Renesans.pl - SecLekcja

 

Scenariusz lekcji - SP nr 2, Brenna 6.11.2023
Przedmiot: historia	Klasa: VI b	Nauczyciel: Wojciech Grajewski
Temat: Renesans.pl - Złoty wiek? / Odrodzenie na ziemiach polskich
Realizacja podstawy programowej: IX.7 Uczeń: przedstawia największe osiągnięcia polskiego renesansu i reformacji, uwzględniając twórczość Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego; rozpoznaje obiekty sztuki renesansowej na ziemiach polskich;
Powiązania z wcześniejszą wiedzą: Odwołanie się do wiedzy o z lekcji poprzednich dotyczących odrodzenia w Europie.
Cele lekcji: Poznam: (1) największe osiągnięcia polskiego odrodzenia, (2) najcenniejsze zabytki występujące na ziemiach polskich i (3) bohaterów artystów oraz mecenasów
Co uczniowie będą potrafili po lekcji? Uczeń: - Wymienia najwybitniejszych przedstawicieli polskiego renesansu oraz ich dokonania. - Rozpoznaje obiekty sztuki renesansowej na ziemiach polskich.
Przebieg lekcji: 1. Przypomnienie: gdzie i kiedy narodziło się odrodzenie, jakiej dziedziny dotyczyło? 2. Podanie tematu i celów lekcji. 3. Przedstawienie pytania kluczowego: Dlaczego XVI wiek w Polsce – nazywano .... Wykorzystanie Krzyżówki, podręcznika i strony-bloga: https://koperlo.blogspot.com/2021/12/klasa-ii-nowozytnosc-pl-m-podstawowy.html. 5. Ustne przedstawienie: a) Niektórzy bohaterowie polskiego renesansu - Wprowadzenie b) Cel zadania grupowego: „Wykorzystując informacje z podręcznika, uzupełnij tabelkę”. 6. Praca w grupach czteroosobowych. Uzupełnienie Krzyżówki i notatki w zeszycie. 7. Przedstawienie i wyjaśnienie treści zadania domowego.
Praca domowa:  1) Kolor Czerwony - Dlaczego XVI wiek w Polsce – nazywano Złotym Wiekiem? Odpowiedz na to pytanie w 3 zdaniach, dysponując wiedzą zdobytą na zajęciach, w tym w krzyżówce (biorąc pod uwagę takie elementy kultury, jak: nauka, literatura i architektura; uzasadnij konkretami, to jest: podaj nazwiska, obiekty, etc.). 2) Kolor Złoty (praca dodatkowa na Celujący) - I ty możesz być człowiekiem renesansu! Zaprojektuj mapę naszego księstwa... Wciel się w człowieka renesansu! Zostań Artystą/kartografem ; wykorzystując szkice Wacława Grodeckiego, zaprojektuj dla Zygmunta Augusta mapę księstwa cieszyńskiego, kto wie, może zechce wcielić je do Polski, podobnie jak zrobił z ziemią Żywiecką i księstwem oświęcimskim w roku 1564. M.in. Pokoloruj mapę odpowiednio, rezerwując właściwe kolory na odpowiednie tereny (pola/lasy, etc.) Na Celujący: zaznacz najstarsze (, najczęściej również największe) osady Więcej szczegółów: https://koperlo.blogspot.com/2023/11/i-ty-mozesz-byc-czowiekiem-renesansu.html Pytanie kluczowe: Dlaczego XVI wiek w Polsce – nazywano Złotym Wiekiem? (jak odpowiedziałbyś na to pytanie, dysponując wiedzą zdobytą na zajęciach) Podsumowanie lekcji · Na dzisiejszej lekcji dowiedziałem się… · Po dzisiejszej lekcji zapamiętam…

 Renesans.pl - Złoty wiek? / Odrodzenie na ziemiach polskich

2. 8. tudzież: Bona z Forsą (w końcu miała kasiastego tatę i męża - patrz 200-złotowy banknot!) i inni złoci "Polacy"!

Kultura i sztuka renesansu w Polsce

 

 

 32    6

 31    5+

 29    5

 27    4+

 24    4

 21    3+

 18    3

 15    2+

 13    2

 10    1+'

 31    6

 30    5+

 28    5

 26    4+

 23    4

 20    3+

 17    3

 15    2+

 12    2

 10    1+'

     

• Jan Kochanowski
• Urodził się w 1530 roku w Sycynie koło Białej Podlaskiej, 
• Był wielkiej sławy poetą, dramaturgiem i tłumaczem. 
• Nazywany był ojcem poezji polskiej. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny szlacheckiej. 
• Kształcił się w Akademii Krakowskiej, w Padwie oraz Królewcu. 
• Posiadał rozległą wiedzę z zakresu literatury antycznej, zwłaszcza greckiej oraz historii. 
• Pełnił funkcję sekretarza na dworze Zygmunta Augusta. Interesował się wówczas polityką. Towarzyszył królowi podczas podpisania aktu Unii Lubelskiej(1569).
• Przyjął niższe święcenia kapłańskie oraz zdobył miano proboszcza. 
• Zrezygnował jednak z tych dóbr i ożenił się Dorotę Podlodowską, z którą osiedlił się w Czarnolesie.
• Zamość 
• bywa nazywany „perłą renesansu” i „Padwą Północy”. 
• Został zaprojektowany jako idealne miasto-twierdza, choć wydawało się to utopią.
• UNESCO umieściło je na Liście Światowego Dziedzictwa Ludzkości jako przykład renesansowej zabudowy miejskiej. 
• Większość budynków stanowią renesansowe kamienice, a katedra (d. kolegiata) należy do najwybitniejszych osiągnięć architektury późnego renesansu. 
• Miasto otaczają natomiast typowe dla epoki fortyfikacje bastionowe. 
• Zamość był dziełem życia Jana Zamoyskiego. 
• To on ściągnął do Polski słynnego włoskiego architekta z Padwy, Bernarda Morando, i zlecił mu budowę miasta. Prace trwały osiem lat począwszy od 1578 r. . 
• powstało miasto z przejrzystym układem urbanistycznym, racjonalnie rozplanowanymi obiektami użyteczności publicznej, charakteryzujące się jednorodną zabudową, a dzięki fortyfikacjom – gwarantujące bezpieczeństwo.
•  http://turystyka.wp.pl/gid,18155624,img,18155657,kat,1036543,page,4,title,Miasta-idealne-utopijne-sny-architektow,galeria.html

 

 

 

 

I. Początki renesansu na ziemiach polskich
1.Działalnosć Filipa Kallimacha
2. Mecenat Zygmunta I Starego
3. Wpływy królowej Bony Sforzy 
 
II. Sztuka renesansu w Polsce
1. Przebudowa zamku wawelskiego (renesansowe krużganki)
2. Kaplica Zygmuntowska – Bartolomeo Berecci
3. zamek w Baranowie Sandomierskim
4. Ratusz w Poznaniu
5. Zamość
5. Twórczość Stanisława Samostrzelnika
5. Typowe elementy architektury i sztuki renesansowej w Polsce
a. attyki
b. krużganki
c. arrasy
 
III. Nauka polska w okresie renesansu
1. Nauki przyrodnicze
a. Mikołaj Kopernik
– heliocentryczna teoria budowy Układu Słonecznego
– O obrotach sfer niebieskich
b. Józef Struś – badania ludzkiego tętna
c. Wojciech Oczko  - badania nad chorobami wenerycznymi

2. Rozwój kartografii – Bernard Wapowski

Wacław Grodzicki

Stanisław Porębski

3. Historiografia
a. Maciej Miechowita (Maciej z Miechowa) – Traktat o dwu Sarmacjach, azjatyckiej i europejskiej
b. Marcin Kromer – O pochodzeniu i dziejach Polaków
c. Marcin Bielski – Kronika wszystkiego świata…
d. Bartosz Paprocki – początki genealogii i heraldyki (Herby rycerstwa polskiego)
e. Filippo Buonaccorsi – Kallimach – Trzy księgi o królu Władysławie
 
IV. Literatura renesansowa w Polsce
1. Literatura piękna
a. początki literatury renesansowej w Polsce
– twórczość Biernata z Lublina – Raj Duszy (1513 r.) – jedna z pierwszych książek wydanych po polsku
– twórczość Jana Dantyszka
b. twórczość Mikołaja Reja
– Zwierciadło
– Wizerunek własny człowieka poczciwego
– Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem, a Plebanem
c. twórczość Jana Kochanowskiego
– Treny
– Odprawa posłów greckich
– pieśni

2. Literatura społeczna i polityczna
a. twórczość Andrzeja Frycza Modrzewskiego
– O poprawie Rzeczypospolitej
– Łaski, czyli o karze za mężobójstwo
b. Stanisław Orzechowski
– Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego
– turcyki – mowy nawołujące do antytureckich krucjat   

5 Ikony Złotego wieku.PL

• 1. Zygmunt I - banknot 200 zł; 
• Wawel renesansowy
• Złoty wiek!
• koniec wojen z Krzyżakami,Turcją i Rosją
• 2. Bona - 
• Z Forsą :) 
• i marchewką
• 3. Stańczyk - 
• błazen mądrzejszy od bystrzaków-ponuraków
• 
  
• 4. M. Kopernik
• 4. Z II 
• jedynak 
• sprzeciwić sie mamuśce - Tak; 
• Papieżowi - Nie; 
• Litwinów wyprostować
• Biblioteka!
• 5. Wacław Grodecki -
• autor:
• najstarszej zachowanej do dziś - całego kraju.
• najstarszej mapy szczegółowej ziem polskich (Ghost writer?!) 
• uważał się za Polaka, choć był Ślazakiem i cieszyniakiem!

Kopernik- Zazwyczaj znamy go z pomników i encyklopedycznych formułek, tymczasem... był niezwykle ciekawym człowiekiem...

  

• Czy był genialnym astronomem? Tak, ale jeszcze lepszym matematykiem!
• Czy był Polakiem? Nie do końca...
• Czy był Ślązakiem? Tak! A przynajmniej tak wydaje się dziś badaczom....
• Kopernik był kobietą? Nie! Ale "z kobietą" jak najbardziej! 
• Co sądził o kontaktach męsko-męskich? Nie wiemy, ale podejrzewamy, że jego uczeń był za, a jego uczniowie przeciw...
• Czy był kotem? Nie! Ale kociarzem już tak...
• Czy uwiódł 13-letnią krewną-służącą i rozbił jej małżeństwo? To skomplikowane... :)

Spróbujmy spojrzeć na tego człowieka od innej strony...

  

Tylko dla widzów 18+: O Koperniku z przymrużeniem oka: https://youtu.be/o2rf1oA9ge8?t=2

https://youtu.be/-Z8hXKBwejQ?t=3; Genialne: dr Rożek: od 1:22 rodzice Ślązacy (2 min!); nie był księdzem? https://youtu.be/8YiKaEiO5lM?si=ytVzVabc_YhIHx46&t=83

  

Kopernik dla dzieci w 5 minut: https://youtu.be/NvLg84FP268?t=9

Od 0:40: Krzyżacy Albrechta hohenzolerna pod zamkiem w Olsztynie*2 - potyczka, twierdzy broni Mikołaj Kopernik

• Jego teoria heliocentrycznej budowy Układu Słonecznego była nie tylko  rewolucją w astronomii, 
• byłą rewolucją dla całego postrzegania miejsca człowieka we Wszechświecie, ze skutkami
• filozoficznymi,
• religijnymi, 
• a nawet politycznymi. 

Skrót biografii 

• Pochodzenie, praca
• przyszedł na świat w Toruniu 19 lutego 1473 roku w domu przy ul. Św. Anny (obecnie: ul. Kopernika). 
• Był synem kupca krakowskiego, o takim samym imieniu 
• Ojciec - Mikołaj, w ramach prowadzonego handlu przeniósł się z Krakowa do Torunia.
• matka naukowca, Barbara, pochodziła z rodziny Watzenrode, 
• Nauka 
• Kopernik został wysłany na studia:
• do Krakowa i na wydziale sztuk wyzwolonych Akademii Krakowskiej (1491-1495). 
• do Włoch (1496-1503), studiował w:
• Bolonii (prawo), 
• Padwie (medycyna)
• Ferrarze (prawo), 
• przebywał także w Rzymie. 
• Praca
• Po powrocie do Polski kolejno przebywał w:
• Lidzbarku Warmińskim, gdzie rezydował jego wuj Łukasz Watzenrode, który był biskupem warmińskim. 
• tam około 1509 roku opracował pierwsze zarysy swojej teorii heliocentrycznej budowy Układu Słonecznego.
• we Fromborku,
• był z nim związany do końca życia (z kilkuletnimi przerwami na pobyt w Olsztynie).
• Olsztynie
• Fromborku
• Teoria Kopernika
• "Najsłynniejszym dziełem Kopernika jest "De revolutionibus orbium coelestium" ("O obrotach sfer niebieskich"), które zostało opublikowane w 1543 roku. Przedstawił w niej teorię heliocentrycznej budowy Układu Słonecznego, burzącej dotychczasowe poglądy. Według Kopernika to Ziemia i inne planety krążą wokół Słońca, a nie Słońce i planety wokół Ziemi, jak głosił obowiązujący w czasach średniowiecza model wyjaśniający budowę świata.
• Mimo, że teoria Kopernika nie została początkowo przyjęta przychylnie, to wpłynęła na sposób patrzenia na miejsce naszej planety i człowieka we Wszechświecie. Zapoczątkowała tzw. rewolucję kopernikańską, szczególnie w naukach ścisłych.
• Za czasów Kopernika technika nie pozwalała na dostarczenie przekonujących dowodów obserwacyjnych na słuszność idei polskiego astronoma, ale po zastosowaniu przez Galileusza teleskopu do obserwacji nieba (w 1609 roku), kolejne wieki przyniosły takie dowody. Ostateczne jej potwierdzenie nastąpiło gdy zmierzono paralaksy gwiazd (niewielkie zmiany pozycji gwiazd na niebie w ciągu roku spowodowane ruchem Ziemi po orbicie)". https://dzieje.pl/postacie/mikolaj-kopernik-1473-1543
• W czasie swojej działalności Kopernik zgromadził spory księgozbiór, który w większości nie dotrwał do naszych czasów. 
• Część z nich z biblioteki kapitulnej we Fromborku wykradziona została przez wojska szwedzkie 
• Być może dzięki temu, niektóre z tych ksiąg przetrwały do naszych czasów (?)
• Kopernik jako człowiek renesansu
• był prawdziwym "człowiekiem renesansu", działał bowiem jako:
• matematyk, 
• lekarz, 
• prawnik, 
• ekonomista, 
• Opracował "Traktat o monetach". Wygłosił go publicznie na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu (1522 rok). Kopernik zauważył, że jeżeli na rynku istnieją dwa rodzaje pieniądza, z których jeden jest postrzegany jako "lepszy", to będzie on gromadzony, a na rynku pozostanie głównie "gorszy", co można w skrócie opisać regułą: "pieniądz gorszy wypiera lepszy". To prawo ekonomii znane jest jako prawo Kopernika-Greshama.
• tłumacz (próbował swoich sił w przekładach literatury).
• urzędnik-administrator
• W czasie swojej kariery zawodowej pełnił funkcje:
• sekretarza biskupa warmińskiego, 
• lekarz biskupa warmińskiego, 
• administrator dóbr kapituły warmińskiej (m.in. umacniał zamek olsztyński), 
• komisarz Warmii, 
• poseł 
• Brał udział w wielu czynnościach dyplomatycznych i administracyjnych, w zjazdach stanów Prus Królewskich, sejmie krakowskim, reprezentował kapitułę podczas negocjacji z Zakonem Krzyżackim w sprawie zwrotu Braniewa.
• oraz sporadycznie inne funkcje. 
• Mikołaj Kopernik zmarł we Fromborku 24 maja 1543 roku. 
• (na podstawie: https://dzieje.pl/postacie/mikolaj-kopernik-1473-1543)

O miłości, której koniec przyniósł światu "kopernikański przewrót"

• Kopernik (1473-1543) zakochał się około 1530 roku, miał wówczas blisko 60 lat. 
• Kopernik był już wtedy znany w świecie nauki: Wiemy, iż już w roku 1533 (na dziesięć lat przed opublikowaniem słynnego traktatu!) papież Klemens VII dyskutował w ogrodach watykańskich z uczonymi o odkryciach naszego astronoma.
• Na ukończeniu miał już wówczas +De revolutionibus+ i pewien kardynał w Rzymie obiecał mu wydanie tego dzieła. Kopernik wiązał z tym wielkie nadzieje, ale śmierć owego kardynała uniemożliwiła realizację projektu
• Wówczas pojawiła się Anna Schilling, w której ramionach znalazł ukojenie...
• Kobieta ta zabrała mu dekadę życia, kiedy to zasadniczo porzucił naukowe rozważania... 
• Na cztery lata przed śmiercią Kopernika (1539) biskup Jan Dantyszek, po latach nalegań, doprowadził do wyprowadzki Anny Schilling z domu kanonika Kopernika. 
• Tym samym nieświadomie umożliwił wydanie księgi, która przewróciła świat do góry nogami!?
• W tym samym roku w życiu niemal siedemdziesiącioletniego Kopernika pojawił się 25-letni genialny naukowiec homoseksualista, który przekonał "staruszka", że cały świat musi poznać jego "kopernikańską rewolucję"

Rewolucja w cieniu flirtu i romansu z kobietą oraz (przynajmniej intelektualnego) z "uczniem" Retykiem...

Co wiemy o tych wydarzeniach?

• Zachowło się kilka donosów na M. Kopernika z lat 1531-1539
• Kopernik miał wówczas ponad sześćdziesiąt lat
• Anna ok roku 1525 miała najwyżej trzydzieści, ale zapewne znacznie mniej. Może była nawet nastolatką? 
• Anny bali się biskupi...
• prawie dwadzieścia lat później biskup nie zezwolił Annie na pobyt we Fromborku w obawie by nie uwiodła innego kanonika...
• Wg jednej z teorii (teoria ta nie musi być prawdą i najpewniej nią nie jest :)
• Ona "w 1531 r. miała 13, a on 58 lat". 
• po kilku latach połączyło ich płomienne uczucie. 
• Anna była spokrewniona z Mikołajem (ze strony matki). 
• Gosposie kanoników przeważnie rekrutowano spośród rodziny. 
• Chodziło o to, aby duchowny mógł w pełni ufać osobie, która zarządzała jego gospodarstwem domowym.
• Nie mniej kontrowersyjną przyjaźń Kopernik zawarł z przeszło dwukrotnie młodszym naukowcem Retykiem (von Lauchen)
• Retyk był osobą, która w pewnym sensie "zastąpiła" Annę, jako towarzysza dnia codziennego 
• W połowie 1539 roku przybył do Fromborka, z zamiarem spotkania się z Kopernikiem, zapoznania z rękopisem jego dzieła i przekonania go do jego druku. 
• Niemiecki uczony przez trzy lata namawiał polskiego astronoma do opublikowania przełomowego dzieła o ładzie heliocentrycznym. 
• Wynikiem namów było sporządzenie przez Retyka streszczenia dzieła toruńskiego uczonego, które stało się popularniejsze od oryginału "O obrotach sfer niebieskich". 
• Opracowanie Narratio Prima Retyka spopularyzowało odkrycie Kopernika na świecie
• Kim był Retyk?
• był synem "maga"! lekarza i urzędnika miejskiego w Feldkirch
• Gdy chłopiec miał 14 lat, jego ojca oskarżono o czary i skazano na śmierć. 
• Urodził się we Włoszech (dawna prowincja Rzymska Recja!), wychował w Austrii.
• Był profesorem matematyki na uniwersytetach w:
• Wittenberdze (1536) 
• Lipsku (1543)
• nazwyał się Georg Joachim Retyk, 
• jego ojciec nosił nazwisko Iserin, 
• matka de Porris (po niemiecku: von Lauchen). 
• Od 1536 roku zaczął posługiwać się przydomkiem Rheticus (Retyk) od prowincji Recja we Włoszech, w której przyszedł na świat. 
• dzięki niemu 
• Kopernik dokończył wiekopone dzieło i zgodził się na jego druk
• i zostało ono wydrukowane w liczbie 400 egzemplarzy
• wszystko to udało się w zaledwie trzy lata!
• dalej było jeszcze grubiej...
• kilkanaście lat później Retyk dopuścił się gwałtu na mężczyźnie, za co mogła spotkać go najsurowsza kara, 
• W 1551 roku jego działalność naukową przerwał skandal obyczajowy
• został oskarżony o stosunek homoseksualny ze studentem
• czy oskarżenia były prawdziwe, czy były brudnym oszczerstwem rzuconym w walce o wpływy na uczelni? Nie wiemy
• Zagrożony procesem i karą śmierci  zbiegł 
• kodeks karny cesarza Karola V z 1532 przewidywał za takie czyny karę śmierci na stosie. 
• sąd skazał go zaocznie jedynie na relegację z uczelni na 101 lat, 
• przy czym z uwagi na jego wysoką pozycję naukową, postanowiono nie ogłaszać publicznie wyroku
• Retyk przed karą uciekł na wschód, m.in. do Czech, Polski, 
• zmarł na Węgrzech
• Katolicy za, luteranie przeciw?
• Początkowo nie tyle Kościół katolicki, ile kręgi protestanckie bardzo krytykowały Kopernika. Jego nauka ich zdaniem była sprzeczna z biblijną wizją świata, traktowaną przez nich dosłownie" –  prof. Maria Bogucka
• "To właśnie Marcin Luter, ojciec reformacji, hamował początkowo wydanie dzieła Kopernika. W końcu jednak Retykowi udało się wprowadzić "O obrotach…" do druku w oficynie Petreiusa".
• zob.: https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/2415830,Jerzy-Joachim-Retyk-To-dzieki-niemu-swiat-poznal-Kopernika

Genealogia rodu Mikołaja Kopernika

• Mikołaj Kopernik senior, ojciec astronoma, pojawia się na łamach historii 11 maja 1447 roku. 
• W archiwach gdańskiej rady miejskiej został ślad po transakcji, 
•  „Niclos Koppernik von Crocaw” sprzedał miedź (38 kwintali) za kwotę 86 marek i 16 szkotów 
• Po Koperniku seniorze mamy ślady po transakcjach handlowych i czynnościach prawnych dokonywanych w Gdańsku, Krakowie i Toruniu. Wiadomo więc o nim tyle, ile się da z tych transakcji wywnioskować. 
• był kupcem raczej pomniejszym (o czym świadczyć może transakcja i stan majątkowy w 1447 roku)
• Tropy i Teorie
• Teoria nr 1.:
• był prawdopodobnie pierwszym kupcem w rodzinie?
• wcześniej parała się pospolitym rzemiosłem?
• Osoby o nazwisku Kopernik pojawiają się w źródłach dużo wcześniej, np.:
• pewien Mikołaj (Niczko), który w 1375 roku pracował jako płatnerz (rzemieślnik produkujący i naprawiający broń rycerską). 
• 20 lat później kolejny Mikołaj jest kamieniarzem.
• Kamieniarza Mikołaja tradycyjnie uważa się za prapradziadka astronoma
• domniemuje się także, że był synem Mikołaja płatnerza, acz nie ma na to twardych dowodów.
• Historycy piszący na ten temat używają sformułowań, takich jak: „niewątpliwie”, „zapewne”, itp.
• W następnym pokoleniu pojawia się w Krakowie Jan Kopernik,
• ten reprezentował w tym mieście interesy wrocławskiego kupca Jana Banka jako jego tzw. familiaris i wżenił się w bogatą rodzinę Bastgertów. 
• Być może właśnie ten Jan był wnukiem Mikołaja płatnerza, synem Mikołaja kamieniarza, ojcem Mikołaja kupca i dziadkiem Mikołaja astronoma?
• To teoria niewątpliwie kusząca, ale brak na nią stuprocentowych (albo nawet 10 %) dowodów.
• Teoria nr 2.: Nazwisko od nazwy wsi?
• Łączenie Mikołaja Kopernika starszego z krakowskimi lub śląskimi Kopernikami prowadzi nas do pewnego krępującego pytania. 
• Czy to nie dziwne, że człowiek mający w nazwisku „Kop(p)er” zajmuje się handlem miedzią?
• Czy Kopernik był nazwiskiem rodowym, czy przydomkiem związanym z wykonywanym zawodem? 
• Zbieżność nazwiska z tamtymi kamieniarzami, płatnerzami i familiarisami jest po prostu przypadkowa?
• To, że tak wielu Koperników miało na imię „Mikołaj”, może zaś wynikać z bardzo prostego powodu. W śląskiej wsi Koperniki, założonej w 1272 roku, kościół parafialny wzniesiono pod wezwaniem Świętego Mikołaja, tradycyjnie nadawano więc chrzczonym w nim dzieciom to właśnie imię.
• zakłada się, że płatnerz Niczko przyjechał z tej wsi do Krakowa i założył rodzinę, 
• w niej kontynuowano tradycję nazywania jednego z synów Mikołajem. 
• Układał się z tego ładna opowieść o awansie społecznym, a wszyscy takie lubimy.
• Kolejnym Kopernikom wiedzie się w niej coraz lepiej, a w piątym pokoleniu jeden z nich odniesie prawdziwy sukces – zdobędzie międzynarodową sławę!
• Teoria nr 3.: Wnuk kupca z Nysy?
• Powyższe teorie, są tylko teoriami, nie ma pewności, że tak było naprawdę. 
• Sprawę utrudniają nam fakty, że:
• Nasz astronom w różnych dokumentach występuje pod różnymi wersjami imienia i nazwiska.
• w średniowieczu nazwisko to występowało w wielu wersjach (zależnie od woli pisarza).
• Jak? Kopernik byli określani: Koppirnigami, Coppernikami, Kopirnikami, Kappirnickami itd.. 
• Różni badacze łączą genealogię astronoma z występującymi w średniowiecznych dokumentach jeszcze innymi osobami o nazwiskach Czeppernick albo Kopersmed.
• Toruński historyk Krzysztof Mikulski przypuszcza na przykład, że:
• dziadkiem astronoma był Andrzej Kopersmed, kupiec z Nysy. 
• Krakowski Jan Kopernik byłby wtedy jego bratem (i stryjem Niclosa, który sprzedawał w Gdańsku miedź).
• To ciekawa hipoteza, bo wyjaśniałaby kilka rzeczy naraz – skąd wzięło się nazwisko
• wg tej teorii było przydomkiem związanym z wykonywanym zawodem (bez związku ze wsią Koperniki!), 
• wg tej teorii brat astronoma miał na imię Andrzej (po dziadku!) 
• tłumaczy ona też skąd w ogóle wziął się Mikołaj Kopernik senior jako kupiec z branży metalurgicznej. 
• Jak wiele innych hipotez związanych z Kopernikami, pozostaje niemożliwa do udowodnienia lub obalenia.
• na podstawie: "Ojciec Mikołaja Kopernika. Czym zajmowała się rodzina wybitnego astronoma?" Wojciech Orliński

 

fot. za: https://akademiasuperbohaterow.pl/app/uploads/2022/05/kopernik-1023x550.jpeg; https://archiwum.pan.pl/images/wydarzenia/wystawy/mikolaj-kopernik/1_pochodzenie.pdf

• Najcenniejsza książka w Polsce! Ile jest warta ?
• Biblia Gutenberga z ok. 1450 roku z Pelplina to unikat na skalę kraju i świata. 
•  jeden z najcenniejszych skarbów kultury europejskiej?
• najstarsza książka drukowana, jaka powstała w Europie 
• zachowała się na świecie w ok. 100 egzemplarzach, tylko 1 ztuka znajduje sie w Polsce
• Biblia z Pelplina. 
• Najcenniejsza książka w Polsce 
• może być warta nawet 140 milionów złotych
• Jest to 1 z 50 zachowanych egzemplarzy pierwszej książki drukowanej (ruchomą czcionką) na świecie) 
• to jedyn nad Wisłą egzemplarzem 
• 
  
• "Johannes Gutenberg przystąpił do drukowania wulgaty, pełnego teksty łacińskiej Biblii, niedługo po roku 1450. Jego przedsięwzięcie trudno nazywać masowym. W ciągu kilku lat w mogunckim warsztacie powstało prawdopodobnie ok. 170 egzemplarzy tej pierwszej pozycji książkowej powielanej mechanicznie – z wykorzystaniem ruchomej czcionki. Do dzisiaj przetrwało 49 Biblii Gutenberga, ale tylko 21 z nich jest kompletnych. Jeden ze szczególnie dobrze zachowanych egzemplarzy znajduje się w Polsce.
• Biblia Gutenberga liczyła łącznie 1288 stron. Wypełniał je tekst nie tylko czytelny, ale przede wszystkim piękny. Dołożono starań, by wiernie imitował on wygląd odręcznych manuskryptów. W tym celu użyto aż 150 różnych czcionek, zawierających, poza pojedynczymi znakami również ich pary (ligatury) i symbole skrótów.
• Tekst został pieczołowicie wyjustowany, a inicjały były barwione, na wzór dawnych, iluminowanych tomów. Większość egzemplarzy wydrukowano na papierze, około jednej czwartej na pergaminie. Najczęściej oprawiano je w dwóch tomach.
• (...) Biblia ta wyróżnia się na tle wszystkich pozostałych dzieł z warsztatu Gutenberga, bo przy jej produkcji popełniono błąd. Na 46 stronie pierwszego tomu znajduje się plamka tuszu. Zdaniem specjalistów jest to odbicie krawędzi czcionki, która musiała wypaść z dłoni zecerowi.
• (...) Przypuszcza się, że księga trafiła do Polski około roku 1496. Zakupił ją biskup chełmiński Mikołaj Chrapicki, po czym przekazał w ręce franciszkanów, których sprowadził z Saksonii do Lubawy.
• Dwa bezcenne tomy oprawione w skórę pozostały w zbiorach klasztornych do roku 1833. Po kasacie przeniesiono je do biblioteki seminaryjnej w Pelplinie. (...)
• Dzisiaj jedyny polski egzemplarz biblii Gutenberga niewątpliwie uzyskałby na aukcji o wiele wyższą cenę. W 1978 roku jedną z kopii sprzedano za 2,2 mln dolarów. Obecnie szacuje się, że kompletny egzemplarz mógłby uzyskać cenę nawet 25-35 mln dolarów, a więc do 140 mln złotych. Biblia pelplińska być może nawet więcej.
• Wprawdzie brakuje jej jednej karty, ale ma unikalną plamę, a do tego też fascynującą wojenną historię. O tym, jak bezcenną księgę ukryto i wywieziono z kraju i jak dopiero w roku 1959 powróciła nad Wisłę piszą szerzej autorzy Sztuki zagrabionej 2."

Materiały nowe:

 

• MONUMENT w Cieszynie!
• jeden z niespełna 700 starodruków należących do ZYGMUNTA AUGUSTA zachował się w Cieszynie
• łącznie kolekcja liczyła ok. 4 tys. egzemplarzy
• ➡️ W pracowni konserwacji Książnicy Cieszyńskiej zakończono prace nad dziełem "Libelli qinq[ue]”, autorstwa znanego włoskiego matematyka, astrologa i medyka Hieronima Cardano, wydanym w Norymberdze w 1547 roku. 
• Jest to starodruk pochodzący z prywatnej biblioteki Zygmunta II Augusta ozdobiony na okładce jego superekslibrisem. 
• Biblioteka ostatniego Jagiellona była jedną z najcenniejszych kolekcji w ówczesnej Europie, której król nadał typowo renesansowy charakter. 
• Księgi dla Zygmunta Augusta kupowali jego specjalni wysłannicy zarówno w kraju, jak i za granicą, do jego biblioteki swoje prace wysyłali też pisarze polscy, jak również zagraniczni wydawcy. O woluminy dbali nadworni bibliotekarze, a oprawy na specjalne zamówienia króla wykonywali najlepsi introligatorzy. To właśnie oni większość ksiąg oprawili w cienkie deski, obleczone brązową, cielęcą skórą, którą po delikatnym zwilżeniu pięknie tłoczyli lekko nagrzanymi tłokami. 
• Oprawy te uchodzą za jedne z piękniejszych z epoki renesansu. 
• Egzemplarz cieszyński na przedniej okładzinie ma wytłoczony złotem superekslibris herbowy króla z motywem Orła i Pogoni. 
• Na tylnej okładzinie wytłoczono, również na złoto, charakterystyczną inskrypcję własnościową: SIGISMUNDI AUGUSTI REGIS POLONIAE MONUMENTUM z datą wykonania oprawy 1551 – (...) Całość kompozycji dopełniają drobiazgowe ornamenty floralne z medalionami popiersiowymi przedstawiającymi bohaterów mitologii greckiej.  
• ➡️ Egzemplarz Książnicy Cieszyńskiej wymagał pilnej konserwacji ze względu na postępujące zniszczenia oprawy. (...)
• ➡️ W jaki sposób tak cenne dzieło sztuki trafiło do Cieszyna? Ostatnim właścicielem księgi był ksiądz Leopold Jan Szersznik, do którego zbioru druk trafił w 1805 roku zapewne drogą zakupu. Wiadomo, że licząca około 4 tysiące woluminów książnica Zygmunta Augusta, wbrew jego ostatniej woli została po śmierci podzielona i rozproszona, a część uległa zniszczeniu. Wykonawczynią testamentu króla była jego siostra, która zamiast przekazać zbiór kolegium jezuickiemu w Wilnie, traktowała część ksiąg jako swoje i hojnie rozdawała swym lekarzom, doradcom czy duchownym. Do dziś zachowały się 653 woluminy, które znajdują się prawie w 60 bibliotekach na całym świecie. Pewnie wiele jeszcze skarbów z biblioteki królewskiej czeka na odkrycie, czego dowodzą pojawiające się co jakiś czas na aukcjach zagranicznych monumenta.  
• (...) nieznany dotąd starodruk z biblioteki Zygmunta Augusta za cenę wywoławczą sześciu tysięcy funtów. (...)
• Oprac. Anna Fedrizzi-Szostok

   

 

https://www.czecho.pl/wiadomosci/31422-historyczne-ciekawostki-nasza-okolica-na-mapie-z-1563-roku-czechowice-dziedzice

• Oto mapa księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego, wydana jako miedzioryt w Wenecji w 1563 r. Jako jej autor podpisany został Stanisław Porębski, krewny biskupów krakowskich.  
• Dzięki badaniom naukowym W. Grajewskiego wiemy, iż najpewniej prawdziwym autorem tejże mapy był Ghost writer - Ślązak i Cieszyniak, urodzony pod Skoczowem Wacław Grodecki (przebywający na dworze biskupów krakowskich)...
•  Twórca oparł się na dostępnych mu mapach dóbr ziemskich zlokalizowanych w obu księstwach. Dzieło to szczegółowo i w prawidłowo przedstawia najważniejsze elementy krajobrazu prezentowanych ziem: bieg rzek, ukształtowanie terenu, rozmieszczenie miejscowości Śłąska Cieszyńskiego. Niemal beznadziejnie przedstawiono na niej natomiast tereny Oświęcimskie, a szczególnie Zatorskie - najbliższe Krakowa... Przypadek?
• 
  
• Więcej na temat ghostrwritingu: zob.: https://koperlo.blogspot.com/2023/03/ss.html
• Zamek Grodziec 
• Miejsce, które dzisiaj dumnie kryje w sobie murowany zamek, ma bogatą historię sięgającą może aż 1. połowy XIII wieku. Zaczynając od ufortyfikowanej siedziby ziemno-drewnianej, przez wieki przekształcało się w imponującą twierdzę. Najstarsze ślady architektury murowanej odnajdujemy w XV-wiecznych piwnicach, które prawdopodobnie stanowiły pierwotne przyziemie zamku.
• To strategiczne miejsce leżało na ważnym trakcie handlowym łączącym Małopolskę, przez Śląsk Cieszyński, aż po Morawy. Drogami tymi przewożono cenne dobra: sól z Wieliczki do Moraw, a stamtąd wino i luksusowe tkaniny na krakowskie stoły.
• A kto stał za rozbudową tej twierdzy? Rycerze z Brodów herbu Radwan, którzy dostrzegli potencjał handlowy szlaku przez Księstwo Cieszyńskie. Zainwestowali w ufortyfikowany zamek z obszernymi piwnicami, które posłużyły zapewne jako magazyny dla towarów wędrownych kupców.
• Dzisiaj to miejsce zostało na nowo przywrócone lokalnej społeczności, a zamek w Grodźcu Śląskim stanowi jedną z atrakcji szlaku „Śladami rewolucji przemysłowej”. Zapraszamy! 
• #ZamekGrodźiec #PerełkaHistorii 
• #ŚląskCieszyński #inspiruje #bezgranic

Ciekawostki:

• Jan Zamojski - przykład najbarziej spektakularnej kariery politycznej etc. 
• ze średniego szlachcica, posiadającego 4 wioski awansował na magnata, "wicekróla", posiadającego ponad 20 miast i 800 wiosek, twórcę najnowocześniejszego ośrodka z własną akademią; 
• już jako student został wybrany rektorem uniwersytetu w Bolonii
• zrobił karierę jako 30-letni "młodzian" nadawał ton życiu plolitycznemu Polski; w wieku 40 lat był kanclerzem i piastował dożywotnio rolę hetmana koronnego
• osobiście "wybrał" i "koronował" (tzn. przeforsował kandydatury) 3 polskich królów:
• Anny Jagielonki 
• Stefana Batorego
• Zygmunta III Wazy
• stworzył pierwszą "partię polityczną" w historii Polski, która najpierw popierała, a później zaciekle zwalczała Zygmunta III Wazę

  

https://youtu.be/SUrbT6Gsgpc?t=333

Na marginesie: Bona "z Forsą" raz jeszcze:

• Dama z gronostajem (zwyczajowo Dama z łasiczką)  – obraz autorstwa Leonarda da Vinci namalowany około 1489 roku. Olej na desce orzechowej (ok. 50x40 cm; z użyciem tempery). 
• Przedstawia Cecylię Gallerani, kochankę księcia Ludwika Sforzy. 
• Jest jednym z najcenniejszych muzealiów i jedynym dziełem Leonarda da Vinci w Polsce (jego wartość może sięgać nawet 300 mln euro). 
• Znajduje się w zbiorach Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. 
• Skąd obraz wziął sie w Polsce?
• Obraz zakupił książę Adam Jerzy Czartoryski (1788) 
• sprezentował go swojej matce Izabeli Czartoryskiej. 
• Wystawiany był w Domu Gotyckim w Puławach. 
• W czasie powstania listopadowego został wywieziony do Paryża. 
• Pod koniec XIX wieku, około 1880 roku został sprowadzony do Krakowa do tworzonego tam Muzeum Czartoryskich.
• Od blisko 150 lat można go podziwiać w Krakowie nieopodal Rynku na ul. Pijarskiej 15 (równoległa do Floriańskiej), Tam można go podziwiać do dziś (zrabowany przez Niemców powrócił do Polski; obecnie jest własnością państtwa polskiego)
• "Książę Adam Jerzy kupił go we Włoszech dla swojej matki Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej, która wówczas tworzyła w Puławach pierwsze polskie muzeum
• Po upadku powstania listopadowego obraz przewieziono do pałacu w Sieniawie i zamurowano na 8 lat w alkowie jednej z pałacowych komnat, aby uchronić go przed kradzieżą zaborców. 
• W roku 1840 portret Damy z gronostajem przewieziono do paryskiego Hôtel Lambert, siedziby Czartoryskich na emigracji. 
• Tam pozostawał przez przeszło 30 lat, niedostępny dla publiczności. 
• pod koniec XIX wieku Czartoryscy przenieśli swoje zbiory do Krakowa, który był wówczas pod zaborem austriackim. Po raz pierwszy na widok publiczny portret Cecylii został wystawiony w 1876 roku, gdy zostało otwarte Muzeum Czartoryskich.
• https://niezlasztuka.net/o-sztuce/dama-z-gronostajem-jedyne-dzielo-leonarda-da-vinci-w-polskich-zbiorach/?gclid=Cj0KCQiAo-yfBhD_ARIsANr56g6gpRlD_3gZD0fppSTsiUX9_RrXuzpkdSlwrH9bJ5tvrQSxBmFQF9gaAsHTEALw_wcB
• Mirosław Sikorski, kopia Damy z gronostajem, 2001, fot. www.flickr.com/photos/iks_berto
• Kim był Ludwik Sforza?
• Przez 20 lat rządził Mediolanem, czyniąc z niego najpotężniejsze i najbardziej kwinące pod względem kulturalnym państwo włoskie i europejskie. 
• Na stanowisku tym zastąpił zamordowanego brata, jako regent jego syna, którego następnie otruł w 1494 
• sprawował władzę jako regent małoletniego bratanka Gian Galeazzo Sforzy 
• ten był ojcem Bony Sforzy, otrutego w wieku zaledwie 25 lat
• osierocił 4 dzieci w tym Bonę), a po jego śmierci został 
• Jego bezpośrednie rządy (księciem Mediolanu był w latach 1494-1500) przerwała inwazja francuska, która skończyłą się dla niego śmiercią w niewoli 
• W czasie portretowania Cecylii jej kochanek "dogrywał" swój ożenek stąd Leonardo da Vinci nie mógł w związku z tym ukazać kochanków splecionych w miłosnym uścisku. 
• Zwierzę
• Trzymane przez modelkę zwierzę to:
• gronostaj, 
• lub wg wcześniejszych ocen łasiczka bądź fretka, 
• zwierze ma złożone znaczenie emblematyczne, tj. symboliczne. 
• Grecka nazwa galé („koci”) zawiera się w nazwisku Gallerani – jest więc nawiązaniem do nazwiska modelki. 
• Zwierzę jest również czytelnym symbolem Ludwika Sforzy, nazywanego przez współczesnych „Ermellino”, czyli „Gronostaj”, w nawiązaniu do prestiżowego Orderu Gronostaja, którego był kawalerem, i którego wizerunku używał jako swojego godła.
• Gronostaj, spoczywający na łonie modelki, jest zawoalowanym przedstawieniem tej sytuacji. 
• Artysta umieścił zwierzątko w taki sposób, by zakrywało brzemienność modelki (nosiła ona syna Ludwika – Cesare) jednocześnie w symboliczny sposób mówiąc o jej „błogosławionym stanie”.
• 
  
• W 1527, w wyniku upadku z konia, królowa przedwcześnie urodziła swego drugiego syna Olbrachta, który zmarł w dniu narodzin[5]. Po tym wydarzeniu królowa nie mogła mieć więcej dzieci. 
• 
  
• 
  
• W rok po powrocie do księstwa Bari Bona Sforza została otruta przez swego zaufanego dworzanina Jana Wawrzyńca Pappacodę. Inicjatorami zabójstwa byli Habsburgowie, którzy mieli zyskać na sfałszowaniu jej testamentu, a jednocześnie unikali konieczności spłaty pożyczki w wysokości 430 tys. dukatów, jakiej Bona udzieliła księciu Alby, namiestnikowi króla Hiszpanii, Filipa II (sumy neapolitańskie). Pomimo starań ze strony polskiej dobra przejęte na podstawie sfałszowanego testamentu nigdy nie wróciły do prawowitych właścicieli[6].
• 
  
• Była podejrzana o zatrucie książąt mazowieckich – Stanisława i Janusza III[8][9][10], oraz synowej Barbary Radziwiłłówny[11]
• 
  
• 
  
• Dzięki niej również na polskie stoły trafiło wiele nieznanych wcześniej warzyw, tzw. włoszczyzna: kalafior, karczochy, fasola szparagowa, brokuły, kapusta, marchew, sałata czy szpinak. Również dzięki niej w Polsce pojawiły się makarony włoskie i przyprawy korzenne, które królowa uwielbiała. Wraz z przybyciem Bony wzrosło też spożycie wina, które stopniowo wypierało miody pitnes
• 
  
•