"[Kronika chłopska z najważnieszymi datami z dziejów Śląska Cieszyńskiego. Inc.] Roku 1211 Klosztor Panu Dominikanu fonedyrowany ktory to Nedeli po Narozyni panny Marye iest byl poświęcony [.
"Książnica Cieszyńska 11 października o 11:08
KOMETY, POŻARY, ZARAZY – ŚLĄSK CIESZYŃSKI W KRONICE CHŁOPSKIEJ Z 1849 R.
➡️ Kronika stanowi jedno ze źródeł historycznych. Ze względu na mnogość form oraz szeroką tematykę wymyka się jednoznacznej definicji. Gdybyśmy jednak mieli zamknąć to pojęcie w kilku słowach, to cechami wyróżniającymi kronikę byłyby: narracja prowadzona w porządku chronologicznym oraz rozbudowana treść wpisów (w przeciwieństwie do kalendarium lub roczników). Kroniki mogły mieć charakter ogólnopaństwowy, ale także regionalny. I to właśnie ten drugi, lokalny, zdecydowanie rzadziej występujący typ kroniki stanie się tematem niniejszego wpisu.
➡️ W przechowywanym w Książnicy Cieszyńskiej zbiorze Archiwaliów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego znajduje się bowiem kronika chłopska, której treść dotyczy wydarzeń rozgrywanych na Śląsku Cieszyńskim. O jej wyjątkowości decyduje nie tylko lokalny charakter, ale także i osoba twórcy. Jest to bowiem kronika pisana ręką chłopa – Pawła Szurmana, pochodzącego z Lesznej Dolnej. Jak informuje nas zapis na odwrocie pierwszej karty rękopisu, powstała ona w 1849 r., a więc w schyłkowym okresie Wiosny Ludów. Rękopis liczącej 8 kart kroniki został opatrzony pieczęcią Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego – organizacji powstałej w Cieszynie w 1901 r., która zajmowała się gromadzeniem zabytków kultury materialnej i duchowej Śląska Cieszyńskiego. Nie wiemy, kiedy zasilił on zbiory Towarzystwa Ludoznawczego, jednak umieszczona na jego kartach notatka rękopiśmienna wskazuje, iż kronika została znaleziona w Końskiej, w domu Adama Płoszka. Przypuszczać możemy, że wspomniany Adam Płoszek przekazał ją do zbiorów Towarzystwa.
➡️ Kronika rozpoczyna się wpisem dotyczącym wydarzeń z 1211 r., kiedy to poświęcono klasztor dominikanów. Wpis kończący kronikę datowany jest z kolei na 28 listopada 1833 r., i opisuje pożar młyna, w którym to śmierć poniosło pięcioro ludzi. Zakres chronologiczny kroniki jest bardzo szeroki, obejmuje bowiem okres od XVIII do XIX w. Do 1800 r. wpisy kronikarskie są na ogół krótkie. Wpisy XIX-wieczne są bardziej obszerne, gdyż najprawdopodobniej dotyczą zdarzeń, które miały miejsce za życia autora.
➡️ Tematyka wpisów jest bardzo różnorodna. Z uwagi na pochodzenie autora, odnosi się ona głównie do zdarzeń, niejednokrotnie dramatycznych, z codziennego życia cieszyńskiej wsi. Autor pisze o klęskach żywiołowych tj.: pożarach, powodziach, podtopieniach, głodzie, zarazach, niszczycielskich burzach. Znajdziemy tu również wpisy traktujące o zjawiskach astronomicznych, tj. pojawieniu się komety. Autor kroniki był najprawdopodobniej ewangelikiem, stąd kilkanaście wpisów poświęconych zostało położeniu kościołów ewangelicko-augsburskich w okresie kontrreformacji. Pojedyncze wpisy odnosiły się do wydarzeń mających miejsce w stolicy Monarchii Habsburskiej.
➡️ Kronika chłopska jest wyjątkowym gatunkiem historiograficznym. Stanowi znakomite źródło do dziejów lokalnej społeczności. Opisuje zdarzenia istotne dla najniższej warstwy społecznej, jaką byli chłopi, które dotykały bezpośrednio ich codziennej egzystencji. O unikatowości tej kroniki świadczy także język, którym została napisana. Jest to bowiem polszczyzna w odmianie gwarowej, używana przez cieszyńskie chłopstwo. Kronika jest przykładem tekstu pisanego po polsku, ale odznaczającego się udziałem elementów innojęzycznych, przede wszystkim czeskich i niemieckich. Powstawała ona w wyjątkowym z punktu widzenia kształtowania się odrębności narodowej czasie, czyli okresie Wiosny Ludów. Były to lata pogłębiania więzi mieszkańców Śląska Cieszyńskiego z narodem polskim, jego kulturą oraz tradycją, co skutkowało upowszechnianiem się języka polskiego.
➡️ W ramach, prowadzonego przez Książnicę Cieszyńską od 2021 r., projektu digitalizacji archiwaliów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego opisywana kronika została poddana ucyfrowieniu i umieszczona w profilu Książnicy na stronie Śląskiej Biblioteki Cyfrowej -
https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/566961/edition/532824?fbclid=IwAR2zWzFKiI6rr8j46Ub_hqflRBPfOaNyNkeLw9yLL1baPb7_69f8H2H3T04"
📖 Oprac. Agnieszka Laskowska
https://www.facebook.com/KsiaznicaCieszynska/posts/pfbid02UruBMaU2iBYntxvRGMUnttj8zqVYtdVnxiNSi6YPLSoTQRmWyCH7qdk8BZLQD67Fl