Pierwsze cywilizacje - Starożytny Wschód

Przygotowując się do lekcji, sprawdzianu, itd. polecam sięgnąć po materiały autorstwa Wiesława Zdziabka, doświadczonego nauczyciela historii i metodyka, laureata tytułu Wielkopolski Nauczyciel Roku 2017. Autor, opierając się na podstaiwe programowej i podręczniku do historii wydawnictwa Nowa Era przygotował skrót najważniejszych informacji, które powinien opanować uczeń w ramach zajęć z historii. Materiały pochodzą ze strony: https://www.e-historia.com.pl/35-liceum-i-technikum-po-gimnazjum/notatki-z-historii-zakres-podstawowy/starozytnosc.

1. 1. Początki ludzkości

1. 2. Starożytna Mezopotamia

1. 3. Starożytny Egipt

1. 4. Początki Izraela

1. 5. Cywilizacje Indii i Chin

 

Podsumowanie rozdziału I Pierwsze cywilizacje

Zanim zaczęta się historia

1.  Prehistoria obejmuje dzieje człowieka do momentu wyna­lezienia pisma. Na podstawie kryterium surowca, z któ­rego wykonywano narzędzia, dzieli się ją na trzy epoki: kamienia, brązu i żelaza. Ich daty krańcowe są różne na poszczególnych obszarach.

2.   Człowiek rozumny (Homo sapiens sapiens) ukształtował się 200 tys. lat temu. W procesie ewolucji kluczowe były: zmiana sylwetki na pionową, korzystanie z narzędzi i ich doskonalenie oraz opanowanie metod rozpalania i pod­trzymywania ognia.

3.   Rewolucja neolityczna, czyli przechodzenie od wędrow­nego trybu życia do osiadłego, rozpoczęła się ok. 10 tys. lat p.n.e. na obszarze Żyznego Półksiężyca. Wiązała się ona z podjęciem upraw zbóż i hodowli zwierząt oraz wznoszeniem trwałych osad. Mieszkańcy części z nich trudnili się również handlem i rzemiosłem (ęatal Huyuk).

4.   W IV tys. p.n.e. na Bliskim Wschodzie opanowano me­tody produkcji narzędzi z brązu (stopu miedzi i cyny), a pod koniec II tys. p.n.e. - z żelaza.

Starożytna Mezopotamia

1.    Mezopotamia to kraina położona pomiędzy Tygrysem i Eufratem, o korzystnym klimacie i glebach użyźnianych! przez wylewy obu rzek.

2.    Nieregularność tych wylewów skłaniała do budowy i utrzymania systemów irygacyjnych. Wymagało to staje! i zorganizowanej pracy większej grupy ludzi i prowadzi do powstania pierwszych państw, a także cywilizacji.

3.    Najstarszym znanym ludem Mezopotamii byli Sumerowie. Dokonali oni wielu odkryć i wynalazków, wśród których najistotniejszym było pismo.

4.    W III tys. p.n.e. w Mezopotamii powstało imperium akadyjskie, którego najwybitniejszym władcą był Sargon. W II i I tys. p.n.e. potęgę zyskały Babilon oraz Asyria. Władcom asyryjskim udało się podbić cały Bliski Wschód od Egiptu do Iranu.

5.    W miastach Mezopotamii rozwijały się rzemiosło i nauka] (matematyka, astronomia), a także literatura. Znajomość pisma pozwoliła również opracować pierwsze spisy! prawa, takie jak Kodeks Hammurabiego z XVIII w. p.n.e.

Starożytny Egipt

1.     Państwo egipskie w starożytności obejmowało niemal wyłącznie ziemie położone w bezpośredniej bliskości Nilu. Składało się z Egiptu Dolnego (ujście Nilu) i Gór­nego (dolina rzeki).

2.      Dzieje Egiptu dzieli się na trzy epoki: Starego Państwa, Średniego Państwa i Nowego Państwa, kiedy osiągnął on największe terytorium i znaczenie polityczne.

3.      Władca Egiptu - faraon - sprawował władzę absolutną. Na czele rozbudowanej administracji stał wezyr. Ważną rolę odgrywali kapłani, którzy dysponowali władzą i ogromnymi majątkami należącymi do świątyń. Najlicz­niejsi byli wolni chłopi, którzy wykonywali określone prace na rzecz państwa, natomiast niewielu było niewolników.

4.      Egipska religia miała charakter politeistyczny, zatem Egip­cjanie czcili wiele różnorodnych bóstw. Miejscem kultu były przede wszystkim świątynie. Ważną rolę odgrywała wiara w życie po śmierci. Z tego powodu Istniał tam m.in. zwyczaj balsamowania zwłok i wznoszono monumen­talne grobowce - piramidy.

5.      Egipcjanie posługiwali się trzema rodzajami pisma: pi­smem hieroglificznym, hieratycznym i demotycznym.

Izrael i Fenicja

1.     Początki Izraela opisuje Biblia. Pasterski lud Hebrajczy­ków miał przybyć do Kanaanu (Palestyna) z Mezopotamii. W XI-X w. p.n.e. powstało tam królestwo żydowskie ze stolicą w Jerozolimie. Władali nim kolejno Saul, Dawid i Salomon.

2. Po śmierci Salomona państwo rozpadło się na Izrael i Judeę, które zostały podbite przez Asyrię (VIII w. p.n.e.) i Babilonię (VI w. p.n.e.). Wydarzenia te doprowadziły do powstania diaspory - rozproszenia Hebrajczyków poza ziemiami Izraela.

3.      Hebrajczyków wyróżniał i jednoczył judaizm, monote­istyczna wiara w jednego Boga (Jahwe). Świętą księgą judaizmu jest Tora, a jej objaśnienia zawiera Talmud.

4.      Fenicjanie zamieszkiwali wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego, gdzie utworzyli szereg miast-państw. Zajmowali się głównie handlem. Na wybrzeżach Morza Śródziemnego założyli wiele kolonii.

5.      Fenicjanie opracowali pierwszy alfabet - system znaków odpowiadających spółgłoskom.

Cywilizacje Indii i Chin

1.  W III tys. p.n.e. w dolinie Indusu powstała cywilizacja, o której wysokim poziomie rozwoju świadczą ruiny miast: Mohendżo Daro i Harappa. Jej upadek wiązał się z na­jazdem Ariów (ok. 1500 r. p.n.e.), którzy wprowadzili w In­diach podział społeczeństwa na warny (kasty).

2.   Najstarsze państwo chińskie powstało w pierwszej poło­wie II tysiąclecia p.n.e. w dolinie Żółtej Rzeki. Z czasem rozpadło się ono na wiele niezależnych królestw, które w 221 r. p.n.e. zjednoczył Qin Shi Huangdi (Pierwszy Ce­sarz). Zreformował on administrację, ujednolicił pismo, prawo, system monetarny, rozbudował sieć dróg i zapo­czątkował budowę Wielkiego Muru. Podstawą gospodarki było rolnictwo.

3.   W religiach starożytnych Indii - braminizmie i hinduizmie - ważną rolę odgrywała wiara w reinkarnację - odradza­nie się człowieka po śmierci poprzez wędrówkę dusz. Z kolei w filozofii buddyzmu i konfucjanizmu ważne było przestrzeganie zasad etycznych.

4.      W starożytnych Indiach wynaleziono cyfry arabskie, w Chi­nach zaś - jedwab, porcelanę i papier.

0. 1 Wprowadzenie: Historia jak dinozaury - skazana na wymarcie?

Czy historia jest ważna, dlaczego powinniśmy ją znać? Czy ja jestem częścią historii?

• Cienie i echa, czyli tyle wiemy o przeszłości ile możemy/chcemy z niej odczytać!
• Jakie zagrożenia wiążą się z pracą historyka?
• "jaskinia Platona, filozoficzna alegoria Platona zawarta w dialogu Państwo, obrazująca sytuację poznawczą i egzystencjalną rodzaju ludzkiego; wg Platona kondycja człowieka przypomina stan ludzi przebywających w jaskini; ludzie ci cienie padające w świetle palącego się w jaskini ogniska biorą za rzeczy realne; podobnie czyni przeciętny człowiek ufający świadectwu zmysłów; poznaje on jednak tylko „cienie” — odbicia rzeczy, a nie realne byty; Platon przyrównuje filozofa do człowieka, który odważył się wyjść z jaskini i zobaczył rzeczy w ich autentycznym bycie; są nimi idee; alegorii wyjściu z jaskini odopowiada porzucenie przez człowieka (filozofa) powierzchownego poznania zmysłowego i wejście na drogę racjonalnego poznania idei." Encyklopedia PWN
• Niezwykle pojemna i inspirująca jest alegoria jaskini, którą blisko 2,5 tysiąca lat temu przedstwił nam Platon? Stworzył ciągle atrakcyjną narrację - opowieść którą określamy mianem mitu jaskini platońskiej. Jej głównnym przesłaniem jest m.in. wskazanie ułudy ludzkiego poznania świata. Czy odbierając cienie i echa odległych wydarzeń, możemy być pewni co do ich faktycznego obrazu czy przebiegu?
• Platon przedstawił historię ludzi (dusz ludzkich) uwięzionych w jaskini, żyjących w ułudzie rzeczywistości; "miał w swym zamierzeniu pokazać w metaforycznej formie podstawowe składniki platońskiej filozofii. Morał tej historii jest taki, iż ów wiezień który za prawdziwy byt bierze wyłącznie cienie i docierające doń echa. Bohaterowie opowieści widzą na ścianie przed sobą (i słyszą) tylko namiastkę świata, wyłącznie to, co mogą poznać zmysłami, na podstawie docierających doń bodźcców i informacji (które mogły być także zmanipulowane!). Gdyby tylko mogli zwrócić się do źródła, tj. w przeciwną stronę jaskini, ku wyjściu (tj. w głąb siebie),  dotrzegłby ułudę tego typu poznania. Gdyby zaś opuścili jaskinię, byliby oślepieni i wprost nie mogliby uwierzyć w to jak wygląda prawdziwy świat i jak bardzo różni się od ich wyobrażeń (u Platona: świat idei wraz z naczelną zasadą dobra, która niczym słońce świeci na zewnątrz)".
• Metafora sprawdza się również doskonale w przypadku odniesienia jej do realiów pracy badacza - historyka, który na podstawie garści, często przypadkowych informacji, próbuje zrekonstruować kompleksowo przeszłość. Czy na podstawie garści notatek oraz artefaktów wydybytych z ziemi jesteśmy w stanie precyzyjnie i zgodnie z rzeczywistością zrekonstruować świat sprzed wieków?

1. 1. (Pra) człowiek do zadań specjalnych / Początki ludzkości 

1. Prehistoria – dzieje człowieka przed wynalezieniem pisma – źródłem wiedzy są badania archeologiczne.
 
2. Początki gatunku ludzkiego
a. proces formowania się człowieka nazywamy antropogenezą
b. ewolucja hominidów (człowiekowatych)
– australopitek – posługiwał się prostymi narzędziami bez ich obróbki; hipoteza Killer Ape
– homo habilis („człowiek zręczny”) – wytwarzał prymitywne narzędzia (zaostrzone kamienie); najprawdopodobniej umiał już mówić
– homo erectus – („człowiek wyprostowany”) –  posługiwał się pięściakami (tworzył kamienne "noże") i wykorzystywał ogień; ok. 1 mlin lat temu zawędrował do Europy
– neandertalczyk – wytwarzał zaawansowane narzędzia (włócznie, oszczepy), posiadał dużą głowę i atletyczną sylwetkę; posiadał włąsną kulturąę i życie duchowe (leczył chorych i grzebał zmarłych); był doskonałym łowcą; "maszyną do zabijania", niemal 99 proc. jego diety stanowiło mieso ofiar

– homo sapiens („człowiek myślący”) – używał  m.in. łuków i bumerangów. utrzymywał się początkowo z łowiectwa i zbieractwa, z czasem opanował umiejętność udomowienia i hodowli zwierząt oraz rolnictwa.
 
3. Najdawniejsze dzieje człowieka podzielono na tzw. epoki archeologiczne; wyodrębniono je na podstawie najważniejszego surowca do wytwarzania narzędzi:

• a. epoka kamienia łupanego – paleolit (starsza epoka kamienia)
• b. epoka kamienia gładzonego – neolit (młodsza epoka kamienia)
• c. epoka brązu – stopu miedzi i cyny
• d. epoka żelaza
  

 
4. Życie ludzi w epoce kamienia łupanego
a. ludzie żyli w małych – kilkudziesięcioosobowych grupach
b. pierwsi ludzie byli koczownikami – przenosili się z miejsca na miejsce w poszukiwaniu żywności
c. utrzymywali się z łowiectwa oraz zbieractwa 
d. pierwsze przejawy kultury: malowidła naskalne i zwyczaj grzebania zmarłych
 
5. Rewolucja neolityczna – proces przchodzenia od paleolitu do neolitu (rozpoczął się około 11 tys. lat temu)
a. początki rolnictwa
– najwcześniej rozwinęło się na obszarze tzw. Żyznego Półksiężyca
– do uprawy ziemi początkowo używano motyki a następnie ciągniętego przez woły radła
– pierwsi rolnicy oprócz uprawy zbóż zajmowali się również hodowlą zwierząt (kozy i owce)
b. stałe osadnictwo
– przejście na osiadły tryb życia – ze względu na konieczność magazynowania zbóż
– najstarsze miasta powstały w Jerychu i w Çatal Hüyük
c. postęp technicznych w epoce neolitu
– umiejętność wiercenia otworów w kamieniu wytwarzano nowe rodzaje narzędzi – np. kamienne siekierki
– jednym z najważniejszych wynalazków były kamienne żarna, które służyły do mielenia ziaren zbóż
– technika wyrobu naczyń glinianych, najpierw lepione ręcznie, a później na kole garncarskim
d. postęp przyczynił się do podziału pracy – oprócz rolnictwa wyodrębniły się rzemiosło i handel
 
6. Początki metalurgii
a. nabycie przez ludzi umiejętności pozyskiwania metali z rud metali - skał lub minerałów zawierających związki metali
b. wynalezienie brązu zapoczątkowało epokę brązu
c. pod koniec II tysiąclecia p.n.e. odkryto metodę wytopu żelaza – epoka żelaza

 

https://youtu.be/dGiQaabX3_o  (7 min) What Happened Before History Human Origins

Ludzka era i największa zmiana w dziejach człowieka - 10 tys. lat pne: Wystarczy zob. 5 minut (od 2:15 do 7 minuty), tj. do pytania: dlaczego? https://youtu.be/CWu29PRCUvQ?t=135 

Wyobraź sobie, że ktoś szuka historycznych źródeł po ludziach żyjących ok. 20 wieku, w czasach przełomowych, gdy ludzkość wyruszała w kosmos, co odnajdzie? Co znalezione źródła powiedzą mu o waszych dziadkach, co o Twoim pokoleniu

Zagadki, hipotezy i dyskurs; 

Nauka opiera się na hipotezach. Historycy (i inni badacze, np. archeolodzy, paleontolodzy, językoznawcy) na podstawie śładów znalezionych w terenie (źródeł pisanych i niepisanych, np. szkieletów, broni etc.), czy też innych przesłanek (np. zagadkowego pokrewieństwa między językiem staroperskim, starohinduskim a językiem polskim, angielskim itd.) stawiają hipotezy, czyli swoje autorskie interpretacje tychże śladów i powiązań między nimi etc. 

Czasami hipoteza naukowca A, jest sprzeczna z hipotezą naukowca B, choć oboje mają do dyspozycji ten sam zasób materiałów do interpretacji. Zazwyczaj upływ czasu powoduje, iż  jedne hipotezy są przez innnych badaczy coraz badziej podważane, a inne wchodzą do kanonu nauki, a za czasem nawet i do szkolnych podręczników. Choć wiele z hipotez naukowych upada w trakcie wieloletniej weryfikacji, ale mimo to warto na bieżąco śledzić postępy nauki w konkretnych dziedzincach i toczący się wśród badaczy tzw. dyskurs naukowy (debatę naukowców), na temat konkretnych ważnych dla ludzkości zagadnień.

Jedną z takich kwestii jest: Kim jesteśmy (biali mieszkańcy Europy), skąd się tu wzięliśmy? i dlaczego 60 % ludności ziemi mówi językami spokrewnionymi; ma podobne wzorce kulturowe, a dawniej również religie?

Spróbójmy przedstawić sobie skomplikowane pojęcia naukowe, za pomocą prostych porównań i żartobliwych skojarzeń, które pomogą nam zrozumieć i zapamiętać maksymalnie dużo.

Zobacz też: Nasi praojcowie. Prahistoria ziem polskich

Przykład nr I - Przodek widmo

Kiedy naukowcy porównali sekwencję DNA wielu współczesnych i dawnych społeczności, szukając między nimi związków, okazało się, iż Francuzi są genetyczną mieszanką... Sardyńczyków i ... Indiian Ameryki Północnej! Jak to możliwe, czy przodkowie mieszkańców tych dwóch odległych "wysp" skolonizowali Europę przed paroma tysiącami lat? Skąd wzięły się geny Amerykanów w starożytnej Europie? Czy odpowiedzią może być tajemnicza pupulacja widko, tj. "ghoust population"? 

Genetycy badający DNA ludzi na podstawie znalezisk sprzed tysięcy lat odkryli, że między populacjami Europy a obu Ameryk istnieje zagadkowo duże pokrewieństwo. Co zaskakujące okazuje się populacje Indian - rdzennych mieszkańców USA, Brazyli etc., są dużo bardziej spokrewnione z Europejczykami niż np. z mieszkańcami Chin i innych krajów Azji południowo-wschodniej. 

Badacze przypuszczali, że grupy te ok. 15 tys. lat temu miały wspólnego przodka, którego nie udało się dotychczas odkryć. "Zaginionych" wspólnych przodków tych populacji nazwano "ghoust population". Dopiero całkiem niedawno badacze zbadali chłopca znad Bajkału, który okazuje się być przedstawicielem tej grupy (Zob. więcej: https://dzienniknaukowy.pl/czlowiek/najstarsi-kuzyni-rdzennych-amerykanow-zyli-na-syberii). Tamtejsze stanowiska dowodzą też znacznej mobilności grup ludzkich w tamtym czasie. Mobilność ta umożliwiła roznoszenie się m.in. zarazy dżumy już kilkanaście tysięcy lat temu.

Dzięki najnowszym techniokom badań genetycznych (tzw. rewolucji genetycznej, która przez ostatnią dekadę przetacza się przez archeologię), naukowcy układają we właściwych miejscach coraz więcej puzzli budujących obraz wędrówki Homo sapiens po świecie, po jego emigracji z Afryki blisko 60 tys. lat temu. Dzięki temu dość dobrze poznaliśmy m.in. trzy główne fale imigracji, których mieszanka stworzyła dzisiejszych Europejczyków. W skrócie - od kilku lat wiemy, iż podbój Europy (i półwyspu Indyjskiego) wyglądał następująco: 

Wszyscy oni mieli różne (!) cechy fenotypowe, w tym kolory skóry, oczu i włosów. Cechy te przekazali nam.

Wszystkie współczene populacje Europy próbuje się opisać za pomocą modelu, będącego mieszanką trzech pupulacji. Każdy z Europejczyków ma w sobie krew powyższych grup, choć - w zależności od kraju i regionu, w którym żyjemy - różne są proporcje. 

Przedstawiam Wam trzy "podgrupy" homo sapiens, których miksem jesteśmy my - Europejczycy - ludzie "białej rasy". Oto trzy grupy, które kolejno podbiły Europę. Posłużmy się najpierw oficjalną terminologią (poniżej formalne anglojęzyczne skróty i rozwinięcia pojęć sotsowanych w nauce), którą zamienimy na coś przystępniejszego żeby trochę ożywić naszą opowieść: 

• WHG (Western European Hunter-Gatherer) – rodzimy zachodnioeuropejski łowca-zbieracz, który wyparł ludność neandertalską 
• Kiedy pojawili sie w Europie? - pierwsi łowcy-zbieracze - ok. 45 tys. lat temu, 
• EEF (Early Neolithic Farmer) – rolnik wczesnego neolitu 
• w Europie: pierwsi rolnicy - ok. 9 tys. lat temu, 
• WSG (Western Steppe Herders ) – zachodni pasterze stepowi (kultura kurchanów/kultura grobów jamowych, z angielska zwana: "Yamnaya") 
• w Europy Środkowej: 5 tys. lat temu (3 tys. lat p.n.e.) - konni pasterze z kultury grobów jamowych (Yamnaya). przybyli z eurazjatyckich stepów (obszaru między Rosją a Ukrainą), a potem ruszyli na zachód Europy
• ich potomkowie ok. 3,5 tys. lat temu (1,5 tys. lat p.n.e.) - wyruszyli z Europy środkowo-wschodniej (ziem Polski?), podbijając kolejne ziemie: Azję Środkową, następnie Indie!

Materiały dodatkowe-nadobowiązkowe - Czyli nasze praszczury, pasikoniki itd.

Wiedza na temat człowieka zmienia się błyskawicznie. Są rzeczy, o których w naszych podręcznikach będziemy sie uczyć dopiero za 10-20 lat, a które już zdążyła odkryć nauka, w tym dziedziny pomocnicze historii, takie jak: archeologia, genetyka, językoznastwo, etc. Co dziedziny te nam mówią o naszych przodkach?

Dzięki badań DNA z zachowanych szkieletów, wiemy od niedawna (od ok. 2015 roku), że nasi przodkowie (pierwsi homosapiens - nazywani przez nas pieszczetliwie "praszczurami") przybyli do Europy w trzech "wielkich" migracjach. Każda z tych grup miała inne geny, a więc inny wygląd; ale również inny sposób życia i inne zwyczaje. Te trzy migracje wydarzyły się 

• 45 tys. lat temu w Europie pojawiły się pierwsze społeczności łowiecko-zbierackie, 
• około 8000 lat temu przybyli do Europy z Bliskiego Wschodu pierwsi rolnicy. 
• 4500 lat temu (ok. 2500 lat p.n.e.), z terenów dzisiejszej zachodniej Rosji i Ukrainy napłynęli przybysze - pasterze reprezentujący kulturę grobów jamowych, skolonizowali Europę, 

 Szczególnie ta ostatnia migracja była bardzo ważna, gdyż dokonała ogromnych przetasowań w populacji Europy. Zależnie od obszaru doszło do 50-90% wymiany ludności Europy północnej. Najpewniej właśnie w Europie zaczęła dominować Indoeuropejska kultura i język.

 

 

źródło, m.in. : https://www.facebook.com/photo/?fbid=6234081996710632&set=gm.6656977190988100&idorvanity=640476949304851 

Co łączy Słowian z Hindusami? PIE - Nasze praszczury (a w zasadzie pasikoniki :) i ich potomkowie-mutanty

https://koperlo.blogspot.com/2021/11/indoeuropejczycy.html

Spróbujmy opowiedzieć tę historię!

Jak wyjaśnić skąplikowane procesy, które nie są jeszcze w pełni jasne nawet dla rzesz antropologów, historyków i archeologów w sposób przystępny dla odbiorcy...

Może posłużyć się alegorią lub sięgnąć po dobrze znane symbole i wzorce kulturowe i podkoloryzować obraz sięgając po zapadające w pamięć porównania? Czemu nie!

Pozwólcie że opowiem Wam historię naszych "praszczurów", sięgając po - a jakże - avatary!

Przedstawiam Wam: Żuczki, Mrówki i Pasikoniki, które będą dla nas Avatarami naszych przodków. Wyobraźmy sobie zatem:

• niebieskookiego ŻUCZKA-zbieracz o bardzo ciemnek karnacji - WHG  (świetny łowca, który oswoił m.in. psa; ciemna karnacja, niebieskie oczy, niewielkie ok. 10-20 osobowe grupy)
• brązowookie MRÓWKI (EEF, pracowici, rolnicy, uprawiali ziemię, osiadły tryb życia, tworzyli duże społeczności - "mrowiska"; samą swoją ilością zdominowali ludność tubylczą), 
• mobilne i bezwzględne PASIKONIKI, które mogą przybrać postać SZARAŃCZY, niszcząc wszystko na swojej drodze - WSG, paśli konie, prowadizli koczowniczy tryb życia, gromadzili plony, przeganiali inne narody), używali rydwanów, a z czasem metalu; pili mleko, byli agresywni podbijając inne wspólnoty i rozpowszechniając języki praindoeuropejskie!

 

https://youtu.be/dGiQaabX3_o ; ttps://youtu.be/czgOWmtGVGs

Co ciekawe:

ostatnia fala migracji "zmasakrowała" tubylców - miejscowe wspólnoty rolnicze. Nie tylko w Niemczech, ale nawet Wyspach Brytyjskich nowe wspólnoty zastąpiły w blisko 90% starą populację, przynosząc zupełnie nowe geny. W ten sposób ludność która stworzyła Stoneheage niemal komletnie została wymazana (https://youtu.be/990052wQywM?t=2919). 

- Najeźdźcy ze wschodu podbili także półwysep Iberyjski, tutaj jednak nie doszło do całkowitego wymazania podbitej populacji, zastąpiono ją jedynie w 40%; wycięto jednak w pień wszystkich miejscowych mężczyzn, "biorąc w posiadanie" iberyjskie kobiety, które rodziły następnie najeźdźcom dzieci. 

- kluczowe okazało się opanowanie hodowli konia i użycie koła; dzięki temu ludność ta mogła uniezależnić się od wody (dotychczas obozowano jedynie w dolinach rzecznych), wyruszając w szeroki step wraz z dobytkiem i zapasami wody. Dzięki temu opanowano nowe nisze ekologiczn, zintensyfikowano gospodarkę i pozyskano zasoby, któe dały zdecydowaną przewagę nad ludami osiadłymi.

Naukowcy odkryli ślady tajemniczej populacji Y u kolejnych Indian Ameryki PołudniowejTe ślady to mutacje genetyczne wskazujące na pokrewieństwo z pierwotnymi ludami Australazji. Jak australazjatyckie DNA znalazło się po drugiej stronie Pacyfiku?

2. Międzyrzecze (tj. Mezopotamia), czyli SAkBA 

Kolejno poznamy 4 cywilizacje i 3 imperia: 

• zmyślny Sumer - pierwsze miasta-państwa świata i wielkie wynalazki
• imperialny Akad (Sargon) - podbija całą Mezopotamię
• bogatą w skarby Babilonię (Hammurabi) - podbija M + Palestynę; słynny kodeks; Wieża Babel!
• i "imperium zła" Asyrię (Asurbanipal) - podbija M, P i Egipt; słynie z przemocy, np. porywa Żydów
• a do tego tych obrotnych Żydów! 

      

źródło: https://www.thebrickbibleforkids.com/noah/

I. Warunki naturalne
1. Mezopotamia – międzyrzecze Eufratu i Tygrysu – wchodzi w skład tzw. Żyznego Półksiężyca
2. Dla rozwoju najstarszych cywilizacji kluczowe znaczenie miały wielkie rzeki
3. Rośliny uprawne: jęczmień, pszenica
4. Zwierzęta hodowlane: bydło, owce, kozy, osły, trzodę, drób
5. Najbardziej powszechnym surowcem była glina, z której wyrabiano cegły

II Cywilizacja Sumerów
1. System tzw. miast-państw (np. Ur, Uruk, Nippur, Lagasz)
2. ośrodek miejski
a. mury obronne
b. zespół świątynny (centralnym punktem zikkurat ) funkcje kultowe i gospodarcze
3. obszary uprawne – rozbudowa systemu irygacyjnego

III. Imperium Akadyjskie Sargona Wielkiego
1. Zjednoczenie Międzyrzecza przez semickich koczowników z plemienia Akadyjczyków - połowa XXIV w. p.n.e.
a. Sargon Wielki - pierwszy imperator  w dziejach świata ! 
b. – podbój miast-państw Sumeru a następnie budowa imperium akadyjskiego na obszarze całej Mezopotamii
c. podstawą sukcesu - armia (m.in. łucznicy) i urzędnicy
d przejęcie (kradzież?!) dorobku kulturowego Sumerów przez Akadyjczyków
2. upadek Sumero-Akadu pod naporem plemion koczowniczych

IV. Dzieje Babilonii
1. Wzrost znaczenia Babilonu za panowania Hammurabiego – XVIII w. p.n.e.
2. Podbój obszarów między Zatoką Perską a Syrią
3. Kodeks Hammurabiego (stela Hammurabiego)
4. Drugi okres świetności Babilonii pod panowaniem Nabuchodonozora II (605-562 p.n.e.)
5. Społeczeństwo
a.  ludzie wolni – elita władzy, mieszkańcy miast, chłopi
b. ludzie zależni – tzw. „ludzie królewscy” 
c. niewolnicy
6. Państwo babilońskie zostało podbite przez władcę perskiego Cyrusa II – 539 r. p.n.e.

V. Imperium asyryjskie
1. Główne ośrodki polityczne – Aszur i Niniwa
2. Podbój Mezopotamii, Elamu, Syrii, Palestyny i północnego Egiptu – VIII-VII w. p.n.e.
3. Polityka terroru i eksterminacji wobec podbitych ludów
4. Działalność Aszurbanipala – biblioteka w Niniwie
5. Upadek państwa asyryjskiego
a. najazd Medów i Babilończyków
b. upadek Aszur – 614 r. p.n.e.

VI. Kultura Mezopotamii
1. Wierzenia religijne
a. politeizm
b. najważniejsi bogowie:
– Isztar – Akad
– Marduk – Babilon
– Aszur - Asyria
d. przykładowe zabytki
– Brama Isztar 
– Lamassu 
– Sztandar z Ur 
– pieczęć cylindryczna 

2. Najważniejsze osiągnięcia cywilizacyjne Mezopotamii:
a. pismo klinowe
b. zastosowanie koła
c. wynalezienie koła garncarskiego
d. wynalezienie brązu
Galeria ilustracji
Opracowanie tematu
Praca ze źródłami:
Kodeks Hammurabiego
Opis rzeki Eufrat
Wygląd miata Babilonu

 
Od 2 do 4 min (następny frgm. należy ocenzurować: https://youtu.be/sohXPx_XZ6Y?t=120
Skrót informacji w 7 minut: Półżartem-półserio :) https://youtu.be/5Dg2ogNRS_k

 

      

źródła m.in.: Copy Of Mesopotamia City States - Lessons - Blendspace ; 

https://takebackhalloween.org/enheduanna/ ; https://i.pinimg.com/originals/4d/ff/10/4dff10dcf350b9d738db6f2331546bb4.jpg

• Sztandar z Ur

• jeden z najważniejszych zabytków sztuki sumeryjskiej z połowy. III tys. p.n.e., a więc czasu wznoszenia egipskich piramid. 

• Po jednej stronie przedmiotu przedstawione zostało życie ludności w czasie pokoju (przygotowania do uczty)  
• Po drugiej stronie uwieczniono czas wojny, a więc m.in. samego króla (pierwszy pas). wojowników, pokonanych jeńców, a przede wszystkim rydwany z oszczepnikami. Warto zwrócić uwagę na kolczyki nosowe, stosowane u konii zaprzągniętych w rydwany (rozwiązanie podobne stosowane jest do dziś u bydła; Do dzisiaj stosuje się u koni tzw. dutkę nosową (narzędzie do poskromienia konia podczas np. nieprzyjemnych czy bolesnych zabiegów weterynaryjnych).
• Zabytek znaleziony w jednym z Grobów Królewskich z Ur (obecnie w Britisch Muzeum). Jest to drewniana skrzynia (prawdopodobnie służyła jako pudło rezonansowe harfy), pokryta z czterech stron mozaiką (z muszli i lazurytem). Mierzy pół metra długości, obrazy główne składają się z trzech pasów kompozycji. 
• Wielki Ziggurat w Ur 
• jest neosumeryjskim zigguratem w mieście Ur powstał we wczesnej epoce brązu (21 wiek p.n.e.), popadła w ruinę w VI wieku p.n.e. okresu nowobabilońskiego. WYMIARY 30 m wysokości, 64 m długości, 45 m szerokości
• Gilgamesz, 
• żył na przeł. XXVII i XXVI w. p.n.e., król miasta Uruk w Mezopotamii, znany jednak przede wszystkim jako bohater mitów i eposu o Gilgameszu.
• 
  
  

  

    

Sumer: The rise and fall of history’s first empire - Soraya Field Fiorio https://www.youtube.com/watch?v=XBk9KywTIgk&ab_channel=TED-Ed
A day in the life of an ancient Babylonian business mogul: https://www.youtube.com/watch?v=ZsiHrK9DvvQ&ab_channel=TED-Ed
Asyria: https://www.youtube.com/watch?v=7pa54hWROpQ&ab_channel=TED-Ed
https://www.youtube.com/watch?v=wFt_VGG0kJU&ab_channel=TED-Ed
0:39 Sumerian ; 4:41 Akkadian Again The Sound of Ancient Languages. Full Version. You Haven't Seen Anything Like This Before! / Equator AI

Obdzieranie ze skóry!? Tak to lubię! Czyli polityka w imperium zła: https://wielkahistoria.pl/wladcy-asyrii-czyli-hitlerzy-starozytnego-swiata-to-antyczne-imperium-stosowalo-metody-godne-iii-rzeszy/

https://wielkahistoria.pl/poczatki-imperium-asyryjskiego-najbardziej-niedoceniane-mocarstwo-starozytnego-swiata/

https://wielkahistoria.pl/starozytny-babilon-najwspanialsze-miasto-mezopotamii/

"Epos o Gilgameszu

Epos o Gilgameszu jest prawdopodobnie jednym z najstarszych dzieł literatury światowej (...0 spisanych w końcu III tysiąclecia p.n.e. (...) Później epos wzbogacił się o prolog, historię o potopie, zapożyczoną ze starszych mitów (o Atrachasis, Utanapisztim), i opowieść o pobycie Gilgamesza w świecie podziemnym (tabliczka XII); w tej postaci został odnaleziony w bibliotece Asurbanipala (VII w. p.n.e.) w Niniwie.

Losy legendarnego Gilgamesza

Istotą eposu jest konfrontacja człowieka ze śmiercią, daremne próby jej przewyciężenia oraz chęć pojednania się z nią. Bohaterami eposu są Gilgameszu, król Uruk, (będący w dwóch trzecich bogiem oraz w jednej trzeciej człowiekiem) oraz jego przyjaciel Enkidu, pół zwierze, pół człowiek. Początkowo są oni zresztą przeciwnikami, którzy walczą ze sobą (Enkidu został stworzony przez bogów po to, by poskromić moc Gilgamesza). Po pojednaniu przyjaciele wspólnie toczą zwycięskie boje, m.in. z olbrzymem Chumbabą podczas wyprawy do lasu cedrowego oraz z potężnym dzikiem zesłanym przez boginię Isztar, rozgniewaną przez Gilgamesza odrzuceniem jej zalotów. Punktem zwrotnym eposu jest śmierć Enkidu w wyniku choroby zesłanej przez bogów. Zrozpaczony śmiercią przyjaciela Gilgamesza udaje się na wyprawę w poszukiwaniu nieśmietelności. „Czyż i ja nie umrę, czy nie będę taki jak Enkidu? Jakże mi to zmilczeć, jak spokój znaleźć?” — mówi Gilgamesz W czasie wyprawy, po przekroczeniu Morza Śmierci, spotyka Utnapisztima, człowieka, który ocalał z wielkiego potopu (być może jest to pierwowzór biblijnego Noego), znającego wiele tajemnic, obdarowanego przez bogów nieśmiertelnością. Utnapisztim uświadamia Gilgameszowi nieuchronność śmierci. Przekazuje mu jednak także wiedzę o tym, jak można odnaleźć ziele nieśmiertelności. Gilgamesz odnajduje je w otchłani morza. Zanim jednak udaje mu się je spożyć, wąż mu je kradnie. W jednej z ostatnich scen eposu Gilgamesz rozmawia z duchem Enkidu, który przekonuje go, aby pogodził się z ziemskim losem. Zrezygnowany Gilgamesz wraca do rodzinnego Uruk.

Dziedzictwo Gilgamesza

Już w III tysiącleciu p.n.e. Gilgamesza uczyniono bogiem, królem, a zarazem sędzią w świecie podziemnym, a nawet utożsamiano z Nergalem (w religiach staroż. Mezopotamii bóg-władca świata podziemnego); w tej roli często pojawia się w tekstach religijnych, magicznych i wróżebnych. Wśród dawnych bohaterów literackich Gilgamesza wyróżnia się swymi głęboko ludzkimi cechami i chyba dlatego był postacią powszechnie znaną; mit o nim przetrwał na Bliskim Wschodzie do czasów islamu, a jego ślady odnajduje się w sztuce romańskiej, także w Polsce (Czerwińsk). Sam epos o Gilgameszu cieszy się obecnie ogromnym zainteresowaniem, głównie dzięki opowieści o potopie, i jest porównywany np. z dziełami Homera, jednakże na starożytnym Wschodzie konkurowały z nim skutecznie inne, nieraz obszerniejsze kompozycje. W swym sławnym Przesłaniu pana Cogito Z. Herbert wzywa „idź bo tylko tak będziesz przyjęty do grona zimnych czaszek/ do grona twoich przodków: Gilgamesza Hektora Rolanda”. Polskie przekłady eposu: wolny przekład — J. Wittlin Gilgamesz: powieść starobabilońska (1922, wydana 1986), R. Stiller Gilgamesz (wydanie 1 1967, wydanie 2 1980), K. Łyczkowskiej, P. Puchty, M. Kapełuś Epos o Gilgameszu (2002)." Gilgamesz, Encyklopedia PWN: źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy

 

za: https://9gag.com/gag/a0dm5wZ https://allmesopotamia.tumblr.com/

• "I saw this exercise completed in Latin (found here) and decided to try it in Sumerian! Note that some items have multiple vocabulary words; I’ve tried to go with the most basic/most common.*
• A — su “body”
• 1 mush(me) “face” // 2 ka(g) “mouth” // 3 sun “chin” // 4 gu “neck” // 5 murgu “shoulders” // 6-7 a “arm” // 8-9 ashkud “elbow, forearm” // 10 aur “armpit” // 11 shagsud “back (of torso)” // 12 gaba “chest” // 13 endur “navel, umbilical cord” // 14 shag “belly, gut” // 15 kibid “butt” // 16 ib “waist, hip” or sabad “loins, midsection” // 17-18 paphal “leg, thigh” // 19 dub “knee” // 20 ningus “shin”
• B — shu “hand”
• 21 kishibla “wrist” // 23 umbin “nail” // 24-28 shusi “finger” // 29 tibir “palm”
• C — sang “head”
• 30 dilib or siki “hair” // 31 kinamesira “temples” // 32 sangki “forehead” // 34 ngeshtug “ear” // 35 te “cheek” // 36 kiri “nose” // 37 paang “nostril(s)” // 38 meze “jaw” // 39-40 sun “beard” // 41 eme “tongue” // 42 zu “tooth” // 43 nundum “lip”
• D — igi “eye”: 44 sigigi or ugurigi “eyebrow”
• E — ngiri “foot”
• 49 zi-in-gi “ankle”** // 50 masila “heel” // 53-55 ngirisi “toe” // 56 umbin “toenail”
• F — su “guts, entrails” or ngish “organs”
• 57 ugu “skull”* // 58 gumur “spine” // 59-61 ngeli or meli “throat, windpipe” // 62 sa “muscle” // 63 mur “lungs” // 64 sha(g) “heart” // 65 ur “liver” // 66 tun “stomach” // 67 shaningin “intestines” // 68-69 sa “vein, artery” // 70 ellang “kidney” // 72 ellamkush “bladder”
• *I don’t know of a word for: back of hand; specific fingers, including the thumb; sideburns or mustache; eyelash, eyelid, iris or pupil; arch (ugurngiri?) or ball of foot; brain; pancreas. If you do, please let me know and I’ll update this post!
• **I’ve kept the dashes in zi-in-gi to make clear that the “n” and “g” are pronounced separately, as /zin.gi/ rather than /zi.ŋi/. Elsewhere, parentheses indicate the word can be pronounced either way, e.g. ka or kag “mouth”."

 

1.3. Starożytny Egipt

  

Exodus: Bogowie i królowie - zwiastun #2 

https://youtu.be/c3vP00TN7OA?si=7NVKnkJMrsNZeVyM&t=2

Genialny trailer: Assasin Creed ; 2 minuty do scen walki https://youtu.be/cK4iAjzAoas?t=4; 

Exodus: Bogowie i królowie - Początek bitwy [fragment #1] https://www.youtube.com/watch?v=YqQOF6HWdk0&ab_channel=CaptainDarrow https://youtu.be/C0sXHo_WjGg

 

Faraon Skrót: https://youtu.be/Rj0VyfFiC8Q; 

Into the Egypt - Mr Peabody and Sherman: https://youtu.be/SMwNngMGmm8

  

• Faraon Tut i życie po śmierci w 7 minut https://www.youtube.com/watch?v=T47TTu-4jQQ&ab_channel=LearnBright

 

   

1. Egipt „darem” Nilu
a. coroczne wylewy Nilu nawadniały i użyźniały ziemię uprawną
b. dogodne warunki rozwoju rolnictwa w Dolinie Nilu, Delcie oraz w oazach
c. budowa sieci kanałów irygacyjnych czynnikiem jednoczącym mieszkańców Egiptu

2. Państwo
a. zjednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu przez legendarnego króla Menesa – 2920 r. p.n.e.
b. dzieje egiptu dzielimy na okresy zwane Państwami, oddzielone tzw. okresami przejściowymi
c. szczytowym okresem rozwoju Starego Państwa było panowanie Dżosera
d. szczyt potęgi politycznej starożytny Egipt osiągnął w okresie Nowego Państwa za panowania Totmesa I i  Ramzesa II
e. ustrój polityczny starożytnego Egiptu
– Egipt był  monarchią despotyczną – na czele państwa faraon, który był najwyższym kapłanem, wodzem, prawodawcą i sędzią
– rozbudowana administracja – najwyższym urzędnikiem był wezyr

3. Społeczeństwo
a. kapłani
b. urzędnicy
c. rzemieślnicy i kupcy
d. żołnierze
e. chłopi
f. niewolnicy

4. Kultura starożytnego Egiptu
a. pismo hieroglificzne
– pisano pędzelkiem na papirusie oraz malowano i wykuwano hieroglify na ścianach budynków i grobowców
– mniej monumentalne było pismo hieratyczne i pismo demotyczne
b. rozwój nauki
– wysoki poziom matematyki – obliczenia pól i objętości graniastosłupa, stożka, prostopadłościanu i walca
– wysoki poziom astronomii - kalendarz
– wysoki poziom medycyny – leczenie złamanych kości, trepanacje czaszki
c. wysoki poziom architektury – Egipcjanie wznosili
– pałace
– świątynie
– grobowce w formie piramid, mastab lub komór wykutych w skale

5. Wierzenia religijne Egipcjan
a. Egipcjanie czcili wielu bogów – politeizm
b. najważniejsi bogowie egipscy:
– Re – bóg słońca
– Ozyrys, Izyda i Horus
– Set
– Amon
c. duże znaczenie magii  – wiara w istnieniu nadnaturalnych sił, które dają człowiekowi władzę nad ludźmi i rzeczami
d. duże znaczenei rytuałów  – ściśle określony ciąg czynności obrzędowych – np. magicznych lub religijnych
e. wiara w życie pozagrobowe
– mumifikowanie ciał (mumie) oraz składanie ich zdobionych sarkofagach,  które umieszczano w bogato wyposażonych i zdobionych grobowcach (np. grobowiec Tutanchamona)
– Ozyrys – bóg śmierci i odrodzonego życia, Wielki Sędzia zmarłych
– Anubis  - bóg mumifikacji i opiekun zmarłych
– Księga Umarłych – zbiór magicznych tekstów, rysunków i pieśni, mających ułatwić zmarłemu przejście do raju
f. Echnaton przeprowadził reformę religijną, uznając za głównego boga Atona
 
Galeria ilustracji
Hististoria w źródłach
Kariera admirała Amozisa
Gospodarka starożytnego Egiptu
Pochwała pracy umysłowej
Zasady pisma egipskiego

    

Z humorem (i pewnym uproszczeniem) można podsumować dziedzictwo antycznych Egipcjan w ten sposób

Kosmici? Intro   https://youtu.be/1CVEFmrVG94?t=4 ; ;  https://youtu.be/HCLQRZmD1EE?t=35; 

 https://youtu.be/-FyK3nzfeqw?t=1

3:50 Egyptian 6:33 Hittite 2:24 Urartian

 
Piramidy dla maluchów:

https://youtu.be/qOlnIF6z2mA?si=dgoGvvp_ET0y8v7Z&t=50

How did they build the Great Pyramid of Giza? 

https://www.youtube.com/watch?v=fJBlEPOj4Fk&ab_channel=TED-Ed

• Ładne "okoliczności przyrody" z Assasin Creed https://youtu.be/PP8js5jFTv0?t=553
• zaćmienie słońca: https://youtu.be/Bml8d4EibAM?t=7782

  https://youtu.be/KSFF6vsIK9c?t=2
• Analiza sceny otwierającej "Faraona": https://youtu.be/rqzdkxMXPrk
• Analiza sceny bitwy "Faraona": https://youtu.be/cxopD3J1lLo
• Hatszepsut była kobietą-faraonem Egiptu z okresu Nowego Państwa. 20 lat po jej śmierci ktoś rozbił posągi Hatszepsut i przy pomocy dłuta próbował wymazać jej imię z historii. Kto to zrobił? I dlaczego? https://www.youtube.com/watch?v=8bYRy_wZEJI&ab_channel=TED-Ed
• Egipska Księga Umarłych: (1888) przewodnik po zaświatach - Tejal Gala https://www.youtube.com/watch?v=1yv_MXNYbAo&ab_channel=TED-Ed
• 5 ciekaostek o Egipcie: , m.in. 1745, zamiana żon: https://www.youtube.com/watch?v=T7WhIybg_Qo&ab_channel=HorribleHistories
• https://www.youtube.com/watch?v=T7WhIybg_Qo&ab_channel=HorribleHistories
• 
  
• Czym jest historia - rozróżnienie plotek od...Historia kontra Kleopatra - Alex Gendler / TED-Ed
• https://www.youtube.com/watch?v=Y6EhRwn4zkc&ab_channel=TED-Ed

1. 4. Początki Izraela

Z Biblii (Starego Testamentu) znamy m.in. takie postacie jak: 

• Abraham, 
• Izaak, 
• Mojżesz, 
• Dawid, 
• Salomon.

       

Jerozolima i Światynia

  

Ilustracje przedstawiające Ludy morza, do których zaliczali się Filistyni

 

 Rok 70 n.e. Zniszczenie Jerozolimy i świątyni: https://youtu.be/y5vuoX09ryw?t=10

https://www.youtube.com/watch?v=omajagaozk0&ab_channel=NewHistoria

 
1. Zgodnie z tradycją biblijną „założycielami narodu” hebrajskiego (patriarchami) byli Abraham, Izaak i Jakub
 
2. Koczownicze plemiona Izraelitów pod przywództwem Mojżesza w 2. połowie XIII w. p.n.e. osiedliły się w Kanaan – (dzisiejsza Palestyna)
 
3. Gospodarka Izraelitów
a. rozwój rolnictwa wzdłuż wybrzeża morza i rzeki Jordan
b. rozwój pasterstwa na obszarach półpustynnych
c. rozwój handlu – miasta położone na skrzyżowaniu szlaków handlowych
 
3. Państwo żydowskie
a. powstanie królestwa żydowskiego w XI w. p.n.e. – panowanie Saula, Dawida
b. panowanie Salomona – X w. p.n.e.
– rozkwit gospodarczy kraju (rozwój rolnictwa i handlu, rozwój infrastruktury – urządzenia zapewniające rozwój gospodarki)
– budowa Świątyni Jerozolimskiej – tzw. Świątynia Salomona
 
4. Rozpad państwa po śmierci Salomona
a.  Królestwo Izraela
b.  Królestwo Judy ze stolicą w Jerozolimie
 
5. Upadek państw żydowskich
a. podbój Izraela przez Asyryjczyków – 722 r. p.n.e.
b. po upadku Asyrii Izrael i Judę podbiła Babilonia – 586 r. p.n.e.
c. wybuch i upadek powstania antybabilońskiego – VI. w. p.n.e.
– przesiedlenie częśći Żydów do Babilonii – tzw. niewola babilońska
– zburzenie Świątyni Salomona – VI w. p.n.e.
– Świątynia Jerozolimska została odbudowana (tzw. Druga Świątynia)  i ponownie zniszczona w czasach rzymskich
d. w 538 r. władca Persji, Cyrus II pozwolił Izraelitom na powrót do Jerozolimy i odbudowę Świątyni
 
6. Powstana żydowskie
a. powstanie Mahabeuszy – 168 r. p.n.e.
– wybuchło przeciwko rządom Seleukidów
– Żydzi utworzyli niezależne państwa – istniało do podboju przez Rzymian w 63 r. p.n.e.
b. tzw. wojna żydowska – 70 r. p.n.e.
– wybuchło przeciwko Rzymianom
– zakończyło się klęską Żydów i zburzeniem drugiej Świątyni Jerozolimskiej
c. w 132 r. n.e. wybuchło powstanie pod wodzą Bar Kochby
– zakończyło się klęską Żydów
– Żydzi zostali wypędzeni i żyli w diasporze
 
7. Religia Izraelitów
a. religią wyznawaną przez Żydów był judaizm – wiara w jedynego Boga – Jahwe
b. źródła wiary i wiedzy religijnej w judaizmie
– Biblia – Stary Testament
– Tora – pierwszych pięć ksiąg Starego Testamentu
– Dekalog – dziesięcioro przykazań nadanych przez Boga Mojżeszowi
– Talmud – zbiór komentarzy do Tory
c. działalność proroków
d. symbole judaizmu
– synagoga – miejsce modlitw
– Arka Przymierza – miejsce przechowywania tablic z Dziesięciorgiem Przykazań
– Ściana Płaczu – jedyna pozostałość po zburzonej Świątyni Jerozolimskiej
– Menora – siedmioramienny świecznik
e. najważniejsze święta żydowskie:
– szabat – siódmy dzień tygodnia
– pascha – obchodzona raz w roku na pamiątkę wyjścia Żydów z Egiptu
 
8. Fenicjanie
a. stworzyli sieć miast wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego – Tyr, Sydon, Byblos
b. podstawą gospodarki
– żegluga i handel
– rzemiosło (produkcja purpury, obróbka szkła i metali)
– eksploatacja lasów cedrowych
b. kolonizacja fenicka
– założenie Kartaginy – 814 r. p.n.e.
– zakładanie faktorii handlowych
c Pismo fenickie - najstarszy zachowany alfabet świata 
Galeria ilustracji
Praca ze źródłami
Geneza rządów monarchicznych w Izraelu
Stary Testament

• Liczebniki porządkowe po hebrajsku:
• [Riszona]
• [sznija]
• [szliszit]
• [rerijt]

 

https://www.youtube.com/watch?v=eAMaOi029fc&ab_channel=JeremiahMolina

Genialne! Rozmowa Abrachama z Bogiem: od 7:12 Bible Bricks | Abraham (Genesis 12 - 23) / 

Bricktime Studios https://youtu.be/mU5O3lcjFYg?si=6iK0rt2kn7wzspvX&t=432

  

Nad rzekami Babilonu: https://www.youtube.com/watch?v=vYK9iCRb7S4&ab_channel=Love1Another

Dawid vs Goliat: https://www.youtube.com/watch?v=8EJTz1UKIPc&ab_channel=GoChatter

Izaak: Ezaw i Jakub https://www.youtube.com/watch?v=lzNLld-ONC0&ab_channel=BricktimeStudios
Abraham i Izaak https://youtu.be/mU5O3lcjFYg?si=kQOhkHkSoRuIIrA4&t=830
Jonasz: https://www.youtube.com/watch?v=1Iamha6IiLI&ab_channel=BricktimeStudios
Abraham (jego historia za: https://slideplayer.com/slide/9987878/)

Żydzi podróżnicy:

Wędrówka A: Abraham z Ur do Ziemi Obiecanej

Abraham i (jego bratanek) Lot

  

• "Według Biblii:
• Abraham po powrocie od króla Egiptu 
• rozdzielił ziemię kananejską pomiędzy siebie i Lota, który wybrał obszar w pobliżu Sodomy, otrzymawszy prawo pierwszeństwa wyboru
• Miasto wkrótce zostało pokonane przez Asyryjczyków, którzy nałożyli na jego mieszkańców daninę. 
• Po dwunastu latach Sodoma zbuntowała się przeciwko Asyrii. Miasto wsparł Abraham, za co Bóg Jahwe obiecał mu wielką nagrodę.
• Gdy Sodoma urosła w siłę, niechętnie przyjmowała przybyszów. 
• mieszkańcy Sodomy i Gomory byli niegodziwi, rozpustni, pogardzali prawem boskim i ludzkim. 
• Bóg Jahwe zamierzał je zniszczyć, ale za namową Abrahama zgodził się, że daruje życie jego mieszkańcom, jeśli wśród nich znajdzie się przynajmniej dziesięciu sprawiedliwych. 
• W tym celu wysłał do Sodomy dwóch swoich aniołów, którzy spędzili noc w domu Lota. 
• Przed nocą mężczyźni z miasta otoczyli dom Lota, by współżyć z jego gośćmi. 
• Lot zaoferował im w zamian swoje dwie córki-dziewice, jednak oni odmówili. 
• zaryglował drzwi domu. Mieszkańcy miasta chcieli je wyważyć, 
• aniołowie porazili napastników ślepotą. 
• Lotowi nakazali, by wyprowadził z Sodomy najbliższych, bo rankiem miasto zostanie zniszczone. Przyszli zięciowie Lota odmówili pójścia z nim. 
• Z nastaniem świtu aniołowie wyprowadzili Lota, jego żonę i dwie córki za miasto i 
• nakazali uciekać w góry bez oglądania się za siebie. 
• Żona Lota nie wytrzymała tej próby i wbrew woli Boga obejrzała się. Natychmiast też zamieniła się w słup soli". Wiki

   



Wędrówka B: Józef do Egiptu



III. Niewole:


I. Egipt, ok. XIII w. p.n.e.,(ew. XV w. p.n.e.)

II. Asyria, ok. V w. p.n.e.,

III. Babilonia, ok. VI w. p.n.e., (przed rokiem 555 p.n.e., w czasie panowania Nabuchodonozora II)

IV. Podbój Kaanan

źródło:  https://www.elbespurling.com/

źródło: https://www.youtube.com/watch?v=a4-y6U5pezw&ab_channel=Epimetheus

Ciekawostki:

• Historia Kannan splata się z historią sąsiednich państw, ludów i imperiów.
• Filistyni 
• przybyli do Kanaan najpewniej w XIII wieku wraz z falą tzw. "Ludów Morza", które doprowadziły do zagłady wszystkie cywilizacje śródziemnomorskie (Mykkeńską Grecję, Państwo Hyksosów i - nieomal Egipt), mieszając się z rdzenną ludnością Kananejską. W tym samym czasie przybyli też ich (zninawidzeni później) sąsiedzi Hebrajczycy. 
• Filistyni byli najpewniej ludem indoeuropejskim, związanym z Grecją Mykeńską. Przybyli do Kaanaan "zza moża", przywożąc ze sobą m.in. obce gatunki świń - zwięrzęta, którego Hebrajczycy nie mogli spożywać.
• Filistyni przez sześć wieków rywalizowali z sąsiednim ludem Hebrajczyków, czego świadectwem są liczne wzmianki w Biblii, w tym przypowieści o Samsonie, czy Dawidzie i Goliacie.
• Lud ten "zniknął z powieżchni ziemi" w VI wieku, po tym gdy Filistynię najechali władcy Babilonii, biorąc jej mieszkańców w niewolę i przesiedlając do Mezopotamii ok. ok. 600 roku p.n.e. Podobny los spotkał Hebrajczyków, ale oni zdołali przetrwać i powrócić do Ojczyzny - Ziemi Obiecanej, stając się odtąd jej głównymi gospodarzami
• Nazwa Palestyna nadana została krainie Kanaan w II w. n.e. (a więc ok. 700 lat po zniknięciu Filistynów) pochodzi właśnie od Filistynów; nazwę tą nadali krainie tej Rzymianie, chcąc wymazać nazwę Judea z powierzchni ziemi, po serii żydowskich powstań. 
• Polecam:
• https://thebrickbible.com/legacy/genesis/index.html

6. Cywilizacje Chin i Indii

czy wiesz że:
• cyfry arabskie pochodzą z Indii? W zasadzie to że potomkowie "naszych" Ariów wynaleźli cyfry "arabskie"
• najwyższe kasty w Indiach tworzą dzo dziś potomkowie Ariów (Europejscy najeźdźccy, którzy podbili indie w II tys. p.n.e.). 
  

 


    

Grafiki za: https://www.youtube.com/watch?v=Xvj4CXQLDxk&ab_channel=Infognostica

I. Indie.
1. Początki cywilizacji doliny Indusu (2400-1500 p.n.e.)
a. zróżnicowane warunki naturalne
b. znaczenie wielkich rzek:
– Indus
– Ganges
c. główne ośrodki miejskie
– Harappa
– Mohndżo-Daro
d. infrastruktura miejska
– cytadela –  centrum władzy religijnej i politycznej
– system wodno- kanalizacyjny
e. podstawa gospodarki:
– rolnictwo (ryż, pszenica, owies, jęczmień, oraz daktyle i bawełna
– hodowla – owce, kozy, trzoda
– wysoki poziom rzemiosła – wytop i obróbka metali, produkcja ceramiki, wyroby bawełniane
– handel rzeczny i morski
f. pismo - nieodczytane
 
2. Najazd Ariów i rządy dynastii Maurjów
a. najazd indoeuropejskiego ludu Ariów – ok. 1500 r. p.n.e.
b. zjednoczenie Indii przez władców z dynastii Maurjów
c. panowanie Aśoki (271-236 p.n.e.)
 
4. Religia.
a. braminizm
– system politeistyczny (Indra, Mitra, Waruna)
– święte księgi Wedy
– bramini – najwyższa klasa kapłańska
b. hinduizm (pierwsze wieki naszej ery)
– system politeistyczny (Śiwa, Wisznu )
– święte księgi: Wedy, Mahabharata, Ramajana
– bramini
c. buddyzm
– Siddhartha Gautama (przełom VI i V w. p.n.e.) – Budda 
– praktyki religijna mające doprowadzić do nirwany
– Stupa   – w buddyjskiej architekturze sakralnej rodzaj wielokondygnacyjnej wieży, służącej do przechowywania relikwii
 

 

https://www.youtube.com/watch?v=fFNzX3tYTXU&ab_channel=Epimetheus

od 3 do 4 minuty: https://youtu.be/YP1qjTzxQNE?si=YGmWsC1ennh-_nOh&t=194

Who was Confucius?

https://www.youtube.com/watch?v=wFt_VGG0kJU&ab_channel=TED-Ed

II. Chiny
1. Warunki naturalne:
a. znaczenie wielkich rzek  Huang Ho (Żółtej Rzeki) i Jangcy (Niebieskiej Rzeki) –  występowanie katastrofalnych wylewów.
b. budowa systemów irygacyjnych
 
2. Gospodarka
a. rolnictwo
– uprawa ryżu, pszenicy, jęczmienia
– uprawa herbaty i bawełny
– hodowla owiec, kóz, bydła trzody, drobiu
– hodowla jedwabnika
b. wysoko rozwinięte rzemiosło
– produkcja jedwabiu
– produkcja porcelany
2. Dzieje polityczne Chin
a. panowanie dynastii Szang – XVIII w. p.n.e.-1027 r. p.n.e. – wykształcenie się władzy królewskiej
b. panowanie dynastii Zhou (czyt. Czou) – ok.  1000-ok. – 256 r. p.n.e. – wykształcenie się podziału klasowego
c. Zjednoczenie państwa po okresie kryzysu przez dynastię Qin – 221 r. p.n.e.
– pierwszy cesarz chiński Qin Shi Huang 
– terakotowa armia z grobowca cesarza Qin Shi Huang 
 
3. Osiągnięcia cywilizacyjne Chin:
a. pismo 
– piktogramy
– ideogramy
b. filozofia i religia
– filozofia
– Lao-Cy
– Konfucjusz (ok. 551-479 p.n.e.) – konfucjanizm
– buddyzm 
c. wynalazki:
– porcelana
– papier
– druk
– jedwab
d. przykładowa architektura
– budowa Wielkiego Muru 
– pagoda 
 
Galeria ilustracji
Praca ze źródłami:
Kariera urzędnika Lu

Materiały dodatkowe:

10 Najważniejszych Chińskich Wynalazków (na podstawie: https://webprojektor.pl/wynalazki-chin/)

Chińska nauka i technologia przez wieki wyprzedzała znacznie Europę, pozostawiając ją znacznie w tyle, jeśli chodzi o postęp cywilizacyjny. Jeszcze w XVII i XVIII wieku podróżnicy i kupcy odwiedzający Chiny kopiowali wiele odkryć i sekretów technologicznych na użytek europejski. Oto 10 najważniejszych wynalazków chińskich, które powstały dużo wcześniej niż pojawiły się w Europie.

• Druk (-7) pojawił się w Chinach już w VII w. p.n.e. jako pojedyncze znaki odlewane w brązie, którymi drukowano krótkie sentencje i zaklęcia. Książka „Traktat o rolnictwie” została wydana w XIV w. przy użyciu czcionek drewnianych, a wkrótce potem rozpoczęto używanie czcionek metalowych z brązu.
• Papier (-2) wynaleziono w Chinach w II w. p.n.e.
• Taczka (-1), znacznie ułatwiająca transport ciężkich materiałów, jest wynalazkiem chińskim, znana przynajmniej od I w. p.n.e.
• Kompas (3) używany w Chinach w postaci namagnesowanej łyżki od I wieku naszej ery, po III wieku przybrał formę igły magnetycznej; w Europie pojawił się dopiero tysiąc lat później (XII w).
• Chomąto (3) było innym wynalazkiem chińskim ułatwiającym pracę i transport, do którego używano zwierząt, znane  w III w. n.e. W Europie chomąto pojawiło się w X w. n.e. rozprzestrzeniając się do wieku XII; a więc tysiąc lat później niż w Chinach.
• Pług skibowy (3) zwiększający wydajność prac rolniczych został skonstruowany w Chinach ok. III w. n.e. W Europie (Frankonii w Niemczech) wynaleziono go prawdopodobnie dopiero ok. 500 lat później (700 r. n.e.)
• Zapałki (7) pojawiły się w Chinach w VI w. n.e. Kronikarze zanotowali, że zastosowano je po raz pierwszy w czasie oblężenia, kiedy zabrakło krzesiw, kobiety wykorzystały drzazg sosnowych maczanych w siarce, aby rozpalać ogień do gotowania i ogrzewania.
• Zegar mechaniczny (8) wynaleziony w VIII wieku  powstał z modelu zegara wodnego pochodzącego z Bliskiego Wschodu. Napędzane kołami wodnymi zegary zostały wówczas wyposażone w wychwyt przez chińskiego wynalazcę i astronoma Lianga Linga-Can.
• Papierowe pieniądze (9) pojawiły się w Chinach w IX w. n.e. na skutek niedoborów miedzi. Z polecenia Cedarza dystrybuowano je pod kontrolą rządu centralnego, nazywając latającymi lub wygodnymi pieniędzmi".
• Receptura prochu (11) powstała w XI w. wyniku eksperymentów prowadzonych przez chińskich alchemików – taoistów, starających się wynaleźć eliksir nieśmiertelności z połączenia saletry, węgla drzewnego i siarki. Prochu używano początkowo nie w celach wojskowych a rozrywkowych - do wytwarzania tylko sztucznych ogni i rakiet.

• "Katalog nazw 

• „KSIĘGA UMARŁYCH”
• AKADOWIE
• ARIOWIE
• ARKA PRZYMIERZA
• ASZUR
• BIBLIA
• Brama Isztar 
• BRAMINIZM
• BUDDYZM
• ÇATAL HÖYÜK
• DOLINA KRÓLÓW
• FENICJANIE
• HINDUIZM
• IZRAELICI
• JERYCHO
• JUDAIZM
• JUDA
• KANAAN
• KARTAGINA
• KODEKS HAMMURABIEGO
• [stela Hammurabiego ]
• KONFUCJANIZM
• MAHABHARATA
• MAZDAIZM
• MEZOPOTAMIA
• NEANDERTALCZYK
• NINIWA
• PERSOWIE
• pismo klinowe  
• ŚWIĄTYNIA JEROZOLIMSKA
• TAOIZM
• TORA
• WEDY
• WIELKI MUR 
• ŻYZNY PÓŁKSIĘŻYC
• Chronologia wydarzeń (2)

• powstanie Jerycha – 8000 tys. lat p.n.e.
• powstanie osiedla w Catal Hüyük – 7500-6000 tys. lat p.n.e.
• budowa piramidy Cheopsa – ok. 2560 r. p.n.e.
• przybycie Akadów do Mezopotamii –  połowa XXIV w. p.n.e.
• panowanie Sargona Wielkiego 2334-2279 p.n.e.
• panowanie Hammurabiego – 1792–1750 p.n.e.
• początek panowania dynastii Shang w Chinach – XVIII w. p.n.e.
• bitwa pod Kadesz – 1285 r. p.n.e.
• panowanie Dawida w Izraelu - ok. 1000 p.n.e. – ok. 960 p.n.e.
• panowanie Salomona w Izraelu – 960-932 p.n.e.
• budowa świątyni Salomona –  960 rok p.n.e.
• podbój Egiptu przez Asyrię – VII w. p.n.e.
• zdobycie Palestyny przez Nabuchodonozora II – 587 p.n.e.
• zjednoczenie plemion perskich przez Cyrusa II – VI w. p.n.e.
• narodziny imperium perskiego – VI w. p.n.e.
• działalność Konfucjusza – ok. 551-479 p.n.e.
• podbój Indii przez Ajrów – ok. 500 r. p.n.e.
• panowanie Aśoki w Indiach – 271-236 p.n.e.
• Katalog postaci

• ALEKSANDER WIELKI
• AMON
• ANUBIS
• ASZUR
• AŚOKA
• BRAMIN
• BUDDA  
• DAWID
• HAMMURABI
• HORUS
• ISZTAR
• IZYDA
• JAHWE
• KONFUCJUSZ
• LAO-CY
• MOJŻESZ
• NABUCHODONOZOR II
• Nefretete [popiersie Nefretete   
• OZYRYS
• QIN SHI HUANG
• RAMZES II  
• RE
• SALOMON
• SARGON I WIELKI
• SAUL
• ŚIWA
• THOT
• TUTANCHAMON
• WISZNU
• Słowniczek pojęć 
  

• ASTRONOMIA
• CYWILIZACJA
• DIASPORA
• EWOLUCJA
• FAKTORIA
• FARAON
• HIEROGLIFY
• IMPERIUM
• INFRASTRUKTURA
• KAPŁAN
• KOLONIZACJA
• KULT
• MONARCHIA
• MONOTEIZM
• MUMIFIKACJA
• NEOLIT
• NIEWOLNICTWO
• OBELISK
• PAGODA
• PALEOLIT
• PAPIRUS
• PISMO ALFABETYCZNE
• PISMO IDEOGRAFICZNE
• PISMO KLINOWE
• PISMO PIKTOGRAFICZNE
• POLITEIZM
• pylony 
• REINKARNACJA
• REGRES
• REWOLUCJA NEOLITYCZNA
• SARKOFAG 
• STUPA
• SYNAGOGA
• TEOKRACJA
• IRYGACJA
• WEZYR
• ZIKKURAT"

Sprawdzian punktacje:

pierwsze cywilizacje wersja  a,b max. 57 (obniżone do 48)

 

Poniżej 

wyniki 

Zadanie Punkty do zdobycia gr F starożytność

1. 2 57  6

2. 4 55  5+

3. 11 51  5

4. 10 47  4+

5. 6 43  4

6. 6 37  3+

7. 6 31  3

8. 6 27  2+

9. 12 23  2

18  1+'

63