowal. Skandal z "podrasowaniem wizerunku" Anny Cleves odbił się negatywnie na zamówieniach dla artysty: https://twojahistoria.pl/2019/06/15/henryk-viii-wcale-nie-rozstal-sie-z-anna-z-kleve-bo-byla-zbyt-brzydka-nowa-kontrowersyjna-teoria-brytyjskiej-historyczki/

Henryk VIII - problemy z kobietami (w tym z Photoshopem)

• za młodu jeden z najprzystojniesjzych władców Europy, na starość sylwetka Tudora z powodu jej otyłości wyglądała jak "dwoje drzwi". 
• gdy był młody lubił tenisa, a później polowania. 
• miał 6 żon i 3 (dorosłych) dzieci. 
• Poślubił najpierw Katarzynę Aregońską
• Henryk wobec żon miał większe wymagania niż wobec siebie. Swoją czwartę, holenderską żonę Annę Cleves nazywał "Flandryjską Kobyłą". Pisał o niej: „nic nie ma w sobie pięknego i roztacza złe wonie i z przodu i z tyłu. (...) inne cechy wywołały u mnie pewność, że nie jest dziewicą. Jej ciało nie nadaje się do wywołania jakiegokolwiek pożądania"
• 
  
• Jego pierwsza córka Maria zwalczała protestantów. 
• Jego drugą córką była Elżbieta którą nazywano Królową Dziewicą. 

1. 6. W obronie Świętej wiary rzymskiej...

Kontrreformacja

Przypomnienie:

• 220. Paweł III 1534-1549
• To jemu Mikołaj Kopernik dedykował swe dzieło "O obrotach sfer niebieskich", publikując w 1543 roku teorię heliocentryczną. 
• Papież zapoznał się z tym dziełem, choć nie przedstawił oficjalnego stanowiska Kościoła, 
• jednak już jego natępcy włączyli je do indeksu ksiąg zakazanych.
• Paweł III: dwóch swoich wnuków -  Alessandra i Ranuccia Farnese, mianował kardynałami, mieli wówczas: 14–16 lat
• Zaraz po intronizacji postanowił przeprowadzić reformę Kościoła (popierał też ref.  zakonów) 
• Zwołał synod w Trydencie, słynny synod trydencki (1545-1563), który na zmienił, umocnił i na 300 lat "zabetonował" kościół katolicki.
• powołał do życia Towarzystwo Jezusowe
• Zreformował inkwizycję, która od tego czasu nosiła nazwę Świętego Oficjum, na którego czele stało sześciu kardynałów
• obłożył interdyktem Anglię i ekskomunikował Henryka VIII, co doprowadziło do oderwania się Anglii od Kościoła katolickiego
• był wielkiem wizjonerem i mecenasem sztuki:
• Zlecił Michałowi Aniołowi przebudowę Kapitolu (przygotował m.in. projekt urbanistyczny wejścia). 
• Nakazał przyozdobić Rafaellowi Most św. Anioła 
• Zlecił ozdobienie freskami Zamku św. Anioła (dawny grobowiec Hadriana). 
• 221. Juliusz III

Synod trydencki (1545-1563)

Fot. m.in.; Portret papieża Pawła III z nepotami (wnukami Ottavianem i Alessandrem Farnese), Autor:
Tycjan, ok. 1545 ; Francisco Goya, Trybunał Inkwizycji, ok. 1815

I. Reforma wewnętrzna Kościoła
1. Zwołanie przez Pawła III Soboru Trydenckiego (1545-1563)
3. Reformy Soboru Trydenckiego
a. w sprawach doktryny religijnej:
– ogłoszenie tzw. trydenckiego wyznania wiary
– źródłem objawienia Biblia oraz tradycja
– zachowanie wyłącznego prawa Kościoła do interpretacji Biblii
– zachowanie siedmiu sakramentów
– ogłoszenie katechizmu
b. w dziedzinie kultu religijnego
– zachowano liturgię w języku łacińskim
– rozwinięto kult świętych
c. w dziedzinie funkcjonowania Kościoła
– uznanie przywódczej roli papieża
– obowiązek przebywania duchownych w placówkach
– wizytacje biskupów w parafiach
– obowiązek prowadzenia ksiąg metrykalnych w parafiach
– ustanowiono seminaria duchowne
4. Nowe formy religijności
a. pielgrzymki i procesje
b. rozwój kultu maryjnego
c. zaangażowanie sztuki w umacnianie katolicyzmu 
II. Kontrreformacja
1 Powołanie trybunału inkwizycyjnego (Sacrum Officium)
2. Ogłoszenie indeksu ksiąg zakazanych
III. Działalność Towarzystwa Jezusowego – jezuici – 1534 r.
1. zakon został utworzony przez Ignacego Loyolę
2. jezuici składali dodatkowe śluby bezwzględnego posłuszeństwa papieżowi
3. jezuici stanowili elitę intelektualną katolickiego duchowieństwa
4. działalność:
a. udział w dysputach teologicznych
b. organizowanie szkół – kolegia jezuickie
c. pełnienie obowiązków spowiedników, kapelanów i doradców królewskich

 

Pławienie - Topienie czarownicy (?!) - wariacje

• Inkwizycja - czarna legenda?
• Całkowitą liczbę procesów przeprowadzonych przez inkwizycję hiszpańską w ciągu 340 lat (1480–1820) ocenia się na około 125–150 tysięcy (maks. 200 tysięcy).
• Liczba skazanych na karę śmierci szacuje się na od 5-10 tysięcy, czyli ok. 3-6% oskarżonych.
• Można więc przyjąć że co dwudziesta osoba kończyłą na stosie. Większość skazana została na pokutę, więzienie lub została uniewinniona. 
• Jednym ze sposobów zdobywania materiałów dowodowych w czasie procesów o czary było tzw. pławienie. Podejrzanej wiązano ręce w nadgarstkach i nogi w kostkach i rzucano na głęboką wodę. Jeżeli unosiła się na wodzie, była czarownicą. Jeżeli utonęła, była niewinna. 
• Fot. za: https://czarownice.com/ ; https://astrahistoria.pl/czarownictwo-epoce-tudorow/

   
Stosy w Anglii i Krwawa Maria ovs królowa Dziewica: https://youtu.be/DyGBwrtIamw?t=69 Pławienie czarownicy - wersja humorystyczna Monty Pytona: Od 01:00 ok. 3 min https://youtu.be/4PEqB8IZxDo?t=29 ; 

• Czarownice "naz ziemiach polsskich" - Kaszuby
• Również w Gdańsku, od połowy XVI wieku zdominowanym przez wyznawców Lutra i Kalwina, oskarżono o uprawianie czarownictwa i zgładzono niejedną kobietę. Ostatnią z nich była sędziwa Anna Krüger, która w połowie XVII w. mieszkała na Starym Mieście. Początkowo nie przyznawała się do konszachtów z siłą nieczystą, przeciwnie, zapewniała o swojej pobożności i regularnych wizytach w kościele. Starczyło jednak zawlec ją do izby tortur, by - na sam widok zgromadzonych tam przyrządów - wyznała winę, polegającą na wielokrotnym obcowaniu z nieczystym duchem o imieniu Klaus. Temuż Klausowi miała zapisać swą duszę. Nieszczęsna staruszka została skazana na śmierć na stosie. Egzekucja odbyła się na Targu Drzewnym w 1659 roku i tak się złożyło, że w samym Gdańsku więcej "czarownic" już nie wykryto.
• Polowanie na nie trwało jednak w najbliższej okolicy. W 1664 r. trzy wieśniaczki z Oliwy, z których najmłodsza liczyła sobie 26 lat, po torturach, "pławieniu" i procesie zostały ścięte (co uważano za akt łaski), a ich zwłoki spalono. (...)
• W epoce oświecenia wiara w czarownice, a przynajmniej w konieczność palenia ich na stosach, uległa osłabieniu. 
• W Wielkiej Brytanii prawo z 1735 r. znosiło możliwość skazywania za rzekome praktyki czarnoksięskie. Poszczególne przypadki mordowania rzekomych czarownic w różnych krajach Europy zdarzały się jednak jeszcze przez cały XIX wiek.
• W naszych stronach ponurym skandalem były wydarzenia z 1836 r. w dzisiejszych Chałupach na Półwyspie Helskim. W osadzie tej, noszącej wówczas nazwę "Ceynowa", rybak Jan Kąkol cierpiał od dwóch lat z powodu puchliny wodnej. Żona chorego sprowadziła z Pucka znachora, który podjął próbę leczenia. Był nim niejaki Stanisław Kamiński, kilkakrotnie od 1825 r. karany przez ówczesne władze za nielegalne praktyki znachorskie, (...)
• Jedną z mieszkanek osady była 51-letnia Krystyna Ceynowa, wdowa po rybaku, wychowująca kilkoro dzieci w różnym wieku. Nie cieszyła się chyba sympatią sąsiadów i na swoje nieszczęście nie umiała trzymać języka za zębami, (...) Kamiński oskarżył Ceynowę o rzucenie na chorego złego czaru.
• Mieszkańcy osady od razu uwierzyli oskarżeniom i wraz z Kamińskim poturbowali oskarżoną, próbując zmusić ją do "zdjęcia czaru" i uzdrowienia Kąkola. Oczywiście ofiara nie była w stanie tego dokonać. Wówczas Kamiński zarządził publiczne pławienie czarownicy. Ośmiu mężczyzn wywiozło ją łodzią na Zatokę Pucką i wrzuciło do wody. Nieszczęsna unosiła się na wodzie (było to zapewne spowodowane przez noszone dawniej wielowarstwowe spódnice), co dla oprawców było ewidentnym dowodem jej winy. Wyczerpana i zmaltretowana kobieta sama zaczęła prosić o śmierć, a potem straciła przytomność. Kamiński zadał jej jeszcze kilka ciosów nożem i porzucił w płytkiej wodzie przy brzegu.
• Zbrodnia miała jeszcze groteskowo-tragiczny epilog: w osadzie usłyszano piejącą kurę. Mieszkańcy odczytali to jako znak, że duch zgładzonej czarownicy wszedł w kurę i jeśli się w tym nie przeszkodzi, to w najbliższym czasie śmierć czeka kogoś z właścicieli feralnego kurnika. Gromada mieszkańców rzuciła się łapać ptaka, a następnie dokonała uroczystej egzekucji, wieszając go na drzewie.
•  (...) Kamiński i dziewięciu najbardziej aktywnych uczestników samosądu zostali aresztowani i skazani na wieloletnie więzienie. Karę poniósł nawet ówczesny właściciel osady,  (...) za dopuszczenie do tych wydarzeń.
• Czytaj więcej na: https://historia.trojmiasto.pl/Ostatnie-plawienie-czarownicy-n36572.html?strona=1

Czas ekscentryków

 

Noc św. Bartłomieja 23/24 sierpnia 1572 roku; 

Filip II i Unia Iberyjska - supermocarstwo, nad którym nie zachodziło Słońce

  

IV. Wojny religijne i rewolucje
we Francji
1. Rozpowszechnienie się nauk Kalwina we Francji – hugenoci
2. Wojna domowa (1562-1594)
a. rywalizacja między rodem Gwizjuszy (katolicy) a rodem Burbonów (protestanci)
b. Katarzyna Medycejska początkowo dążyła do zachowania pokoju religijnego
c. małżeństwo Małgorzaty (siostra Karola IX) z przywódcą hugenotów Henrykiem z Nawarry
d. noc św. Bartłomieja  (rzeź hugenotów, którzy przybyli na ślub) – 23/24 VIII 1572 r.
e. wybuch wojny domowej
3. Zakończenie wojen religijnych we Francji
a. zwycięstwo w wojnie domowej króla Nawarry Henryka de Bourbon
b. przejście Henryka de Bourbon na katolicyzm – Paryż wart jest mszy
c. koronacja Henryka de Bourbon na króla Francji – panował jako Henryk IV – 1594 r.
d. wydanie przez Henryka IV Edyktu nantejskiego – 1598 r.

V. Rewolucja w Niderlandach
1. Wroga wobec protestantów polityka króla Hiszpanii – Filipa II
3. Powstanie antyhiszpańskie w Niderlandach północnych – 1572 r.
a. działalność gezów
b. na czele wojsk protestanckich stanął  Wilhelm Orański
c. proklamowanie Republiki Zjednoczonych Prowincji Niderlandów (oficjalnie  w 1588 r.) 
d. rozpad Niderlandów na dwie części:
– niezależną od Hiszpanii i protestancką Republikę Zjednoczonych Prowincji – późniejsza Holandia
– uznające zwierzchnictwo Hiszpanii i katolickie prowincje południowe – późniejsza Belgia
Opracowanie tematu: Reforma wewnętrzna Kościoła i kontrreformacja

Galeria ilustracji: Kontrreformacja

  

Otrucie królowej Bony, także Otrucie królowej Bony przez jej lekarza Antoniego z Maceraty – obraz olejny Jana Matejki (1859 roku, zobaczyć go można w Domu Matejki).

• Filip II
• rządzi 40 lat
• łączy pod swoim berłem Hiszpanię, Portugalię, Hlandię, 90% kolonii euroejskich, a przejściowo nawet Anglię!
• buduje pierwsze globalne supermocarstwo
• "imperium, w którym Słońce nigdy nie zachodzi" (frazę tę przypisuje się już jego ojcu - Karolowi V); 
• Filip II powiększył swoje posiadłości o portugalskie kolnie położone od Afryki, przez Indie aż po Indochiny.
• potęga państwa pozwoliła finansować agresywą politykę wobec wrogów Hiszpanii - Anglii i Niderlandów.
• panowanie Filipa II uchodzi za złoty wiek Hiszpanii. 
• już wtedy pojawiły się zapowiedzi zmierzchu imperium hiszpańskiego 
• bunt w Niderlandach, który przerodził się w osiemdziesięcioletnią wojnę i zakończył utratą połowy prowincji tj. Holandii
• oraz klęska Wielkiej Armady w walce z Anglią.
• Inwazji miało dokonać 60 tys. żołnierzy na ponad 120 okrętach; niestety komplikacje ze strony pogody, działań Holenderskich i oporu Anglików doprowadziły do klęski
• Sztormy i zdradliwe wybrzeża Szkocji i Irlandii poczyniły w Wielkiej Armadzie większe spustoszenia niż flota angielska. 
• Do Hiszpanii wróciła ok. 1/3 floty. 
• Kiedy Medina Sidonia stawił się przed królem, ten powiedział mu: "Uspokój się, książę, wysłałem was przeciw ludziom, nie przeciw burzom".
• Ciekawostki
• przeniósł stolicę z Toledo do Madrytu (1560)
• na jego cześć nazwano Filipiny!!! 
• pod Lepanto w 1571 r. uratował Europę , pokonując (razem z Papieżem, Wenecją, etc.) niepokonaną flotę i armię Sułtana
• Bój pod Lepanto był jedną z najkrwawszych bitew morskich w dziejach świata[2] – zginęło około 40 tys. ludzi, zniszczona zostałą ponad połowa sił tureckich, którzy tracąc doświadczonych marynarzy nie kontynuowli ekspansji na zachód.
• W kabinie dowódcy Juana de Austria znajdowała się jedna z pierwszych kopii wizerunku Matki Bożej z Guadalupe. 
• Odziedziczył po królowej Polski Bonie księstwo Bari, wcześniej musiał ją jednak otruć!
• Filip II zlecił służącemu królowej Bony - Pappacodzie, zamordowanie polskiej królowej i sfałszowanie testamentu. 
• Symy neapolitańskie, czyli...
• Bona już we Włoszech pożyczyła olbrzymią sumę 430 000 dukatów Habsburgom (wicekrólowi Neapolu). Umarła nieco ponad rok później, otruta przez habsburskiego agenta Jana Wawrzyńca Pappacodę.
• przeszło 450 lat śmierci Bony, w 2012 r. poseł Ruchu Palikota Marek Poznański zasugerował możliwość odzyskania sum neapolitańskich, których wartość po uwzględnieniu odsetek obliczył na ponad 200 mln zł. 
• podjęto próbę oszacowania dzisiejszej wartości tego majątku. Zwrócono 10% z 430 tys. Pozostało długu:  387 tys. złotych dukatów. Jeden złoty dukat to 3,5 g złota, a jego próba wynosi 986. Wartość 1 g złota takiej próby wynosi 173,54 zł. Licząc dalej 378 tys. złotych dukatów to ponad tona złota (1 354 kg złota) o wartości  235 milonów zł. Uzyskana kwota wydaje się być i tak skromna, gdyż nie odzwierciedla realnej wartości tych monet w XVI w. i nie uwzględnia odsetek.
• Pappacoda przekupił lekarza Bony. Oboje wypili "lekarstwo", zawierające truciznę (lekarz je wypił w nadziei, że uratuje go antidotum - Pappacoda dopilnował by oboje umarli. 
• Za zgładzenie polskiej królowej Pappacoda otrzymał od Filipa II wielkie dary i dożywotnią pensję. 
• Filip II pisał do księcia Alby: „Przez śmierć królowej polskiej wywiązałem się z obietnicy uczynionej dworowi króla J.M. Katolickiego...”.

  

od 20 sekundy do ok. 2 min: burza i klęska wielkiej armady - 

https://www.youtube.com/watch?v=e4TZOIeCfqE&ab_channel=Lukas

Genialny trailer: 1:45; Filip II i potęga hiszpańska, piractwo Anglików, katolickie spiski, Maria Królowa Szkotów i Wielka Armada. No i mocna osobowość królowej i to wszystko w 5 minu: https://youtu.be/ekXX7u0gT3E?t=328

od 1:20 refren https://youtu.be/tcJmEFd0llU?t=7

• Elżbieta I Tudor (ur. 1533, zm. 1603) 
• Wybitna królowa angielska. Przez czałe życie lękająca się potęgi hiszpańskiej i katolickich spisków. 
• jednym ze spiskowców był niejaki Babington, który wraz z sześcioma wspólnikami planował zabójstwo Elżbiety, wtajemniczając w spisek jej kuzynkę Marię Stuart, kólową szkotów. Odkrycie spisku i dekryptaż ich koresondencji oznaczał wyroki śmierci dla został złapany i sprowadzony do Londynu. 
• spiskowcy „zostali obdarci ze skóry, wykastrowani, wypruto im za życia wnętrzności i poćwiartowano”.
• Zamęczyła wśród tortur około 300 katolików (znaczną część z nich zamordowano bez dowodów na zdradę, czy spiski). Tyle samo  protestanckich buntowników straciła jej siostra, a jednak to Maria Tudor określana jest mianem "Krwawej Merry"
• Jednym z ofiar był Jezuita Edmund Campion, który zginął bo:
• przez kilka miesięcy odprawiał w Anglii tajne Msze św.,
• napisał ze swadą broszurkę "Dziesięć modnych dowodów, iż przeciwnicy Kościoła w porządnej o wierze dyspucie muszą przegrać". 
• zginął pomimo, iżoświadył, że w sprawach doczesnych uznaje władzę królowej. Nie może jej jednak uznać w sprawach religijnych.
• spotkała go kara, przypisana buntownikom (znzna m.in. z filmu Waleczne serce). 
• Kara składała się z czterech elementów wykonywanych w następującej kolejności.
• Ciągnięcie na drewnianej ramie do miejsca wykonania egzekucji,
• Powieszenie przez krótki czas, tak aby ofiara nie zmarła,
• Kastracja i wyprucie wnętrzności, które następnie miały zostać spalone na oczach jeszcze żywej ofiary,
• Ścięcie głowy i poćwiartowanie ciała.
• nigdy nie wyszła za mąż i podawała się za dziewicę; zręcznie zwodziła kolejnych europejskich władców perspektywą małżeństwa.
• Okazała się sprawną władczynią. 
• Kiedy obejmowała rządy w 1558 r., Anglia była krajem z drugiej europejskiej ligi. 
• Gdy umierała w roku 1604, jej państwo było potęgą, która zdobyła na 300 lat panowanie na morzach - za to Anglicy do dziś Elżbietę kochają.
• Wykonanie tej kary zostało przedstawione w filmie Braveheart. Waleczne serce Mela Gibsona.
• końcem maja 1588 roku Wielka Armada liczyła aż 132 statki, na których pokładach znajdowało się 30 tysięcy ludzi. 
• Król Filip II był przekonany, że ogromna flota zmiażdży Anglików i umożliwi mu podbój Wysp Brytyjskich. Marzenia rozwiały się 8 sierpnia pod Gravelines.
• Armada utraciła połowę swych statków, do Hiszpanii powróciło tylko 65 jednostek. Straty w ludziach szacuje się w zależności od źródeł na 12–20 tys. żołnierzy i marynarzy. Ostatni do Hiszpanii wzięci do niewoli przez Drake’a wrócili, po zapłaceniu okupu, po niemal 10 latach.

• Maria Stuart 
• była wyjątkowo żywa, piękna, mądra i wykształcona. 
• Znała 6 języków: francuski, łacinę, grekę, hiszpański, włoski i ojczysty szkocki. 
• Mając 6 dni, została królową Szkocji. 
• Była przez lata związana sojuszem z Francją; 
• Była krótko - zaledwie 2 lata była synową syna Katarzyny Medycejskiej, tj. żoną króla Francji (do grudnia 1560, wcześniej nastepcy tronu  - w latach: 1558–1559) i  zmarłego przedwcześnie – Franciszka II, 
• Elżbieta Wielka traktowała ją jako zagrożenie - uwzięziła ją na 18 lat, 
• następnie w "procesie sądowym" skazała na karę śmierci za udział w spisku.
• była wyjątkową kobietą. 
• Mierzyła niemal 180 cm wzrostu. W tamtych czasach przeciętny wzrost kobiety wynosił 30 cm mniej. Według dzisiejszych standardów miałaby sporo ponad 190 cm. 
• Była osobą piękną i pociągającą seksualnie. 
• la niezamężnej protestanckiej Elżbiety I taka kobieta musiała stanowić zagrożenie. Swoim wyglądem natychmiast zwracała na siebie uwagę współczesnych. 
• Wszystkie dostępne nam dowody wskazują, że Elżbieta zapewne uważała Marię za osobę moralnie nieodpowiedzialną, zuchwałą i niebezpieczną, potrafiącą zawrócić w głowie prawie każdemu mężczyźnie". 
• https://ciekawostkihistoryczne.pl/2019/04/04/niezwykle-zycie-marii-stuart-czy-krolowa-naprawde-zasluzyla-na-wyrok-smierci/

• Elżbieta Batory (ur. 1560, zm. 1614) 
• siostrzenica polskiego króla Stefana Batorego - największą seryjną morderczynię w historii? 
• Najbogatsza arystokratka węgierska, zwana Krwawą Hrabiną, której przypisywano zamordowanie 600 osób, w większości  wiejskich dziewczyn, w których krwi miała się kąpać. 
• Dziś uznaje się, iż nie odpowiadała za te zbrodnie i są to pomówienia jej wrogów (m.in. ród Habsburgów), którzy pod tym pretekstem skonfiskowali jej majątek i pozbawili ją wolności. https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/2791951,Elzbieta-Batory-kobieta-z-ktorej-zrobiono-seryjna-morderczynie
• "Krwawa Maria" - Maria I Tudor, córka Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej,
• rządziła Anglią zaledwie pięć lat (1553–1558)
• "chciała przywrócić nad Anglią duchową władzę papieża. Z początku rządziła wyjątkowo łagodnie, jak na swoje czasy. Zmieniło się to , gdy wybuchła przeciw niej rebelia i musiała bronić Londynu, 
• po zwycięskiej bitwie z buntownikami-zwolennikami anglikanizmu Maria niespełna trzysta osób spaliła na stosach pod zarzutem herezji. 
• Buntownicy chcieli osadzić na tronie jej młodszą siostrę Elżbietę. Maria nie skazała za to siostry na śmierć. Osadziła ją tylko w areszcie domowym. Tu  doczekała śmierci Marii i sama została królową.
• 
  
• Elżbieta cd:
• 'Im bardziej psuły się jej stosunki z katolicką Hiszpanią, tym mocniej prześladowała angielskich katolików. W tych czasach władcy często próbowali wprzęgnąć religię do własnych politycznych celów. Robili to i królowie katolicy, i protestanci. Wielu Anglików jest jednak zbytnio zapatrzonych w Elżbietę, żeby to u niej zauważyć. Nawet niektórzy współcześni brytyjscy historycy z zadziwiającą satysfakcją piszą o egzekucjach katolików zabijanych z woli Elżbiety.
• Urzędnicy Elżbiety karali katolików grzywnami za nieobecność w kościołach anglikańskich. Mogli im też skonfiskować dwie trzecie majątku. Robert Downes stracił więc najpierw majątek w Suffolk, później ziemie w Kent i Melton, wreszcie musiał sprzedać nawet swój dom. Brytyjski historyk [w 1954 roku] komentuje to wesoło: "Miejmy nadzieję, że przekonania religijne wynagrodziły mu jego straty".
• Elżbiecie nie wystarczało odbieranie katolikom majątków. W 1588 r., w czasie wojny z katolicką Hiszpanią, wykonano na nich aż 34 egzekucje. W innych latach zabijano za wierność papieżowi po kilku lub kilkunastu ludzi. Wystarczyło, że źle odpowiedzieli na "bloody question", czyli "krwawe pytanie", które dotyczyło uznania Elżbiety za głowę Kościoła'.
• Jezuita Edmund Campion, który odprawiał w Anglii tajne Msze św., napisał ze swadą i pięknym językiem broszurkę "Dziesięć modnych dowodów, iż przeciwnicy Kościoła w porządnej o wierze dyspucie muszą przegrać". 
• (...) Wkrótce go złapano i powleczono ulicami Londynu. Elżbieta przysłuchiwała się rozprawie. Edmund tłumaczył, że w sprawach doczesnych uznaje władzę królowej. Nie może jej jednak uznać w sprawach religijnych. To Elżbiety nie przekonało. Jezuity nie złamały też tortury. Na ścięcie poszedł ze słowami "Te Deum" na ustach i z modlitwą o nawrócenie królowej. Elżbieta wyglądała wtedy na wstrząśniętą. Tym bardziej że przed laty w Oxfordzie zwróciła na Edmunda uwagę jako na świetnie zapowiadającego się chłopca.
• Kiedy poćwiartowane ciało Edmunda pomocnicy kata wrzucali do kotła, doszło do symbolicznej sceny. Kropla krwi jezuity spadła na młodego magnata Henryka Walpole. Henryk później nawrócił się na katolicyzm, też został jezuitą i 14 lat później zginął w Yorku identyczną śmiercią jak Edmund. Obaj zostali ogłoszeni świętymi.
• Ofiarą prześladowań Elżbiety padło około 300 katolików. Aż 189 z nich Kościół wyniósł na ołtarze. Kilkudziesięciu beatyfikował Jan Paweł II w 1987 r. Są wśród nich nie tylko kapłani. Jest też Mammaduke Bowes - ojciec rodziny, William Pike - stolarz, Robert Bickerdike - uczeń, Alexander Blake - parobek... Lista jest długa. (...)
• Tymczasem Kościół katolicki w Wielkiej Brytanii, choć mały, od 300 lat zadziwiająco silnie inspiruje cały Kościół powszechny. W XIX i XX w. wydał wiele ciekawych osobowości, jak choćby kard. Newmana czy pisarzy Chestertona, Marschala i Tolkiena."  Krwawe pytanie Elżbiety, Przemysław Kucharczak Źródło: Gość Niedzielny ; https://wiadomosci.onet.pl/religia/krwawe-pytanie-elzbiety/qhdr3j

1. 7. Sytuacja polityczna w Europie w XV wieku

1. Wojny włoskie (1494-1559)
a. początek ekspansji francuskiej we Włoszech za panowania Karola VIII
b. ekspansja Francji za panowania Franciszka I – podział Włoch na strefę północną (uzależnioną od Francji) i południową (uzależnioną od Habsburgów)
c. wzrost potęgi Habsburgów za panowania Karola V Habsburga – połączenie pod jego panowaniem tronu cesarskiego i korony hiszpańskiej
d. klęska wojsk francuskich pod Pawią – Franciszek I w niewoli (1525 r.)
e Zakończenie wojen włoskich – pokój w Cateau-Cambrésis – 1559 r.

2. Rywalizacja hiszpańsko-angielska
a. panowanie Elżbiety I  w Anglii (1558-1603)
– ostateczne zerwanie z papiestwem
– rozwój żeglugi morskiej i handlu
– dążenie do zdobycia kolonii
b. sprawa królowej Szkocji i następczyni tronu angielskiego – Marii Stuart
– bunt szkockich poddanych spowodowany prześladowaniami protestantów
– uwięzienie Marii Stuart przez Elżbietę I i jej egzekucja
c. Wypowiedzenie wojny Anglii przez króla Hiszpanii – Filipa II 
d. zagłada hiszpańskiej Wielkiej Armady – 1588 r.
3. Ekspansja turecka
a. zdobycie Konstantynopola przez Turków – 1453 r.
b. wzrost potęgi Turcji za panowania Sulejmana II Wspaniałego (1520-1566 r.)
c. bitwa pod Mohaczem – 1526 r.
– klęska wojsk węgierskich
– śmierć króla Ludwika Jagiellończyka
c.  zahamowanie ekspansji tureckiej na Morzu Śródziemnym
– zajęcie przez Turków Cypru
– utworzenie przez Habsburgów, papieża i Wenecję Ligi Świętej – 1571 r.
– klęska floty tureckiej w bitwie morskiej pod Lepanto – 1571 r.
4. Państwo moskiewskie
a. jednoczenie ziem ruskich przez władców Wielkiego Księstwa Moskiewskiego (1328-1480)
b. reformy Iwana IV Groźnego (1547-1584)
– przyjął tytuł cara Wszechrusi
– zreformował armię – utworzył tzw. pułki strzeleckie
– rozbudował administrację
c. ustanowienie opriczniny  – usunął z niej bojarów, a ziemię oddał w zarząd opricznikom i dworianom
d. początek podboju Syberii
e. zniszczenie Nowogrodu Wielkiego
f. walka o dostęp do Bałtyku  – udział w pierwszej wojnie północnej (1563-1570)

Od 2 minuty Leonardo Henryk VIII itp: https://youtu.be/piqkD7FvakQ?si=LRhtRcZP5VY2ETjn&t=122

Podsumowanie rozdziału I Europa i Nowy Świat

Wielkie odkrycia geograficzne

1. Do przyczyn wielkich odkryć geograficznych należały m.m.: brak szlachetnych kruszców i nowych ziem pod uprawę rolną, przeludnienie, utrudnienia w handlu ze Wschodem po zdobyciu Konstantynopola przez Turków, rozwój nauki, techniki oraz kartografii. Dalekie podróże stały się możliwe także dzięki skonstruowaniu nowych typów żaglowców.

2. Pierwsze wyprawy zaczęli organizować Portugalczycy - najpierw opiynęii południowy kraniec Afryki, a następnie dotarli do Indii. Z kolei Hiszpanie wysłali wyprawę pod dowództwem Krzysztofa Kolumba, która w 1492 r. dotarła do Nowego świata, jak nazwano kontynent amerykański. Sfinansowali też wyprawę, która w latach 1519-1522 opłynęła Ziemię.

3. W1494 r. Hiszpania i Portugalia zawarły traktat w Tordesilias, dzielący świat na strefy wpływów. Hiszpanii przyznano ziemie na wschód od wyznaczonej linii (prawie cała Ameryka), a Portugalii na zachód (Azja i Afryka).

Przemiany społeczno-gospodarcze w XVI wieku

1. Od początku epoki nowożytnej nastąpił szybki rozwój miast, w których zwiększała się liczba mieszkańców. Wpływ na to miało kilka czynników - m.in. lepszy dostęp do żywności, poprawa higieny i warunków sanitarnych, migracja ludności ze wsi.

2. Doszło do zmian w zakresie produkcji, które miały na ominięcie ograniczeń narzucanych przez cechy - najpierw rozwinął się system nakładczy, później zaczęły funkcjonować manufaktury.

3. W Europie rozwijały się banki i upowszechniały weksle, Powstały giełdy towarowe, na których zawierano umowy dotyczące większych ilości towarów i surowców.

4. Kontynent europejski podzieliła symboliczna granica na rzece Łabie - na zachód od niej rozwijała się gospodarb kapitalistyczna, a na wschodzie dominowała gospodarka folwarczno-pańszczyźniana z wyraźnie słabszą pozycją mieszczaństwa.

Podboje kolonialne

1. Kontynent amerykański przed przybyciem Europejczy-ków był zamieszkiwany przez Indian. Spośród tamtej-szych ludów największe osiągnięcia cywilizacyjne mieli Majowie, Aztekowie i Inkowie.

2. Hiszpanie prowadzili od początku XVI w. podbój terenów zamieszkanych przez Indian. Portugalczycy zdobyli zaś posiadłości w Ameryce Południowej, Afryce i Azji.

3. Skutki ekspansji kolonialnej to m.in.: wzrost bogactwa Hiszpanii i Portugalii, wyludnienie wielu zamorskich obszarów, niszczenie kultur rdzennych mieszkańców, wprowadzanie chrześcijańskich i europejskich wzorców kulturowych w koloniach. Niepohamowana żądza zysków kolonizatorów i wysoka śmiertelność Indian spowodowały, że do Ameryki zaczęto sprowadzać niewolników z Afryki.

4. Podboje kolonialne zmieniły organizację handlu - na znaczeniu straciły szlaki śródziemnomorski i hanzeatycki, a rozwijały się oceaniczne łączące kolonie z me-tropoliami.

Kultura i sztuka renesansu

1. Idee renesansu rozwinęły się we Włoszech, na co wpływ miało m.in. przybycie uczonych bizantyjskich po zajęciu Konstantynopola przez Turków oraz finansowanie arty-stów nie tylko przez szlachtę i arystokrację, ale też bogate mieszczaństwo. W centrum zainteresowania twórców znalazły się człowiek, życie doczesne i wiedza o świecie, odwoływano się przy tym do osiągnięć antyku.

2. Upowszechnianie idei renesansu i dzieł jego twórców uła-twił druk, który ok. 1455 r. wynalazł Jan Gutenberg. Po-nadto coraz częściej pisano w językach narodowych.

3. Przełomową dla nauki teorię heliocentryczną przedstawi Mikołaj Kopernik, który w dziele O obrotach sfer niebie-skich wykazał, że to Ziemia wraz z innymi planetami po-rusza się po orbitach wokół Słońca.

4. Twórcy epoki renesansu często zajmowali się wieloma dziedzinami sztuki czy nauki.

5. Jednym z większych ośrodków malarstwa renesanso-wego były Niderlandy.

Reformacja w Europie

1. Przyczyną reformacji byt kryzys Kościoła, który objawiat się m.in. symonią (sprzedawaniem stanowisk kościelnych), nepotyzmem (obsadzaniem kościelnych urzędów krewnymi), łamaniem przez duchownych zasad celibatu i ubóstwa.

2. Działania Marcina Lutra i ogłoszenie w 1517 r. w Witten- berdze tez przeciwko odpustom dały początek reforma-cji, czyli działaniom na rzecz odnowy chrześcijaństwa. Konflikt Uiträ z papieżem doprowadził do powstania wy-znania ewangelicko-augsburskiego.

3. Szybkie rozprzestrzenianie się nowych idei religijnych przyczyniło się do wybuchu wojen. W Niemczech zakończył je pokój augsburski z 1555 r., w którym wybór wiary uzależniono od woli władcy. Dochodziło też do zamieszek na tle religijnym, prześladowań oraz niszczenia świątyń,

4. W Szwajcarii działalność Jana Kalwina doprowadziła do powstania Kościoła ewangelicko-reformowanego. W An-glii król Henryk VIII w 1534 r. ogłosił Akt supremacji, co dało początek kościołowi narodowemu.

fj| Kontrreformacja

1. Kościół podjął działania w ceki wewnętrznej reformy. Wiatach 1545-1563 odbyły się obrady soboru w Trydencie, którego wynikiem było m.in. potwierdzenie przywódczej rołi papieża, uznanie za źródło Objawienia Btotó i tradycji, powstanie katechizmu trydenckiego, zwiększenie dyscypliny wśród duchownych.

2. Walka z protestantami i głosicielami teorii niezgodnych z nauczaniem Kościoła odbywała się z pomocą inkwizycji papieskiej, jezuitów, a także poprzez cenzurę (indeks ksiąg zakazanych).

3. W niektórych państwach próbowano siłą wyeliminować protestantyzm. We Francji doprowadziło to do wybuchu wojny domowe) z tamtejszymi kalwmistarrw (hugenotami). W 1572 r. w Paryżu doszło do ich rzezi i dopiero Edykt nantejski z 1598 r., gwarantujący wolność religijną, zakończył konflikt.

4. W Kościele katolickim - aby odróżnić się od protestantów - rozbudowano oprawę liturgiczną, bogato wyposażano świątynie, rozwinięto kult maryjny, popularyzowano pielgrzymki.

Potęgi europejskie w XVI wieku

1. W latach 1494-1559 toczyły się wojny włoskie, których celem było zdobycie wpływów na podzielonym na wiele państw Półwyspie Apenińskim. W ich efekcie tylko Wenecji udało się utrzymać niezależność.

2. Turcy w XVI w. kontynuowali politykę podbojów. W 1526 r. pokonali pod Mohaczem Węgrów, gdzie zabili ich króla Ludwika II Jagiellończyka. Dzięki temu umocnili swoje panowanie na Bałkanach. Dopiero w 1571 r. prze-grana w morskiej bitwie pod Lepanto z silami koalicyjnej Ligi Świętej spowodowała zatrzymanie tureckich działań w kierunku zachodnim.

3. Konflikt pomiędzy Anglią i Hiszpanią dotyczył wpływów zarówno w Europie, jak i koloniach. Dodatkowo na relacje pomiędzy państwami wpływały różnice wyznaniowe. W 1588 r. hiszpański władca wypowiedział wojnę Anglii, lecz jego flota (tzw. Wielka Armada) doznala klęski.

4. W XVI w. umacniała się pozycja Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Jego władca Iwan IV Groźny przyjął tytuł cara Wszechrusi i podbijał Syberię. Ponadto przeprowa-dził reformy wewnętrzne.

 

Świadectwo epoki: Życie i śmierć Stanisława Kostki

Przewrażlilwiony, ckliwy,  słaby fizycznie i emocjonalnie młodzian, pod wrażeniem rzekomych widzeń pragnie zostać zakonnikiem-jezuitą i służyć Bogu, nudna historia?

Ale ma drugie dno: Nastolatek z dosyć zamożnego domu trafia do najwspanialszego miasta Europy, które kusi studentów nocnym życiem, jednak ku drwinom rówieśników nie przyłącza się do ich libacji, a myśli o życiu wiecznym. Wbrew rodzicom, w tym wpływowemu ojcu (ociec Jan był kasztelanem zakroczymskim), postanawia zrezygonować z dóbr, zaszczytów, kariery politycznej etc., myśląc o służbie Bogu...

Niestety zakon nie chce go przyjąć, by nie narażać się na gniew szlacheckich rodzin..., dlatego też - mimo słabego organizmu wyrusza w podróż przez przez Alpy z Wiednia do Rzymu. Zzostawiwszy list pożegnalny dla najbliższych, ubrany w szaty żebraka, 

Tam wbrew woli ojca i ku zgryzocie rówiesników dopiął swego — został zakonnikiem w Zgromadzeniu Jezuitów. 

uciekł z Wiednia przez Alpy do Rzymu, gdzie wstąpił do zakonu Jezuitów 

Zmarł niecały rok później w 1567 roku, trzymając w ręku obrazek Matki Bożej. 

MIał wówczas niespełna osiemnaście lat.

Kilka lat później Ks. Piotr Skarga, znany kaznodzieja sejmowy, w 1579 r. wydał w Wilnie „Żywoty świętych”. Wśród nich znalazł się już również biogram świętego Stanisława, choć na status świętego musiął czekać aż do roku 1726 r. 

Stanisław Kostka urodził się w Rostkowie pod Przasnyszem jesienią 1550 roku. Był synem Jana Kostki, kasztelana zakroczymskiego, i Małgorzaty z Kryskich. 

Do czternastego roku życia przebywał w domu rodzinnym w Rostkowie. Jego rodzice wychowywali swoje dzieci w atmosferze religijnej, w poszanowaniu zasad chrześcijańskich, zaprawiali je do modlitwy i uczciwości. Stanisław był dzieckiem bardzo pobożnym (...). Pierwsze nauki pobierał mały Stanisław w domu od rodziców, a może też od miejscowego kapelana ich prywatnej kaplicy. Potem kształcił się i wychowywał pod opieką Jana Bilińskiego – przez co najmniej rok. Na dalsze studia rodzice wysłali Stanisława i jego brata, Pawła, do Wiednia, w którym znajdowało się gimnazjum prowadzone przez jezuitów. Przybyli do Wiednia (...) w 1564 roku i zamieszkali na stancji u Kimberkera. Stanisław był w nauce pilny, pracowity, dokładny. Uczył się greki, niemieckiego i włoskiego. Równolegle z nauką ćwiczył się w pobożności, umartwieniach i kontemplacji w myśl regulaminu gimnazjum: „Taką pobożnością, taką skromnością i takim poznaniem przedmiotów niech się uczniowie starają ozdobić swój umysł, aby się mogli podobać Bogu i ludziom pobożnym, a przyszłości ojczyźnie i sobie samym przynieść korzyść”. (...) Prawdopodobnie już wtedy Stanisław uświadomił sobie, że pragnie wstąpić do Towarzystwa Jezusowego (Zakonu Jezuitów). Nie dbał o zabawy, towarzystwo, hałaśliwe spotkania studenckie przy winie. Kolegom Stanisława jego pobożność wydawała się przesadna. Musiał znosić kpiny, a nawet bicie zarówno od swojego brata, Pawła, jak i od kolegów. (...) Po kilku dniach wysokiej gorączki przypuszczał, że jest bliski śmierci. Prosił o sprowadzenie księdza. Nikt jednak nie brał jego prośby na serio. Chory zaczął się modlić żarliwie do świętej Barbary, patronki dobrej śmierci. Doznał wówczas widzenia, w którym Święta przyniosła mu Komunię do jego pokoju. Również podczas choroby, kiedy prosił Matkę Bożą o pomoc, ujrzał Maryję z Dzieciątkiem, które złożyła mu na wyciągnięte ręce. W tym widzeniu otrzymał od Niej polecenie, aby wstąpił do Zakonu Jezuitów. Zamysł taki powziął Stanisław już wcześniej, jednak teraz umocnił się ostatecznie w swoim postanowieniu. Zaczął szybko wracać do zdrowia. (...) Stanisław napisał do ojca, prosząc o zezwolenie na wstąpienie do Towarzystwa Jezusowego. Spotkał się jednak ze zdecydowaną, gniewną odmową. Wówczas sam zwrócił się z prośbą o przyjęcie go do klasztoru do prowincjała o. Wawrzyńca Magiussa, który nie mając zgody rodziców, również zdecydowanie odmówił jego przyjęcia. Zakon nie chciał narażać się na zarzut, że zwabia młodych ludzi do swego zgromadzenia wbrew woli ich rodziców. W tej sytuacji Stanisław 10 sierpnia 1567 roku opuścił potajemnie Wiedeń i udał się do Rzymu do samego generała zakonu o. Franciszka Borgiasza. W Augsburgu zatrzymał się u prowincjała Górnych Niemiec, o. Piotra Kanizjusza, który widząc gorliwość Stanisława, wystawił mu bardzo pochlebną opinię w liście do generała zakonu i poparł go w staraniach przyjęcie do zgromadzenia. Napisał między innymi: „Spodziewamy się po nim wielkich rzeczy”. Kiedy dotarł do Rzymu, spełniło się jego pragnienie: został przyjęty do Towarzystwa Jezusowego w dniu 28 października 1567 roku. Stanisław Kostka spędził w rzymskim nowicjacie niespełna 10 miesięcy. Wróciły dolegliwości zdrowotne. Zmarł z wyczerpania w nocy z 14 na 15 sierpnia 1568 roku.


Kiedy w dwa lata później otworzono grób Stanisława, znaleziono w nim nietknięte ciało. W 1605 roku papież Paweł V zezwolił na umieszczenie jego obrazu w kościele zakonnym. Papież Klemens X w 1670 roku pozwolił jezuitom na odprawianie Mszy św. ku czci św. Stanisława, a w cztery lata później ogłosił go jednym z głównych patronów Polski i Litwy. Kanonizował Stanisława Kostkę papież Benedykt XIII w 1723 roku. W Rostkowie nie zachował się dwór Kostków, ale w sąsiednim Przasnyszu znajduje się kościół ufundowany przez Pawła Kostkę ku czci świętego brata.


„Do wyższych rzeczy jestem stworzony i dla nich winienem żyć” – takie było hasło Stanisława w czasie pobytu w Wiedniu. W Rzymie zmienił je na inne: „Początkiem, środkiem i końcem rządź łaskawie, Chryste”. W ikonografii św. Stanisław przedstawiany jest w stroju zakonnym, w towarzystwie anioła udzielającego mu Komunii św., jego atrybutem są także lilie. Święto św. Stanisława Kostki obchodzone jest 18 września. https://przemyska.pl/lso-patroni-swiety-stanislaw-kostka/

       

• Galeria postaci
• Albrecht Dürer
• Albrecht Hohenzollern
• Amerigo Vespucci
• Atahualpa
• Bartolomeu Dias
• Dante Alighieri
• Donatello
• Donato Bramante
• Elżbieta I Wielka
• Erazm z Rotterdamu
• Ferdynand I
• Ferdynand Magellan
• Filip Brunelleschi
• Filip II
• Filip Melanchton
• Francesco Petrarka
• Francisco Pizarro
• Franciszek I
• Giovanni Boccaccio
• Gustaw I Waza
• Henryk de Guise
• Henryk IV de Burbon
• Henryk VIII
• Henryk Żeglarz
• Hernán Cortés
• Ignacy Loyola
• Iwan III Srogi
• Iwan IV Groźny
• Izabela Kastylijska
• Jan Kalwin
• Jean Bodin
• Karol V Habsburg
• Karol VIII Walezjusz
• Katarzyna Medycejska
• Krzysztof Kolumb
• Leonardo da Vinci
• Ludwik II Jagiellończyk
• Marcin Luter
• Marco Polo
• Maria Stuart
• Maria Tudor
• Michał Anioł
• Mikołaj Kopernik
• Niccolò Machiavelli
• Paolo dal Pozzo Toscanelli
• Piotr Bruegel Starszy
• Rafael Santi
• Sulejman II Wspaniały
• Thomas Morus
• Tomasz Münzer
• Tycjan
• Ulrich Zwingli
• Vasco da Gama
• Vasco Núñez de Balboa
• Wilhelm Orański
• Akt supremacji
• anabaptyści
• anglikanizm
• augsburskie wyznanie wiary
• Aztekowie
• Cuzco
• Pojęcia
• Człowiek wirtuwiański, Leonardo da Vinci  
• Dawid, Donatello  
• Dawid, Michał Anioł  
• edykt nantejski
• hugenoci
• humanizm
• Indeks ksiąg zakazanych
• Indianie
• Inkowie
• janczarzy
• kalwinizm
• Liga Katolicka
• Liga Święta
• luteranizm
• Machu Picchu
• Majowie
• Mamelucy
• Metysi
• Mojżesz, Michał Anioł  
• noc św. Bartłomieja
• Nowy Świat
• opricznina
• Pieta, Michał Anioł 
• pokój augsburski
• protestantyzm
• Republika Zjednoczonych Prowincji Niderlandów
• rewolucja cen
• sobór trydencki
• Stany Generalne
• Tenochtitlán
• Towarzystwo Jezusowe – jezuici
• układ w Tordesillas
• unia w Utrechcie
• Wielka Armada
• Wielkie Księstwo Moskiewskie
• wojna chłopska
• wojny włoskie
• Złota Orda
• Unia szmalkaldzka
• chronologia wydarzeń
• 1453 r. – upadek Konstantynopola
• 1492 r. – odkrycie Ameryki przez Kolumba
• 1494 r. – początek wojen włoskich
• 1494 r. – układ w Tordesillas
• 1498 – dotarcie Vasco da Gamy do Indii
• 1517 r. – wystąpienie Lutra ogłoszenie – 95 tez
• 1519 r. – początek wyprawy Magellana dookoła świata
• 1524 r. – wybuch wojny chłopskiej w Niemczech
• 1525 r. – bitwa pod Pawią
• 1526 r. – bitwa pod Mohaczem
• 1534 r. – Akt supremacji w Anglii
• 1534 r. – założenie zakonu jezuitów
• 1545 r. – początek soboru trydenckiego
• 1555 r. – pokój augsburski
• 1563 r. – zakończenie soboru trydenckiego
• 1571 r. bitwa pod Lepanto
• 1572 r. – początek powstania w Niderlandach
• 1572 r. – noc św. Bartłomieja we Francji
• 1588 r. – klęska Wielkiej Armady
• 1598 r. – edykt nantejski
• Słowniczek pojęć
• annaty
• attyka
• bojarzy
• busola
• car
• cech
• czynsz
• dogmat
• dworianie
• dziesięcina
• faktoria
• folwark pańszczyźniany
• fresk
• giełda
• inflacja
• karawela
• kartografia
• klan
• kompania handlowa
• kwadrant
• manufaktura
• nepotyzm
• plemię
• pontyfikat
• portal
• predestynacja
• rekonkwista
• sekularyzacja
• sobór
• symonia
• system nakładczy/nakład/chałupnictwo
• urbanizacja
• weksel

Przygotowując się do lekcji, sprawdzianu, itd. korzystamy m.in. z treści przygotowanych Wiesława Zdziabka, który opracował skrót najważniejszych informacji, które powinien opanować uczeń w ramach zajęć z historii (zob.: https://www.e-historia.com.pl/35-liceum-i-technikum-po-gimnazjum/notatki-z-historii-zakres-podstawowy/). Materiały te wykorzystano, w celach edukacyjnych, przygotowując niniejszą stronę. Część skryptów i treści zamieszczono powyżej w formie adaptacji, część na prawach cytatu (wówczas oznaczone cudzysłowem lub apostrofem wg schematu: 'treść'), ich autorem jest pan Wiesław Zdziabek, któremu serdecznie dziękujemy za udostępnienie ich on-line. Na stronie zamieszczono także fragmenty podręcznika Wydawnictwa Nowa Era oraz inne treści znalezione w zasobach Internetu. W przypadku gdyby powyższe publikacje naruszały prawa autorskie i własnościowe osób i instytucji prosimy o kontakt z autorem bloga.