Sp - Konsultacje - historia

Treść maila:

Chciałem serdecznie zaprosić na konsultacje dla rodziców i uczniów dotyczące historii i WOS-u, które odbywają się w naszej szkole w Brennej Bukowej w każdy piątek w godzinach 15.20-15.50, w sali nr 18.

Podobne konsultacje prowadzą nauczyciele od kilku lat w ramach "godzin dostępności" Tzw. czarnkowych. Ja osobiście czekam na kontakt od roku, tydzień w tydzień, bedąc do dyspozycji chętnych, ale - jak dotychczas - konsultacje te nie spotkały się z zainteresowaniem. 

Tymczasem chętnie służę wyjaśnieniemi i pomocą. 

Korzystając z okazji, chciałem przedstawić ze swojej perspektywy niektóre problemy, dylematy i rozwiązania, jakie związane są z nauczaniem historii i WOS-u. Osoby, które chciałyby zrozumieć, na czym m.in. opieramy nasze zajęcia zapraszam do zapoznania się z tekstem pod adresem: https://koperlo.blogspot.com/2024/11/sp-konsultacje-historia.html

Treść linku:

Moja wizja historii (przemyślenia na tle pytań i wątpliwości związanych z nauczaniem historii)

Czy historia to zbiór encyklopedycznych faktów oraz nudnych opowieści o tym, co dawno i nie prawda? Wierzę, że nie! W tym celu staram się wykazać na zajęciach, jak bardzo historia może być nam bliska i że wartą ją poznawać. Historia może być emocjonująca i angażująca! Właśnie taka nas porywa najbardziej! Przeszłość to nie tylko daty, ale opowieści o bliskich naszemu sercu ludziach: naszych przodkach, mieszkańcach naszego regionu i kraju! 

Czy więc należy stosować anegdoty, humorystyczne rysunki, żarty i elementy dramy jako metody wprowadzania treści historycznych na zajęciach? Uważam, że tak, chociaż może to budzić kontrowersje. 

Punkt wyjściowy- dzieci i młodzież
Czy obecne pokolenie dzieci i młodzieży ma problem ze skupieniem? Tak, często wynika to z przebodźccowania, zbyt dużej ilości czasu przed ekranem (czas korzystania przez nastolatki z Internetu wynosi średnio niemal 5 godzin dziennie, a w weekendy 6 godzin - gdzie NB dzieci 10- i 11-letnie mają kontakt z tzw. *patotreściami, w tym na z pornografią**). 

Współczense filmy aniomowane, media społecznościowe i szybki dostęp do informacji powodują, że młodzież przyzwyczaja się do krótkich, intensywnych impulsów, co może utrudniać długotrwałe skupienie na jednym zadaniu. Wynika to m.in. z algorytmów platform takich jak TikTok czy Instagram, które promują krótkie, dynamiczne treści, co wpływa na zmniejszenie zdolności do koncentracji. 

Jednym z rozwiązań są właśnie interakcje wykraczające poza schemat wykładu, czy rozwiązywania ćwiczeń z podręcznika. Te metody "alternatywne" nie tylko bardziej "elektryzują" odbiorców, ale pozwalają im szybciej i twalej zapamiętać konkretne fakty z przeszłości, czsami dając wręcz okazję wczuć się w role postaci historycznych.

* - Co czwarty młody człowiekregularni ogląda patotreści (treści kontrowersyjne, nieodpowiednie i niebezpiecne, nagrania promujące zachowania agresywne, przemoc, autodestrukcyjne zachowania itd.). Połowa z tej grupy regularnie, przy czym połowa z ich rodziców nie zdaje sobie z tego sprawy (https://www.pap.pl/aktualnosci/zatrwazajace-wyniki-raportu-co-czwarty-nastolatek-oglada-patostreamy-rodzice-nie-maja-o). W swoim raporcie "Patotreści w internecie" z 2019 roku Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę wskazała negatywne skutki oglądania patotreści - zarówno emocjonalne, jak i poznawcze. Były to m.in. utrata poczucia bezpieczeństwa, kształtowanie nieprawdziwych przekonań na temat świata i ludzi, podejmowanie zachowań szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych kontaktów, obniżenie nastroju.

** - Nie bagatelizując innych zagrożeń (takich jak szkoła) warto być świadomym, iż prawdzimym wyzwaniem dla rodziców jest kontrola i wsparcie dzieci w korzystaniu z internetu, gdyż jak mówią obecne raporty środnio niemal każdy uczeń 3 i 4 klasy (a więc 10 i 11-latki) mają kontakt z treściami skrajnie szkodliwymi (deklaratywnie mniej, np. co drugi; ale przeczą temu autorzy analizy i raportu Demagog.org.pl: https://www.onet.pl/informacje/demagog/pornografia-w-sieci-wsrod-polskiej-mlodziezy-analiza-demagoga/pspypr0,30bc1058; zobacz też: https://afirmacja.info/2023/10/11/nastolatki-wobec-pornografii-cyfrowej-wyniki-raportu-nask/); niemal 60 % młodych respondentów twierdzi, że nigdy nie rozmawiało z rodzicami na ten temat (https://twojasprawa.org.pl/article/nastolatki-i-pornografia-alarmujacy-raport).

Wartość emocjonalna w nauczaniu
Mózg ludzki jest wyjątkowo podatny na zapamiętywanie treści, które wzbudzają emocje. Jak wskazują badania neurobiologiczne, wydarzenia łączące wiedzę z emocjami (np. humor, ciekawostki, narracje) są trwale zapisywane w pamięci. Dzięki anegdotom i żartom, elementom dramy (w których ja lub inni uczniowie wcielają się w role postaci historycznych) moi uczniowie łatwiej zapamiętują daty, wydarzenia i zależności historyczne, co prowadzi do lepszego rozumienia i trwałego przyswojenia materiału. Jest to zgodne z zadaniami szkoły wyznaczonymi w "Podstawie programowej" z 2024 roku, która wśród celów wymienia "rozbudzanie ciekawości poznawczej uczniów oraz motywacji do nauki". 

Stosowanie żartów i anegdot wpisuje się w ideę wzmacniania pozytywnych emocji związanych z nauką, co przyczynia się do większego zaangażowania uczniów i buduje ich motywację. Poprzez metody aktywizujące (rysunki humorystyczno-edukacyjne, elementy dramy), ciekawe narracje można realizować także takie cele nauczania jak m.in. rozwijanie kompetencji krytycznego myślenia i kreatywności. 

Nasza praktyka
Na każdych naszych zajęciach z historii średnio 3-6 razy stosuję metody niekonwencjonalne (bazujące na humorze i emocjach), a oparte na rysunku, inscenizacji (à la drama) i anegdocie. Biorąc pod uwagę, iż w kilku klasach rocznie prowadzę ok. 800 lekcji, daje to między 2,5 tysiąca a 5 tysięcy "historyjek" i elementów narracyjnych (rocznie, z roku na rok ich przybywa, więc liczba ta stale rośnie!), które czynią nasze lekcje interesującymi, ale potencjalnie mogą też być kłopotliwe, gdyż w grupie około 20-30 młodych odbiorców mogą być tacy, którzy mogą czegoś nie zrozumieć lub mogą coś błędnie przyswoić, zinterpretować i/ lub błędnie przekazać dalej. 

"Humor szkolnych zeszytów"
Kojarzą państwo rubrykę z czasopism, bodaj "Przekroju" "humor szkolnych zeszytów"? Otóż, jest nieuniknionym, że "szumy komunikacyjne" na zajęciach (gdzie NB jest często ruch i hałas) mogą prowadzić do komicznych sytuacji à la "nauczyciel płakał jak sprawdzał", oto garść przykładów zaczerpniętych z internetu, ale podobne można by i spotkać w naszych zeszytach i relacjach uczniów z zajęć (więcej przykładów: https://koperlo.blogspot.com/2024/11/humor-szkolnych-zeszytow.html):

• Niewolnicy rzymscy byli używani do najcięższych prac, niektórzy jako nauczyciele [to prawda - dopisek WG, nic śmiesznego!].
• Chłop pańszczyźniany musiał znosić panu jajka. [o tym też się uczyliśmy! w Brennej były to głównie "ślepicze", czyli kury! - WG]
• Faraonowi wmurowano do grobowca jego najlepszą żonę. Wmurowano mu ją na żywca.
• Husaria to ciężka jazda z piórami na przełomie XVI i XVII w. Wydawał takie dźwięki, że konie uciekały.
• Kazimierz Wielki, choć bardzo się starał nie mógł mieć dzieci, niestety.
• Krzyżacy mordowali, palili, i gwałcili starców, kobiety i dzieci.
• Leonardo da Vinci przed namalowaniem portretów kroił ludzi, aby zapoznać się z budowa ich ciała.
• Nasze plemiona przed przyjęciem chrztu zachowywały się jak normalni ludzie.
• W czasach przedhistorycznych nasi przodkowie żyli w jaskiniach, które były gniazdami cywilizacji. Później zaczęli budować szałasy, nie mieli ubrań, nawet koszul, tylko dziury na przepuszczanie dymu. Rozporządzali bardzo prymitywnymi narzędziami do założenia rodziny.
• Od czasów Kopernika Ziemia krąży wokół Słońca [zabrakło: udowodniono, że].
• W XVI wieku Polacy mieli wojsko ciężarne [poprawnie zaciężne]
• W XVI wieku uprawiano wiele roślin, których jeszcze nie znano" [zabrakło: w Europie].

Czy jest możliwe, żeby dziecko przekręciło wypowiedź nauczyciela lub ja błędnie zinterpretowało? Czy jest możliwe, żeby całkiem niewinna wypowiedź była odczytana jako skandaliczna? Myślę, że to całkiem prawdopodobne. 

Humor rodem z Bukowej

Oto przykład groteskowego humoru z rodzimego podwórka. Na początku 2024 roku, grupa uczennic przychodzi ze skargą na nauczyciela, gdyż ten na zajęciach powiedział, że ich "praszczur" zrobił to i to. Dzieci autentycznie uraziło słowo (występujące w chyba każdym słowniku), oznaczające po prostu "przodka". Warto dodać, iż nauczyciel na zajęciach podkreslił, iż zgodnie nazwa ta jest podójnie właściwa, gdyż z obecnym stanem wiedzy człowiek nie pochodzi "od małpy", jak zwykło się mawiać, a w rzeczywistości m.in. od ssaków-gryzoni, żyjących w czasach gdy wymarły dinozaury. 

Zakładając, że dziecko może przekręcić zupełnie neutralną wypowiedź, tak by nadać jej rys komiczności lub wręcz tragi-farsy, skandalu, to tym bardziej może zdarzyć się to w przypadku wypowiedzi, które już w punkcie wyjścia wymagają skupienia, poczucia humoru, etc. 

Kłopoty i kontrowersje

Wydaje mi się czymś zupełnie naturalnym, iż na kilka tysięcy żartów, rysunków, inscenizacji, które wykorzystujemy na zajęciach z historii, może znaleźć się 50, a może nawet 100, których kilku, lub kilkunastu (na przeszło 100 osób!) młodych odbiorców nie zrozumie lub nada im inny sens od zamierzonego przez twórcę komunikatu (u dorosłych byłoby podobnie). Co gorsza, jeśli ktoś z tych 100 wybierze 10 takich dotyczących: Polski, wojny; chrześcijaństwa; ludzi, kobiet, obcokrajowców, innowierców (muzułman, czy żydów), relacji damsko-męskich i chociażby nieznacznie przekręci, czy podkręci przekaz, to można na tej bazie stworzyć "teorię spiskową", że nauczyciel to bardziej lub mniej skryty: Nacjonalista, militarysta, wojujący chrześcijanin, mizantrop (szerzy niechęć do ludzi); religiofob; mizogin (szerzy niechęć do kobiet); ksenofob (szerzy niechęć do obcych); antysemita (szerzy niechęć do Żydów i Arabów); czy wreszcie osoba mająca obsesje czy zboczenia! Pytanie tylko, czy kilka spośród kilku tysięcy przekręconych lub podręconych historii można skleić w jedną całość. Otóż, jeśli ktoś chce, to może, pytanie czy zdiagnozowany przez niego probelem faktycznie istnieje, czy jest wydumany...

Głuchy telefon

Z pewnościa każdy z nas zna zasadę głuchego telefonu, ustawmy w linii 3-4 osoby i przekażmy im krótką - 3 zdaniową wypowiedź, która nie będzie zupełnie jednoznaczna w interpretacji. Jak państwo myślą, czy przekaz końcowy będzie taki sam jak przekaz wyjściowy? Najczęściej nie. I też trzeba to brać pod uwagę. Jeżeli ktoś nie jest w stanie przywołać poprawnie anegdoty, która była przekazywana na zajęciach, bo zna ją z 2., 3. lub 4. ręki, to nie powinien tego robić, albo powinien zaznaczyć, że to co przedstawił, to jest jedna z wersji, wypowiedziana prawdopodobnie innymi słowami i oderwana od kontekstu, w którym była wypowiedziana. 

Jeśli ktoś chce cytować wypowiedź (pomijając jej zniekształcenie) i pomija jej kontekst, to zniekształca ją po raz drugi, tym samym (celowo lub nie) manipuluje wypowiedzią, którą rzekomo cytuje. Kontekst jest tu bardzo ważny. Czemu dany wątek został poruszony, czy jego pojawienie się było wywołane, jako komentarz do zdjęcia/filmu dotyczącego przerabianego materiału? Czy osoba wypowiadająca dane słowa miała, bądź mogła mieć złe intencje. Czy jej wypowiedź (czy inna forma przekazu) była naturalnie wkomponowana w tok rozważań i miała po prostu być ciekawostką, która w sposób kulturalny, stonowany, ale jednak działający na przykuje uwagę odbiorców. Gdyby ktoś miał wątpliwości, może też zastanowić się, Czy osoba dorosła, wyeduowana, elokwenta, pełniąca różne funkcje społeczne i pozostająca przy zdrowych zmysłach pozwalałaby sobie publicznie na dosadne, czy wulgarne komentarze? Warto te pytania rozważyć, a przede wszystkim warto skonfrotować swoje wątpliwości przed ich publicznym wyrażeniem, gdyż mogą być one szkodliwe zarówno dla indywidualnych osób, jak i szerszej społeczności.

O czym i jak mówić?

Nauki humanistyczne, czy też społeczne mają opowiadać o człowieku i jego roli w świecie. W myśl zasady "nic co ludzkie nie jest mi obce", nie powinniśmy uciekać od sytuacji, które dotyczą człowieka i budowania relacji społecznych i ludzkiej cywilizacji.

Podstawa programowa podkreśla, że szkoła ma przygotować uczniów do życia społecznego i budowania relacji. Jeżeli unikamy tematów trudnych dotyczących historii i człowieka, to nie znaczy, że tematy te nie istnieją. Istniały w przeszłości, istnieją w teraźniejszości i będą isnitały w przyszłości. Takie lelementy jak humor z pewnością pozwalają mówić nawet o tematach trudnych. stworzyć przyjazną atmosferę sprzyjającą ich omówieniu. 

Czy więc na zajęciach należy unikać zagadnień trudnych, związanych z człowiekiem i dziejami ludzkości? Uważam, że nie, aczkolwiek może to budzić kontrowersje. 

I. Rodzina i stosunki społeczne:

1. Rodzina jako fundament społeczeństwa:
   Rodzina odgrywa centralną rolę w historii i kulturze. Omawianie relacji rodzic-dziecko czy rodzic-rodzic pomaga uczniom zrozumieć zarówno współczesne wyzwania, jak i kontekst historyczny. Relacje rodzinne miały kluczowe znaczenie dla struktur społecznych, politycznych i gospodarczych w różnych epokach historycznych.

2. Rozwijanie empatii i zrozumienia:
   Rozmowy o rodzinie i relacjach uczą młodzież empatii, szacunku dla innych i refleksji nad własnym życiem. To zgodne z celem podstawy programowej, który mówi o "wzmacnianiu poczucia godności własnej osoby i szacunku dla godności innych osób".

3. Związek z historią lokalną i globalną:
   Od historii rodów królewskich, trudnych relacji małżeńskich i rodzicielskich po rolę rodzin w społecznościach np. wiejskich (takich jak dawna Brenna) – omawianie tego aspektu pozwala na łączenie wiedzy historycznej z życiem codziennym uczniów, co czyni naukę bardziej angażującą i praktyczną.

II. Edukacja regionalna – „Mała Ojczyzna” jako punkt wyjścia

Poznawanie historii powinno zaczynać się od tego, co bliskie uczniom – ich „Małej Ojczyzny”.

• Historia lokalna: Wprowadzenie do dziejów regionu, w którym uczniowie mieszkają, umożliwia im zrozumienie, jak lokalne wydarzenia wpisują się w większą historię kraju i świata. Dzieci mogą odkrywać fascynujące historie miejsc znanych im na co dzień: kościołów, zabytków czy niepozornych budowli o historycznym znaczeniu.
• Budowanie tożsamości: Historia regionalna wzmacnia poczucie przynależności kulturowej i narodowej. Uczniowie uczą się, jak ich region wpływał na dzieje kraju i jak jego mieszkańcy wnosili swój wkład w historię Polski.
• Szacunek dla tradycji i dziedzictwa: Poznawanie lokalnych tradycji, legend, języka (np. gwary) czy obyczajów rozwija poczucie szacunku dla różnorodności kulturowej oraz świadomość własnych korzeni.
• Pomost do nauki historii ogólnej: Dzięki edukacji regionalnej uczniowie mają łatwiejszy start w poznawanie historii narodowej i światowej, gdyż zaczynają od tego, co jest im bliskie i namacalne.

III.  Interdyscyplinarność – nauczanie historii w powiązaniu z innymi przedmiotami

a) Historia a nauka

Historia, jako nauka o przeszłości, doskonale współpracuje z innymi dziedzinami wiedzy, takimi jak przyroda, biologia, czy fizyka, co pozwala uczniom lepiej zrozumieć rozwój naukowy i kulturowy ludzkości. Przykładowo:

• Biologia i ewolucja: W historii omawiamy kluczowe teorie naukowe, jak teoria ewolucji Darwina (który choć się mylił, miał dużó racji!), która wywołała ogromne zmiany w postrzeganiu człowieka i świata. Dyskusje na temat „Czy człowiek pochodzi od małpy, czy też ma z nią wspólnego przodka?” pomagają uczniom lepiej zrozumieć zarówno naukowe, jak i kulturowe kontrowersje.
• Przyroda i pomniki przyrody: Historia lokalnych pomników przyrody – takich jak stare drzewa, – łączy naukę o środowisku z opowieściami o ważnych wydarzeniach historycznych. Uczniowie poznają, jak natura była świadkiem działań wojennych, migracji ludności czy ważnych wydarzeń kulturalnych.
• Fizyka i technologia: Historia odkryć i wynalazków, np. Archimedesa, Newtona, Stephensona, Skłodowskiej etc., to doskonały sposób by łączyć naukę historii z fizyką; dzięki ich technologiom i odkryciom zmieniało się ludzkie życie i kultura.

Interdyscyplinarne podejście rozwija u uczniów zdolność do łączenia wiedzy z różnych dziedzin, buduje szerszą perspektywę i zachęca do krytycznego myślenia.

b) Historia a sztuka człowieka od zarania po renesans, czyli akceptacja świata człowieka i natury. 

1. Sztuka jako świadectwo kultury:
   Przedstawienia człowieka bez anturażu (tj. nagiego) w sztuce od czasów pradawnych i antyku po renesans była wyrazem estetyki, symboliki i wartości kulturowych. Nie można od tego uciec. Tak też myślą np. wydawcy podręczników "Nowa Era", z których uczą 

2. Omawianie tego aspektu sztuki pomaga uczniom zrozumieć zmiany w postrzeganiu ciała ludzkiego, idei piękna i symboliki w różnych epokach.

3. Zrozumienie różnic kulturowych:
   Podstawa programowa kładzie nacisk na kształcenie tożsamości kulturowej i narodowej oraz rozwijanie otwartości na różnorodność. Także takie niełatwe tematy, jak nagość w sztuce to jeden z elementów dorobku kulturowego, który uczy szacunku dla tradycji i dorobku naszej cywilizacji.

4. Kontekst historyczny i edukacyjny:
   Zrozumienie nagości w sztuce pomaga uczniom spojrzeć na historię sztuki bez uprzedzeń, rozwijając ich zdolność do prowadzenia dojrzałej i refleksyjnej analizy dzieł. A także może być łagodnym przejściem do trudniejszych tematów poruszanych w ramach nowego przedmiotu: Edukacji Zdrowotnej, w ramach której poruszane będą zagadnienia "dużo cięższego kalibru",a których przekazanie będzie o wiele trudniejszym zadaniem https://www.infor.pl/prawo/dziecko-i-prawo/edukacja/6764194,edukacja-seksualna-obowiazkowa-w-szkolach-od-1-wrzesnia-2025-r-konsultacje-publiczne-podstawy-programowej.htm

IV. Tematy trudne (wojna, śmierć, przemoc):

1. Nieodłączny element historii:
   Wojny, przemoc i śmierć są nieodłącznymi elementami ludzkiej cywilizacji. Historia wojen pozwala zrozumieć genezę konfliktów, skutki ich eskalacji i wagę działań na rzecz pokoju, co jest zgodne z celem podstawy programowej, wskazującym na budowanie świadomości obywatelskiej i odpowiedzialności za państwo.

2. Przygotowanie do dojrzałego rozumienia świata:
   Podstawa programowa kładzie nacisk na "wyposażenie uczniów w wiadomości i umiejętności umożliwiające zrozumienie świata". Bez omawiania trudnych tematów uczniowie nie będą w stanie w pełni zrozumieć konsekwencji działań historycznych, społecznych i politycznych.

3. Rozwijanie krytycznego myślenia:
   Analiza zjawisk takich jak przemoc czy wojna pozwala uczniom rozwijać umiejętności krytycznego myślenia i oceny moralnej, co jest zgodne z wymaganiami podstawy programowej.

Podsumowanie

W omawianiu wszystkich powyższych zaganień (w tym tematów trudnych, nieoczywistych, jak np. historia a nauka; historia a sztuka; historia a przyroda; historia regionalna) stosowanie humoru jest ważne. Przy czym wpisuje się to w wymagania podstawy programowej,  przyczyniając do integralnego rozwoju uczniów. 

W nauczaniu pragnę także stawiać na interdyscyplinarność i edukację regionalną, które wzbogacają proces nauczania, czyniąc go bardziej angażującym i praktycznym, a zarazem rozwijając u uczniów umiejętność kojarzenia, krytycznego myślenia i budowania tożsamości.

Jako, że historia, a szczególnie historia Śląska Cieszyńskiego, jest moją miłością, jako nauczyciel i popularyzator, za cel stawiam sobie zainteresowanie uczniów m.in. dziejami naszej Dużej i Małej Ojczyzny, stąd wybór takich a nie innych metod pracy.

Patrząc szerzej moim celem jest, aby historia była dla uczniów nie tylko wiedzą, ale także narzędziem do rozumienia świata i budowania własnej tożsamości.