SCI a Wielka Wojna - Heroiczna dekada (1908-1918)

Zadanie: W kilku myślnikach streść przesłanie danego fragmentu

Źródło 1.: Nastroje - mobilizacja / Matusiak

Nie wszyscy jednak z entuzjazmem przyłączyli się do tzw. orientacji na Austrię. Wielu polityków polskich w Galicji Wschodniej i na Śląsku Cieszyńskim obawiało się iż nawet zwycięstwo Austrio-Węgier może przynieść negatywne konsekwencje.
Oto co zanotował we wspomnieniach Klemens Matusiak:
„Dziwne wrażenie wywarła mobilizacja na Polakach śląskich: coś z radości, obawy, podniecenia, przygnębienia, coś, co nazwać muszę wyczekiwaniem (…). My, prowadzący walkę rozpaczliwą o byt na dwa fronty, przeciw Niemcom i Czechom, odczuwaliśmy i wierzyliśmy, że zwycięstwo państw centralnych będzie ogromnym wzmocnieniem dążeń germanizacyjnych, że my na Śląsku postawieni zostaniemy poza prawo i bezlitośnie zgniecieni”.

Źródło 2.: Emocje i wolność działania / Ściskała

Polacy czekali na moment wybuchu wojny światowej, która przyniesie szansę na wskrzeszenie ich Ojczyny długie lata. Jedynie pod panowaniem austriackim, była możliwość by nie czekać na ten moment z założonymi rękami.
Tak, jak w Galicji, tak również na Śląsku Cieszyńskim rozwijały się i ćwiczyły intensywnie Drużyny Sokoła i Strzelca. W samym Cieszyńskiem skupiały one łącznie ponad tysiąc sprawnych i patriotycznie usposobionych młodych mężczyzn, czekających i gotowych by walczyć o Polskę[ Co ciekawe, zdecydowana większość z nich pochodziła z ziem leżących na zachodnim brzegu Olzy, które po kilku latach przypaść miały Czechosłowacji – tam znajdowało się 21 z 25 gniazd Sokoła (!).].
Nastrój, jaki panował wśród młodzieży, gdy wreszcie postanowiono, iż na wojnę ze Śląska wyruszy odział legionistów, ilustrują słowa młodego kapłana Dominika Ściskały, wówczas jabłonkowskiego wikarego:
„Ile to razy marzyło się w gimnazjum o takiej godzinie! Mówią, że teraz przyszła! Mówią to nie tacy zapaleńcy, jak ja, ale ludzie starsi, doświadczeni. Więc chyba trzeba wierzyć. Szczęśliwy jestem, że mogę się dziś w łącznej dla Ojczyzny pracy na cokolwiek przydać. Wiem jedno: że nie wolno teraz stać bezczynnie na uboczu (…). Przed nami las, koło nas las. Tylko wysoko na sklepieniu wiary przyświeca idea Wolnej Ojczyzny.”[ D. Ściskała, Z dziennika Kapelana Wojskowego 1914- 1918, Cieszyn 1926, s. 21.]

Źródło 3.: Legiony, Pułki, mobilizacja /

Nim jednak w Krakowie, a później i Cieszynie przystąpiono do formowania Legionów, 31 VII 1914 r. w Austrii ogłoszono powszechną mobilizację. Pod broń powołano mężczyzn w wieku od 22 do 42 lat, większość z nich wcielona do armii, w krótkim czasie trafiła na front wschodni.
Dalsze ich losy związane były najczęściej z losami, mających punkty werbunkowe w Cieszynie, pułków: 100 pułku piechoty i 31 pułku obrony krajowej[ Losy poszczególnych żołnierzy i oddziałów można prześledzić, studiując wspomnienia i pamiętniki: Szuścika, K. Berger,].
Pełne łez pożegnania były przedsmakiem tragedii, jakie wojna przyniosła dla rozdzielonych, skazanych na życie w niepewności i ubóstwie rodzin.
Niemal równocześnie z powszechną mobilizacją, w nocy z 1 na 2 sierpnia, mobilizację strzelecką w Galicji zarządził komendant Józef Piłsudski, organizujący zalążki polskich sił zbrojnych. Na wieść o tworzącym się wojsku polskim do Krakowa ruszyło ze Śląska, w pojedynkę lub w małych grupach, około 30 ochotników. Po dwóch tygodniach dołączyło do nich kolejnych 150 strzelców zorganizowanych w sześciu plutonach[ Trzy z Polskiej Ostrawy, po jednym z Gruszowa, Michałkowic i Bogumina – a więc wszystkie z lewego brzegu Olzy. ]. Dalsze drużyny sokole formowały się w innych gminach i czekały na rozkaz wymarszu.

Źródło 4.: NKN, Legiony

W międzyczasie, 16 VIII, uformował się w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy, w imieniu państwa austriackiego obejmując kuratele nad tworzącymi się polskimi oddziałami wojskowymi. Tego dnia ogłoszono, iż u boku Austrii powstaną Legiony Polskie. Społeczeństwo polskie i jego elity podniecone myślą, iż nadeszła dziejowa szansa na wskrzeszenie Polski, całym sercem zaangażowały się w walkę po stronie Austro-Węgier, chociaż prócz nadziei, nie miało żadnych gwarancji, iż mogą liczyć na zmartwychwstanie Ojczyzny.
23 sierpnia, na Śląsku Cieszyńskim polskie partie polityczne i stowarzyszenia narodowe powołały Sekcję Śląską NKN[ W akcję tą zaangażowały się zarówno członkowie ugrupowań narodowych – Związku Śląskich Katolików i Polskiego Zjednoczenia Narodowego, socjaliści (Polskie Partia Socjalno-Demokratyczna Śląska Cieszyńskiego i Galicji) jak i działacze Macierzy Szkolnej i innych organizacji. Na jej czele stanęli m. in. cieszyńscy posłowie do Rady Państwa.], przyłączając się do akcji tworzenia legionów u boku Austrii [ Udział ten nie musiał oznaczać jednoznacznego podporządkowania się orientacji austro-polskiej, na co wskazuje Włodzimierz Suleja, podkreśla: „w wystąpieniach propagandowych unikano też, rzecz to niezwykle charakterystyczna, austrofilskich akcentów”, tak było m. in. w cytowanym niżej manifeście, skierowanym do „ludu polskiego Śląska”].

Źródło 5.: Legion Śląski - organizacja

Z czasem za swoje główne zadanie obrali oni sformowanie tzw. Legionu Śląskiego. Śląscy działacze, byli zdeterminowani, by stworzyć odział, który wobec szerokiej opinii publicznej, byłby symbolem poświęcenia Śląska dla polskiej sprawy. W manifeście pisali oni: „Uczynimy wszystko, co do nas należy, rzucimy na szalę całą siłę, jaką rozporządzamy, całą moc duszy naszej, a resztę zostawmy Bogu, ufni w sprawiedliwość sprawy naszej”
Co ważne, postanowiono, iż jednostka ta, inaczej niż poprzednie, nie będzie wysłana do Galicji, nim nie zostanie w pełni uformowana, wyszkolona i wyekwipowana. Zdecydowano ponadto, iż zobowiązanie pokrycia kosztu wyposażenia oddziału, mimo iż zgodnie z przyjętą praktyką należało do roli władz państwowych, weźmie na siebie w całości społeczeństwo śląskie. Miało to być widocznym symbolem wysiłku, jaki Śląsk ofiaruje Polsce i jej sprawie oraz wyraźnego poparcia udzielonego wyruszającym na wojnę ochotnikom – synom śląskiej ziemi.
Apel skierowany do społeczeństwa przyniósł zaskakujący wynik. Okazało się, że za zebraną na Śląsku sumę 40 tysięcy koron, bez trudu można pokryć koszty wyposażenia, utrzymania i wyżywienia oddziału. Zorganizowana zbiórka okazała się wielkim sukcesem, także dlatego, iż kilka setek kwestorów, zbierających fundusze na rzecz legionu, dotarło niemal do każdej chaty i każdego zakątku ziemi cieszyńskiej, szerząc patriotyczne przesłanie i sprawiając, że o sprawach Polski i Śląska debatowano powszechnie.

Źródło 6.: Legion Śląski - rezulatat

Tymczasem w ciągu miesiąca w Parku Sikory w Cieszynie, który obrano za siedzibę powstającego oddziału, zebrało się około 420 ochotników. Nie była to liczba mała, zważywszy, iż w wyniku powszechnej mobilizacji pod broń powołano zdecydowaną większość (i to najlepiej wyszkolonych i doświadczonych!) członków Strzelca i Sokoła. Tak więc w formującym się Legionie Śląskim olbrzymią większość stanowili ludzie młodzi[ Ponad 80% z nich miało mniej niż 22 lata, co typowe dla Śląska, większość z nich miała plebejskie pochodzenie, była górnikami, hutnikami, rzemieślnikami, rolnikami, wielu było nauczycieli a przede wszystkim uczniów i studentów, zob.: E. Buława, op. cit., s. 23-25.].
Stanowili pierwsze pokolenie młodzieży śląskiej, wychowanej w patriotycznej atmosferze stworzonej przez uświadomionych narodowo nauczycieli szkół ludowych i prywatnych – zakładanych na Śląsku przez Macierz Szkolną. Wielu z nich było członkami Sokoła i Strzelca. Byli wśród nich również członkowie pierwszych na Śląsku Cieszyńskim drużyn skautowych
[ Skautami byli m. in.: późniejsi zasłużeni oficerowie, polegli w walce: Tadeusz Farny i Rudolf Nardelli. Tymczasem skautowi instruktorzy od początku dowodzili Legionem Śląskim, byli to: Hieronim Przepiliński, Jan Łysek i Feliks Hajduk. O początkach skautingu na Śląsku Cieszyńskim, zob.: W. Grajewski, Pierwsze harce cieszyńskich skautów, w: „Wiadomości Ratuszowe”, 19 lipca 2012, r. XXI, nr 16.].

Źródło 7.: Legion Śląski - dylematy / Michejda Tadeusz

Młodzi ludzie, przesiąknięci ideami romantycznymi i tradycjami powstańczymi rwali się do walki za wyśnioną Polskę. Decyzja, by ruszyć do walki nie wynikała jedynie z patriotycznego uniesienia. Przeciwnie doszukiwać się w niej można bardzo głębokiej motywacji, jaką było poczucie odpowiedzialności za losy swojej dzielnicy – Śląska.
Świadczą o tym słowa Tadeusza Michejdy, 18-letniego ochotnika, który kilku lat później wspominał:
„Zastanawialiśmy się nad dobrymi i złymi stronami tej akcji [wstąpienia do legionów] i w rezultacie postanowiliśmy, że skauci wyruszą także ze Śląskim Oddziałem; kierowaliśmy się głównie myślą, że jeżeli już akcję taką rozpoczęto, to Śląsk musi dać wyraz swej polskości przez stworzenie osobnego oddziału ochotniczego”
Pojawiły się jednak głosy, wyrażane m. in. przez lidera stronnictwa katolickiego – ks. Józefa Londzina, iż zapał najlepszej młodzieży polskiej na Śląsku i powszechny akces do legionów trzeba ograniczyć, gdyż niesie za sobą zagrożenie, iż na froncie wyginie cała przyszła elita narodu. Pod wpływem takich uwag postanowiono ograniczyć werbunek i zdecydowano, że nie powinno przyjmować się do Legionu nauczycieli oraz uczniów – szczególnie uczniów elitarnego gimnazjum polskiego w Cieszynie. Z tej też przyczyny część legionistów, musiała opuścić oddział, którego liczebność zmniejszyła się w tan sposób do 360 osób[ Sformowanym półbatalionem dowodził podporucznika Józef Lebiedzik, na czele podległych mu dwóch kompani stali podporucznicy Feliks Hajduk i Jan Łysek.].

Źródło 8.: Legion Śląski - wymarsz

Gdy, 21 września 1914 r., nadszedł dzień pożegnania Legionu Śląskiego z rodzinnymi stronami,
W czasie pożegnalnych uroczystości mowy wygłosili posłowie – dr Jan Michejda i Tadeusz Reger, na zakończenie, których, jak zanotował socjalistyczny „Robotnik Śląski” – „odśpiewano hymn ludowy i pieśń legionów »Jeszcze polska nie zginęła!«”, a żołnierze „obdarowani kwiatami, papierosami i łakociami” w asyście masy ludzi udali się z Rynku w Cieszynie, na Dworzec Kolejowy. W relacji prasowej pisano:
„Gdy pociąg ruszył, wśród śpiewu polskich pieśni bojowych, nie jedno oko łzą zaszło, łzą żalu, ale i radości. Wszak żegnaliśmy kwiat naszej młodzieży, tych najdzielniejszych i najlepszych czterystu... Przez swój udział w tej ofierze narodowej Śląsk zadokumentował — nie po raz pierwszy zresztą — że wiernie stoi przy swej macierzy polskiej i że wierności tej chce dochować niezłomnie, na zawsze, bez względu na zmienne koleje losu i bez względu na najbardziej szalone i szaleńcze wysiłki naszych niekulturalnych wrogów. Śląsk jest i pozostanie polskim. Dowodem tego to, że umiał złożyć na ołtarzu ojczyzny największą ofiarę — ofiarę własnej krwi. Gdy takich ma Polska synów, przyszłość jej jest zapewniona.[ „Robotnik Śląski” 23 września, R. XI, nr 44. ]”

Źródło 9.: Cieszyniacy popieerają legiony i są "z Austrią"?

Z powyższych relacji, wynika, iż Legioniści wyruszali w pole raczej nie jako obrońcy Austrii, ale wojownicy walczący o Polskę i żywe dowody polskości Śląska. Zupełnie inny wydźwięk miały natomiast przemówienia Tadeusza Regera i Jana Michejdy. Pierwszy skupił się na motywowaniu Legionistów do walki z carem-tyranem, [wiernopoddańczą względem Austrii] wypowiedź drugiego poznaliśmy już na początku.
Co ciekawe w podobnym tonie utrzymany był także telegram nadany również z okazji wymarszu cieszyńskich legionistów przez przewodniczącego Śląskiej Sekcji NKN – Ignacego Domagalskiego. W nim ten blisko powiązany z endecją działacz, prosi Cesarza o przyjęcie „hołdu bezwarunkowej wierności, uległości i przywiązania” oraz przesyła życzenia „ażeby Bóg Wszechmocny Waszą Cesarską Mość i Jego pełną chwały armię do zwycięstwa doprowadzić raczył”.
Jednak, co potwierdziły wypadki najbliższych dni i tygodni zarówno słowa Michejdy, jak i Domagalskiego należy wziąć w pewien nawias, zważywszy, iż były wypowiedziane przez działaczy narodowo-demokratycznych. Wywodzący się z ich kręgu Klemens Matusiak pisał, iż „ludność na Śląsku (...) tylko wargami mówiła o potrzebie zwycięstwa Austrii, sercem zaś stanęła natychmiast po stronie koalicji”, obawiając się, iż zwycięstwa niemieckie, spowodują wzmocnienie nacisków germanizacyjnych[ Choć Matusiak pisze, iż taka postawa była właściwa ogółowi śląskich Polaków, niewykluczone, iż słowa polityków narodowo-demokratycznych były faktycznym odbiciem poglądów części cieszyńskich Polaków, czujących szczerą sympatię do monarchii habsburskiej i życzących jej szybkiego zwycięstwa w rozpoczętym konflikcie. K. Matusiak, s. 15].