Na zajęciach historycznych, poruszamy wątek zazębiania się świata przyrody, człowieka oraz jego cywilizacji; podejmując m.in. temat: drzew, które są pomnikami przyrody (lub mogłyby takimi być, z uwagi na ich wymiary i ważność dla lokalnej społeczności...
Okazuje się bowiem, iż wiele drzew, które nas otacza może się poszczycić bardzo starą metryką..., często mogą być one starsze niż najstarsze zabytki wytworzone przez człowieka w naszej okolicy (kościoły, szkoły, pałace, wiejskie chaty itp.), oto niektóre z przykładów,
- 140-letni dąb zasadzony przed LO im. M. Kopernika przez cesarza Austrii Franciszka Józefa I
- Ok. 700-letni Dąb Mieszko w Kończycach Wielkich,
- Cisy w innych wioskach jako niemi świadkowie historii);
Zostań... łowcą drzew (z angielskiego "tree hunter"), pasjonatem tropienia drzew o rekordowych rozmiarach lub innych interesujących cechach.
- Łowcy przeczesują rozmaite zakątki Małej i Dużej Ojczyzny, od pierwotnych lasów, poprzez wiejskie bezdroża, po tereny zurbanizowane. Często działają metodą "na chybił-trafił", polegając na własnym instynkcie lub planowo, wykorzystując dostępne źródła informacji.
- Z czego możemy korzystać:
- drzewa pomnikowe występujące w każdej gminie i wiosce dostępne są w serwisach
- https://crfop.gdos.gov.pl/CRFOP/search.jsf
- pełny wykaz dla danej Gminy
- https://www.rpdp.hostingasp.pl/Trees/UI/Trees.aspx
- Wybrane, najcenniejsze okazy, zgłoszone przez internautów
- Przed kilku laty ukazała się genialna książka: Pomniki przyrody Cieszyna: https://www.archiwum.cieszyn.pl/docs/Ksiazka.pdf
- Zob. także tekst: https://ojcowskidom.blogspot.com/2022/10/w-trosce-o-niemych-swiadkow-historii.html
- baz danych, szczególnie mapy drzewostanów dostępne na leśnym portalu Bank Danych o Lasach,
- serwisu Mapa Drzew, który zawiera obrazy ukształtowania powierzchni koron drzew, utworzone przy pomocy lotniczego skaningu laserowego LIDAR
"Drzewa przerastają ludzi. Są wyższe, twardsze, żyją dłużej. Od pradziejów ludzie czcili olbrzymie drzewa, sądząc, że muszą mieć jakąś boską moc. Stąd wzięły się później kapliczki i krzyże na pniach, a także święte miejsca obsadzane drzewami. Sadzono je także przy domostwach, by chroniły przed słońcem, wiatrem, deszczem i piorunami. Strażnikami domowych ognisk były okazałe cisy, lipy, jesiony i dęby.
W tak zwanych cywilizowanych społeczeństwach zwyczaje te zanikły, choć szacunek dla gęstwy zielonych liści, dających nam cień, zacisze i niezbędny dla życia tlen, pozostał, a przynajmniej powinien pozostać. Na całe szczęście największe i najpiękniejsze drzewa zostały uznane za pomniki przyrody i podlegają ochronie. Często stają się wabiącymi turystów obiektami oraz powodami do dumy dla lokalnych społeczności. Niektóre drzewa otrzymują nawet imiona – któż nie zna słynnych dębów rogalińskich: „Lecha” „Czecha” i „Rusa”, czy uznawanego niegdyś za największego w Polsce „Bartka” z Zagnańska? W Beskidach Zachodnich także znajdziemy kilkanaście takich specjalnie wyróżnionych drzew. I o nich słów parę poniżej". https://www.radeck.pl/2010/06/drzewa-wyroznione/
Przez całe wieki ludzie, tak jednostki jak i całe społeczności, otaczali szacunkiem stare drzewa, które otaczały ich domostwa, miedze i rozstaje dróg. najczęściej były to stare lipy, dęby i jesiony, jak również drzewa iglaste: jodły czy cisy. Wynikało to m.in. z szacunku do świata przyrody, niejako nadprzyrodzonego, który trwa niezależnie od ludzkich losów.
By je chronić w XX wieku opracowano przepisy, ustanawiające Pomniki Przyrody, któy to status przyznają obecnie organy samorządu terytorialnego (Decyduje o tym głosowanie Rady Gminy lub Miasta po złożeniu przez obywatela stosownego wniosku)
np. w Gminie Cieszyn chronionych w ten sposób jest ok. 50 drzew jak i grup drzew (47 pomników przyrody wg stanu z 2018 r.). Łącznie tą formą ochrony przyrody objętych jest 100 cieszyńskich drzew, należących do 25 różnych gatunków.
1.: Jedno z najstarszych i najważniejszych pism polskich - Tygodnik Cieszyński, już w drugim numerze z 1848 roku zamieścił artykuł, w którym w konwencji rozmowy dwóch wieśniaków wyjaśniał kwestie miłości i dbałości o Małą Ojczyznę.
2.: tablica: Pomniki przyrody Cieszyna (pochodzi z publikacji o tej samej nazwie, zob.: Aleksander Dorda, Marek Fiedor i Stanisław Kawecki, Pomniki przyrody Cieszyna, Cieszyn 2019).
Pamiętające średniowiecze dęby: mierzący 8-metrów w obwodzie "Mieszko" i 5 i pół metrowy "Przemko" w Kończycach Małych. Na drugiej fotografii wraz z grupą rekonstruktorów, odtwarzających postacie żyjące w późnym średniowieczu (XI 2022)
Dęby w Kończycach Małych, zob.: https://www.pomniki-przyrody.pl/?p=13467
7-metrowy, ok. 500-letni dąb z Górek Wielkich- Szpotawic;
Fot.: https://www.facebook.com/choragiewksiestwacieszynskiego/posts/115598343969086; Maciej Józefowicz, za: https://www.lenartpawel.pl/dab-szypulkowy-z-gorek-wielkich-potega-od-korzeni.html ; 1300-letnie drzewo ścięte w 1891, na nim wydarzenia, które miały miejsce za jego życia. zob.: https://bit.ly/3wzGkJo ; https://scontent-frt3-2.xx.fbcdn.net/v/t39.30808-6/339476383_3497465967200939_2746685565340539546_n.jpg?_nc_cat=1&ccb=1-7&_nc_sid=8bfeb9&_nc_ohc=n94aZXrUJzEAX-naWyq&_nc_ht=scontent-frt3-2.xx&oh=00_AfBzNIKbk18GzRC8P3KCa6EgJjrkd-GMYFcTlNEYCM81RA&oe=6432A0B4
Jakie drzewa rosną najszybciej? Jak stare drzewo jestem w stanie objąć? Skala prof. Majdeckiego. Opracowanie własne; źródło: https://drzewa.expert/tabela-wiekowa-drzewa; https://www.drzewa.nk4.netmark.pl/dodatki/okreslanie_wieku_drzew/okreslanie_wieku_drzew.php.
Czy wiesz, że drzewo, które nie jest przesadnie duże, wysokie i szerokie; takie, które w sam raz możesz objąć ramionami, może mieć 80, 100, czy nawet jeszcze więcej lat? Czyli jeśli zasadzono je ok. 1920 roku, to może ono pamiętać Twoich dziadków (ur. ok. 1965), pradziadków (ur. ok. 1940), prapradziadków (ur. ok. 1915), praprapradzidków (ur. ok. 1890), praprapradziadków (ur. ok. 1865) a może nawet prapraprapradziadków (ur. ok. 1840), pod warunkiem, że cieszyli się długowiecznością, żyjąc ponad 80 lat (co niegdyś również często się zdarzało)...
Więc w cieniu tego drzewa mogło żyć sześć lub nawet siedem pokoleń Twoich przodków! A to tylko niezbyt znowu duże drzewo! Przecież w bliższej i dalszej okolicy znajdują się nawet 2-3 krotnie starsze! Jakich ciekawych i dramatycznych wydarzeń musiały być świadkami!?
- Zadanie:
- 1. próbujemy oszacować wiek wybranego drzewa, które podejrzewamy o długowieczność... Jak rozpoznać drzewo długowieczne? Wskazywać może Wam na to, np. fakt, iż nie możecie go objąć ramionami (w pojedynkę lub w dwie osoby...) Jeżeli mierzycie dla przykładu 160 cm wzrostu, to wasz zasięg ramion ma podobne parametry, tj. liczy ok. 160 cm*. (zobacz słynny szkic Leonarda da Vinci).
- 2. Znajdź zabytek:
- na stronie: https://www.polskawliczbach.pl/Wsie-slaskie znajdź swoją wioskę i wyszukaj "zabytki" lub "pomnik", np.:
- 3. lub samodzielnie przejdź się po centrum swojej wioski/miasta i wszykaj najgrubsze drzewo, jak myślisz ile może mieć lat? Jakie wydarzeń historycznych było milczącym świadkiem?
Czy prace Leonardo da Vinci mogą nam się przydać na historii lub biologii? Jak najbardziej. Możemy wykorzystać jego obliczenia i opisy naniesione na szkic tzw. człowieka Wirtuwiańskiego... Jak? gdyż występuje ciekawa zbieżność jeśli chodzi o wzrost człowieka a jego rozstaw ramion! U dorosłych mężczyzn standardowo przyjmuje się, iż rozpiętość ramion jest minimalnie większa niźli wzrost. By poznać rozpiętość ramion dodaję się do wzrostu 5 cm.
Najważniejsze uwagi
- sami możemy zmierzyć drzewo obejmując je ramionami
- rozstaw ramion dor. męższcyzny= jego wzrost + 5 cm
- jedna osoba może onjąć drzewo, które ma ok. 150-190 cm
- ogólnie przyjmuje się, że obwód drzewa (w cm) jest niemal dwa razy mniejszy niż wiek (tak jest np. w przypadku cisów, dąb bezszypułkowy, grab zwyczajny, buk pospolity, klon zwyczajny)
- jednak dla większości drzew, które mają sto lat, mają nieco większy przyrost i wynosi on ok. 65 cm obwodu, co wyjaśniono niżej na podstawie prac prof. dr. hab. Longina Majdeckiego. Zob. niżej TABELA nr 1.
- w przypadku większości drzew 100 lat życia drzewa oznacza ok. 50-70 cm przyrostu; średnio jest to 65 cm (po odrzuceniu 2 skrajnych przypadków: cisa i topoli)
- dla takich drzew jak: dąb bezszypułkowy, grab zwyczajny, buk pospolity, klon zwyczajny pierwsze sto lat życia to ok. 47-55 cm. przyrostu (obwód)
- dla takich drzew jak Jesion wyniosły, Sosna zwyczajna i Świerk pospolity przyrost wybosi ok. 60-70 cm
- dla takich drzew jak Lipa drobnolistna i Kasztanowiec zwyczajny przyrost wynosi 78-87 cm.
- Podsumoujmy, ww. dane na konkertnym przykładzie: jeżeli, mierzymy ok. 175 cm. wzrostu i podobną wielkość ma nasz rozstaw ramion (180 cm), jesteśmy w stanie obejąć drzewo o takim właśnie obwodzie. Oznacza to teoretycznie, iż jesteśmy w stanie objąć np. 95-letni jesion i jeszcze starsze inne gatunki ponad 115-letnie: dąb bezszypułkowy, buk pospolity i grab zwyczajny, czy jeszcze starszy, bo przeszło 229-letni cis.
- oczywiścei są to wartości orientacyjne.
- jak obliczyć wiek, jeśli znamy tylko obwód/ lub średnicę drzewa w pierśnicy? Należy zastosować
- wzór 1.: wiek= obwód * Q,
- ile wynosi Q? Średnio można przyjąć 0,5 (ale dla poszczególnych gatunków ta wartość jest inna - zobacz tabelka na zdjęciu)
- wzór nr. 2: wiek=średnica *$
- ile wynosi $? Średnio można przyjąć 1,6 (ale dla poszczególnych gatunków ta wartość jest inna - zobacz tabelka na zdjęciu)
- czasami na potrzeby zadań szkolnych przyjmuje się wzór: wiek=obwód*0,4; jest to wzór nie do końca prawidłowy,
- współczynnik 0,4 jest prawidłowy jedynie dla: Lipy, brzozy i kasztanowca;
- dla topoli wynosi: 0,3;
- zaś dla innych drzew 0,5 (Jesion, Modrzew, Sosna, Świerk);
- dla innych - 0,6 (Grab, Buk, Klon),
- zaś dla dębu jest to 0,7; a dla cisa wartość minimalna to 1,3, zaś maksymalna nawet 1,9.
- Mająć takie - orientacyjne dane - możesz nawet zgłosić drzewo w Twojej okolicy, by zosatało pomnikiem przyrody? Nie jest to trudne!
- Pod koniec 2017 r. weszło w życie ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody. Obejmuje ono m.in. tabelę z minimalnymi wymiarami drzew.
- W tym celu zob. tabele nr 2.
- Ile cm przybierają w ciągu roku średnio stuletnie drzewa (w obwodzie lub średnicy)? Łatwo obliczyć dzieląc pozycje z Tabeli nr 1. przez 100. Wartości te wynoszą gdzieś od 0,5 cm do ok. 0,8 cm w przypadku średnicy i ok. 2 cm w obwodzie na rok.
- Innw wnioski z tabeli:
- Dąb, grab, buki, klon i jesion rosną dwa razy wolniej niż topola
- cis rośnie przeszło dwa razy wolniej niż wyżej wymienione drzewa
Tabela 1. Liczby szczegółowe:
Podano kolejno w kolumnac: 1) 100 lat to ile cm średnicy? ; 2) 100 lat to ile cm obwodzie? ; jak stare drzewo obejmie osoba, która ma 175 cm wzrostu?
- 1 Cis* 25 79 229
- 2 Dąb bezszypułkowy 47 148 122
- 3 Grab zwyczajny 50 157 115
- 4 Buk pospolity 50 157 115
- 5 Klon zw.; klon jawor 55 173 104
- 6 Jesion wyniosły 60 188 95
- 7 Modrzew europejski 67 210 86
- 8 Sosna zwyczajna 68 214 84
- 9 Świerk pospolity 70 220 82
- 10 Lipa drobnolistna 78 245 73
- 11 Brzoza brodawkowata 79 248 73
- 12 Kasztanowiec zw. 87 273 66
- 13 Topola biała 125 393 46
- ww. liczby pochodzą z badań prof. dr. hab. Longina Majdeckiego
- cis 100latek 75 1,3 240
- cis ok. 600 latek 53 1,9 340
- ww. liczby- obliczenia własne na podstawie literatury
Kolejne kolumny: 1) Min. obwód pnia drzewa (w cm; pomiar na wysokości 130 cm); 2) Rodzaj/gatunek drzewa (pominięto rzadsze gatunki)
- 50 (...), cis pospolity, jałowiec pospolity (...)
- 100 bez czarny, (....) czereśnia, głóg, jabłoń, jarząb (...), leszczyna pospolita (...)
- 150 grusza, klon polny, magnolia drzewiasta, miłorząb, (...) wierzba iwa (...)
- 200 brzoza (...), choina, grab zwyczajny, olsza szara, orzech, sosna wejmutka,
- 200 topola osika, tulipanowiec, wiąz (...), wierzba pięciopręcikowa
- 250 (...) jesion wyniosły, jodła pospolita, kasztanowiec zwyczajny, klon (...),
- 250 leszczyna (...), klon jawor, modrzew, olsza czarna, perełkowiec, sosna (...), świerk posp.
- 300 buk zwyczajny, dąb (...), lipa, platan, topola biała, wierzba (...)
- 350 inne gatunki topoli niż wymienione w lp. 4 i 6
Cenne drzewa wokół nas
„Dąb Sobieskiego”, Ustroń
- blisko 6,5 metra w obwodzie
- Źródło A:
- "W roku 1929 opowiadał mi stary pastuch brenneński na Równicy, iż drzewo to zostało zasadzone bardzo dawno, kiedy to pogańskie wojska rabujące w Żywieczyźnie chciały przez Węgierską Górkę - Baranią Górę - Wisłę wpaść w kraj cieszyński, lecz zaniechały tego zamiaru na wieść, iż polskie wojsko od Bielska przeciwko nim ciągnie.
- Podobnie opowiadał mi historię zasadzenia dębu ustrońskiego jeden z sędziwych gospodarzy z sąsiedniej Cisownicy, który jeszcze dodał, iż na drzewie tym wisiała przez długie lata mała kapliczka z obrazem M. B. Częstochowskiej. On sam jednak już jej niepamięta, a słyszał o tem od swego dziadka.
- Wygląd drzewa wskazuje na to, iż liczy około 250 lat, toteż podanie powyższe wydaje mi się dość wiarygodne, bo wiadomo, że w niedalekiej Słowacczyźnie grasowali w roku 1683 węgiersko-siedmiogrodzcy sprzymierzeńcy Turków, zapuszczający swe zagony aż w Żywiecczyznę („Zaranie Śląskie” nr 3).
- Ciekawostką jest porastający drzewo bluszcz, którego rozmiary są równie imponujące, jak samego drzewa"
- tak pisał Andrzej Czudek w 1933 r. w artykule pt. „Drzewa Sobieskiego na Śląsku”
- Tekst B
- "Jeśli wierzyć podaniom, kilka drzew związanych jest z pamiętną wyprawą wiedeńską króla Jana III Sobieskiego w 1873 roku. Trasa wojsk królewskich nie prowadziła jednak przez Beskidy.
- Sobieski wyruszył z Krakowa do Tarnowskich Gór, gdzie przeprowadził przegląd wojsk i pożegnał się z królową Marysieńką. Stamtąd wraz z głównymi siłami dowodzonymi przez hetmana wielkiego koronnego Stanisława Jabłonowskiego skierował się przez Gliwice, Sośnicowice, Rudy Raciborskie, Racibórz, Opawę do Ołomuńca. Druga część wojsk pod dowództwem hetmana polnego koronnego Mikołaja Sieniawskiego w drodze do Ołomuńca przeszła co prawda podnóżami Beskidu Śląskiego przez Białą i Cieszyn, ale nie zawitała do Ustronia. Zwycięstwo, będące jednym z największych w historii Europy, na pewno zapadło w pamięć mieszkańcom ziemi cieszyńskiej i żywieckiej, trudno jednak przypuszczać, by masowo sadzono wtedy drzewa na pamiątkę tego wydarzenia. Zapewne to ludowe opowieści związały je symbolicznie z ostatnim wielkim sukcesem szlacheckiego oręża. Być może już w czasach saskich, być może dopiero podczas zaborów, aby upamiętniać dawne czasy Wielkiej Rzeczypospolitej.
- A może… może jednak działo się to wcześniej? Z wielu podań najbardziej prawdopodobne wydaje się to, które mówi o sadzeniu drzew przez Jana III Sobieskiego w… Gliwicach. Podobno 22 sierpnia 1683 roku król własnoręcznie posadził dwie lipy (niektórzy twierdzą, że było ich aż 14) przed klasztorem franciszkanów (obecnie redemptorystów), gdzie nocował w drodze na Wiedeń. Ciekawe rozważania na ten temat można przeczytać w książce Aleksandra Żukowskiego „Sławne drzewa województwa śląskiego” – skarbnicy wiedzy o tych wiekowych, milczących świadkach historii.
- Jednym z takich drzew, ponoć zasadzonym przez króla Jana III, jest dąb szypułkowy, zwany właśnie „Dębem Sobieskiego”, rosnący w Ustroniu przy ulicy Daszyńskiego nr 54, niedaleko stacji kolejowej Ustroń. Mierzy około 22 m. Niecodzienną, rzucającą się w oczy cechą tego drzewa jest swoiste „ubranie”– pień i konary dębu są szczelnie pokryte grubym kożuchem pięknie rozrośniętego bluszczu. Dodatkową atrakcję stanowi fakt, że to chronione gatunkowo pnącze kwitnie i owocuje, co nie jest częste w naszym kraju.
- Właśnie ze względu na oplatające szczelnie pień liczne pędy bluszczu trudno dokładnie określić obwód drzewa w pierśnicy. W 1934 roku szacowano go na 450 cm, w 1954 roku na 490 cm, a Aleksander Żukowski we wspomnianym wyżej dziele z 2006 roku podaje obwód 627 cm, określając pomiar jako „wykonywany z uwzględnieniem warstwy pędów bluszczu”. Nieznany jest także dokładny wiek drzewa, ale uważa się, że ma ponad 300 lat.
- „Dąb Sobieskiego” został objęty ochroną jako zabytek już w 1930 roku (na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o opiece nad zabytkami, wydanego w dniu 6 marca 1928 roku), natomiast 30 czerwca 1954 roku nadano mu status pomnika przyrody.
- W 1993 roku podczas zabiegów pielęgnacyjnych usunięto z rozwidlenia konarów… szałas, zbudowany przez miejscowe dzieciaki. Nie licowało to z powagą pomnika…
- Źródło: https://www.radeck.pl/2010/06/drzewa-wyroznione/
„Lipa Sobieskiego”, Harbutowice
- miała ok. 5,5 metra.
- Ok. 1980 roku zniszczył ją piorun.
- "Nie dotrwała za to do naszych czasów słynna „Lipa Sobieskiego” z Harbutowic koło Skoczowa. I ona miała zostać posadzona na pamiątkę przemarszu wojsk Jana III Sobieskiego pod Wiedeń. W 1956 roku w publikacji „Osobliwości przyrody między Olzą i górną Wartą” podano, że miała 525 cm obwodu w pierśnicy. Szacowano jej wiek wtedy na około 500 lat, ale późniejsze badania dendrologiczne Cezarego Pacyniaka wykazały, że lipy ten obwód pnia uzyskują w wieku około 230-240 lat. Można więc przyjąć, że posadzono ją około roku 1720. Wedle podań uczynił to żydowski karczmarz, który otrzymał z tego powodu nazwisko Lindner (niem. Linde = lipa). Później w tym miejscu powstała restauracja Wiktora Dybilasa. W ogródku pod cieniem rozłożystego drzewa odpoczywały pokolenia harbutowian. W latach 70-tych ubiegłego wieku podczas jednej z burz piorun powalił sędziwą lipę, która upadając uszkodziła dach głównej sali konsumpcyjnej. Resztki pnia, nie nadające się do konserwacji, wycięto.
- „Lipa Sobieskiego” pozostała w pamięci mieszkańców Harbutowic, istnieje też w postaci symbolicznej. Już w latach trzydziestych zeszłego stulecia była motywem graficznym pieczęci gminnej. W 1967 roku Edward Biszorski opracował wzór herbu Harbutowic – stojąca pośród trawy rozłożysta lipa z czarnym pniem, na niebieskim tle. 3 lutego 2005 roku na zebraniu sołeckim podjęto uchwałę o przyjęciu tej wersji herbu, a już w trzy dni później ufundowany przez Koło Gospodyń Wiejskich jego polichromowany, metalowy odlew został umieszczony na frontowej ścianie Domu Rolnika (drugi herb umieszczono wewnątrz budynku). Pojawił się także pomysł zorganizowania w lecie corocznej imprezy sportowo-kulturalnej pod nazwą „Święto Lipy”."
„Dąb Tadeusz”, Grodziec
- ok. 7,5 metra w obwodzie
- "Jadąc pociągiem przez wzgórza Podgórza Rudzickiego z Bielska do Skoczowa, po minięciu stacji Grodziec Śląski warto patrzeć w lewo nie tylko z powodu panoram Beskidu Śląskiego. W pewnym miejscu, w odległości około 50 m od toru kolejowego zwróci naszą uwagę potężny dąb szypułkowy. Nie sposób go nie zauważyć.
- Ma około 17 m wysokości, a jego olbrzymi pień sięga w pierśnicy 732 cm obwodu.
- To „Dąb Tadeusz” nazwany imieniem znanego bielskiego ornitologa i działacza ochrony przyrody – Tadeusza Wojtonia (ur. 1933 r.)
- „Dąb Tadeusz” rośnie w dobrach grodzieckich od ponad 500 lat.
- Trafił do literatury w 1934 roku, gdy zamek w Grodźcu należał do prawnika Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej doktora Ernesta Habichta, przyjaciela Józefa Piłsudskiego.
- Już 7 października 1935 roku orzeczeniem Urzędu Województwa Śląskiego został uznany za zabytek, a w 1953 roku otrzymał status pomnika przyrody. Wtedy też po raz pierwszy otrzymał plombę betonową, którą po 34 latach właśnie staraniem Tadeusza Wojtonia usunięto i rozpoczęto właściwą, systematyczną konserwację drzewa. Plomby betonowe stosowano nierozważnie, doprowadzając do zalegania wilgoci w środku uszkodzonego pnia, co przyspieszało próchnienie, a zimą, gdy woda zaczynała zamarzać, groziło rozsadzeniem resztek pnia. Obecnie usuwa się uschnięte gałęzie, impregnuje odpowiednimi preparatami, a w celu właściwego przepływu powietrza utrzymuje otwory w górnej części wypróchnienia.
- W 1996 roku musiano usunąć dwa konary, uszkodzone podczas lipcowej nawałnicy.
- Warto również odwiedzić sam park zamkowy w Grodźcu. Jest tam wiele zabytkowych drzew, a uwagę zwracają potężne dęby szypułkowe, niektóre porośnięte wspaniałymi okazami bluszczu.'
- https://www.radeck.pl/2010/06/drzewa-wyroznione/
Dwa przykłady cieszyńskie...
W szacowaniu wieku drzew przydatne mogą być m.in. dane ikonograficzne, tj. stare zdjęcia, mapy i inne materiały historyczne. Znając datę powstania budynków możemy domniemywać, iż drzewo znajdujące się w kręgu naszych zainteresowań również zostało posadzone w tym okresie. W przypadku cieszyńskich pomników przyrody zachowało się dość sporo fotografii, itp. na podstawie których można próbować określić wiek drzew "pomnikowych".
- Przykład I.: lipa z pl. Kościelnego, rosnąca pomiędzy kościołem Jezusowym a plebanią
- przykład ten pokazuje jak trudne i zwodnicze jest określanie wieku drzew, dla których nie znamy daty zasadzenia.
- obecnie lipa ma w obwodzie ok. 420 cm
- Szacunek A:
- Szacując wiek drzewa z zastosowaniem "szkolnego" algorytmu „obwód pnia x 0,4” otrzymujemy wynik „zaledwie” 168 lat.
- Szacunek B:
- na podstawie wzorów i tabel opracowanych przez W. Grajewskiego obliczamy: 421*0,43= 181 lat
- Szacunek C:
- Tymczasem Litografia z roku 1860, pozwala nam zrewidować tę datę
- grafika przedstawia na pierwszym planie widać sporych rozmiarów drzewo liściaste - niomal na pewno nasza pomnikowa lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos),
- przy założeniu, że artysta rzetelnie i wiarygodnie oddał rozmiary i proporcje tego drzewa,
- pozwala nam oszacować średnicę pnia (odnosząc ten wymiar do niezmiennej od ówczesnych czasów wysokości pnia od podłoża do pierwszego konaru) na ok. 80-100 cm.
- stosując tabelę prof. Majdeckiego możemy przyjąć, iż pomnikowa lipa ok. roku 1860 miała 100-120 lat.
- Jeśli powyższe szacunki są prawidłowe, wiek drzewa wynosi obecnie przynajmniej 270 lat
- Wynik ten plasuje drzewo to jako jedno z najstarszych drzew na terenie Cieszyna,
- Przykład lipy z pl. Kościelnego pokazuje jak trudne i zwodnicze jest określanie wieku drzew, dla których nie znamy – nawet w przybliżeniu – daty posadzenia.
- Przykład II.:
- dwie glediczje trójcierniowe Gleditsia triacanthos rosnące na Placu Teatralnym.
- Ich wymiary to: 201 cm i 161 cm; różnica jest duża, wynosi 40 cm. Tymczasem przypuszcza się, iż oba drzewa zostały zasadzone równocześnie!
- Powyższy fakt, każe ostrożnie podchodzić do szacunków wieku na podstawie obwodu, gdyż uzyskana różnica w wieku, rzędu ok. 40 lat może byćy tylko "na papierze", podczas gdy drzewa są równolatkami, a ich różnice w obwodach mogą wynikać np. z "płci" drzewa lub stanu jego zdrowia !
- Na fotografiach pochodzących z początku XX wieku, gdy budowany był Teatr (otwarty ok. 1910 roku) takich drzew jescze nie ma.
- Na kilku fotografiach z lat 30. XX wieku, można rozpoznać niewielkie drzewka o pokroju charakterystycznym dla młodych glediczii, rosnące w miejscach obecnego wzrostu pomnikowych drzew. Z analizy szeregu fotografii nie wynika, aby jedno z drzew np. obumarło i zostało zastąpione nowym, należącym do tego samego gatunku.
- Przypuszczać należy zatem że pomnikowe glediczje przed frontem cieszyńskiego Teatru to drzewa około dziewięćdziesięcioletnie (zasadzone ok. 1920-1930 roku?)
- Tymczasem wiek tych pomnikowych drzew szacowany metodą polegającą na pomnożeniu obwodu pnia przez współczynnik 0,4, daje wyniki niższe i wynoszące około 80 oraz 65 lat.
- Różnica 15 lat jest całkiem spora w przypadku drzew, których wiek z pewnością liczy się w dziesiątkach, a nie w setkach lat.
- Częściowo różnicę w obwodach pni może tłumaczyć charakterystyczna dla glediczji trójcierniowej tzw. dwupienność, czyli spotykamy okazy wykształcające wyłącznie żeńskie oraz wyłącznie męskie kwiaty (przy czym można spotkać także osobniki z kwiatami obupłciowymi).
- Większym z drzew jest okaz żeński, który wyróżnia się tym, iż jego koronę od późnego lata przyozdabiają czerwonobrązowe i błyszczące, łukowato wygięte i skręcone strąki o długości dochodzącej do nawet 40 cm.
- Mniejszy okaz męski jest w gorszej kondycji zdrowotnej, co znajduje odzwierciedlenie w jego rozmiarach, a tym samym może mieć wpływ na wyniki szacowania wieku obu pomnikowych drzew."
- cytaty i adaptacje na podstawie: Aleksander Dorda, Marek Fiedor i Stanisław Kawecki, Pomniki przyrody Cieszyna, Cieszyn 2019.
W Polsce:
Najstarsze dęby
Paweł Zarzyński i Robert Tomusiak, Dwanaście najgrubszych dębów szypułkowych (Quercus robur L.) Polski https://www.ptd.pl/ptd/wp-content/download/2009/117-127.pdf
LISTA DRZEW - WG OBWODU PNIA https://www.rpdp.hostingasp.pl/Trees/UI/TreesList.aspx?mode=G&load=1&startFrom=1&cID=1&MY=1&OTH=1&NMC=&ATC=&ALV=1&NALV=0&INEU=1&OOEU=1&NAT=3&ST=1&MTO130=1&MTU130=0&UT=0&RLB=1&NRLB=0&STD=1&NSTD=1
LISTA DRZEW - WG wieku PNIA https://www.rpdp.hostingasp.pl/Trees/UI/TreesSpeciesList.aspx?mode=A&load=1&cID=1&NALV=0&NRLB=1
http://www.pole-kola.pl/obwod-kola-kalkulator/
https://www.radeck.pl/2010/06/drzewa-wyroznione/
Przeszło 10-metrowy (w obwodzie) Dąb Chrobry z Piotrowic, do niedawna najstarszy dąb w Polsce, liczący ok. 750 lat (przypuszczalnie wykiełkował około 1265 roku). Dąb rósł jeszcze kilka lat temu w Borach Dolnośląskich (na granicy z województwem wielkopolskim i lubuskim). Niestety był kilkukrotnie podpalany, co skończyło się dlań fatalnie. Ostatni pożar miał miejsce w 2014 r., kiedy to drzewo zostało podpalone przez nieznanego sprawcę. Ugaszenie płomieni i dogaszanie trwało długo, gdyż, ze względu na pusty pień, wytworzył się tzw. „ciąg kominowy”, który bardzo utrudniał gaszenie. Po tym wydarzeniu drzewo było poważnie uszkodzone, co prawda odżyło, ale miało problem by wypuścić liście. Ostatecznie jego zły stan zdecydował, iż od wiosny 2020 r. dąb już się nie zazielenił. W 2021 r. "Chrobry" został uznany za martwy. Fot. za: https://myglogow.pl/dab-chrobry-z-piotrowic-umiera-lesnicy-juz-nie-maja-zadnych-watpliwosci/ ; https://www.ptd.pl/ptd/wp-content/download/2009/117-127.pdf
Inne podejmowane przez nas tematy:
1. przejścia pierwszych ludzi ze świata przyrody do „własnego”;
2. dziedzictwa/miejsc pamięci Małej Ojczyzny (najstarsze pomnikowe drzewa, np.
3. zmian cywilizacyjnych, które odcisnęły piętno w przyrodzie (nieczynne sztolnie i pokopalniane jeziora etc. w lasach Górek Wielkich, Lipowca, Cisownicy); co obrazuje tekst: Świat przyrody i świat historii - dwa różne światy?
4. Pomników przyrody, będących śladami (lub noszących ślady) ludzkiej działalności, np:
- dąb zasadzony przed LO im. M. Kopernika przez Cesarza Franciszka Józefa I
- Ok. 700-letni Dąb Mieszko w Kończycach Wielkich,
- Cisy w innych wioskach jako niemi świadkowie historii);