3. 1. Wojny religijne w XVI w
I. Reformacja i wojny religijne w chrześcijańskiej Europie
1. Wystąpienie Marcina Lutra
a. ogłoszenie w kościele w Wittenberdze 95 tez przeciwko odpustom – 31 X 1517 r.
b. uzyskał poparcie elektora saskiego Fryderyka III Mądry
2. Radykalizacja nastrojów religijnych i społecznych w Niemczech
a. wystąpienie Thomasa Münzera
b. wybuch wojny chłopskiej (1524-1526 r.)
– klęska powstańców chłopskich pod Frankenhausen – 1525 r.
– wyrok śmierci dla Thomasa Münzera
3. Wojny szmalkaldzkie
a powstanie Związku Szmalkaldzkiego – 1531r. ( sojusz polityczny i wojskowy zawarty w Schmalkalden między protestanckimi książętami i miastami Rzeszy)
b. na czele obozu katolickiego cesarz Karol V
c. pokój augsburski – 1555 r.
– uznano protestantyzm i wolność jego wyznania – zasada cusius regio eius religio (czyj kraj tego religia)
– zniesiono jurysdykcję biskupów katolickich wobec protestantów
II. Wojny włoskie (1494-1559)
1. Wzrost potęgi Francji
a. ekspansja Francji za panowania Karola VIII
– opanowanie przez Francuzów Mediolanu, Florencji, Rzymu i Neapolu
– utworzenie antyfrancuskiej Ligi Weneckiej – z udziałem Habsburgów
– wycofanie się Francji z państw włoskich
– zajęcie Neapolu przez Hiszpanię
b. ekspansja Francji za panowania Franciszka I
– zwycięstwo pod Marignano nad wojskami Maksymiliana Sforzy (1515 r.)
– podział Włoch na strefę północną (uzależnioną od Francji) i południową (uzależnioną od Habsburgów)
4. Objęcie przez Karola V Habsburga tronów:
a. Niderlandów
b. Neapolu
c. Hiszpanii (wraz z posiadłościami kolonialnymi)
5. Klęska wojsk francuskich pod Pawią – Franciszek I w niewoli (1525 r.)
6 Zakończenie wojen włoskich
a. śmierć Franciszka I – 1547 r.
b. abdykacja Karola V i podział imperium Habsburgów – 1556 r.
– rządy w Hiszpanii i Niderlandach objął Filip II – linia hiszpańska Habsburgów
– rząd w Austrii, Czechach i na Węgrzech oraz koronę cesarską objął Ferdynand I – linia austriacka Habsburgów
c. pokój w Cateau-Cambrésis – 1559 r.
– wycofanie się Francji z Włoch
– przejęcie przez Hiszpanię Królestwa Neapolu i księstwa Mediolanu
7. Wojskowość z czasów wojen włoskich
a. arkebuzerzy
b. lancknechci
c. pikinierzy
d. działalność kondotierów
III. Wojny religijne we Francji
1. Rozpowszechnienie się nauk Kalwina we Francji – hugenoci
2. Edykt Henryka II – 1551 r.
a. prześladowania francuskich kalwinów
b. zakaz wydawnictw, nauczania i piastowania urzędów przez hugenotów
c. konfiskata dóbr hugenotów
3. Regencja Katarzyny Medycejskiej
a. kres względnej tolerancji
b. hugenoci zorganizowali się politycznie – poparcie możnego Burbonów
c. edykt tolerancyjny – 1562 r.
4. Wojna domowa (1562-1594)
a. rzeź hugenotów w Wassy – Gwizjusze
b. rywalizacja między rodem Gwizjuszy (katolicy) a rodem Burbonów (protestanci)
c. pokój w Saint-Germain-en-Laye
– wolność religijna i dostęp do urzędów dla hugenotów
– małżeństwo Małgorzaty (siostra Karola IX) z przywódca hugenotów Henrykiem z Nawarry
e. noc św. Bartłomieja 23/24 VIII 1572 r.
– rzeź hugenotów, którzy przybyli na ślub
– inicjatorem rozprawy z hugenotami ród Gwizjuszy
– przejście Henryka z Nawarry na katolicyzm
f. „wojna trzech Henryków”
– Henryk III (następca Karola IX)
– Henryk de Bourbon – król Nawarry
– Henryk de Guise – przywódca Ligii Katolickiej
5. Zakończenie wojen religijnych we Francji
a. zwycięstwo króla Nawarry Henryka de Bourbon
b. przejście Henryka de Bourbon na katolicyzm – Paryż wart jest mszy
c. koronacja Henryka de Bourbon na króla Francji – panował jako Henryk IV – 1594 r.
d. wydanie przez Henryka IV Edyktu nantejskiego – 1598 r.
– wolność nabożeństw i prawo do własnych wydawnictw
– jako gwarancja realizacji edyktu – prawo do posiadania 200 twierdz (La Rochelle)
IV. Rywalizacja hiszpańsko-angielska
1. Panowanie Elżbiety I w Anglii (1558-1603)
2. Działalność korsarzy angielskich – rabowanie za zgodą królowej hiszpańskich okrętów transportujących skarby z kolonii – Francis Drake
3. Zagłada hiszpańskiej Wielkiej Armady – 1588 r.
3. 2. Europa w XVII w. – wojna trzydziestoletnia
I. Geneza wojny trzydziestoletniej (1618-1648)
1. Rozdrobnienie polityczne i rozbicie religijne Niemiec
2. Sytuacja w Królestwie Czeskim
a. od 1526 r. pod panowaniem Habsburgów
b. odrodzenie narodowe Czechów
c. konflikt religijny
II. Przebieg wojny trzydziestoletniej
1. Wybuch powstania czeskiego – 1618 r.
a. tzw. druga defenestracja praska (wyrzucenie posłów cesarskich przez okno) – początek czeskiego powstania antyhabsburskiego
b. klęska wojsk czeskich w bitwie pod Białą Górą (1620 r.)
2. Włączenie się Danii do wojny
a wkroczenie wojsk duńskich do posiadłości Habsburgów – Chrystian IV
b. seria zwycięstw wojsk habsburskich dowodzonych przez Albrechta von Wallensteina
c. wycofanie się pokonanej Danii z wojny
3. Włączenie się Szwecji do wojny Gustaw II Adolf
a. wkroczenie wojsk szwedzkich na terytorium Rzeszy
b. zdobycie i zniszczenie przez wojska katolickie Magdeburga (1631 r.)
c. zwycięstwo wojsk szwedzkich pod Lützen – śmierć króla szwedzkiego Gustawa II Adolfa (1632 r.)
d. odzyskanie przewagi przez Habsburgów i Ligę Katolicką – rozgromienie wojsk szwedzkich pod Nördlingen – 1634 r.
4. Włączenie się Francji do wojny trzydziestoletniej
a. Wypowiedzenie wojny Hiszpanii przez Francję (Ludwik XIII , kardynał Armand Richelieu )
b. Zwycięstwo wojsk francuskich pod Rocroi – 1643 r.
5. Zakończenie wojny trzydziestoletniej – Pokój westfalski – 1648 r.
III. Wojskowość siedemnastowiecznej Europy
1. Organizacja wojska i taktyka walki
a. kawaleria
– rajtaria – kawaleria uzbrojona w broń palną
– karakol – taktyka rajtarii polegająca na podjeżdżaniu do nieprzyjaciela, oddaniu strzału i wycofaniu się
b. piechota
– tercios – hiszpańska formacja piechoty składająca się z czworoboków pikinierów i osłaniających ich strzelców
– wynalezienie bagnetu
– szyk linearny
– taktyka kolumnowo-tyralierska
c. niszczycielski charakter wojen – kontrybucje
3. 3. Armia polska za pierwszych królów elekcyjnych
I. Armia polsko-litewska w XV w.
1. Pospolite ruszenie
a. obowiązek służby wojskowej szlachty
b. wojsko o niewielkiej wartości bojowej
2. Wojska obrony potocznej – armia stała
3. Wojsko kwarciane
a. utrzymywane z dochodów pochodzących z dzierżawy dóbr królewskich
b. jazda i piechota zorganizowana w roty
4. Piechota wybraniecka
a . została zorganizowana przez Stefana Batorego
b. składała się z chłopów – 1 żołnierz z dwudziestu łanów kmiecych
5. Pułki Kozaków
a. dowództwo atamana koszowego
b. wyprawy czajkami
c. taktyka walki taborem
II. Wojny o Inflanty
1. Działania zbrojne
a. zdobycie Połocka – 1579 r.
b. zdobycie Wielkich Łuków – 1580 r.
c. oblężenie Pskowa – 1581 r.
2. Rozejm w Jamie Zapolskim – 1582 r.
a. Polska odzyskała Inflanty i ziemię połocką
b. odsunięcie państwa moskiewskiego od Bałtyku na ponad sto lat
III. Początek ze Szwedami w pierwszej połowie XVII w.
1. Objęcie tronu polskiego przez następcę tronu szwedzkiego Zygmunta III Wazę
2. Przyłączenie przez Zygmunta III Wazę Estonii do Polski
3. Ofensywa szwedzka w Inflantach – Karol IX Sudermański
a. opanowanie przez Szwedów Inflant aż do Dźwiny
b. bitwa pod Kircholmem – zwycięstwo Jana Karola Chodkiewicza – 1605 r.
IV. Interwencja polska w Moskwie w czasie wielkiej smuty
1. Kryzys wewnętrzny w Rosji
a. wielka smuta w Rosji (1598-1613 r.)
– uzyskanie przez Dymitra Samozwańca I pomocy polskich magnatów – Jerzego Mniszcha oraz Adama Wiśniowieckiego
– po śmierci Borysa Godunowa Dymitr Samozwaniec koronował się na cara Rosji (1605 r.)
b. objęcie władzy przez Wasyla Szujskiego
c. powstanie chłopskie Bołotnikowa
d. druga dymitriada – pojawienie się Dymitra Samozwańca II – 1607 r.
2. Wyprawa polska na Moskwę (1610-1612 r.)
a. Sojusz Wasyla Szujskiego ze Szwecją o wyraźnie antypolskim charakterze
b. Przystąpienie Polski do wojny z Rosją
– oblężenie Smoleńska
– zwycięstwo wojsk polskich pod dowództwem hetmana Stanisława Żółkiewskiego pod Kłuszynem – 1610 r.
– wkroczenie wojsk polskich pod dowództwem hetmana Stefana Żółkiewskiego do Moskwy
– zdobycie przez wojska polskie Smoleńska
– antypolskie powstanie w Moskwie – 1611 r.
c. rozejm w Dywilinie – 1619 r.
– Polska otrzymała ziemie: czernihowską, smoleńską i siewierską
– nie rozstrzygnięto pretensji Władysława IV do tronu carów
V. Wojna polsko-turecka
1. Przyczyny wybuchu wojny
a. walka o dominację w Mołdawii
b. najazdy kozackie na ziemie tureckie
c. prohabsburska polityka Zygmunta III Wazy – udział lisowczyków w walkach w Siedmiogrodzie
d. zakończenie wojny turecko-perskiej
2. Wkroczenie wojsk polskich pod dowództwem hetmana Stefana Żółkiewskiego do Mołdawii
– klęska wojsk polskich pod Cecorą – 1620 r.
– śmierć hetmana Stanisław Żółkiewskiego
3. Wyprawa turecka na Polskę
a. obrona obozu warownego pod Chocimiem – 1621 r. – dowództwo Jana Karola Chodkiewicza
b. pokój pod Chocimiem
3. 4. Rzeczpospolita od potęgi do kryzysu
I. Wojny polsko-szwedzkie w pierwszej połowie XVII w.
1. Zerwanie rozejmu przez Gustawa II Adolfa
a. zajęcie Rygi – 1621 r.
b. rozejm w Mitawie – 1622 r.
2. Walka o ujście Wisły (1626-1629)
a. klęska wojsk polsko-litewskich pod Walmozją – 1626 r.
b. zajęcie przez wojska szwedzkie Prus Królewskich
c. blokada Gdańska przez flotę szwedzką
d. działania ofensywne wojsk polskich
– zwycięstwo wojsko polskich pod Czarnem – 1627 r.
– zwycięstwo floty polskiej w bitwie pod Oliwą – 1627 r.
– zwycięstwo wojsk polskich pod dowództwem pod Trzcianą – 1629 r. – Stanisław Koniecpolski
e. rozejm w Starym Targu (Altmarku) – 1629 r.
– Szwecja przejęła wszystkie porty z wyjątkiem Gdańska, Królewca i Pucka
– nałożenie na handel gdański cła na rzecz Szwecji
f. rozejm w Sztumskiej Wsi – 1635 r.
– Polska odzyskała wszystkie straty poniesione w Starym Targu
II. Potop szwedzki
1. Geneza potopu szwedzkiego
a. osłabienia kraju na skutek powstania kozackiego
b. najazd Rosji na Rzeczpospolitą – opanowanie przez wojska moskiewskie wschodnich obszarów kraju
c. wzrost opozycji wewnętrznej spowodowany dążeniami Jana II Kazimierza Wazy do reform wewnętrznych państwa
d. dążenie Karola X Gustawa do dominum Maris Baltici
3. Przebieg działań wojennych w latach 1655-1656
a. atak szwedzki na Polskę z dwóch kierunków:
– z Pomorza Zachodniego – kapitulacja wojsk polskich pod Ujściem ( Krzysztof Opaliński)
– z Inflant – traktat litewsko-szwedzki w Kiejdanach – (Janusz Radziwiłł)
– kapitulacja załogi Krakowa (Stefan Czarniecki )
b. nasilenie się oporu przeciw panowaniu szwedzkiemu w Polsce
– rozwój ruchu partyzanckiego – wojna szarpana
– Oblężenie przez wojska szwedzkie Jasnej Góry (18 XI-27 XII 1655 r.)
– konfederacja w Tyszowcach i Łańcucie i początek wojny podjazdowej
– zwycięstwo Stefana Czarnieckiego pod Warką
– porażka wojsk polskich w trzydniowej bitwie pod Warszawą – Jan II Kazimierz (VII 1656 r.)
4. Traktat rozbiorowy w Radnot (1656 r.)
a. przewidywał rozbiór Rzeczpospolitej
b. najazd księcia Siedmiogrodu Jerzego II Rakoczego na Polskę
5. Wyprawa Stefana Czarnieckiego do Danii – 1658 r.
6. Pokój w Oliwie – 1660 r.
a. Szwecja zachowuje większość Inflant
b. Polska odzyskała część Inflant z Dyneburgiem
c. potwierdzenie przez Polskę niezależności Prus Książęcych (zatwierdzenie traktatów welawsko-bydgoskich)
III. Wojny polsko-kozackie
1. Narodziny kozaczyzny
1. Ukraina – województwa bracławskie, kijowskie oraz czernihowskie
2. Kozacy
a. Zaporoże (Dzikie Pola) – obszar kształtowania się Kozaczyzny
b. Sicz – obóz kozacki
c. rejestr kozacki – Kozacy pobierających żołd od Rzeczypospolitej w zamian za gotowość do służby wojskowej
d. pierwsze powstania kozackie wybuchły pod koniec XVI i na początku XVII w.
2. Powstanie Bohdana Chmielnickiego
a. wybuch powstania – 1648 r.
– klęska wojsk koronnych pod Żółtymi Wodami
– klęska wojsk koronnych pod Korsuniem (niewola hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego i hetmana polnego koronnego Marcina Kalinowskiego)
– klęska wojsk koronnych pod Piławcami – 1648 r.
– rozgromienie armii kozackiej w bitwie pod Beresteczkiem – 1651 r.
– klęska wojsk polskich w bitwie pod Batohem – 1652 r.
3. Zawarcie ukraińsko-moskiewskiej ugody w Perejasławiu – 1654 r. i wybuch wojny polsko-moskiewskiej
4. Polsko-moskiewski rozejm w Andruszowie – 1667 r.
IV. Wojny polsko-tureckie w drugiej połowie XVII w.
1. Najazd turecki na Polskę w 1672 r.
a. zajęcie przez wojska tureckie Kamieńca Podolskiego – 1672 r.
b. rozejm w Buczaczu
– Polska oddała Turcji województwa podolskie, bracławskie i pozostałości kijowskiego
– Polska zobowiązała się do zapłacenia haraczu
– sejm nie uznał upokarzających warunków traktatu
2. Zwycięstwo wojsk polskich hetmana Jana Sobieskiego pod Chocimiem – 1673 r.
3. Najazd turecki w 1675 r.
a. sukcesy polskie pod Lwowem
b. obrona Żurawna – 1676 r.
c. rozejm w Żurawnie
IV. Odsiecz wiedeńska i zakończenie wojen polsko-tureckich
1. Geneza
a. zawarcie sojuszu habsbursko-polskiego
b. oblężenie Wiednia przez wojska tureckie pod wodza wielkiego wezyra Kara Mustafy
2. Wyprawa wojsk polsko-litewskich pod dowództwem Jana III Sobieskiego z odsieczą Wiednia
a. zwycięstwo wojsk koalicji antytureckiej w bitwie pod Wiedniem – 12 IX 1683 r.
b. dwie bitwy pod Parkanami – 7 i 9 X 1683 r.
3. Zawarcie przez Turcję pokoju w Karłowicach – 1699 r. – Polska odzyskała Podole i Bracławszczyznę
3. 5.Upadek Rzeczypospolitej
I. Konfederacja barska
1. Elekcja Stanisława Poniatowskiego na króla Polski – 1764 r.
2. Sprawa dysydentów – żądanie przywrócenia praw politycznych dysydentom
3. Wybuch i przebieg konfederacji barskiej (1768-1772 r.)
a. zawiązanie konfederacji w Barze na Podolu
– hasło obrony wiary i wolności szlacheckiej
– antycarski i antykrólewski charakter konfederacji
b. powołanie Generalności – naczelnego organu politycznego i wojskowego
c. ogłoszenie detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego
4. Nieudana próba uprowadzenia Stanisława Augusta Poniatowskiego – Kazimierz Pułaski
5. Pierwszy rozbiór Polski – 1772 r.
II. Reformy wojska polskiego w XVIII w.
1. Ustalenie przez Sejm Niemy (1717 r.) 18-sto tysięcznej armii stałej
2. Utworzenie Szkoły Rycerskiej – 1765 r.
3. Reformy wojskowe sejmu rozbiorowego (1773 r.)
a. przekształcenie chorągwi pancernych w brygady kawalerii narodowej
b. przekształcenie chorągwi lekkich kawalerii w pułki straży przedniej
c. rozbudowa wojsk inżynieryjnych
4. Uchwały Sejmu Wielkiego (1788-1792 r.)
a. uchwała o powiększeniu wojska do 100 tys. żołnierzy – 1791 r.
II. Konfederacja targowicka i wojna w obronie Konstytucji 3 maja
1. Uchwalenie Konstytucji 3 maja przez Sejm Wielki – 1791 r.
2. Zawiązanie przez przeciwników Konstytucji 3 maja konfederacji targowickiej – 1792 r.
3. Wojna polsko-rosyjska – 1792 r.
a. zwycięska bitwa pod Zieleńcami – Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko (ustanowienie Orderu Virtuti Militari)
c. klęska wojsk polskich księcia Ludwika Wirtemberskiego pod Mirem
d. przystąpienie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej
e. klęska obrońców Konstytucji 3 maja
4. Drugi rozbiór Polski – 1793 r.
III. Powstanie kościuszkowskie – 1774 r.
1. Bunt brygady kawalerii narodowej Antoniego Madalińskiego
2. Złożenie przez Tadeusza Kościuszkę w Krakwie przysięgi jako naczelnik powstania – 24 III 1794 r. – początek powstania kościuszkowskiego
3. Działania zbrojne
a. zwycięstwo wojsk Tadeusza Kościuszki pod Racławicami – udział kosynierów
b. porażka Tadeusza Kościuszki pod Szczekocinami – udział wojsk pruskich po stronie rosyjskiej
c. skuteczna obrona Warszawy
d. wyprawa dywizji gen. Jana Henryka Dąbrowskiego do Wielkopolski ogarniętej antypruskim powstaniem
e. klęska wojsk powstańczych pod Maciejowicami – ranny Tadeusz Kościuszko w rosyjskiej niewoli
f. zdobycie Warszawy przez wojska carskie
g. kapitulacja ostatnich oddziałów powstańczych – 16 listopada 1794 r.
4. Trzeci rozbiór Polski – 1795 r.
1605 r. – bitwa pod Kircholmem |
1610 r. – bitwa pod Kłuszynem |
1620 r. – bitwa pod Cecorą |
1627 r. – bitwa pod Oliwą |
1648 r. – wybuch powstania Chmielnickiego |
1655 r. – początek potopu szwedzkiego |
1655 r. – obrona Jasnej Góry |
1651 r. – bitwa pod Beresteczkiem |
1656 r. – bitwa pod Warszawą ze Szwedami |
1660 r. – zawarcie pokoju ze Szwedami w Oliwie |
1672 r. – zdobycie Kamieńca Podolskiego przez Turków |
1673 r. – zwycięstwo Sobieskiego pod Chocimiem |
1683 r. – odsiecz wiedeńska |
1683 r. – bitwa pod Parkanami |
1791 r. – uchwalenie Konstytucji 3 maja |
1792 r. – wojna z Rosją w obronie Konstytucji 3 maja |
1792 r. – bitwa pod Zieleńcami |
1794 r. – wybuch powstania kościuszkowskiego |
1794 r. – bitwa pod Racławicami |
1794 r. – bitwa pod Maciejowicami |
3. 6. Galeria postaci
Chodkiewicz Jan Karol
Chrystian IV
Czarniecki Stefan
Drake Francis
Elżbieta I
Ferdynand I
Filip II
Gustaw II Adolf
Henryk de Bourbon
Henryk de Guise
Jan II Kazimierz
Jan III Sobieski
Józef Poniatowski
Kalwin Jan
Karol V
Karol VIII
Katarzyn Medycejska
Koniecpolski Stanisław
Kościuszko Tadeusz
Ludwik XIII
Luter Marcin
Münzer Thomas
Pułaski Kazimierz
Richelieu Armand
Wallensteina Albrecht von
Władysław IV
Żółkiewski Stanisław
pojęcia:
abdykacja
konfederacja
kontrybucja
lisowczycy
pospolite ruszenie
protestantyzm
reformacja
rokosz
Wielka Armada
4. 1. Epoka napoleońska
1. Przemiany wojskowości pod wpływem rewolucji francuskiej
a. wybuch rewolucji francuskiej – 1789 r.
b. wprowadzenie poboru do wojska
c. stworzenie warunków do awansu ludziom z niższych warstw społecznych
d. zastąpienie taktyki linearnej taktyką kolumnowo-tyralierską
2. Początki kariery Napoleona Bonapartego (1769-1821 r.)
a. udział w oblężeniu Tulonu
b. udział w wojnach włoskich – z Austrią (1796-1797)
c. wyprawa do Egiptu – 1798 r.
– bitwa pod piramidami
– klęska floty francuskiej pod Abukirem
– przeniesienie działań do Palestyny i Syrii
– opuszczenie armii i powrót Napoleona do Francji
d. wznowienie walk francusko-austriackich w północnych Włoszech
– zwycięstwo Napoleona pod Marengo – 1800 r.
– utworzenie zależnej od Francji Republiki Włoskiej
3. Wojny napoleońskie
a. wojna z III koalicją (Anglia, Rosja, Austria i Szwecja)
– klęska floty francuskiej pod Trafalgarem (1805 r.) – flotą angielską dowodził Hortio Nelson
– zwycięstwo Napoleona pod Austerlitz (1805 r.)
b. wojna z IV koalicją (Prusy i Rosja)
– klęska wojsk pruskich pod Jeną i Auerstädt (1806 r.) i opanowanie Prus przez armię francuską
– bitwa pod Iławą Pruską – 1807 r.
– bitwa pod Frydlandem – 1807 r.
– zawarcie pokoju w Tylży (1807 r.) utworzenie Księstwa Warszawskiego
c. wojna z V koalicją
– wkroczenie korpusu austriackiego do Księstwa Warszawskiego – bitwa pod Raszynem (1809 r.)
– zwycięstwo Napoleona nad wojskami austriackimi pod Wagram (1809 r.)
d. wyprawa Wielkiej Armii na Moskwę (1812 r.)
– udział korpusu polskiego pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego
– odwrót armii rosyjskiej gen. Michaiła Kutuzowa
– bitwa pod Borodino (1812 r.)
– zajęcie bez walki Moskwy przez wojska Napoleona
– odwrót i zagłada Wielkiej Armii
4. Upadek Napoleona
a. bitwa pod Lipskiem – 1813 r. – tzw. „bitwa narodów”
– klęska Napoleona
– śmierć księcia Józefa Poniatowskiego
b. upadek Napoleona
– zajęcie Paryża przez wojska sprzymierzonych
– abdykacja Napoleona
– zesłanie Napoleona na wyspę Elbę
c. Sto dni Napoleona
– ucieczka Napoleona z Elby
– klęska Napoleona pod Waterloo
– zesłanie Napoleona na Wyspę Świętej Heleny
5. Wojskowość epoki napoleońskiej
a. piechota
– fizylierzy – tradycyjna piechota liniowa
– woltyżerzy – walczący w tyralierze strzelcy
– grenadierzy – najwyżsi żołnierze przeznaczeni do walki wręcz
b. jazda
– kirasjerzy – wyposażeni w kaski i kirysy (pancerze)
– dragoni – kawaleria z silnym uzbrojeniem strzeleckim
– huzarzy
– ułani
c. artyleria
– haubice
– moździerze
d. rozwój wojsk inżynieryjnych
4. 2. Czarna i biała legenda Napoleona
I. Polityka francuska wobec Hiszpanii
1. W pierwszym okresie wojen napoleońskich Hiszpania była sojusznikiem Francji
a. udział floty francusko-hiszpańskiej w bitwie pod Trafalgarem (1805 r.)
b. blokada kontynentalna
c. traktat w Fontainebleau – sojusz francusko-hiszpański przeciw Portugalii
2. Narzucenie zwierzchnictwa francuskiego Hiszpanii
– osadzenie na tronie hiszpańskim Józefa Bonapartego (brat Napoleona)
– wybuch powstania antyfrancuskiego w Hiszpanii
II. Księstwo Warszawskie
1. Utworzenie Księstwa Warszawskiego na mocy traktatu tylżyckiego (1807 r.)
a. zostało utworzone z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego
b. ustrój Księstwa Warszawskiego
– zależność polityczna od Francji
– konstytucja nadana przez Napoleona
– kodeks cywilny Napoleona
– księciem warszawskim został król Saksonii Fryderyk August
– armia podporządkowana marszałkowi Louisowi Davoutowi
2. Wojna polsko-austriacka (1809 r.)
a. wkroczenie wojsk austriackich do Księstwa
b. bitwa pod Raszynem – książę Józef Poniatowski (1809 r.)
c. wkroczenie wojsk polskich na ziemie zaboru austriackiego
d. włączenie do Księstwa Warszawskiego ziem trzeciego zaboru austriackiego
3. Udział korpusu polskiego w wyprawie na Rosję w 1812 r.
a. Księstwo Warszawskie wystawiło kontyngent wojska liczący 100 tys. żołnierzy pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego
b. klęska armii Napoleona oznaczała upadek Księstwa Warszawskiego
4. 3. Od kongresu wiedeńskiego do pax Britannica
I. Ład wiedeński w Europie
1. Zwołanie międzynarodowego kongresu do Wiednia; początek kongresu – 2 X 1814 r.
a. celem kongresu było uporządkowanie sytuacji politycznej w Europie po upadku Napoleona
b. zasady obowiązujące na kongresie:
– restauracji – przywrócenie dawnych dynastii
– legitymizmu – nienaruszalność władzy monarchów
– równowagi sił
2. Kluczowe decyzje kongresu wiedeńskiego – powstanie systemu wiedeński
a. podpisanie Aktu końcowego kongresu – 9 czerwca 1915 r.
– przywrócenie tronu francuskiego Burbonom i powrót Francji do granic z 1790 r.
– utworzenie Związku Niemieckiego pod przywództwem Austrii
b. Podział Księstwa Warszawskiego
– utworzenie Królestwa Polskiego w unii personalnej z Rosją
– z ziem zachodnich przyznanych Prusom utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie
– utworzenie Rzeczpospolitej Krakowskiej (Wolne Miasto Kraków)
3. Powstanie Świętego Przymierza
a. powstało z inicjatywy Rosji, Austrii i Prus
b. stopniowo do Świętego Przymierza przystąpiła większość państw europejskich (ale bez między innymi Wielkiej Brytanii, Państwa Kościelnego i Turcji)
c. cele
– państwa członkowskie zobowiązały się do wzajemnej pomocy w tłumieniu rewolucji
– Święte Przymierze miało stać na straży i ładu wersalskiego i absolutyzmu
4. Pax Britannica
a. koncepcja światowej i kolonialnej hegemonii Wielkiej Brytanii
b. celem było uzyskanie przez Imperium brytyjskie wpływu na losy świata
c. szczytowy okres dominacji brytyjskiej przypadł na czasy panowania królowej Wiktorii (1837-1901) – tzw. epoka wiktoriańska
II. Rewolucje w pierwszej połowie XIX wieku
1. Rewolucja lipcowa we Francji – 1830 r.
a. obalenie rzadów Karola X
b. objęcie tronu
2. Powstanie niepodległej Belgii – 1830 r.
a. wybuch powstania przeciw narzuconemu przez kongres wiedeński związkowi z Holandią – 25 VIII 1830 r.
b. ogłoszenie niepodległości
3. Wybuch powstania listopadowego w Królestwie Polskim 1830-1831 r.
a. przyczyny
– łamanie przez cara konstytucji Królestwa Polskiego
– dążenie Polaków do uniezależnienia się od Rosji
b. klęska powstania – likwidacja autonomii Królestwa Polskiego
4. Wybuch powstania krakowskiego – 1846 r.
– zakończyło się porażką
– likwidacja Rzeczpospolitej Krakowskiej
5. Ruchy rewolucyjne we Włoszech
a. zakończone porażką powstanie w Państwie Kościelnym – 1831 r.
b. działalność organizacji Młode Włochy (1831 r.) – Giuseppe Mazzini
6. Wiosna Ludów
a. Wiosna Ludów – seria zrywów rewolucyjnych i narodowych w Europie w latach 1848-1849
b. najważniejsze wydarzenia w Europie:
– obalenie monarchii we Francji i ustanowienie republiki – 1848 .
– dążenia do zjednoczenia Niemiec – utworzenie parlamentu frankfurckiego
c. wybuch powstania na Węgrzech
– dążenie do uniezależnienia się od Austrii
– powstanie zostało stłumione przy współudziale wojsk rosyjskich
d. wybuch powstania w Wielkim Księstwie Poznańskim – 1848 r.
7. W 1849 r. w większości państw przywrócono stary porządek
II. Wojna krymska
1. Geneza wojny
a. kryzys wewnętrzny i upadek międzynarodowego znaczenia Turcji „chory człowiek Europy”
d. ultimatum Mikołaja I do Turcji z żądaniem przyznania Rosji prawa do zapewnienia opieki nad miejscami świętymi w Palestynie
2. Przebieg wojny krymskiej (1853-1856 r.)
a. sukcesy rosyjskie
b. przystąpienie do wojny Francji i Anglii po stronie Turcji
– lądowanie wojsk angielskich na Półwyspie Krymskim
– oblężenie Sewastopola
– klęska załogi Sewastopola – IX 1855 r.
c. śmierć cara Mikołaja I i objęcie tronu przez Aleksandra II (ur. 1818, 1855-1881)
d. kongres paryski – 1856 r. – klęska Rosji
– gwarancja integralności Turcji
– autonomia dla Serbii, Mołdawii i Wołoszczyny
– zobowiązanie Turcji do zrównania praw chrześcijan i muzułmanów
– neutralność Morza Czarnego (zakaz utrzymywania floty)
– umiędzynarodowienie Dunaju
III. Wojny kolonialne
1. Kolonie i wpływy Wielkiej Brytanii
a. Indie
– działalność Kompanii Wschodnioindyjskiej
– powstanie Sipajów (1851-1858 r.)
b. dominia brytyjskie:
– Australia (1901 r.)
– Nowa Zelandia (1907 r.)
2. Chiny w polityce mocarstw
a. walka o wpływy w Chinach Anglii, Francji, Niemiec, Rosji, Stanów Zjednoczonych i Japonii
b. wojny opiumowe:
c. powstanie bokserów – 1899 r.
