Klasa I: Wczesne średniowiecze

WCZESNE ŚREDNIOWIECZE:

• 4. 1. CESARSTWO BIZANTYJSKIE
• 4. 2. NARODZINY ISLAMU
• 4. 3. EUROPA ZACHODNIA PO UPADKU CESARSTWA ZACHODNIEGO
• 4. 4. PAŃSTWO FRANKÓW ZA KAROLA WIELKIEGO
• 4. 5. EUROPA ZACHODNIA W CZASACH OTTONÓW
• 4. 6. FEUDALIZM
• 4. 7. SŁOWIANIE I ICH PIERWSZE PAŃSTWA
• 4. 8. CHRONOLOGIA WYDARZEŃ
• GALERIA POSTACI
• KATALOG NAZW
• SŁOWNICZEK POJĘĆ

W tym rozdziale poznajemy: Bizancjum i świat islamu, a także Europę wczesnego średniowiecza.

Dzięki zajęciom ich uczestnik bez kłopotu: 

• lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie i charakteryzuje jego osiągnięcia w zakresie kultury; 
• wyjaśnia genezę islamu i charakteryzuje główne zasady tej religii; 
• przedstawia główne kierunki ekspansji arabskiej; 
• opisuje charakterystyczne cechy kultury arabskiej i rozpoznaje jej najważniejsze osiągnięcia. 
• opisuje zasięg terytorialny, organizację władzy, gospodarkę i kulturę państwa Franków, ze szczególnym uwzględnieniem polityki Karola Wielkiego; 
• charakteryzuje ideę cesarstwa karolińskiego i porównuje ją z ideą cesarstwa Ottonów; 
• opisuje proces tworzenia się państw w Europie, z uwzględnieniem ich chrystianizacji.

4. 1. Imperium kontratakuje! Cesarstwo bizantyjskie

 

• (Setki kampanii) Podboje Belizariusza i Justyniana 3 min. klimatu z muzyką: https://youtu.be/FNLTpGMVB9g?t=123; 
• pełny film z listą podbojów i dramatów: https://youtu.be/FkqHF437LhM?t=274
• Wschodnie Imperium i stolica: (do 2 min: https://youtu.be/sBmHH6C-ifQ?t=26)

 

świetny pozcątek; https://www.youtube.com/watch?v=sOnFFfQwnb8&ab_channel=By%C5%82osobie...%28HelloMaestro%29

• Co poznajemy?
• • Cesarstwo bizantyjskie czasów Justyniana Wielkiego
• • Osiągnięcia Bizantyjczyków: kodyfikacja praw, architektura
• • Znaczenie Bizancjum dla zachowania osiągnięć cywilizacji antycznej
• • Rola Bizancjum dla rozwoju chrześcijaństw
• Polecam: https://epodreczniki.pl/a/bizancjum---greckie-cesarstwo-rzymian/DuBlMO7jE

'1. Bizancjum
a. powstało w wyniku podziału dawnego cesarstwa rzymskiego na część wschodnią i zachodnią
b. nazwa Bizancjum  pochodzi od nazwy miasta Byzantion, na miejscu którego został zbudowany Konstantynopol
2. Bizancjum pod rządami Justyniana I Wielkiego  (527-565)
a. odzyskał Afrykę Północną, część Hiszpanii i Italię
b. stłumił powstanie Nka (532 r.)

3. Ustrój polityczny Bizancjum
a. władza cesarza była wzorowana na monarchiach hellenistycznych
b. cezaropapizm
– cesarz był uznawany za pełnomocnika Boga na ziemi
– miał decydujący głos w sprawach wiary i organizacji Kościoła
c. reorganizacja wojska – służba wojskowa w zamian za nadania ziemi

3. Kultura bizantyjska
a. Bizantyjczycy pielęgnowali dorobek kultury antycznej
b. kodyfikacja prawa rzymskiego, przeprowadzona na polecenie Justyniana I Wielkiego  – tzw. Kodeksu Justyniana  (Corpus Juris Civilis) – 534 r. 

c. w literaturze i administracji greka zastąpiła łacinę
– hipodrom - tor do wyścigów rydwanów

d. architektura
– największym arcydziełem architektury była Hagia Sophia  (kościół Mądrość Boża)
e. malarstwo
– ikony – wykonane na desce obrazy przedstawiające Trójcę Świętą
– mozaiki
3. Spór o ikony
a. ikonoklaści (obrazoburcy)
b. ikonodulowie

4. Upadek Konstantynopola
a. cesarstwo bizantyńskie istniało ponad tysiąc lat
b. jego terytorium było najeżdżane przez sąsiadów
– Słowian
– Arabów
– Turków
c. najpierw straciło swoje ziemie w Afryce i Azji
d. w pierwszej połowie XV w. większość Półwyspu Bałkańskiego była w posiadaniu Turków
e. Konstantynopol został zdobyty przez Turków w 1453 r.'

Co umiem? Uczestnik zajęć... 1) lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie i charakteryzuje jego osiągnięcia w zakresie kultury.

4. 3. Narodziny i podboje islamu

• Co poznajemy?
• • Okoliczności powstania islamu
• • Zasady islamu i przyczyny jego popularności
• • Podboje islamu i powstanie kalifatu
• • Powstanie podziałów w islamie
• • Osiągnięcia cywilizacyjne Arabów
• 
  

Happy new year, may be 2024, 1445, 1402, 4721, 5784 or any other to y'all!

'1. Półwysep Arabski w czasach Mahometa
a. Półwysep Arabski zamieszkany był przez  Beduinów
– byli koczownikami zajmującymi się głównie hodowlą i handlem
– Beduini wyznawali politeizm
b. Półwysep Arabski przecinały ważne szlaki handlowe
– rozwój handlu dalekosiężnego
– rozwój miast handlowych – najważniejsze to  Mekka i Medyna
2. Działalność Mahometa (570/571-632 r.)
a. Mahomet był kupcem z Mekki, który doświadczył religijnego objawienia
b. Mahomet jako Prorok
– nakazywał poddanie się woli jedynego Boga, czyli przyjęcie islamu
– nakazywał wiarę w jedynego boga Allaha
c. hidżra ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny – 622 r. – data uznawana za początek ery muzułmańskiej
d. triumfalny powrót Mahometa do Mekki – 630 r.
e. po opanowaniu całej Arabii Mahomet zaprowadził rządy teokratyczne
3.  Islam
a. islam – religią monoteistyczną i uniwersalną
b. święte księgi islamu
– Koran
– Sunna
c. szariat – prawo muzułmańskie zawarte w Koranie
d. Pięć filarów islamu:
– wyznanie wiary w jednego Boga – Allaha
– odmawiana pięć razy dziennie modlitwa
– jałmużna
– zachowywanie postu
– odbycie przynajmniej raz w życiu pielgrzymki do Mekki
4. Powstanie imperium muzułmańskiego
a. po bezpotomnej śmierci Mahometa w 632 r. władzę przejęli kalifowie (następcy proroka)
b. podboje arabskie
– podboje były prowadzone pod hasłem dżihadu –  świętej wojny
– podbój należących do Bizancjum Syrii, Palestyny, Egiptu
– podbój państwa perskiego
– podbój Afryki Północnej
– podbój Półwyspu Iberyjskiego – VIII w. – Andaluzja
– nieudana próba zdobycia Konstantynopola w 717 r.
c. imperium arabskie
– Arabowie przejmowali system administracyjny i podatkowy podbitych ludów
– prowadzili tolerancyjną politykę wobec ludności podbitej
–  niemuzułmańska ludność podbita zobowiązana do płacenia specjalnej daniny – haraczu
– łagodna polityka powodowała, że ludność podbita ulegała dobrowolnej  arabizacji i islamizacji 

5. Kryzys kalifatu
a. stopniowe uniezależnianie się emirów
b. podział islamu na dwa odłamy
– szyici
– sunnici

 6. Cywilizacja islamu

a. Arabowie przejmowali i rozwijali dorobek cywilizacyjny podbitych ludów
–  kopiowanie i tłumaczenie dzieł starożytnych myślicieli
– utworzenie tzw. „Domu Mądrości”  Bagdadzie
b. duże osiągnięcia w:
– astronomii
– medycynie
– geografii
– filozofii
– matematyki  – liczby arabskie (przejęte od Hindusów)
e. rozwój sztuki
– rozwój sztuki ornamentu – tzw. arabeski
– budowa meczetów (domy modlitwy)
– minarety
d. rozwój miast
– Damaszek – produkcja wzorzystych tkanin (Adamaszek!) i stali damasceńskiej
– Bagdad – produkcja papieru, szkła i jedwabiu
– powstanie rozległego imperium sprzyjało rozwojowi handlu dalekosiężnego'

Co umiem? Uczestnik zajęć... 

• wyjaśnia genezę islamu i charakteryzuje główne zasady tej religii; 
• przedstawia główne kierunki ekspansji arabskiej; 
• opisuje charakterystyczne cechy kultury arabskiej i rozpoznaje jej najważniejsze osiągnięcia.

https://www.pewresearch.org/religion/2017/11/29/europes-growing-muslim-population/

https://www.pewresearch.org/religion/2017/11/29/europes-growing-muslim-population/

https://www.pewresearch.org/religion/2011/01/27/future-of-the-global-muslim-population-regional-europe/

4. 3. Nowa Europa na gruzach Rzymu... czyli długobrodzi barbarzyńcy podbijają świat, a wraz z nimi m.in. trole, elfy i Robert Pattinson...

 

 
Trole, elfy ilustrujące dramat Henrika Ibsena "Peer Gynt" z 1876 roku, do którego powstał m.in. utwór "W grocie Króla Gór" Edvarda Griega, zob.: https://youtu.be/oUL4qtQIEQY?t=33 ; Wagner: Ride of the Valkyries: https://youtu.be/xeRwBiu4wfQ?t=7

 

Obrazy sprzed wieku (od lewej): 

a) Elfy, Arthur Rackham (ENG 1908) - Ilustracja do Snu nocy letniej Szekspira; 

b) Trole, John Bauer (SE, 1915); "Look at my sons! You won't find more beautiful trolls"

I. Elfy i trole, to postacie z jakiego folkloru? Jak opanowały świat? 

Podpowiedź: Anglia, Francja, Burgundia, Lombardia? Co je łączy, oczywiśćie poza elfami i trolami? :) ...) ?

 

Po lewej: Co łączy As Milan, Inter Mediolan i Juventus Turyn? po prawej życie króla Burgundii zagrożone!

• III. Barbarzyńcy we Włoszech i we Francji: 
• 
  
• a) Co może znaczyć nazwa "Longobardowie" (Long beard - czy coś wam to mówi?) Co łączy Turyn, Mediolan i Brescia? 
• 
  
• Odpowiedź: Andrea Pirlo i Lombardia!
• 
  
• 
  
• III. Barbarzyńcy we Francji; Burgundia: Czy ktoś rozpoznaje tego pana po lewej? Czyżby to debiut ekranowy 14-latka, który kilka lat później podbije serca dziewcząt na całym świecie? Co to za dramat ()?

https://youtu.be/Wqk656w1oCA?t=6

Odpowiedzi: 

 (i co z tym ma wspólnego - na zdjęciu)? 

Władca Pierścieni skrzyzowany z grą o Tron - w wersji spisanej tysiąc lat temu. Giselher - król Burgundii (zm. przed 436 rokiem), jedna z postaci "Pierścienia Niebelungów", miniserialu z 2004 roku, opartego na legendarnym średniowiecznym eposie (Pieśni o Nibelungach). Po prawej adaptacja sprzed pół wieku.

Longobardzi, Burgundowie i Alemanni, czyli wojny i zniczczenie - hobby barbarzyńców (sek: 0:15-1:45) https://youtu.be/IhjkxMd1ADU?t=14

Co poznajemy?
• Państwa barbarzyńskie na gruzach Imperium Rzymskiego
• Chrystianizację plemion barbarzyńskich
• Wzrost znaczenia Franków i powstrzymanie ekspansji islamu w Europie
• Początki państwa kościelnego

Barbaryzacja Europy (4:30-11:30, dalej Bizancjum): https://youtu.be/32a6sAvi2j8?t=244

'1. Pierwsze państwa barbarzyńskie
a. państwo Wandalów w północnej Afryce
b. Wizygoci utworzyli własne państwo w Hiszpanii
c. Ostrogoci opanowali północną Italię
d. w Galii osiedlili się Frankowie
e. północną Italię opanowali Longobardowie 

2. Frankowie za panowania dynastii Merowingów
a. działalność Chlodwiga I z dynastii Merowingów (ok. 466-511)
– zjednoczył wszystkie plemiona frankijskie
–  przyjął chrześcijaństwo w obrządku katolickim – 496 r. 
b. organizacja państwa Franków
c. państwo Franków było  monarchią patrymonialną
–  na czele państwa stał król – z dynastii Merowingów
– król traktował państwo jako własność prywatną podlegającą podziałom spadkowym
– w państwie ważną rolę odgrywał dwór składający się z najwyższych dostojników świeckich i kościelnych

3. Kryzys monarchii Merowingów i początki rządów Karolingów
a. rozpad państwa Merowingów – podziały dynastyczne i krwawe wojny domowe
b. upadek władzy królewskiej i wzrost znaczenia urzędników nazywanych majordomami

c. rządy Karola Młota z rodu Karolingów (686-741 r.)

– zreorganizował armię

– odparł najazd muzułmański – bitwa pod Poitiers – 732 r.

d. panowanie Pepina Krótkiego (ok. 751-768) – syn Karola Młota

– detronizacja ostatniego króla z dynastii Merowingów i objęcie tronu przez Pepina Krótkiego – początek dynastii Karolingów – 751 r.

– utworzenie Państwa Kościelnego – przekazanie przez Chlodwiga papiestwu ziem odzyskanych od Bizancjum w środkowej Italii

Co umiem? Uczestnik zajęć...

• opisuje zasięg terytorialny, organizację władzy, gospodarkę i kulturę państwa Franków [...]; 
• opisuje proces tworzenia się państw w Europie, z uwzględnieniem ich chrystianizacji.

Ciekawostki:

• Elfy, trole...
• "W grocie Króla Gór" jeden z utworów Edvarda Griega napisany jako muzyka wybranych scen dramatu "Peer Gynt" (czyt. Per Gynt) – dramatu napisanego wierszem przez Henrika Ibsena w 1876 roku (premiera: Christiania= Oslo). Utwór zawiera przesłanie filozoficzne wynikające z krytyki postaw Norwegów – zapatrzenia w samych siebie i duchowej bezpłciowości; widoczne są wpływy utworów folklorystycznych: występują w nim liczne stworzena mityczne : trole, elfy, etc..
• Marcin Luter wierzył, że jego matka została dotknięta przez działania elfów (wykonujących rozkazy czarownic):
• "in later medieval prayers, Elves appear as a threatening, even demonic, force. (...) in the early modern period, elves are described in north Germany doing the evil bidding of witches; Martin Luther believed his mother to have been afflicted in this way". / "Margarethe Luther (right), believed by her son Martin to have been afflicted by elbe ("elves")" https://en.wikipedia.org/wiki/Elf
• Longobardowie
• Od Longobardów pochodzi nazwa Lombardii – krainy historycznej w Północnych Włoszech, której stolicą jest Mediolan.
• Język longobardzki miał istotny wpływ na powstanie dialektów północnowłoskich, od niego też zapewne pochodzą istniejące w języku włoskim germanizmy. 
• Liczebność Longobardów ocenia się na 130–200 tys., z czego 10–20 tys. osiedliło się w południowej części Półwyspu Apenińskiego. W tym samym czasie liczebność rodzimej ludności Italii, zdziesiątkowanej ciągłymi wojnami, szacowana jest na 5–6 milionów
• 
  
• Lombardia – kraina historyczna i region administracyjny w północnych Włoszech, między Szwajcarią na północy a rzeką Pad (na południu). 
• Jej nazwa pochodzi od germańskiego plemienia Longobardów, którzy w VI wieku podbili północne Włochy i założyli swoje królestwo ze stolicą w mieście Pawia. 
• Początkowo słowo „Lombardia” oznaczało wszystkie części Italii pod panowaniem Longobardów , następnie znaczenie słowa zostało zawężone do obszarów na północy (m.in. późniejszy Piemont z Turynem), a następnie wokół Pawii. 
• Współcześnie stolicą regionu jest Mediolan, ine miasta to m.in. Brescia i Bergamo.
• Lombardia - jest jednym z najbogatszych regionów Europy i świata. Dochód na głowę mieszkańca wynosi w Lombardii 142% średniej unijnej. Lombardia wytwarza jedną czwartą PKB Włoch, chociaż mieszka tam około jedna szósta ludności kraju.
• 
  
• Pieśń o Nibelungach  
• średniowieczny germański epos bohaterski, napisany w ok. 1200 roku przez nieznanego autora (wg tradycyji miał to być rycerz z rodu Kürenbergów). Utwór opierał się na starych sagach i opowieściach.
• Na podstawie utworu Richard Wagner skomponował w latach 1854–1876 tetralogię Pierścień Nibelunga, którego drugą część Valkiria
• Ponieważ utwór ukazuje silny i wojowniczy naród niemiecki, na przełomie XIX i XX wieku, gdy Niemcy starali się zdobyć panowanie w Europie, wielokrotnie odwoływano się do niego.
• Nibelungowie (także Niflungowie) to:
• „mieszkańcy krainy mgieł” (Etymologię słowa Nibelungowie wiąże się ze słowem Nebel - staroniem. Nebul, oznaczającego „mgłę”), co należy łączyć z Niflheimem, czyli nazwą krainy zmarłych w mitologii skandynawskiej.
• ród karłów (których skarb zagarnął Zygfryd), 
• później także Burgundowie - posiadacze tego złota.
• Historycznym podłożem eposu jest:
• wędrówka ludów z IV i V wieku, 
• podbój Burgundii w 436 r. przez Hunów pod wodzą Attyli, który występuje w nim pod imieniem Etzel (lub Ecel)
• rywalizacja o władzę dwóch frankijskich królowych z dynastii Merowingów: Brunhildy (zm. 613) i Fredegundy (zm. 597). 
• Innymi postaciami historycznymi są Dytryk z Bernu (tj. Werony), a w rzeczywistości król Ostrogotów – Teodoryk Wielki z rodu Amalów, król Burgundów Gunter – historyczny Gundachar (Gundichar) etc.
• RING OF THE NIBELUNGS (2004) 
• miniserial z udziałem m.in.: 
• Robert Pattinson (Giselher - król Burgundii, brat królów Gunthera i Gundomara), 
• Kristanna Loken (Brunnhilda), Benno Fürmann (Eric/Siegfried), Julian Sands (Hagen)... 
• trailer https://youtu.be/DyUH_RwasJM
• Wersja romantyczna - niestety bez Pattisona :( : https://youtu.be/sgxM646O2DQ
• The Ring of the Nibelung - Wagner (Long Trailer) - MET New York Metropolitan Opera Orchestra https://youtu.be/QKsroORVBBQ?t=83
• Apocalypse Now (1979) - 'Ride of the Valkyries' scene: https://youtu.be/nZ_zNUmr8fM
• https://youtu.be/49SSyXI-49g
• O co chodzi: Pierscień Nibelunga w 10 minut  https://youtu.be/49SSyXI-49g

Czy kogoś to bawi?

4. 4. Król=Karol, Wielki*7?
czyli: Imperium Franków Karola Wielkiego

Co poznajemy?
• Podboje Karola Wielkiego
• Renesans karoliński i osiągnięcia kulturalne Franków
• Dziedzictwo Imperium Rzymskiego w kulturze Franków
• Rozwój prawa i administracji państwowej za rządów Karola Wielkiego

1. Panowanie Karola I Wielkiego (768-814 r.)
a. podboje Karola I Wielkiego – pokonał Sasów, Bawarów, Longobardów, Awarów, skutecznie walczył z Arabami 
b. reforma administracyjna
– ujednolicił i scentralizował administrację
– podzielił państwo na hrabstwa i marchie i ich zarząd przekazał w ręce hrabiów i margrabiów
– nadzór nad administracją powierzył urzędnikom nazywanym missi dominici
c. przeprowadził reformę monetarną – wprowadził jednolity system monetarny – denary
d. udoskonalił system prawny – nakazał wydawanie kapitularzy – zbiory przepisów prawnych 

2. Koronacja Karola I Wielkiego na cesarza – 25 XII 800 r.
3. Oświata i kultura „renesansu karolińskiego”
a. Karol Wielki przeprowadził reformę edukacji 
– nakazał tworzenie szkół przy biskupstwach i klasztorach
– w szkołach wprowadzono program tzw. siedmiu sztuk wyzwolonych
– działalność Alkuina
b. reforma pisma – wprowadzenie  minuskuły karolińskiej

c. budownictwo karolińskie - pałac w Akwizgranie'

Co umiem? Uczestnik zajęć... 
1) opisuje zasięg terytorialny, organizację władzy, gospodarkę i kulturę państwa Franków, ze szczególnym uwzględnieniem polityki Karola Wielkiego; 
2) charakteryzuje ideę cesarstwa karolińskiego i porównuje ją z ideą cesarstwa Ottonów; 
3) opisuje proces tworzenia się państw w Europie, z uwzględnieniem ich chrystianizacji.

4. 5. Europa Zachodnia w czasach Ottonów

• Co poznajemy?
• • Znaczenie traktatu z Verdun dla przyszłego podziału Europy Zachodniej
• • Kształtowanie się Francji i Niemiec
• • Najazdy Normanów
• • Powstanie Królestwa Anglii
• • Próby stworzenia europejskiej monarchii uniwersalistycznej przez Ottona III
• • Najazdy Węgrów
• • Pierwsze państwa słowiańskie

 

Jak zmieniała się Europa od  732 do X w.: https://youtu.be/UY9P0QSxlnI?t=331

polecam pierwsze 3-min: https://youtu.be/MLJyFzdQfK8?t=1

'1. Rozpad cesarstwa karolińskiego
a. osłabienie władzy cesarskiej za panowania Ludwika Pobożnego (814-840 r.)
b. traktat w Verdun – 843 r. – podział terytorium cesarstwa między synów Ludwika Pobożnego:
– Lotar – otrzymał Włochy i pas ziemi od Alp do Morza Północnego oraz tytuł cesarski
– Karol Łysy – tereny późniejszej Francji
– Ludwik Niemiec – tereny późniejszych Niemiec
2. Panowanie Ottona I
a. sukcesy militarne:
– zwycięstwo na Węgrami w bitwie nad rzeką Lech – 955 r.
– podporządkował Czechy
– dokonał podboju Słowian połabskich
b. koronacja Ottona I na cesarza – 962 r.
3. panowanie Ottona II
a. na cesarza został koronowany za życia Ottona I
b. ożenił się z księżniczką bizantyjską Teofano
c. niepowodzenia pod koniec panowania
– klęska w wojnie z Arabami na południu Italii
– wybuch powstania Słowian połabskich
4. Panowanie Ottona III
a. w pierwszych latach regencję sprawowała Teofano
b. plany budowy monarchii uniwersalnej
c. pielgrzymka do Gniezna – 1000 r.
5. Henryk II zrezygnował z koncepcji Ottona III i planował ekspansję terytorialną państwa niemieckiego'

"Po traktacie z Verdun w Niemczech władza Karolingów słabła, państwo rozdrabniało się na niezależne księstwa zarządzane przez możnowładców. Dynastia Karolingów zakończyła się w Niemczech z początkiem X w. Od tej pory króla wybierało na drodze elekcji grono elektorów (książęta) a państwo wschodniofrankijskie nazwano Niemcami.
W 919 r. na króla wybrano Henryka I Ptasznika. Po nim zaś koronowano w Akwizgranie jego syna – Ottona I. Otto I uważał się za zwierzchnika papieża, który stał się zależny od władców niemieckich – był to tzw. cezaropapizm. Od czasu rządów Ottona I cesarstwo rzymskie praktycznie utożsamiano z państwem niemieckim (u schyłku średniowiecza Niemcy nazywano Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego). Z końcem X w. tytuł królewski przypadł Ottonowi III. Po nim zaś królem został Henryk II.
Ważne postaci:
Henryk I (rządy: 919-936) – z Ludolfingów; pierwszy król Niemiec, ojciec Otto I
Otto I (rządy: 936-973) – król Niemiec, pokonał Węgrów. Koronowany na cesarza – odnowił tym samym Cesarstwo. Podbił niektóre plemiona słowiańskie i część Włoch.
Otto III (rządy: 983-1002) – został królem w wieku 3 lat, koronowany na cesarza w 996 r. Wykształcony władca, pragnął odrodzenia uniwersalistycznego cesarstwa rzymskiego (Włochy, Francja, Niemcy, ziemie Słowian) i pokoju rozumianego jako zwierzchnictwo Niemiec nad całym światem chrześcijańskim. Utrzymywał pokojowe stosunki z Bolesławem Chrobrym. W 1000 r. wyruszył na pielgrzymkę do grobu św. Wojciecha a następnie Karola Wielkiego. Zmarł w 1002 r.
Henryk II (rządy: 1002-1024) – król Niemiec, koronowany na cesarza w 1014 r. Nie kontynuował uniwersalistycznych idei Ottona III – koncentrował się na sprawach Niemiec i rozszerzeniu ziem o tereny Słowian (było to zarzewiem konfliktu z Bolesławem Chrobrym).
Ważne daty:
955 r. – Niemcy pokonały ostatecznie Węgrów kończąc ich podboje
962 r. – koronacja Ottona I na cesarza rzymskiego przez papieża
Ważne pojęcia:
cezaropapizm – zwierzchnictwo władzy świeckiej cesarza nad władzą kościelną"
 
Co umiem? Uczestnik zajęć... 
2) charakteryzuje ideę cesarstwa karolińskiego i porównuje ją z ideą cesarstwa Ottonów; 
3) opisuje proces tworzenia się państw w Europie, z uwzględnieniem ich chrystianizacji.

Barbarzyńcy w Europie: 

Wikingowie - postrach IX wieku

793 – symboliczny początek epoki wikingów. złupienie klasztoru angielskiego na wyspie Lindisfarne.

845 - splądrowali Paryż (ponadto m.in.: Sewillę i  Lizbonę). Pod paryż wracali wielokrotnie oblegając go i żądając okupu, który im wypłacano; tak było m.in. w 885 roku.

Czytaj więcej: https://histmag.org/Wikingowie-i-poczatki-ich-wypraw-w-VIII-IX-w.-prawda-i-mity-8767

Wikingom nie powiodło się złupienie klasztoru Saint German des Press, podówczas najpewniej najbogatszego klasztoru w Europie Zachodniej (skarby zdąrzono ukryć), natomiast w samym Paryżu zdobyli niemalże trzy tony złota i srebra, z którym powrócili na dwór króla Danii Eryka.

860 - pierwsza wyprwa Waregów Ruryka na Konstantynopol, zakończona spustoszeniem jego przedmieść;

907 - Oleg ks. Rusi (następca Ruryka, założyciela dynastii) wypraia się na Konstantynopol;

1066 – symboliczny koniec epoki wikingów. W bitwie o panowanie w Anglii (bitwie pod Stamford Bridge) zginął król Norwegii Harald III Hardraada (tj. Srogi, Nieobliczalny), zwany „ostatnim wikingiem”. Który wcześniej zasłynął m.in. jako najemnik, łupieżca Polski i dowódca gwardii Waregów Cesarza Bizantyjskich). Poległ z ręki Anglosasów Harolda, który w tym samym roku uległ pod Hastings Wilhelmowi Zdobywcy. Co nie udało się Normanom z Norwegii udało się więc Normanom z Normandii :) 

Arabowie - trzy stulecia strachu Europy ( i nie tylko)

674–678 - trwające 4 lata oblężenie Konstantynopola przez Arabów, zakończone ich spektakularną porażką. Świat zachodni uratowany m.in. dzięki zastosowaniu ognia greckiego. Równocześnie Arabowie powstrzymani w górach Kaukazu przez Chazarów;

732 - Arabowie powstrzymani pod Poitiers przez Karola Młota. 

751 - Arabowie zwyciężają chińczyków i opanowują Azję Środkową. Bitwa pod Talas (okolice Syr-darii) pomiędzy kalifatem Abbasydów i chinami pod rządami dynastii Tang. Jeńcy chińscy przynoszą do europy umiejętność wytwarania papieru.

846 - Rzym zdobyty. Arabska armia, licząca 11 tysięcy żołnierzy, wspierana przez 73 okręty splondorwała Rzym
W 902 roku - padła ostatnia bizantyjska twierdza na Sycylii.
Genua i Piza kilkukrotnie padła ofiarą najazdów, (np. 1004 i 1012 roku).
1015 - hiszpańscy Arabowie z Denii i Balearów zajęli Sardynię, skąd wyprawili się na wybrzeża genueńskie i pizańskie. Dzięki licznym bazom morskim Saraceni z łatwością kontrolowali żeglugę w zachodniej części morza Śródziemnego. Prowadzili również działalność piracką napadając na statki kupieckie.

X: Węgrzy... Rabusie ze wschodu

881 - Węgrzy i Kabarowie najechali Franków Wschodnich (okolice Wiednia)

896 – Madziarzy (z dynastią Arpadów) pojawili się w dorzeczu środkowego Dunaju i Cisy

926 r. - spustoszyli Szwabię i Alzację, prowadzili kampanię w dzisiejszym Luksemburgu i dotarli aż do Oceanu Atlantyckiego. 

W 927 roku Piotr, brat papieża Jana X, wezwał Madziarów do rządzenia Włochami. Weszli do Rzymu i nałożyli duże daniny na Toskanię i Tarento.  

955 – bitwa nad rzeką Lech i wielka klęska Węgrów z rąk Ottona I

997–1038 – rządy Stefana I Świętego (koronacja 1001)

"Węgrzy pojawili się w Europie niespodzianie i wywołali powszechną grozę. W 862 roku pierwszy raz przekroczyli Karpaty i przez następne 100 lat terroryzowali Europę swymi łupieżczymi wyprawami. „De sagittis Hungarorum libera nos Domine” („Od strzał Węgrów wybaw nas, Panie”) – nieustannie powtarzano w europejskich świątyniach. Między 899 a 970 rokiem naliczono niemal 50 znaczniejszych..."

• https://pl.qaz.wiki/wiki/Hungarian_invasions_of_Europe
• http://wioskawikingow.pl/pl,wikingowie-ragnar-lodbrok-i-rodzina-jako-postacie-historyczne,45,122,122.html

 

Najazdy Węgrów i wikingów na Europę

• Czy wikingowie skolonizowali Amerykę? Tak!
• Audycja z udz. prof. Żaka: https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/2380046,Leif-Eriksson-Wiking-ktory-wyprzedzil-Kolumba
• https://dorzeczy.pl/historia/74316/Wikingowie-w-Ameryce.html
• https://wydarzenia.interia.pl/nauka/news-wikingowie-pierwsi-w-ameryce,nId,782104
• https://twojahistoria.pl/2019/07/16/czy-wikingowie-podczas-eksploracji-ameryki-polnocnej-byli-na-haju-zdaniem-badaczy-mogli-palic-marihuane/
• opłynęłi i wybudowali 2 osady w Nowej Funlandii zamieszkałe jeszcze w 110 roku! w tym  L'Anse aux Meadows
• https://portalstoczniowy.pl/wiadomosci/dlaczego-wikingowie-nie-skolonizowali-ameryki/
• "W X wieku Wikingowie, którzy zasiedlili Islandię zaczęli zapuszczać się dalej na północ szukając nowych lądów. Około 982 roku Eryk Rudy skazany na banicję z Islandii uciekł na morze. Płynąc na północny zachód dotarł do Grenlandii, zbadał fragment wybrzeża i wytypował miejsca nadające się do osadnictwa. Około 986 roku wrócił na Islandię, gdzie zwerbował chętnych do przeniesienia się na odkryty przez siebie ląd. Panował tam znacznie łagodniejszy klimat niż obecnie. Z Erykiem osiedliło się na Grenlandii około 700-900 osób. "Kilka lat później jeden z przyjaciół Eryka - Bjarni Herjulfsson płynąc na Grenlandię zboczył zbyt daleko na zachód i zobaczył jakiś ląd. Syn Eryka Rudego - Leif Eriksson w 1000 roku dotarł do nieznanej ziemi na południowy zachód od Grenlandii - Labradoru i Nowej Funlandii. Przypuszcza się, że mógł on dopłynąć znacznie dalej na południe - nawet w okolice Bostonu i Nowego Jorku" - mówi profesor Przemysław Urbańczyk z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
• Wikingowie docierali do Ameryki - mówi profesor Urbańczyk - ale były to sporadyczne kontakty, bez żadnych konsekwencji i rychło zapomniane. Zapuszczali się tam żeglarze z osad na Grenlandii, które liczyły niecałe 4 tysiące ludzi i były zależne od dostaw z Europy. Było to zbyt ubogie zaplecze aby mogło umożliwić trwałą kolonizację Ameryki. Pozbawieni wsparcia nie mogli stworzyć stałego osadnictwa. Nie przekazali wówczas Europie żadnych informacji o nowym lądzie. O osadach Wikingów na Grenlandii, które wymarły w XIV-XV wieku zapomniano w Europie, a ich ślady zaczęto ponownie odkrywać w końcu XVIII wieku. Profesor Urbańczyk zaprezentował na kongresie wyniki swoich w północnej Skandynawii i na Islandii, gdzie znalazł typowo słowiańskie domy, znane z ziem polskich. Stwierdził on, że w wyprawach Wikingów na Islandię, a być może na Grenlandię i do Ameryki uczestniczyli także Germanie, Celtowie i Słowianie. https://www.rmf24.pl/nauka/news-wikingowie-w-ameryce,nId,116252
• "W L’Anse aux Meadow na Nowej Funlandii (dzisiejsza Kanada), przeprowadzone tam prace wykopaliskowe potwierdziły istnienie osadnictwa Wikingów w XI wieku. Zachowane w Europie dokumenty pisane, też o tym mówią. Najwcześniejszy z nich to ‘Historia Arcybiskupstwa w Hamburgu’ spisana przez Adama z Bremy. W swoim dziele opisuje on, takie północne kraje jak Dania, Szwecja, Wyspy Orkady, Islandia, Grenlandia a także … Winlandia:„wyspa, którą wielu odkryło w tej części oceanu, nazywa się Winlandia, ponieważ winogrona rosną tam dziko i dają doskonałe wino”.
• Adam z Bremy, wbrew temu, co się powszechnie uważa na temat Średniowiecza, (że to był okres ciemnoty i zacofania) był uczonym człowiekiem. Znał dzieła zarówno starożytnych jak i wczesnochrześcijańskich filozofów. Wiedział też o tym, że Ziemia jest kulą. Piastował stanowisko kanonika w Bremie (północne Niemcy), ale pochodził z południowych Niemiec. Jego pochodzenie jest o tyle istotne, że w jakiś sposób wyjaśnia nieporozumienie (o czym za chwilę) związane z ową nazwą Winlandia.
• Otóż Winlandia to był ląd znajdujący się na zachód od Grenlandii. Czyli dzisiejsza Ameryka Północna, którą tak nazywali Wikingowie. Adam z Bremy swoją Historię spisywał w 1075 roku, czyli zaledwie kilkadziesiąt lat po tym jak Wikingowie tam dotarli. Wiedza o podróżach Wikingów do Winlandii (czyli Ameryki), była mu znana, prawdopodobnie od pierwszego biskupa Islandii Isleifa (1005 – 1080), który jako młody człowiek studiował teologię w Westfalii i był tam został wyświęcony na księdza. I o którym Adam w swoim dziele wspomina dwukrotnie.
• Helge Ingstad w swojej książce ‘The Viking Discovery of America’ podaje takie oto wyjaśnienie tego nieporozumienia. Otóż w języku staronorweskim, słowo ‘vin’ oznacza pastwiska albo łąki a nie wino (wino to vijn). Dzisiaj w Norwegii jest wiele miejsc, które w swojej nazwie mają ‘vin’ (Bjorvin, Granvin, Vinnan). I nazwa Winlandia, której używali Wikingowie oznaczała właśnie kraj łąk i pastwisk. A nie winogron jak to błędnie to przetłumaczył na łacinę, w swoim dziele Adam z Bremy. O czym już wspominałem, kanonik Adam pochodził z południowych Niemiec. A tam winogrona rosną. I dla kanonika, żyjącego w zimnym północnym kraju, winogrona i wino były niewątpliwie bardziej znaczące niż łąki i pastwiska. I pewnie, dlatego słowo ‘vin’ skojarzył z winogronami a nie z łąkami i pastwiskami, która to nazwa w języku Wikingów była mu obca. A szczegóły o winogronach, z których Wikingowie jakoby wyrabiali tam doskonałe wina, dodał już od siebie, aby swoją opowieść o Winlandii uwiarygodnić. Niestety skutek był odwrotny".
• Kolumb był Polakiem? https://www.polskieradio.pl/10/491/Artykul/601113,Krzysztof-Kolumb-byl-Polakiem
• https://www.expeditions.com/globalassets/der-images/ex/ex71716/ex091217-a.jpg?w=964
• https://www.cruisemapper.com/images/ports/665-d2b02f1c159f.jpg
• https://i.pinimg.com/originals/48/4d/d8/484dd80a62119ab072027f1a7042057a.jpg
• Kalednarium: https://www.greelane.com/pl/nauka-tech-math/nauki-spo%C5%82eczne/viking-timeline-important-events-173142/
• http://wioskawikingow.pl/pl,slawni-wikingowie,45,142,142.html

https://www.expeditions.com/globalassets/der-images/ex/ex71716/ex091217-a.jpg?w=964

https://www.youtube.com/watch?v=aal_E4G-87U&ab_channel=Polimaty

 

https://www.youtube.com/watch?v=Zk-2DEN45T0&ab_channel=BlinkFilmProduction

https://youtu.be/xpXg-Uthp2Q

Ciekawostka

"Rollo Kulawy (...) był pierwszym księciem Normandii. (...)

Zgodnie ze źródłami normańskimi Rolf miał zostać wygnany ze Szwecji w roku 875. Początkowo brał udział w napadach na Anglię, potem także na ziemie Franków. Uczestniczył w oblężeniu Paryża, przy czym był tylko jednym z pomniejszych wodzów. Opanował ziemie u ujścia Sekwany, które stały się zaczątkiem przyszłej Normandii, po czym kontynuował najazdy wzdłuż rzeki.

Toczył wojny z królem Francji Karolem III Prostakiem oraz jego konkurentem Robertem I. Zręcznie lawirował między nimi uzyskując legalizację dla swych podbojów, a jednocześnie powiększając swe ziemie za pomocą miecza. (...) Wedle legend na jego ziemiach panował taki porządek, że gdy jeden z jego sług zawiesił na drzewie klejnot nikt nie śmiał go dotknąć.

Rollo Kulawy został ochrzczony, jednak do końca życia pozostał poganinem. Gdy umarł jego pochówek odbył się w obydwu obrządkach. Rollo najpierw pochowano wedle zwyczaju chrześcijańskiego, a następnie na jego grobie zabito stu jeńców, by służyli mu w zaświatach jako niewolnicy.

Ożenił się nie z księżniczką Francji, ale z hrabiną Poppą z Bayeux, z którą zapoczątkowali dynastię książąt Normandii."

4. 7. Słowianie i ich pierwsze państwa

Polecam: Gród naszych przodków https://youtu.be/jhMCcLLfjEo?t=208

O czym dziś będzie?
• Pochodzenie Słowian
• Państwo Samona i państwo wielkomorawskie
• Misja Cyryla i Metodego oraz początek obrządku i alfabetu słowiańskiego

Jakie daty powinniśmy kojarzyć? 
623 (pierwsze państwo słowiańskie zbudowane przez niejakoiego Samo, budowane niemal równoczenie z budową tego Mahometa!)
810 (legendarna data założenia Cieszyna; która - o dziwo- ma dużo wspólnego z rzeczywistością)
ok. 866 (100 lat przed Polską! - chrzest Bułgarów, Morawian i Cieszyniaków z rąk uczniów św. Cyryla i Metodego; za cenę m.in. zburzenia grodów Gołęszyckichw Cieszynie i Skoczowie)

cz. 1: pradzieje słowian; https://youtu.be/W3CvfrmHpt4?t=76 ; 

od 5 minuty 6,5: cz. 1: o pogaństwie https://youtu.be/W3CvfrmHpt4?t=301 

1. Wędrówki Słowian
a. pierwotnymi siedzibami Słowian były zimie leżące nad Dnieprem i dolnym Dunajem
b. na przełomie V i VI w. Słowianie dotarli do Łaby na zachodzie i na Półwysep Bałkański na południu
c. podział Słowian na trzy grupy
– wschodnich – plemiona ruskie
– zachodnich – plemiona polskie i czeskie
– południowych – Chorwaci i Serbowie
2. Organizacja Słowian:
a. plemię
b. wiec – zgromadzenie wszystkich wsółplemieńców
c. na czas wojny wybierany był wódz, który z czasem przekształcił się w księcia
d. religia Słowian – kult boga ognia: Peruna zwanego Swarogiem
3. Gospodarka Słowian
a. prymitywne rolnictwo
b. łowiectwo i rybołówstwo
c. hodowla bydła, owiec, kóz i koni
4. Państwo Samona
a. państwo zostało utworzone przez kupca frankijskiego Samona ok. 623 r.
b. obejmowało obszar Moraw i Czech
c. rozpadło się po śmierci Samona
5. Państwo wielkomorawskie
a. szczyt potęgi osiągnęło w IX w. – podbój: Słowacji, Czech, Śląska, Małopolski i Panonii
b. przyjęcie chrztu w 831 r. (z rąk łacińskich/niemieckich)
c. nawiązanie stosunków z Bizancjum
d. działalność braci Cyryla (Konstantyn) i Metodego (863 r.)
– wprowadzenie głagolicy pierwszego alfabetu słowiańskiego
– wprowadzenie do liturgii języka słowiańskiego
– po  śmierci Metodego język słowiański został usunięty z liturgii
e. upadek państwa wielkomorawskiego pod naporem Węgrów
 
6. Czechy
a. po rozpadzie państwa wielkomorawskieg władzę nad jego zachodnią częścią przejęła dynastia Przemyślidów (założona przez legendarnego Przemysława, panująca w Czechach od czasów Borzywoja, który przyjął chrzest ok. 871) 
b. Przemyślidzi musieli uznać zwierzchność cesarstwa i płacić trybut
 
7. Ruś Kijowska
a. Najważniejsze ośrodki władzy plemiennej: Nowogród Wielki i Kijów
b. rozwój państwa w X w. pod rządami  dynastii Rurykowiczów – założycielem dynastii Ruryk
c. przyjęcie chrztu za pośrednictwem Bizancjum  przez księcia Włodzimierza Wielkiego – 988 r.
d. Ruś Kijowska znalazła się w obszarze wpływów kultury bizantyjskiej
e. wprowadzono cyrylicę – alfabet słowiański, stworzony przez uczniów Cyryla i Metodego'

• Ciekawostki:
• Awarowie i Slowianie
• ok. 560 [sto lat po upadku Rzymu] - pojawili się w Europie Awarowie. Przybyli nad Dunaj znad Morza Czaenego (pod naciskiem Turków?), Wykorzystali konflikt między Longobardami a Gepidami na Bałkanach i zajęli obszar środkowego Dunaju. Na tych terenach podporządkowali sobie przebywające tam od połowy V w. plemiona Słowiańskie. Przyczynili się do rozprzestrzenienia plemion słowiańskich (podziału na 3 grupy).
• Ciekawostki: Kaganat Awarów – w okresie swojej największej świetności na początku VII wieku sięgał od Wiedenia po Don, od Karpat na północy po Adriatyk i dolny Dunaj na południu. Mężczyźni nosili długie splecione warkocze. Dzięki kontaktom z Awarami poszczególne ludy europejskie zapoznały się ze strzemionami. Od nich wynalazek nie znany wcześniej na kontynencie europejskim zapożyczyli Frankowie – Karol Młot stworzył tzw. frankijską jazdę pancerną (późniejsze rycerstwo).
• We wszystkich językach słowiańskich, Awarów nazywano Obrami/ Obrynami (Obъr, l.mn. *Obъrъ), co dało początek słowu "olbrzym, gigant" (z wyjątkiem ruskiego – gdzie Awar, koczownik): stąd staropolskie obrzym (współcześnie z mazowiecką epentezą "l" -  olbrzym).
• 623 - powstaje pierwsze państwo słowiańskie obejmujące (być może) ziemie od Śląska po Słowenię. Słowianie wykorzystują osłabienie Awarów. Na czele państwa stawiają kupca Frankijskiego Samo. Rządzi roztropnie przez 35 lat, pokonując m.in. króla Franków Dagoberta. Mimo posiadania 22 synów, po jego śmierci państwo upada,
• 623 - Słowianie napadli na ziemie w samym sercu Cesarstwa: na Kretę i Azję Mniejszą.
• 626 - oblężenie Konstantynopola przez Słowian (od strony morza) i Awarów (od lądu). Wcześniej kilkukrotnie z Awarami bezskutezcnie napadają drugie najważniejsze emiasto państwa Tesaloniki (łacznie pięciokrotnie: 584, 586, 604, 615, 618; z miasta tego pochodzić będą Cyryl i Metody). W rezultacie zmiennych losów wojen Cesarz Bizantyjski przesiedla kilkadziesiąt tysięcy Słowian m.in. do Syrii, tam niespodziewnie przechodzą na stronę Arabów. https://histmag.org/Tesalonika-drugie-miasto-cesarstwa-8230
• ok. 800 r. - wielkie powstanie Słowian przeciw Awarom, założono wówczas wiele grodów obronnych (wcześniej Awarowie nie zezwalali na to słowianom na wznoszenie schronień). Wówczas powstał stary Cieszyn (?).
• 
  
• Wielkie Morawy (wyłaniają się z chaosu i niosą chrześcijaństwo)
• ok. 831/833 - powstaje państwo Wielkomorawskie, dzieje się to niedługo po ostatecznym zniszczeniu Kaganatu Awarskiego przez armię Karola Wielkiego w 805 roku. Obejmowało obszar Moraw, Słowacji, dorzecza Cisy, Czech, część Panonii i Łużyc. Jednoczy je Mojmir, który przyjmuje chrzest  (z rąk łacińskich/niemieckich). 
• 863 - chrzest "ze wschodu" przyjmuje książę Rościsław [trzydzieści lat po powstaniu, dwadzieścia lat po traktacie w Verdun]. Wcześniej zwraca się do Cesarza Bzantyjskiego z prośbą o przysłanie misjonarzy. Przybywają Cyryl i Metody. W ten sposób Morawy uniezależniają się od napierającego z zachodu państwa Niemieckiego. 
• ok. 880 - Świętopełk I morawski (Świętopełk Wielki) pali grody Wiślan, a w drodze do Krakowa osady Gołszyców, m.in. na Śląsku Cieszyńskim (stary Cieszyn i grodzisko w Międzyświeciu k. Skoczowa); w takich "niesprzyjających" okoliznościach chrześcijaństwo po raz pierwszy zjawia się na ziemiach polskich (o przepowiendni nawrócenia siłą "potężnego księcia na Wiślech", który "urągał chrześcijanom" wspomina Żywot św. Metodego, tj. tzw. Legenda Panońska. 
• ok. 871 - chrzest Borzywoja I władcy Czech z dynastii Przemyślidów
• 
  
• Bułgarzy
• 679 - Bułgarzy znad Wołgi wkraczają nad Dunaj, lud turecki [łatwość ze względu na próżnię wywołąną śmiercią Sammona 20 lat wcześniej]
• 811-  głowa Cesarza Nicefora I służy jako kielich chanowi Bułgarskiemu Crumowi I
• 866 - chrzest przyjmuje chan Bułgarii Borys I Michał [sto lat przed chrztem Polski]
• 922 - Bułgarzy nadwołżańsscy przyjmują islam (Bułgaria Wołżańsko-Kamska)
• 1014 - zemsta po dwóch wiekach. Cesarz Bazyli II Bułgarobujca, oślepia 15 tysięcy Bułgarów. 
• 
  
• Rusini - Waregowie
• ok. 900 r. - seria wypadów na Konstantynopol
• 950 - krwiożercza św. Olga przyjmuje chrzest
• 988 - Włodzimierz po "plebiscycie" spośród 4 religii przyjmuje chrzest w obrządku greckim za pośrednictwem Konstantynopola (wcześniej grozi Bazylemu II zniszczeniem Konstantynopola :). Jego ludzie robią "furorę" u Cesarza - powstaje Gwardia Wareska

"Słowianie odegrali ważną rolę również na Wschodzie. Już po wielkiej wojnie co najmniej kilkadziesiąt tysięcy z nich zostało przesiedlonych przez Bizantyńczyków na teren obecnej Syrii, który stanowił pogranicze z rosnącym w siłę Kalifatem Arabskim. Mieli tam strzec granicy Cesarstwa. Przeszli jednak na stronę Arabów, przyczyniając się do kolejnego okrojenia granic Bizancjum". https://superhistoria.pl/sredniowiecze/slowianie/54170/Pierwsza-wojna-religijna-chrzescijanstwa-umozliwila-ekspansje-islamu.html

Co umiem? Uczestnik zajęć... 

opisuje proces tworzenia się państw w Europie, z uwzględnieniem ich chrystianizacji.

4. 6. Feudalizm i społeczenstwo stanowe

Przypomnienie: https://youtu.be/JaTULhk-nx0

• Zasady funkcjonowania i najważniejsze cechy systemu feudalnego
• Drabinę feudalną i role poszczególnych grup społecznych

'1. Przemiany społeczne we wczesnym średniowieczu
a. upadek miast i nawrót do gospodarki wiejskiej
b. integracja ludności romańskiej i germańskiej
c. w związku ze zmianami w sztuce wojennej wykształciło się rycerstwo

2. Pogłębianie się rozdrobnienia feudalnego
a. uniezależnianie się hrabstw i marchii od władzy centralnej
b. dotychczasowe scentralizowane monarchie przekształcały się w luźne związki posiadaczy ziemi – feudałów
c. wykształcenie się stosunków lennych
– senior – zapewniał wasalowi bezpieczeństwo, opiekę i oddawał ziemię w lenno
– suzeren – najwyższy senior
– wasal –  zobowiązany był do wierności, pomocy wojskowej i rady
– komendacja – umowa lenna
– lenno – ziemia nadawana wasalowi przez seniora
– inwestytura – nadanie lenna wasalowi przez seniora
– hołd lenny – składany przez wasala seniorowi
– immunitet – przywilej zwalniający ludność z powinności na rzecz monarchy i wyjmujący ją spod władzy sądowej władcy

2. Znaczenie rycerzy w społeczeństwie feudalnym
a. źródłem utrzymania średniowiecznego rycerstwa były beneficja nadawane rycerzom przez władcę w zamian za służbę wojskową
b. dzięki przywilejom i nadaniom ziemi rycerze w społeczeństwie feudalnym stali się warstwą elitarną
2. Uzbrojenie średniowiecznego rycerstwa
a. uzbrojenie ochronne
– pancerz (kolczuga, zbroja płytowa
– hełm (garnczkowy, przyłbica)
b. broń zaczepna
– miecz
– kopia

3. Kultura rycerska
a. rycerzy obowiązywały wyszukane obyczaje i zasady zachowania, które nazywamy dwornością
b. jednym z elementów kultury rycerskiej była miłość dworska
c. świat rycerzy wzbogacali trubadurzy – wędrowni poeci i pieśniarze
d. ważnym składnikiem kultury rycerskiej była ceremonia pasowania na rycerza;
d. przed pasowaniem kandydat odbywał wieloletnią praktykę u boku doświadczonego rycerza jako jego giermek
e. rycerze doskonalili swoje umiejętności podczas turniejów rycerskich
f. zewnętrzną oznaką rycerstwa były herby'

Co umiem? Uczestnik zajęć...

• charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych i gospodarki w systemie feudalnym;
•  charakteryzuje realia życia codziennego w średniowiecznym mieście i wsi.

Feudalizm - ustrój społeczno-gospodarczy, w którym dominowała własność ziemska, dająca feudałom władzę nad chłopami, którzy utrzymywali ich i dostarczali dochodów.
Czynniki kształtujące feudalizm
♦ podział społeczeństwa na uprawiających ziemię i rycerzy,
♦ prekaria - nadawanie ziemi chłopom przez Kościół lub możnych w zamian za rentę feudalną,
♦ obowiązek obrony i udziału w życiu politycznym, spoczywający na rycerzach,
♦ korzystanie z dochodów pracy chłopskiej przez feudałów,
♦ szukanie opieki słabszych rycerzy u możnych w okresie wojen i niebezpieczeństw,
♦ członkami hierarchii lennej mogli być tylko ludzie wolni, ponieważ do nich należał obowiązek służby rycerskiej.
Stosunek lenny oparty na umowie (komendacji) między seniorem a wasalem
♦

lenno - majątek ziemski nadany wasalowi (lennikowi), senior nie zrzekał się praw zwierzchnich do ziemi,
♦ senior - sprawował władzę nad lennikiem, nadawał inwestyturę (symbole lenna): rycerzowi - włócznię, chorągiew, biskupowi - pierścień lub pastorał; sprawował opiekę, chronił wasala i pomagał materialnie,
♦ wasal - człowiek wolny, przysięgał wierność panu lennemu oraz pomoc zbrojną (do 40 dni), składał seniorowi hołd lenny, w zamian za lenno zobowiązany był do stawienia się konno i w uzbrojeniu na rozkaz pana, brał udział w radzie lub sądzie parów; silny i zamożny wasal mógł być seniorem dla swoich wasali - tak tworzyła się drabina feudalna, na szczycie której stał najwyższy senior, czyli władca zwany suwerenem.
Renta feudalna - świadczenia poddanych na rzecz feudała: czynsz płacony w pieniądzu, pańszczyzna, czyli renta odrobkowa - darmowa praca w gospodarstwie pana, daniny - renta naturalna składana w produktach gospodarki wiejskiej; dziesięcina - dziesiąta część dochodów na rzecz Kościoła.
Immunitet - zwolnienie dóbr feudała od świadczeń na rzecz panującego (immunitet ekonomiczny) lub spod sądownictwa władcy (immunitet sądowy).
Beneficjum - nadanie ziemi przez władcę (suzerena - najwyższego seniora) w dożywotnie użytkowanie jako wynagrodzenie za sprawowany urząd.

• Podsumowanie rozdziału IV: Początki średniowiecza
• Cesarstwo bizantyjskie
• 1. Cesarstwo wschodniorzymskie (bizantyjskie) ze stolicą w Konstantynopolu przetrwało okres wędrówek ludów, a po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego stało się jedynym spadkobiercą starożytnego Rzymu.
• 2. Bizancjum, czyli cesarstwo bizantyjskie, było monarchią absolutną. Cesarz sprawował władzę również nad Kościołem, a jego dwór charakteryzował się niezwykłym przepychem i bogatym ceremoniałem.
• 3. Największy zasięg terytorialny Bizancjum osiągnęło w VI w. za panowania Justyniana Wielkiego, któremu udało się zająć Italię i Afrykę Północną. W tym samym okresie opracowano także Kodeks Justyniana.
• 4. W sztuce Bizancjum łączyły się wpływy greckorzymskie i wschodnie. W architekturze chętnie stosowano kopuły, a jako dekorację  freski i mozaiki. W malarstwie religijnym największe znaczenie zyskały ikony.
• 5. Bizancjum odegrało ogromną rolę dla ocalenia dorobku naukowego i artystycznego świata starożytnego.
•  
• Narodziny i podboje islamu
• 1. Islam to monoteistyczna religia, którą w VII w. stworzył Mahomet. Wyznawcy islamu  muzułmanie  wierzą w jedynego boga  Allacha, a samego Mahometa uznają za proroka. Jego nauki zawiera święta księga islamu  Koran.
• 2. Początek ery muzułmańskiej wyznacza hidżra  ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny, w 622 r.
• 3. Pięć filarów islamu to: wyznanie wiary w Allacha, odmawianie modlitwy pięć razy dziennie, doroczny post, jałmużna na potrzeby ubogich, pielgrzymka do Mekki.
• 4. Pierwszymi wyznawcami islamu byli Arabowie. Dynamiczne podboje pozwoliły im do połowy VIII w. opanować rozległe terytoria Azji i Afryki oraz części południowej Europy (Hiszpanii).
• 5. Ekspansja arabska zakończyła się sukcesem dzięki sprawnej armii i łagodnemu traktowaniu podbitych ludów, których przedstawiciele często dobrowolnie przechodzili na islam.
• 6. Podboje arabskie doprowadziły do ożywienia handlu dalekosiężnego i wymiany osiągnięć cywilizacyjnych pomiędzy Dalekim Wschodem, Bliskim Wschodem i Europą.
•  
• Na gruzach Imperium Rzymskiego
• 1. Po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego na jego rytorium zostało rozdzielone na państwa plemienne. Największe spośród nich stworzyli: Ostrogoci (Italia), Frankowie (w Galii), Wizygoci (w Hiszpanii) i Wandalowie (w Afryce).
• 2. W 496 r. Chlodwig, król Franków z dynastii Merowigów, jako pierwszy władca barbarzyński przyjął chrzest w obrządku katolickim, dzięki czemu został uznany papieża, a w jego państwie nastąpiła integracja Franków i zromanizowanej ludności galijskiej.
• 3. W kolejnych wiekach władza królewska w państwie Franków słabła, a o jego losach zamiast króla decydował«» wyższy urzędnik dworski  majordom.
• 4. W 732 r. majordom Karol Młot w bitwie pod Poitiers pokonał siły arabskie, które najechały na ziemie Franków
• 5. W 751 r. pełniący tę funkcję Pepin Krótki odsunął od władzy ostatniego króla z dynastii Merowingów i został koronowany na króla Franków, rozpoczynając rządy dynastii Karolingów.
•  
• Imperium Karola Wielkiego
• 1. Wieloletnie panowanie następcy Pepina Krótkiego ! Karola Wielkiego (768814)  wypełniały podboje i wojny z Longobardami i Arabami na południu oraz Awarami i Sasami na wschodzie. Ostatecznie granice jego państwa sięgały od Łaby do rzeki Ebro w Hiszpanii, j
• 2. Rozległe imperium Karola było podzielone na hrabstwa i nadgraniczne marchie, a w jego zarządzaniu opierano się na duchowieństwie.
• 3. Karol planował przywrócenie jednolitego cesarstwa rzymskiego, ale ostatecznie jego koronacja cesarska z 800 r. utrwaliła podział na cesarstwo zachodnie
• i wschodnie (Bizancjum).
• 4. Za panowania Karola przeprowadzono reformę nauczania (zwiększono liczbę szkół, naukę oparto na podziale na trivium i quadrivium), przywrócono znajomość łaciny klasycznej, wprowadzono nowy krój pisma (minuskułę karolińską). Na nowo odkryto dorobek świata starożytnego (renesans karoliński).
•  
• Czasy Ottonów
• 1.Po śmierci Karola Wielkiego w 814 r. władzę w państwie Franków sprawował jego syn  Ludwik Pobożny, który zmarł w 840 r., pozostawiając po sobie trzech synów.
• 2 Ich spór o władzę zakończył się w 843 r., kiedy zawarli oni traktat w Verdun, w którym podzielili państwo na trzy części: zachodnią objął Karol Łysy, centralną  Lotar, a wschodnią  Ludwik Niemiecki.
• 3 Podział państwa okazał się trwały, W X wieku Karolingowie wymarli, a państwo wschodniofrankijskie przekształciło się w Niemcy, a zachodniofrankijskie we Francję.
• 4 W latach 936-1002 na tronie niemieckim zasiadało kolejno trzech władców o imieniu Otton. Pierwszy z nich prowadził ekspansję na wschód, pokonał Węgrów, a następnie koronował się w Rzymie na cesarza. Ostatni  Otton III  dążył do utworzenia cesarstwa uniwersalnego, a więc obejmującego cały świat chrześcijański. Działania te przerwała jednak jego nagła śmierć w 1002 r.
•  
• Feudalizm i społeczeństwo stanowe
• 1. Upadek cesarstwa rzymskiego doprowadził do załamania się miast i handlu. We wczesnym średniowieczu o pozycji społecznej decydowało posiadanie ziemi.
• 2. Przemiany sztuki wojennej prowadziły do wzrostu znaczenia jazdy i wyodrębnienia się grupy zawodowych wojowników  rycerzy, którzy w zamian za służbę wojskową otrzymywali ziemię oraz władzę nad mieszkającymi tam chłopami.
• 3. W X w. na skutek osłabienia władzy centralnej na zachodzie Europy rozwinął się system feudalny  oparty na osobistych relacjach pomiędzy seniorem i wasalem. W ramach aktu komendacji senior obiecywał wasalowi opiekę i nadawał mu ziemię, z kolei wasal zobowiązywał się służyć seniorowi pomocą zbrojną i radą.
• 4. W kolejnych wiekach utrwalił się podział stanowy: rycerstwo stało się grupą zamkniętą o określonych, dziedzicznych przywilejach i specyficznych normach zachowań, swoje szczególne prawa posiadało również duchowieństwo, a najliczniejszą grupę społeczną stanowili chłopi.
•  
• Pierwsze państwa Słowian
• 1. W IV—V w. Słowianie zamieszkiwali tereny dzisiejszej zachodniej Ukrainy, skąd w VI w. ruszyli na rozległe ziemie opuszczone przez Germanów. Stopniowo podzielili się na trzy wielkie grupy: zachodnią, wschodnią i południową.
• 2. Najwcześniejsze znane państwo Słowian to tzw. państwo Samona, które funkcjonowało w latach 623-660. WIX w. powstało państwo wielkomorawskie, a w X w.  państwo czeskie.
• 3. Z kolei na wschodzie pierwszymi słowiańskimi państwami były księstwa na Rusi, utworzone w początkach IX w. i rządzone przez dynastię Rurykowiczów.
• 4. Chrystianizacja Słowian rozpoczęła się w IX w., kiedy chrzest przyjęli władcy państwa wielkomorawskiego (822 r.). Ważną rolę w tym procesie odegrali Konstanty (Cyryl) i Metody, dwaj misjonarze z Bizancjum, którzy przetłumaczyli Biblię i liturgię na język słowiański i opracowali alfabet słowiański (głagolicę). Ostatecznie Słowianie zachodni znaleźli się jednak pod wpływem Kościoła rzymskiego, a Słowianie wschodni  prawosławia.
• Otton I i cesarzowa Edyta zostali przedstawieni na rzeźbie w katedrze w Magdeburgu. Choć cesarz koronował się na króla w Akwizgranie, to później najchętniej przebywał w Magdeburgu, niedaleko siedzib Słowian, z którymi toczył wojny.

• 4. 8. Wczesne średniowiecze. Chronologia wydarzeń
•  
• 496 r. – chrzest Chlodwiga
• 534 r. – Kodeks Justyniana
• 622 r. – ucieczka Mahometa do Medyny/początek ery muzułmańskiej
• 632 r. – śmierć Mahometa
• 732 r. – bitwa pod Poitiers
• 751 r. – objęcie władzy przez Chlodwiga
• 755 r. – utworzenie Państwa Kościelnego
• 768 r. – objęcie władzy przez Karola I Wielkiego
• 800 r. – koronacja cesarska Karola I Wielkiego
• 843 r. – traktat w Verdun
• 955 r. – bitwa nad rzeką Lech
• 962 r. – koronacja cesarska Ottona I
• 988 r. – przyjęcie chrztu przez Włodzimierza Wielkiego/chrzest Rusi Kijowskiej
• 1054 r. – schizma wschodnia
• 1453 r. – zdobycie Konstantynopola przez Turków
• 
  
• 4. 8. Wczesne średniowiecze. Galeria postaci
•  
• Alkuin
• Allah
• Chlodwig I
• Henryk II
• Justynian I Wielki
• Karol I Wielki
• Karol Młot
• Ludwik Pobożny
• Mahomet
• Otton I
• Otton III
• Pepin Krótki
• Perun
• Samo
• Włodzimierz Wielki
• 
  
• 
  
• 4. 8. Wczesne średniowiecze. Katalog nazw
•  
• Beduini
• Frankowie
• Hagia Sophia 
• haracz
• islam
• kalif
• Karolingowie
• Kodeks Justyniana/Corpus Juris Civilis
• Konstantynopol
• Koran
• Longobardowie
• Mekka
• Merowingowie
• Nowogród Wielki
• Ostrogoci
• Państwo Kościelne
• Przemyślidzi
• Rurykowicze
• Sasi
• Słowianie
• Sunna
• sunnici
• szyici
• traktat w Verdun
• Wandalowie
• Wizygoci
• 
  
• 4. 8. Wczesne średniowiecze. Słowniczek pojęć
• arabeska
• barbarzyńcy
• beneficjum
• cyrylica
• dżihad
• feudałowie
• giermek
• głagolica
• herb
• hipodrom
• hołd lenny 
• hrabstwo
• ikona
• ikonodulowie
• ikonoklaści
• immunitet
• inwestytura
• koczownicy
• komendacja
• lenno
• marchia
• meczet 
• minaret
• monarchia patrymonialna
• monoteizm
• mozaiki
• plemię
• politeizm
• regencja
• rycerstwo
• senior
• suzeren
• teokracja
• trubadurzy
• turniej rycerski
• wasal
• wiec

Przygotowując się do lekcji, sprawdzianu, itd. polecam sięgnąć po materiały autorstwa Wiesława Zdziabka, doświadczonego nauczyciela historii i metodyka, laureata tytułu Wielkopolski Nauczyciel Roku 2017. Autor, opierając się na podstawie programowej i podręczniku do historii wydawnictwa Nowa Era przygotował skrót najważniejszych informacji, które powinien opanować uczeń w ramach zajęć z historii.