Podsumowanie rozdziału III Karty pracy ...
Cz. 1: Wielkie odkrycia geograficzne
1. Zapisz nazwy ziem odkrytych przez Krzysztofa Kolumba podczas kolejnych wypraw.
I
II
III
IV
2. Zaznacz czynniki, które wpłynęły na zmianę początkowo pokojowych stosunków między Europejczykami i Indianami.
□ zmuszanie Indian do darmowej pracy na rzecz Europejczyków,
□ poszukiwanie złota przez odkrywców europejskich,
□ zróżnicowany poziom rozwoju cywilizacyjnego Indian,
□ handel wymienny między Indianami a Europejczykami,
□ nakłanianie Indian do darmowego dostarczania żywności kolonizatorom,
□ różnice w wyglądzie Indian i Europejczyków,
□ akcja osadnicza Europejczyków na nowo odkrytych terenach
3. Przyporządkuj do opisów biograficznych właściwe imiona i nazwiska odkrywców.
A. Żeglarz włoski w służbie angielskiej, który podczas poszukiwania drogi morskiej do Indii odkrył wybrzeża Nowej Fundlandii i Labradoru.
B. Żeglarz pochodzący z Florencji, którego opis ziem odkrytych podczas wypraw do Nowego Świata dostarczył dowodów na to, że były one częścią nieznanego kontynentu.
C. Odkrywca hiszpański, który poprowadził wyprawę przez Przesmyk Panamski i jako pierwszy dotarł do Oceanu Spokojnego.
D. Żeglarz portugalski, który odkrył wybrzeże Ameryki Południowej, dzięki czemu możliwa stała się kolonizacja Brazylii przez Portugalczyków.
1. Vasco Núñez de Balboa,
2. Giovanni Caboto,
3. Amerigo Vespucci,
4. Pedro Cabral,
5. Jacques Cartier
A – ................, B – ................, C – ................, D – ................
4. Wymień trzy dalekosiężne skutki pierwszej wyprawy dookoła świata.
• ...................................................................................................................................................,
• ...................................................................................................................................................,
• ....................................................................................................................................................
5. Uszereguj w porządku chronologicznym wydarzenia, do których doszło podczas pierwszej wyprawy dookoła świata. Zapisz litery we właściwych miejscach na osi czasu.
Álvaro Velho, uczestnik wyprawy Vasco da Gamy, o przybyciu do Kalikatu
Król leżał na kanapce ustawionej na podium; była nakryta zielonym aksamitem. [...] spytał dowódcę, czego właściwie chce?
Dowódca odrzekł, iż jest posłem króla Portugalii, pana rozległych ziem i wielkich bogactw, znacznie możniejszego niż inni władcy w jego stronach; że od przeszło sześćdziesięciu lat jego królewscy przodkowie co roku wysyłali statki celem odkrycia tutejszych krajów, wiedzieli bowiem, że są tu podobni im chrześcijańscy królowie. I właśnie dlatego, a nie z chęci zdobycia złota i srebra, których mają pod dostatkiem, kazali ich szukać. [...] Zaś obecny król [...] kazał zbudować trzy statki i powierzył mu ich dowództwo; powiedział przy tym, aby nie wracał do Portugalii bez odnalezienia owego chrześcijańskiego króla, w przeciwnym wypadku każe mu ściąć głowę. Jeśli zaś go odnajdzie, ma mu oddać dwa listy [...], a ponadto ma przekazać ustnie, że król Portugalii uważa się za jego brata i przyjaciela.
List do króla Portugalii, który Vasco da Gama otrzymał od władcy Kalikatu
Vasco da Gama, szlachcic Waszego dworu, przybył do kraju mego, co mię bardzo ucieszyło. Kraj mój zasobny jest w cynamon, goździki, imbir, pieprz i kamienie drogocenne. Chętnie wymieniałbym je z Wami na złoto, srebro, korale i sukno purpurowe.
Źródło: Wiek XVI–XVIII w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, tłum. tekstów E. Milewska, Warszawa 1999, s. 31–33.
A. Przedstaw motyw, którym – zgodnie ze stanowiskiem przedstawionym przez Vasco da Gamę władcy Kalikatu – mieli się kierować Portugalczycy podczas poszukiwań drogi morskiej do Indii.
.......................................................................................................................................................
B. Oceń konsekwencje gospodarcze i polityczne wyprawy odkrywczej Vasco da Gamy.
.......................................................................................................................................................
Karta pracy Cz. 2 Krok poza Europę
1. Wykonaj polecenia na podstawie mapy i informacji ze s. 60–63 podręcznika.
C. Zaznacz właściwe zakończenia zdań.
Mapa przedstawia trasę wyprawy
□ Krzysztofa Kolumba.
□ Benedykta Polaka.
□ Marca Polo.
□ Odoryka z Pordenone.
Podróżnik, którego wyprawę przedstawiono na mapie, opisał
□ pobyt w imperium mongolskim.
□ udział w wyprawach krzyżowych.
□ misję chrystianizacyjną w Azji.
□ nową drogę morską do Indii.
D. Wyjaśnij znaczenie jedwabnego szlaku dla poszerzenia znajomości świata w średniowieczu.
.......................................................................................................................................................
2. Wybierz jeden czynnik, który – Twoim zdaniem – miał największy wpływ na rozpoczęcie organizacji wypraw odkrywczych przez Portugalczyków. Uzasadnij swój wybór.
□ łagodzenie skutków kryzysu systemu feudalnego na Półwyspie Iberyjskim,
□ przezwyciężanie kryzysu gospodarczego w Europie Zachodniej w XV w.,
□ chęć zdobycia wschodnich towarów luksusowych,
□ położenie w sąsiedztwie morza i oceanu,
□ obniżenie kosztów importu towarów z Dalekiego Wschodu,
□ odpływ złota i srebra z rynku europejskiego,
□ chęć wzbogacenia się zubożałej szlachty portugalskiej
Uzasadnienie: ...............................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3. Wykonaj polecenia na podstawie tekstu źródłowego.
Runęła cała era zabobonu. Tysiącletnia legenda, że na rafach Bojadoru jest kres świata, okazała się bujdą. Nagle stało się jasne, że za znanymi granicami mogą być nowe kraje i inne ludy – po drugiej stronie punktu, o którym tak długo krążyły opowieści, że życie jest tu niemożliwe. Tego dnia w lecie 1434 r. horyzont przestał być barierą!
[...] Kiedy książę Henryk umarł w 1460 r., początki były zrobione.
Źródło: B. Kay, Na koniec świata. Historia odkryć geograficznych, tłum. K. Żak, Warszawa 2003, s. 161, 163.
A. Przedstaw znaczenie opłynięcia przylądka Bojador dla budowy portugalskiego imperium kolonialnego.
.......................................................................................................................................................
B. Wyjaśnij, dlaczego Henryka Żeglarza uważa się za inicjatora wielkich odkryć geograficznych.
.......................................................................................................................................................
Cz. 3. karta pracyz tekstem źródłowym
Wykonaj polecenia na podstawie tekstów źródłowych i wiedzy własnej.
Dominikanin Bartolomé de Las Casas o zagładzie Indian z Hispanioli, 1541 r.
Wyspę Hispaniolę, pierwszą, na którą przybyli chrześcijanie, gdy zaczęli dzieło zagłady tych ludów, zniszczyli i wyludnili w ten sposób, że zabierali Indianom kobiety i dzieci, aby się nimi posługiwać i na złe ich używać, zjadali żywność, którą tamci zdobywali w pocie i trudzie, nie zadowalając się tym, co dawali im dobrowolnie [...]. [...] Sprawili im też wiele udręki, popełniali gwałty i akty przemocy. [...] Robili długie szubienice i wieszali po trzynastu na każdej – na cześć i chwałę naszego Zbawiciela i dwunastu apostołów – [...] a podkładając drzewo i ogień, palili ich żywcem.
Źródło: Wiek XVI–XVIII w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, tłum. tekstu K. Niklewiczówna, Warszawa 1999, s. 44–45.
Konkwistador Bernal Díaz del Castillo o skutkach podbojów dla Indian, XVI w.
Kiedy porzucili bałwochwalstwo i ohydne zwyczaje swoje, mają teraz kościoły, bardzo bogato zdobione ołtarzami, i wszystko, co potrzebne do świętego kultu: krzyże, [...] kielichy, [...] kadzielnice kunsztownie wyrabiane. W bogatych miejscowościach mają kapy i ornaty, stuły z aksamitu i adamaszku, jedwabiu lub tafty, ozdoby przy krzyżach, pięknie haftowane złotem i jedwabiem. [...] Mają też potrzebne dzwony, zależnie od wielkości danej miejscowości, mają także śpiewaków, chóry złożone z głosów dobranych [...]. Niektóre wioski mają organy. [...]
Prawie wszyscy Indianie mieszkający na tych ziemiach nauczyli się wszelakich rzemiosł, jakie znamy w Kastylii. Mają swoje warsztaty, swoich robotników, zarabiają na życie pracą.
[...] Przechodząc dalej, powiem, że nauczyliśmy ich strzec sprawiedliwości i wydawać sądy. Co roku wybierają swoich urzędujących burmistrzów, ławników, pisarzy [...]. Mają swoje ratusze, gdzie zbierają się dwa razy na tydzień, wydają swoje edykty i wyroki, rozkazują płacić długi, a za niektóre zbrodnicze przestępstwa skazują na chłostę i inne kary.
Źródło: B.D. del Castillo, Pamiętnik żołnierza Korteza, czyli prawdziwa historia podboju Nowej Hiszpanii, tłum. A.L. Czerny, Łódź 1986, s. 322–323.
Leszek Kołakowski, filozof polski, o zderzeniu cywilizacji, 1982 r.
Przed kilkoma laty zwiedzałem zabytki przedkolumbowe w Meksyku, przy czym miałem sposobność korzystać z towarzystwa znanego meksykańskiego pisarza [...]. [...] Przewodnik mój często podkreślał barbarzyństwo hiszpańskich żołdaków, którzy rozbijali azteckie rzeźby, przetapiali znakomite figurynki ze złota na monety z wizerunkiem cesarza itd. Powiedziałem mu wtedy: „Sądzisz, że to byli barbarzyńcy – ale może to byli prawdziwi Europejczycy, może nawet ostatni prawdziwi; ci ludzie brali na serio swoją chrześcijańską i łacińską cywilizację, i z tej właśnie racji nie mieli żadnych powodów, by ochraniać przed zniszczeniem pogańskie bożki czy też odnosić się z estetycznym dystansem albo z ciekawością muzeologów do obiektów, które nosiły inny, a więc wrogi sens religijny. Jeśli ich zachowanie wydaje nam się oburzające, to może dlatego, że nam samym zarówno ich cywilizacja, jak nasza własna stała się obojętna?”.[...] Czy życzliwe zainteresowanie i tolerancja względem innych cywilizacji są możliwe tylko wtedy, kiedyśmy uprzednio przestali brać naszą własną na serio? Innymi słowy: do jakiego stopnia możemy afirmować naszą wyłączną przynależność do jednej cywilizacji bez jednoczesnej ochoty niszczenia innych? [...] W jakim sensie żołnierze Corteza byli barbarzyńcami? Z pewnością byli zdobywcami, a nie konserwatorami zabytków; byli okrutni, chciwi i bezlitośni, zapewne zarazem pobożni, szczerze przywiązani do swojej wiary i przekonani o swojej duchowej wyższości. Jeśli byli barbarzyńcami, to tylko w tym sensie, w jakim barbarzyńskie z definicji są wszystkie podboje, albo dlatego, że nie okazywali respektu dla ludzi, którzy żyli w innych obyczajach i czcili innych bogów, czyli po prostu dlatego, że brakowało im tolerancji wobec innych kultur.
Źródło: L. Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Kraków 2012, s. 15–16.
1. Przedstaw różnicę między XVI-wiecznymi i współczesnymi Europejczykami, nad którą zastanawiał się Leszek Kołakowski.
.......................................................................................................................................................
2. Określ cele i pobudki, którymi kierowali się konkwistadorzy hiszpańscy.
.......................................................................................................................................................
3. Zapisz w tabeli argumenty przytaczane przez XVI-wiecznych kronikarzy hiszpańskich w celu oskarżenia albo obrony działań konkwistadorów.
Oskarżenie | Obrona |
4. Uzupełnij tabelę.
Skutki konkwisty | ||
Rodzaj | Dla Indian | Dla Europejczyków |
gospodarcze | ||
polityczne | ||
kulturowe | ||
5. Rozważ, czy – Twoim zdaniem – konkwistadorów hiszpańskich można nazwać barbarzyńcami. Uzasadnij swoje stanowisko.
.......................................................................................................................................................
Karta pracy zc. 4
Początki gospodarki światowej
1. Wykonaj polecenia na podstawie tekstu źródłowego.
Dobrym przykładem ogromnej roli, jaką zabójcze zarazki odegrały w historii ludzkości, był europejski podbój obu Ameryk, w którego rezultacie nastąpiło wyludnienie Nowego Świata. Znacznie więcej amerykańskich Indian zmarło w łóżku na skutek zarażenia europejskimi zarazkami, niż zginęło na polach bitew, od broni palnej i mieczy białych najeźdźców. Zarazki, zabijając wielu Indian, także ich wodzów, osłabiały opór tubylców i sprawiały, iż upadało morale tych, którym udało się przeżyć. [...] O przewadze Hiszpanów zadecydowała ospa, która pojawiła się w Meksyku w 1520 roku. [...] Epidemia ospy spowodowała śmierć niemal połowy Azteków. [...] Owa tajemnicza, śmiertelna dla Indian choroba, oszczędzając Hiszpanów, stała się najlepszym dowodem niezwyciężoności najeźdźców. Do 1618 roku dwudziestomilionowa populacja Indian meksykańskich drastycznie się skurczyła. Liczyła wówczas 1,6 miliona ludzi. Los sprzyjał również Pizarrowi, który w 1531 roku ze 168 osobami pojawił się u wybrzeży Peru z zamiarem podbicia zamieszkiwanego przez miliony obywateli imperium Inków. Na szczęście dla konkwistadora, a na nieszczęście Indian, około 1526 roku do terenów imperium dotarła ospa, powodując śmierć większości populacji.
Źródło: J. Diamond, Strzelby, zarazki, maszyny. Losy ludzkich społeczeństw, tłum. M. Konarzewski, Warszawa 2000, s. 240–241.
A. Zaznacz właściwe zakończenia zdań.
Większość populacji Azteków i Inków wyniszczyła epidemia
□ odry.
□ grypy.
□ ospy.
□ kiły.
Najwięcej Indian w Nowym Świecie zginęło w wyniku
□ walk z najeźdźcami.
□ kataklizmów.
□ chorób przywleczonych z Europy.
□ bratobójczych wojen.
B. Oceń wpływ rozprzestrzenienia się chorób zakaźnych na sukcesy konkwistadorów europejskich.
.......................................................................................................................................................
2. Rozstrzygnij, czy podane zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zapisz przy każdym z nich właściwą literę: P (prawda) lub F (fałsz).
Zdanie | Prawda/Fałsz |
Od XVI w. szlachetne kruszce pochodzące z Nowego Świata napływały do Azji za pośrednictwem Europejczyków w zamian za korzenie i towary luksusowe. | |
Główną przyczyną powstania rynku światowego było stopniowe monopolizowanie międzynarodowej wymiany handlowej przez kolonizatorów w Nowym Świecie, którzy skutecznie rywalizowali | |
Następstwem wielkich odkryć geograficznych był szybki rozwój gospodarczy tych państw Europy Zachodniej, które uczestniczyły |
3. Uzupełnij (np. na podstawie mapy ze s. 84 podręcznika) schemat przedstawiający funkcjonowanie wymiany handlowej w tzw. złotym trójkącie. Zapisz we właściwych miejscach nazwy kontynentów oraz towarów podlegających wymianie.
4. Podaj cechy charakterystyczne rozwoju imperiów kolonialnych – Hiszpanii, Portugalii, Holandii, Wielkiej Brytanii i Francji – w epoce nowożytnej.
Hiszpania | Portugalia | Holandia | Wielka Brytania | Francja |
5. Wybierz dwa zjawiska gospodarcze, które – Twoim zdaniem – najbardziej wpłynęły na rozwój kapitalizmu w Europie. Uzasadnij swoją odpowiedź.
□ rozwój systemu nakładczego i manufaktur,
□ akumulacja dochodów i zasobów finansowych,
□ powstanie giełd i rozwój banków,
□ rozwój handlu towarami kolonialnymi,
□ wzrost liczby transakcji finansowych,
□ wzmocnienie gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej
Uzasadnienie:................................................................................................................................
Rozdział III
Karta pracy
Kompania Wschodnioindyjska
1. Wykonaj polecenia na podstawie tekstu źródłowego.
Angielscy kupcy w Indiach bardzo długo byli skazani na łaskę lub niełaskę cesarza i jego urzędników. [...] W ciągu XVII wieku Kompania ustanowiła wiele punktów handlowych; niektóre z czasem stały się wielkimi metropoliami (m.in. Madras albo Kalkuta).
[...] W połowie sierpnia [1756 r.] [...] dotarła wiadomość, która zaszokowała wszystkich Brytyjczyków w Indiach. Młody władca (nawab) Bengalu Siradż ud-Daula zajął Kalkutę. Wzięci do niewoli Brytyjczycy zostali zamknięci w ciasnej celi [...]. Z braku wody, odniesionych w czasie walk ran i upału ok. 50 z nich zmarło w ciągu jednej nocy.
Handel z Bengalem od początku XVIII wieku był najważniejszą i najbardziej lukratywną częścią działalności Kompanii. W 1717 roku jej kupcy otrzymali zezwolenie na wolny handel i do Kalkuty zaczęli masowo napływać indyjscy kupcy, których przyciągał uprzywilejowany status Kompanii. [...]
Nowy nawab Bengalu postawił sobie za cel powstrzymanie ekspansji europejskich kompanii handlowych. [...] Jednym z pierwszych kroków nawaba było zażądanie od Kompanii Wschodnioindyjskiej zburzenia świeżo ukończonych fortyfikacji wokół Kalkuty oraz zapłaty zaległych ceł. [...]
[...] Brytyjczycy uznali, że pozostawienie na tronie Bengalu wrogiego Siradża byłoby skrajnie ryzykowne, zwłaszcza że wojna z Francją była wciąż nierozstrzygnięta [...]. Dlatego też zdecydowano się porozumieć z lokalnymi spiskowcami, których celem było obalenie Siradża [...].
W sprzysiężeniu przeciwko nawabowi uczestniczyli m.in. głównodowodzący wojsk Bengalu Mir Dżafar, który po obaleniu Siradża [...] miał zostać nowym władcą [...]. [...] spiskowcy uznali, że siła, jaką stanowiły wojska Kompanii, może się okazać użyteczna w realizacji ich planu.
[...] Tym, czego najbardziej pragnęli biorący udział w spisku Brytyjczycy, były pieniądze; z kolei Mir Dżafar i jego wspólnicy chcieli władzy nad Bengalem i nie zamierzali się nią dzielić z Kompanią.
[...] 23 czerwca 1757 roku pod Plassey [...] Brytyjczycy starli się z siłami Siradża. Nawab dysponował 50-tys. armią i wsparciem francuskiej artylerii, po stronie Kompanii było ok. 800 żołnierzy brytyjskich i ponad 2200 sipajów, którymi dowodził Clive1.
Ponieważ częścią wojsk nawaba dowodzili spiskowcy, jego armia łatwo została rozbita, a sam Siradż uciekł z pola bitwy. Niedługo potem został zamordowany przez syna Mir Dżafara.
Po osadzeniu na tronie Mir Dżafara przyszła kolej na rozliczenia z Kompanią. Okazało się, że w zdobytym skarbcu znajdowało się jedynie 14, a nie, jak oczekiwano, 40 mln funtów. Ustalono, że nowy nawab zapłaci połowę obiecanej kwoty Kompanii od razu, resztę zaś odda w ciągu trzech lat. Już na początku panowania Mir Dżafar stał się dłużnikiem Brytyjczyków i człowiekiem od nich zależnym.
1 Robert Clive – jeden z dowódców wojsk Kompanii Wschodnioindyjskiej. Dzięki zwycięstwom militarnym i intrygom politycznym prowadzonym w Indiach zdobył sławę, bogactwo i wpływy w Kompanii, którą uczynił najważniejszą siłą polityczną na subkontynencie. Doprowadził do stopniowego podporządkowania całych Indii Wielkiej Brytanii. W 1773 r. został oskarżony w Izbie Gmin o korupcję i nadużycia.
Źródło: B. Starzyński, Indyjskie awantury Roberta Clive’a, „Mówią Wieki” 2/2012, s. 10–15.
A. Przedstaw cele działalności Kompanii Wschodnioindyjskiej oraz jej stosunek do konkurentów z innych państw europejskich.
.......................................................................................................................................................
B. Wymień korzyści, które Kompania Wschodnioindyjska osiągnęła dzięki wsparciu spiskowców.
.......................................................................................................................................................
2. Wykonaj polecenia związane z reprodukcją obrazu.
B. Wyjaśnij, na czym polegały aspekty: polityczny i handlowy sukcesu Brytyjczyków osiągniętego dzięki zwycięstwu w bitwie pod Plassey.
.......................................................................................................................................................
3. Wymień skutki działalności Kompanii Wschodnioindyjskiej.
Skutki działalności Kompanii Wschodnioindyjskiej | ||
Dla Wielkiej Brytanii | Dla Indii | |
Chrzest Mieszka I
Zapoznajcie się z opiniami historyków na temat chrztu Polski, następnie wykonajcie polecenia.
Tekst A
Historiografia podkreślała, że przyjmując chrześcijaństwo, książę Mieszko I ubiegł działania podejmowane przez arcybiskupstwo magdeburskie, które jakoby miało prowadzić na wschodzie akcję chrystianizacyjną połączoną z uzależnieniem od Niemiec świeżo schrystianizowanych terenów. W takim ujęciu decyzja o chrzcie była decyzją polityczną, mającą gwarantować suwerenność państwa gnieźnieńskiego [...].
W latach sześćdziesiątych X w. nie da się jednak wskazać bezpośrednio zagrożenia dla [...] państwa Mieszka ze strony Niemiec. Nie wydaje się nawet, by jakikolwiek „problem niemiecki” w polityce księcia występował. Stosunki z Niemcami były [...] zupełnie poprawne. [...] Dla Mieszka I prawdziwym zagrożeniem był Związek Wielecki [...]. Wieleci pozostawali
w sojuszu z Czechami, co [...] stwarzało realne niebezpieczeństwo dla księcia gnieźnieńskiego.
[...] Chrześcijaństwo gwarantowało wejście do zamkniętego dotąd świata chrześcijańskich władców i dawało cesarską opiekę w ramach ówczesnego systemu politycznego. [...]
Źródło: S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002, s. 50.
Tekst B
Na zachodzie Europy jednym z głównych filarów organizacji państwowej był w tym czasie Kościół. Duchowni tworzyli trzon administracji i kancelarii królewskich, posłowali do obcych władców, umacniali autorytet władzy świeckiej wewnątrz kraju i poza nim. Pogaństwo, które panowało w ówczesnej Polsce, nie mogło spełniać tych ważnych funkcji. [...]
[...] Całe rozległe tereny Polski jeszcze długo miały trwać przy dawnych wierzeniach. [...] Proces prawdziwej chrystianizacji kraju był więc w rzeczywistości bardzo powolny,
a obyczaje i obrzędy pogańskie przetrwać miały – zwłaszcza na wsi – jeszcze przez stulecia, wywierając swe piętno na kulturze ludowej.
Jednakże rok 966 należy uznać za moment istotnego przełomu w dziejach Polski. Polityczne
i kulturalne cele, jakie przyświecały [...] Mieszkowi i jego pomocnikom, zostały przez akt chrztu, mimo że formalny i początkowo powierzchowny, osiągnięte. Nowa wiara pozwoliła
pewnym stopniu osłabić partykularyzmy dzielnicowe, mające dotąd świetną pożywkę
w pogaństwie, a przede wszystkim umożliwiła stworzenie obok świeckiego, nie bardzo jeszcze sprawnego aparatu zarządzania, sprężysty, inteligentny, niezależny od czynników lokalnych, związany mocno z centrum, z władzą księcia, aparat kościelny.
Źródło: M. Bogucka, Historia Polski do 1864 roku,
Wrocław–Warszawa–Kraków 1999, s. 16, 20–21.
1. Zaproponujcie tytuły tekstów A i B uwzględniające ich główne wątki.
Tekst A – ………………………………………………………………………………………
Tekst B – ………………………………………………………………………………………
2. Wyjaśnijcie, jak w państwie piastowskim władza świecka i organizacja kościelna oddziaływały na siebie.
………………………………………………………………………………………
Karta pracy 2
Zjazd w Gnieźnie
Zapoznajcie się z tekstami źródłowymi, następnie wykonajcie polecenia.
Tekst A
Thietmar o zjeździe gnieźnieńskim, XI w.
Następnie cesarz [Otto III] na wieść o cudach, jakie Bóg działał przez miłego sobie męczennika Wojciecha, pośpieszył tamże celem pomodlenia się [przy jego grobie]. [...] W jaki zaś sposób był cesarz [...] wówczas podejmowany i przez [...] kraj aż do Gniezna wiedziony, rzecz to nie do uwierzenia i wprost nie da się opowiedzieć. Widząc z daleka miasto upragnione szedł doń pobożnie bosymi stopami, a przyjęty z czcią niezwykłą przez biskupa tamecznego Ungera, wprowadzony został do kościoła, błagając zlany łzami wstawiennictwa świętego męczennika dla pozyskania sobie łaski Chrystusowej. I niezwłocznie ustanowił tam arcybiskupstwo [...]. Archidiecezję tę powierzył bratu wspomnianego męczennika, Radzymowi, poddając mu Rajnberna, biskupa katedry kołobrzeskiej, Poppona krakowskiego, Jana wrocławskiego, wyłączywszy Ungera poznańskiego [...]. [...] Oby Bóg przebaczył cesarzowi [Ottonowi III], że czynszownika [Bolesława Chrobrego] czyniąc udzielnym panem, do tego stopnia go wywyższył [...].
Tekst B
Anonim zwany Gallem o zjeździe gnieźnieńskim, XII w.
Zważywszy jego [tzn. Bolesława Chrobrego] chwałę, potęgę i bogactwo, cesarz rzymski [...] dodał wobec wszystkich: „Nie godzi się takiego i tak wielkiego męża, jakby jednego spośród dostojników, księciem nazywać lub hrabią, lecz [wypada] chlubnie wynieść go na tron królewski i uwieńczyć koroną”. A zdjąwszy z głowy swej diadem cesarski, włożył go na głowę Bolesława na [zadatek] przymierza i przyjaźni [...]. Ponadto zaś przekazał na rzecz jego oraz jego następców wszelką władzę, jaka w zakresie [udzielania] godności kościelnych przysługiwała cesarstwu w królestwie polskim czy też w innych podbitych [...] przez niego krajach barbarzyńców [...]. Postanowienia tego układu zatwierdził [następnie] papież Sylwester przywilejem św. Rzymskiego Kościoła.
Źródło: Wiek V–XV w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk,
S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 102–103.
1. Porównajcie oceny zjazdu gnieźnieńskiego przedstawione w relacjach kronikarzy Thietmara oraz Anonima zwanego Gallem. Uwzględnijcie stosunek obu kronikarzy do władcy Polski.
…………………………………………………………………………………………………...
2. Wstawcie znak „x” w kratki obok skutków zjazdu gnieźnieńskiego.
□ zmniejszenie roli polskiego władcy poprzez uzależnienie go od polityki cesarstwa
□ stworzenie na terenie Polski organizacji kościelnej niezależnej od obcych państw
□ uznanie pozycji księcia polskiego za równorzędną wobec innych władców chrześcijańskich
□ całkowite uniezależnienie się duchowieństwa w Polsce od wpływów papiestwa
□ zerwanie ze średniowiecznym uniwersalizmem chrześcijańskim
□ nadanie Bolesławowi Chrobremu i jego następcom prawa do obsadzania stanowisk kościelnych
Rozdział II
Karta pracy 4
Chrześcijaństwo w Polsce
1. Na podstawie tekstu źródłowego oraz wiedzy własnej wykonaj polecenia.
Przyjmuje się, że do schyłku XIII w. całe chrześcijaństwo w Polsce charakteryzowało się synkretycznym systemem wierzeń, a w XIV–XV w. cechy te przejawiała jedynie ludność wiejska. Jednak wobec stałej obecności magii, czarów i wróżb jeszcze pod koniec średniowiecza należałoby raczej uznać, że z wyjątkiem elit i części ludności miejskiej większość nadal prezentowała wyobrażenia o świecie, które godziły dawną pogańską wizję z dogmatami religii chrześcijańskiej. W interesujący sposób widać to na przykładzie stosunku człowieka do śmierci. [...] Złą śmierć podobnie wyobrażali sobie i poganie, i chrześcijanie. Było nią zejście przedwczesne, nagłe, np. w wyniku utonięcia lub mordu, wierzono bowiem, że osoby, które odeszły w taki sposób, nie zaznają spokoju w życiu pozagrobowym. Według wierzeń pogańskich stawały się upiorami, demonami, według chrześcijańskich zaś pokutowały w czyśćcu bądź były skazane na karę wiecznego potępienia. Poganie starali się niwelować ich zły wpływ składaniem obiaty1, rozpalaniem ognia i za pomocą magii. Chrześcijanom, co prawda, obronę przed duszami pokutującymi dawała wiara, lecz i tak stosowali oni zabiegi, które miały zmarłym uniemożliwić wyrządzenie szkód żywym. Przestępców i samobójców chowano daleko od ludzkich osiedli i poza cmentarzem. Ich zwłoki wiązano i przebijano kołkiem. Nawet praktyka sądowa uznawała obyczaj oddzielnego grzebania głowy i tułowia zbrodniarza skazanego na ścięcie, aby zapobiec ich pośmiertnemu połączeniu się.
1 Obiata – ofiara ze zwierząt lub z płodów rolnych składana przez Słowian bóstwom albo ku czci zmarłych.
Źródło: L. Korczak, Wieki średnie, [w:] Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych,
red. A. Chwalba, Warszawa 2005, s. 26–27.
A. Wyjaśnij, co łączyło wierzenia pogańskie i zwyczaje chrześcijańskie związane ze śmiercią.
………………………………………………………………………………………………
B. Opisz sposób postrzegania świata przez mieszkańców średniowiecznej Polski.
………………………………………………………………………………………………
Przyporządkuj średniowiecznym kronikarzom opisy ich dzieł.
1 – Gall Anonim 2 – Wincenty Kadłubek 3 – Janko z Czarnkowa 4 – Jan Długosz
A – Kronika składająca się z 12 ksiąg, w której przedstawiono wydarzenia z historii Polski do 1480 r. oraz zamieszczono geograficzny opis średniowiecznego państwa polskiego.
B – Kronika opisująca początki polskiej państwowości, powstała w jednym z klasztorów benedyktyńskich na terenie dawnej rzymskiej prowincji – Galii.
C – Kronika autorstwa biskupa krakowskiego, która przedstawia dzieje państwa piastowskiego do końca XII w., zawiera zarówno opisy wydarzeń historycznych, jak
i przekazy legendarne.
D – Najstarsza kronika polska spisana przez mnicha nieznanego pochodzenia, przedstawia historię Polski do początków XII w.
E – Kronika, której autorem był podkanclerzy króla Kazimierza Wielkiego.
1 – ……… 2 – ……… 3 – ……… 4 – ………
3. Uzupełnij schemat.
Wpływ Kościoła na rozwój państwa polskiego w średniowieczu | |
Mocne strony / Szanse | Słabe strony / Zagrożenia |
4. Wyjaśnij, co – Twoim zdaniem – ma największy wpływ na proces laicyzacji, a co – na utrzymanie szczególnej roli Kościoła katolickiego we współczesnej Polsce.
………………………………………………………………………………………………
5. Odpowiedz, czy – według Ciebie – współczesny Kościół katolicki w Polsce powinien aktywnie uczestniczyć w życiu społeczno-politycznym kraju. Uzasadnij swoje stanowisko.
………………………………………………………………………………………………