Europa - XVII w.

d

 

Super fragmenty anime - Polacy pod Moskwą: 

https://www.youtube.com/watch?v=MujoAGGs-Jg&ab_channel=BCFreedomHighSchool

E'17: Nie do końca dojrzała Europa, tj. RARK a więc rewolucje, absolutyzm, rzezie religijne i kolonialne nowe potęgi

(BTW: ile znaczeń ma słowo rark: denerwować, zwracać, przepuścić... https://www.urbandictionary.com/define.php?term=Rark)

Na naszych zajęciach (wspólnie i/lub samodzielnie):

• przedstawiamy drogę do nowego modelu monarchii europejskich w epoce nowożytnej, z uwzględnieniem charakterystyki i oceny absolutyzmu francuskiego;
• charakteryzujemy konflikty polityczne w Europie, z uwzględnieniem ekspansji tureckiej i charakteru wojny trzydziestoletniej;
• wyjaśniamy genezę i opisuje następstwa rewolucji angielskich;
• opisujemy przemiany w kulturze europejskiej w XVII w.

Europa w XVI–XVII w. 

3. 1. Rewolucja angielska i monarchia parlamentarna w Anglii

3. 2. Wojna trzydziestoletnia

3. 3. Absolutyzm we Francji

3. 4. Nowe potęgi europejskie

3. 5. Kultura europejska w XVII wieku

3. 1. S jak sprzeciw wobec opresyjnego państwa

Absolutyzm Króla vs dyktat. republiki = Parlamentaryzm

/  Rewolucja angielska i monarchia parlamentarna w Anglii

• Co jest lepsze: monarchia? Dyktatura? Parlamentaryzm? -  każdy z tych systemów może być zły i opresyjny! Jaką przeszły one ewolucję?

  

 

 
 

od 0:35 https://youtu.be/RS2HLC0sipA?t=37; od 0:05: https://youtu.be/L7hHL33lQ0I?t=5; od 0:08: https://youtu.be/eAXlpYHZmpk?t=6 ; Egzekucja króla: https://youtu.be/OpAkx-wWC2c ;

Parlament siedliskiem zła? 

• kojarzycie widzieliśmy w V jak Vendetta? 
• Dlaczego wyglądają one tak a nie inaczej? 
• Skąd się wzięły i co symbolizują?
• "Remember, remember the 5th of November" - powtarzają od 400 lat dzieci w Anglii dlaczego?
• Jaka jest geneza maski, która w XXI wieku stała się symbolem ruchów protestacyjnych na całym świecie oraz grupy internetowych aktywistów, np. grupy Anonymous? 
• czym jest Guy Fawkes Day?
• "Gościu" "Guy"? skąd się wzięło?

maska, która stała się symbolem sprzeciwu wobec władzy.

Od kilku lat grupy takiej jak Anonimous, ale także protestujący w Bahrajnie, Turcji i Brazylii, Honkongu itd. – przyjęły go.

dziedzictwo Guya Fawkesa przetrwało przynajmniej w jeszcze jeden ważny sposób. 

Samo słowo „facet” (Guy) i liczba mnoga, nieco neutralna pod względem płci, słowo „faceci” wywodzi się od samego Fawkesa!

„Słowo „Guy”, używane dzisiaj na określenie „mężczyzny, faceta, osoby, jednostki, stworzenia”, nie istniało w 1605 r. Co więcej Imię Guy, nadane biednemu Guyowi Fawkesowi przez jego rodziców w 1570 roku, było i jest bardzo  rzadkie w Anglii.

Słowo to według etymologów pochodzi od imienia Guya Fawkesa. Wiele lat po udaremnieniu planu Fawkesa, brytyjskie dzieci paradowały wokół jego kukły 5 listopada — zwyczaj, który na przestrzeni dziesięcioleci uczynił z „Guy” coś w rodzaju slangu, najpierw na określenie źle ubranej osoby, a potem bardziej ogólnie na mężczyznę (… z dowolnej garderoby).

13 min o Rewolucji angielskiej: https://youtu.be/iAig-9JjKGA

 

1. Geneza wojny domowej w Anglii
a. przemiany gospodarcze
– rozwój wytwórczości rzemieślniczej, handlu i nowoczesnych form rolnictwa na południu i wschodzie kraju
– wzrost znaczenia hodowli owiec – grodzenia
b. przemiany społeczne
– powstanie „nowej szlachty” (gentry)
– wzrost znaczenia zamożnego mieszczaństwa
– wzrost aktywności politycznej nowej szlachty i mieszczaństwa
c. podziały wyznaniowe
– anglikanizm – arystokracja rodowa i dwór królewski
– purytanizm (angielska wersja kalwinizmu) – nowe warstwy społeczne
 
2. Początek konfliktu króla z parlamentem
a. panowanie Jakuba I Stuarta   (1603-1625)

– dążenie do ustanowienia rządów absolutnych w oparciu o szkocką i angielską arystokrację oraz kościół anglikański

- 1605: nieudany spisek prochowy i zamach na króla
– unia personalna Szkocji, Anglii, Walii i Irlandii - idea złączenia ich jako Wielkiej Brytanii

(1604: przybranie przez króla tytułu „króla Wielkiej Brytanii”; idea realnej unii Anglii i Szkocji jako Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii zrealizowana została wiek później w 1707 r.)

b. panowanie Karola I Stuarta   (1625-1648)
– konflikt z parlamentem o podatki
– okres tzw. jedenastoletniej tyranii – rządy króla bez parlamentu
c. Konflikt  Karola I z parlamentem
– wybuch powstania poddanych w Szkocji
– zwołanie parlamentu Karola I Stuarta (1640 r.) – Krótki Parlament (rozwiązany z powodu żądań posłów)
– Długi Parlament  (XI 1640-1653)
– zaostrzenie się stosunków między królem a parlamentem
– wypowiedzenie przez Karola I Stuarta wojny parlamentowi – 1642 r.

3. Wojna domowa (1642-1649)
a. strony konfliktu
– rojaliści  (zwolennicy króla –„kawalerowie”)
arystokracja, wielcy właściciele ziemscy
duchowieństwo anglikańskie
– zwolennicy parlamentu  („okrągłe głowy”)
gentry, bogate mieszczaństwo, niezadowoleni chłopi
utworzenie Armii Nowego Wzoru – Oliver Cromvell
b. Przebieg wojny
– klęska rojalistów  pod Naseby – 1645 r. (król więźniem parlamentu)
– klęska Szkotów i rojalistów pod Preston (1648 r.)
c. usunięcie z parlamentu i aresztowanie posłów sprzeciwiających się polityce Cromvella –  Parlament Kadłubowy 
d. egzekucja Karola I Stuarta  – 30 I 1649 r.
 
4. Dyktatura  Olivera Cromwella
a. ustanowienie republiki w Anglii – 1649 r.
b. wojna z Irlandią (1649 r.) i Szkocją (1650 r.)
c. Protektorat Olivera Cromwella
– rozwiązanie Parlamentu Kadłubowego – 1653 r.

– przyjęcie przez Olivera Cromwella tytułu lorda protektora 
– dyktatura wojskowa
– uchwalenie Aktu nawigacyjnego – 1651 r.
import towarów do Anglii możliwy wyłącznie na okrętach angielskich
wybuch wojny z Holandią
5.  Restauracja Stuartów
a. śmierć Olivira Cromwella – 1658 r.
b. odzyskanie korony przez Karola II Stuarta – 1660 r.
– podział parlamentu
torysi – uznanie nienaruszalności dziedzicznej władzy królewskiej
wigowie – dążenie do przyznania parlamentowi prawa do zmian w zasadach sukcesji aż do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi włącznie
– podpisanie przez Karola II Stuarta Habeas Corpus Act – ustawa gwarantująca każdej osobie nietykalność osobistą (1679 r.)
c. panowanie Jakuba II
– dążenia absolutystyczne
– przygotowania Jakuba do walki z opozycją
 
5. Monarchia parlamentarna w Anglii
a. chwalebna rewolucja – 1688 r.
– ofiarowanie tronu angielskiego przez wigów i torysów córce Jakuba II Marii Stuart
– przekazanie korony mężowi Marii Stuart Wilhelmowi III Orańskiemu  (namiestnik Republiki Zjednoczonych Prowincji) – 1689 r.
b. podstawy prawne monarchii parlamentarnej w Anglii
– zatwierdzenie przez Wilhelma III Orańskiego Deklaracji praw
ograniczała władzę królewską
zwiększała uprawnienia parlamentu
– wydanie Aktu tolerancyjnego
wprowadzał swobodę wyznaniową
dostęp do urzędów i rang oficerskich uzależniał jednak od przysięgi na anglikańskie wyznanie wiary 

 

01:15: 4 minuty- realia walki czasów Cromwella i porażka Parlamentu

https://youtu.be/lQcPUema9X4?t=75 

Prelude to Battle of Edgehill & end of a battle - The English Civil War

 15 minut o Karola Egzekucji- ładne! https://youtu.be/5FjfauwXoJ4?t=1

• Guya Fawkes był jednym z pierwszych nowożytnych terrorystów, który chciał zniszczyć klasę polityczną utożsamianą z opresją i niesprawiedliwością
• Pierwotnym celem Dnia Guya Fawkesa było zapamiętanie Fawkesa jako złoczyńcy i ostrzeżenie innych, aby nie podążali jego śladami,
• XXI wiek zmienił go w rodzaj ludowej ikony. 
• W 2002 roku został wybrany w ankiecie BBC „Największych brytyjskich bohaterów”. 
• czasami jest określany jako „ostatni człowiek, który wszedł do brytyjskiego parlamentu ze szczerymi intencjami”. 
• w przeciwieństwie do Halloween (które odbywa się kilka dni wcześniej), Dzień Guya Fawkesa zazwyczaj nie jest obchodzony w kostiumach lub maskach.

Jaka jest geneza maski Guya Fawkesa? 

• Maska obrazuje Guya Fawkesa, angielskiego katolika, który w ramach tzw. spisku prochowego, przeprowadził nieudany zamach na budynek brytyjskiego Parlamentu. 
• Zamach się nie powiódł, a dzień 5 listopada 1605 roku, przeszedł do historii, zapisując się w pamięci zbiorowej miszkańców Anglii, jako zamach na parlamentaryzm i ich "wartości", stając się okazją do manifetacji. 
• Począwszy od XVII wieku Anglicy co rok świętują klęskę zamachowców, w postaci "Guy Fawkes Day", co stało się angielską ludową tradycją
• GFD corocznie upamiętnia się poprzez palenie kukieł spiskowców. 
• Pod koniec XVIII wieku dzieci z groteskowo zamaskowaną kukłą Guya Fawkesa zaczęły chodzić po ulicach i zbierać pieniądze.
• W latach 80. XX wieku popularność święta zaczęła maleć, a Dzień Guya Fawkesa coraz bardziej wypierało święto Halloween, 
• W 1982 roku pojawił się komiks V jak vendetta autorstwa Alana Moore'a i Davida Lloyda, którego bohater usiłował obalić autorytarny rząd sprawujący władzę w przyszłym Zjednoczonym Królestwie. 
• Lloyd wpadł na pomysł, by w roli V obsadzić kogoś takiego jak Guy Fawkes, z tym, że nosiłby on maskę i był ubrany w pelerynę oraz stożkowy kapelusz. Choć taki bohater wyglądałby  dziwacznie, ale dałby obraz Fawkesa na jaki przez te wszystkie lata zasłużył. 
• Autorzy uznali, że nie powinno się świętować niepowodzenia Fawkesa, lecz to, że podjął próbę zniszczenia brytyjskiego Parlamentu, który uważał za siedlisko zła.

Historyczne tło wydarzeń:

Dzień Guya Fawkesa (ang. Guy Fawkes Day; także Noc Guya Fawkesa, Guy Fawkes Night, Bonfire Night) – angielskie święto ludowe obchodzone hucznie 5 listopada, w rocznicę wykrycia tzw. spisku prochowego, będącego zamachem na życie króla Anglii i Szkocji Jakuba I Stuarta.

• Plan zamachu opierał się na wysadzeniu Izby Lordów poprzez użycie beczek wypełnionych prochem. Guy Fawkes miał w przebraniu strzec materiałów wybuchowych.
• Król Jakub I nakazał wszystkim księżom katolickim opuścić kraj w 1604 roku i kontynuował praktykę nakładania kar na osoby, które nie uczęszczały na nabożeństwa protestanckie.
• W odpowiedzi mała grupa katolickich dysydentów spiskowała, by zabić króla Jakuba, wysadzić Izbę Lordów prochem i wzniecić bunt.
• W tym celu zgromadzili 36 beczek prochu w piwnicy pod Parlamentem w Londynie. Plan zakładał rozpalenie prochu 5 listopada 1605 r., kiedy król miał być obecny na inauguracyjnej sesji parlamentu.
• Ale 26 października wysłano anonimowy list do członka parlamentu, który sympatyzował z katolikami — pisarz (wciąż nieznany) nie chciał, aby jego też wysadził w powietrze. 
• Ostrzeżony poseł zaalarmował króla, a władze przeszukały tereny w pobliżu parlamentu, w końcu odkrywając dysydenta o nazwisku Guy Fawkes strzegącego prochu późnym wieczorem 4 listopada. Fawkes i kilku innych współspiskowców zostało przywiezionych do króla, torturowanych, skazanych na śmierć , a następnie powieszony, narysowany i poćwiartowany.

 

https://www.vox.com/2014/11/5/7160867/guy-fawkes-night

https://pl.wikipedia.org/wiki/Maska_Guya_Fawkesa

https://en.wikipedia.org/wiki/Guy_Fawkes_mask

 

  

https://www.youtube.com/watch?v=5REyULsLXVQ&ab_channel=GhostDog780430

wersja nie dla dzieci i tekst: Sabaton - A Lifetime Of War PL + EN by GhostDog

https://www.youtube.com/watch?v=WBSQn35w75E&ab_channel=Magnate

3. 2. Czas apokalipsy (pierwszej wojny światowej) / Wojna trzydziestoletnia

30 lat trwał w Europie "obłęd, chaos i rzeź niewiniątek" 

Sabaton - A Lifetime Of War PL + EN Lyrics

(Ilustracja z "Lamentations of Germany, Dr. Vincent, 1638 rok. / ARC) 

Spadek liczby ludności w Niemczech od 1618 do 1648 roku (uwzględnia zgony i emigrację z obszarów wiejskich do bezpieczniejszych obszarów miejskich:   33-66%;   > 66%

Kolejno podano: Czerwony - Bezpośrednio przeciwko Imperatorowi; Różowy - Pośrednio przeciwko cesarzowi; Czarny - Bezpośrednio dla Imperatora; szary - Pośrednio dla cesarza.

• pierwsza wojna światowa
• najokrutniejsza wojna religijna w dziejach nowożytnej Europy. 
• jedna z najkrwawszych i najbardziej niszczycielskich w dziejach kontynentu. 
• hekatomba większa niż II wojna światowa! https://pl.wikipedia.org/wiki/Ofiary_II_wojny_%C5%9Bwiatowej
• jej ofiarą padł m.in. pochodzący ze Skoczowa Jan Sarkander i Melchior Grodziecki z Cieszyna 

św. Melchior Grodziecki, obraz J. Wałacha z kościoła MM. w Cieszynie;

Zob.: 

https://www.academia.edu/10002428/Wojna_trzydziestoletnia_w_pami%C4%99ci_ch%C5%82op%C3%B3w_z_Ksi%C4%99stwa_Cieszy%C5%84skiego?email_work_card=title

"W Gułdowach (dawniej samodzielna wieś, obecnie w granicach miasta Cieszyna) miało rosnąć drzewo, które Szwedzi wyrwali i zasadzili korzeniami do góry. Drzewo to zakończyło żywot na przełomie XIX i XX w. za sprawą uderzenia pioruna. Jego resztki właściciel gruntu, na którym rosło, Jerzy Francus, przekazał do tzw. Muzeum Śląskiego, założonego w 1896 r. przez księdza Józefa Londzina. [gdy] [...] Zmarł w 1909 r. Wspomnienie pośmiertne poświęciły mu „Gwiazdka Cieszyńska” i „Dziennik Cieszyński” [...] obie gazety wspomniały o drzewie zasadzonym przez Szwedów do góry nogami.

Można domniemywać, że podanie to było przekazywane w rodzinie właścicieli gruntu (Gułdowy nr 6) z pokolenia na pokolenie.  [...] Reasumując, w przekazach chłopów cieszyńskich, po upływie ponad dwóch stuleci, wciąż pojawiają się informacje o wojnie trzydziestoletniej i szwedzkich żołnierzach.

Okropności wojny (grafiki Callota)

Rycina nr 4: Kradzież plonów ; Rycina nr 5: Plądrowanie gospodarstwa
Rycina nr 6: Spustoszenie klasztoru ; Rycina nr 7: Splądrowanie i spalenie wioski
Rycina nr 8: Napad na dyliżans ; Rycina nr 9: Ujawnienie złoczyńców
Rycina nr 10: Wahadło (narzędzie tortur) ; Rycina nr 11: Wieszanie maruderów
Rycina nr 12: Rozstrzelanie ; Rycina nr 13: Spalenie na stosie
Rycina nr 14: Łamanie kołem ; Rycina nr 16: Umierający przy drogach
Rycina nr 17: Odwet chłopów

Kronikarz skoczowski, zwany ANONIMEM, zapisał, iż "żołnierze polscy ciągnąc na pomoc cesarzowi napadli we wtorek zapustny na Śląsk i zamordowali pana Achazego z Golasowic".  W 1619 roku, przez Śląsk Cieszyński przeciągali sławetni polscy lisowczycy. Były to oddziały najemników różnych nacji przemieszczające się błyskawicznie na koniach na sposób tatarski. W XIX wieku pisało się o nich, że wyróżniali się nie tylko dzielnością, ale także niepohamowanym okrucieństwem. Na ziemiach wroga lisowczycy stosowali taktykę spalonej ziemi. Lisowczycy wsławili sie mimo wszystko znaczną skutecznością w wojnach z Rosją, Kozakami i wojnie 30-letniej: 

Z ich burzliwych dziejów czerpał potem inspirację Sienkiewicz, pisząc swoją „Trylogię”. 

Podobno Zagłoba był w młodości lisowczykiem. 

W dawnej literaturze - za przekazami źródłowymi - powtarzano (niesłusznie), iż spalony i zrabowany został m.in. Strumień i Skoczów. Dziś wiemy, że miasta te zostały ominięte. 

"[Przemieszczali się szerokim pasem, w pułkach po tysiąc jeźdźców. Kiedy upatrzyli sobie jakąś wioskę na nocleg najpierw wybijali jej mieszkańców]. Zamki i dwory szlacheckie zdobywane, zrabowane i zniszczone, biedni poddani do robót obozowych bez najmniejszej zapłaty, ani kawałeczka chleba przymuszani. Któż opisze, ilu niewinnych z głodu umarło, ile uczciwych pań i dziewic gwałt i znieważenie poniosło, ile z nich wykradzeniem uniesiono, ile ludzi wszelkiego wieku i płci najokrutniejszymi sposobami męczono? – pytał retorycznie [XIX wieczny badacz] hrabia Dzieduszycki – Wielu powrozami na głowę zarzuconymi i ściśnionymi, wielu pałkami i kijami dręczeni, inni obcęgami szarpani, inni świdrami w gardło i inne miejsca wpychanymi katowani, inni na pal i haki wbijani. Że nawet niewiasty i dziewice sprośnymi gwałtami na śmierć przyprawione, a ciężarnym ogniem płód wypędzony; inni wreszcie tak duchowni, jak i świeccy, tak starzy, jak i młodzi, tak szlachta jak i gmin pospolity po domach i drogach najokrutniej dręczeni i rozdzierani. Lisowczycy szli jak szarańcza, jak tyraliery bezdusznych terminatorów na szybkich koniach. Łupiąc, paląc, ścinając, mordując, nikomu, nawet i małym dzieciom, nie przepuszczając – opisuje dawny kronikarz – i choćby się im niektóre miasteczka poddały, tedy wiary nie strzymawszy, pobili, posiekali, wyłupili" 

Lisowczycy- z piekła rodem!

• Wiosną 1619 roku rozpoczął się krwawy, łupieżczy rajd lisowczyków 
• mijał właśnie pierwszy rok wojny, nazwanej później trzydziestoletnią. 
• prowadził przez Śląsk i Morawy na Górne Węgry czyli obecną Słowację 
• miały charakter odsieczy i wynikały z dyskretnego wsparcia, którego udzielał król Zygmunt III Waza katolickim Habsburgom. 
• wg. słów Jana Tilgnera: „Roku 1620, dnia 4 lutego doszło do nagłego i niespodziewanego napadu Polaków na Śląsk. Kozacy Lisowskiego, których było ponad 3 tysiące, (...). Droga z Krakowa do Pszczyny i Ostrawy znaczona była wielkimi rabunkami, mordem, splądrowano ponad pięćdziesiąt dworów szlacheckich. Byli także w Strumieniu, koło naszego folwarku „pod Borkiem”. (...) Byli też w Golasowicach, gdzie dwór do czysta okradli i splądrowali, a panów - Goszyckiego i skrzyszowskiego okrutnie zamordowali. (…)" 

1. Rzesza Niemiecka przed wybuchem wojny trzydziestoletniej (1618-1648)
a. podział na dwa obozy religijne
– protestancki – utworzenie Unii Protestanckiej (1608 r.)
– katolicki – utworzyli Ligę Katolicką (1609 r.)
b. sytuacja w Królestwie Czeskim
– wydanie listu majestatycznego przez cesarza Rudolfa II (gwarancja tolerancji dla innowierców)
– nasilenie się tendencji kontrreformacyjnych za panowania cesarza Macieja I

2. Wybuch powstania czeskiego – czesko-palatynacki okres wojny trzydziestoletniej (1618-1624)
a. tzw. druga defenestracja praska (wyrzucenie posłów cesarskich przez okno) – początek czeskiego powstania antyhabsburskiego
b. utworzenie czeskiego rządu i wojska
c. wybór na króla Czech  elektora Palatynatu Reńskiego Fryderyka V Wittelsbacha (1619 r.)
d. klęska wojsk czeskich w bitwie pod Białą Górą (1620 r.)
– fala prześladowań (wyroki śmierci i konfiskaty majątków i przymusowa emigracja)
– pozbawienie Czech dotychczasowej autonomii
– przekształcenie Czech w prowincję monarchii Habsburgów
c. zajęcie Palatynatu przez wojska cesarskie

3. Duński okres wojny (1625-1629)
a. przebieg działań wojennych
– wkroczenie wojsk duńskich do posiadłości Habsburgów – Chrystian IV
–  seria zwycięstw wojsk habsburskich dowodzonych przez Albrechta von Wallensteina  
b. pokój w Lubece –1629 r.
– Chrystian IV wychodzi z wojny bez strat terytorialnych
– Dania zobowiązała się do nieingerowania w przyszłości w sprawy Rzeszy
 c. wzrost opozycji antyhabsburskiej w Rzeszy – opór wobec cesarza wywołał edykt restytucyjny, nakazujący zwrot majątków kościelnych

4. Szwedzki okres wojny (1630-1635)
a. Przystąpienie do wojny Szwecji – Gustaw II Adolf
– wkroczenie wojsk szwedzkich na terytorium Rzeszy
– zdobycie i zniszczenie przez wojska katolickie Magdeburga –Johan von Tilly (1631 r.)
– zwycięstwo wojsk szwedzkich pod Lützen – śmierć króla szwedzkiego Gustawa II Adolfa (1632 r.)
b. odzyskanie przewagi przez Habsburgów i Ligę Katolicką  – rozgromienie wojsk szwedzkich pod Nordlingen – 1634 r.
c. zawarcie pokoju w Pradze – 1635 r.

 

Lew z Północy i o jedną bitwę za dużo! (Lützen 1632)

Sabaton - The Lion From The North: https://youtu.be/6bMX20ka7kQ 

https://youtu.be/1dUxCefd9Is?t=92

na marginesie: Gustaw Adolf ma status ewangelickiego bohatera prawie "świętego" - Bratnia Pomoc im. Gustawa Adolfa (Gustav-Adolf-Werk) załóżona została w XIX wieku i do dzisiaj funkcjonuje w Polsce https://en.wikipedia.org/wiki/Gustav-Adolf-Werk

5. Francuski okres wojny (1635-1648)
a. wypowiedzenie wojny Hiszpanii przez Francję (Ludwik XIII, kardynał Armand Richelieu)
b. Liga Katolicka walczy z koalicją Francji, Szwecji, Holandii, Sabaudii, Wenecji i Siedmiogrodu
c. dewastujący charakter działań wojennych toczonych głównie na terytorium Rzeszy
– bitwa pod Rocroi (1643 r.) – Francuzi pokonali wojska hiszpańskie
– bitwa pod Jankovem – klęska wojsk cesarskich

6.  Pokój westfalski  – 1648 r.
a. najważniejsze zmiany terytorialne
– Szwecja otrzymała m.in. Pomorze Zachodnie ze Szczecinem i Rugią oraz 5 mln talarów kontrybucji
– Francja otrzymała Alzację (bez Strasburga) oraz prawo do biskupstw Metz, Toul, Verdun
– Brandenburgia otrzymała wschodnią część Pomorza Zachodniego
b. decyzje polityczne
– uznanie niepodległości Szwajcarii
– uznanie przez Hiszpanię niepodległości Niderlandów
– ograniczenie pozycji cesarza
– państwa niemieckie otrzymały prawo prowadzenia niezależnej polityki zagranicznej

7. Skutki wojny
a. ogromne straty demograficzne spowodowane działaniami zbrojnymi, epidemiami i głodem
b. spustoszenie znacznych obszarów Rzeszy
– regres gospodarczy
– regres cywilizacyjny

   

Aragorn ginie w walce z francuzami: Battle of Rocroi 1643 z filmu Alatriste (2006)

https://www.youtube.com/watch?v=4y6agtVxWi8&ab_channel=ChancellorofPreu%C3%9Fen 

Działania wojenne wojny trzydziestoletniej (1618-1648) objęły również Śląsk. W czasie wojny dochodziło do licznych rabunków, gwałtów i zniszczeń. Szczególnie tragiczne okazały się walki w latach czterdziestych XVII w. 

Przez kilka miesięcy w latach 1645 i 1646 Cieszyn wraz z księstwem znajdował się pod okupacją wojsk szwedzkich. W efekcie po zakończeniu wojny w 1648 r. księstwo cieszyńskie było wyludnione, miasta i wsie w znacznym stopniu zniszczone, a gospodarka cofnięta o kilka dziesięcioleci.

 

 "Kolumna/kapliczka szwedzka [męczenników] w Pastwiskach przy Cieszynie " / 

Cieszynianka wiosenna – „Hacquetia epipactis”, która wg legendy miała wyrosnąć na grobie szwedzkiego żołnierza 

 

https://fotopolska.eu/Cieszyn/b1476,Kapliczka_slupowa_tzw_szwedzka.html?f=1417205-foto

http://gazetacodzienna.pl/artykul/kultura/krotka-historia-pastwisk

Kapliczka słupowa położona na ul. Hażlaskiej (koło rond na ul. Katowickiej) w Cieszynie - 

"Według przekazów kapliczka znajduje się na kurhanie z 1646 roku, gdzie pochowani zostali szwedzcy żołnierze. Zostali oni wymordowani podstępnie przez wojska austriackie, mimo wcześniejszej obietnicy, że będą mogli odejść bezpiecznie z obleganego zamku cieszyńskiego. Kapliczka murowana, (...) Na szczycie znajdują się współczesne wyobrażenia m.in. Chrystusa Frasobliwego i anioła (...)

Według podania Roberta Zanibala: Boża Męka w Pastwiskach, postawiona przez mieszczan cieszyńskich na miejscu, gdzie pochowano 600 żołnierzy szwedzkich, zmarłych na „mór". ".

źródła: Historia Cieszyna 3D, YT; https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/cieszyn-zamek-rotunda/

 

"Tymczasem w 1618 roku wybuchła wojna trzydziestoletnia, w której pogrążyła się niemal cała Europa Zachodnia. Bezsens tego straszliwego konfliktu dobrze widać na przykładzie Księstwa Cieszyńskiego. Najpierw zjawiły się tutaj wojska neapolitańskie przysłane "z pomocą" przez katolickich Habsburgów. Włosi zachowywali się gorzej niż wrogowie: kradli i grabili - i tak im się to spodobało, że olewali rozkazy opuszczenia Księstwa Cieszyńskiego. Uczynili to dopiero pod groźbą zbrojnej interwencji. Odejście "sojuszników" z Italii wcale nie oznaczało końca problemów.

Niedługo potem przybył tutaj ze swoim wojskiem książę karniowski Jan Jerzy Hohenzollern, protestant. W myśl logiki, że skoro książę Fryderyk Wilhelm jest katolikiem, to można łupić jego poddanych, spustoszył sporą część Księstwa Cieszyńskiego - m.in. Skoczów, Zebrzydowice, Krasną i Dębowiec. Chciał też oblegać Cieszyn, ale przebywający w mieście pastorowie przekonali Jana Jerzego, że mieszka tu dużo protestantów.

Jana Jerzego przepędziły wojska katolickiego burgrabiego von Dohna, który kazał za to sobie drogo zapłacić. Do tego zaplątali się - na szczęście na krótko - lisowczycy, polscy najemnicy, nieźle używający sobie na biednych mieszkańcach Księstwa Cieszyńskiego. Wszystkie wojska tratowały pola, wybijały bydło, puszczały z dymem gospodarstwa. Owocem takiego postępowania był głód, a później także zarazy. Według różnych szacunków dżuma w 1624 roku skosiła od 35 do 50% mieszkańców Cieszyna.

Nic dziwnego, że poddani czekali z utęsknieniem na powrót księcia, który uratuje ich przed siłami ciemności – przecież przez ostatnie kilkaset lat Księstwo Cieszyńskie omijały obce wojska. Wreszcie w 1624 roku Fryderyk Wilhelm wrócił do swojej zniszczonej ojczyzny. Starał się ożywić gospodarkę, m.in. ograniczając podatki. W kwestiach wyznaniowych prowadził umiarkowaną politykę. Jedynie w stolicy wymienił kaznodziejów protestanckich na katolickich, a dopiero 6 stycznia 1625 roku po przepychankach z oporną Radą Miejską Cieszyna zakazał podczas swojej nieobecności ściągania na chrzciny, śluby i pogrzeby innych duchownych niż tutejszego katolickiego dziekana.

Fryderyk Wilhelm opuścił Księstwo Cieszyńskie. Miał walczyć z przeciwnikami cesarza w Niderlandach, gdzie nie dane było mu dotrzeć. Zmarł po drodze w Kolonii, 19 sierpnia 1625 roku. W testamencie zapisał Księstwo Cieszyńskie swojej starszej siostrze, Elżbiecie Lukrecji". http://gazetacodzienna.pl/artykul/wydarzenia/poczet-ksiazt-cieszynskich-9-fryderyk-wilhelm

"Księżna Elżbieta Lukrecja (...) Była katoliczką, ale nie prześladowała protestantów - sama miała dziesięć lat, kiedy przyjęła wraz z całą rodziną katolicyzm. Zachowały się wprawdzie dość surowe rozporządzenia, dotyczące kwestii wyznaniowych, ale Elżbieta Lukrecja wydała je pod naciskiem Wiednia i nie miała zamiaru ich egzekwować. Nawet pisała do cesarza listy w obronie protestanckich poddanych. (...) Gdy księżna zmarła, a Habsburgowie przykręcili kontrreformacyjną śrubę (...)

Miarą tolerancji, a zarazem kłopotów finansowych Elżbiety Lukrecji, było wydzierżawienie poborów z myta Jakubowi Singerowi, protoplaście najstarszej żydowskiej rodziny na Śląsku Cieszyńskim (wcześniej pojawiali się żydzi na Śląsku Cieszyńskim, ale do czasów Singera nie można mówić o trwałym osadnictwie).

(...) Elżbieta Lukrecja dwukrotnie musiała uchodzić ze swojego kraju (przez pewien czas nawet sejm ziemski Księstwa Cieszyńskiego obradował w Kętach, czyli na terenach sąsiedniej Rzeczpospolitej Obojga Narodów), a po powrocie okazało się, że nie ma domu, bo książęcy zamek po zniszczeniach nie nadawał się do zamieszkania. W takiej sytuacji kupiła cztery kamienice przy cieszyńskim rynku. Prawdopodobnie zmarła w jednej z nich, 19 maja 1653 roku o godzinie 17". http://gazetacodzienna.pl/artykul/wydarzenia/poczet-ksiazt-cieszynskich-10-elbieta-lukrecja

"W 1653 roku zmarła Elżbieta Lukrecja, ostatnia księżna cieszyńska z dynastii Piastów, a jej posiadłości – jako czeskie lenno – przeszło bezpośrednio w ręce Habsburgów, którzy w tym czasie byli królami Czech. Księstwo Cieszyńskie powinno wtedy odejść do lamusa historii, ale jednak przetrwało, acz w innej postaci.

Przede wszystkim ostał się tytuł książąt cieszyńskich, który po 1653 roku nosili Habsburgowie lub ich krewniacy. Ci książęta cieszyńscy nie władali całym księstwem, lecz tylko dawnymi prywatnymi posiadłości miejscowych Piastów. Wykupując cieszyńską szlachtę udało im się nabyć szereg miejscowości w bliższej i dalszej okolicy Cieszyna. Ostatnim księciem cieszyńskim był arcyksiążę Fryderyk Habsburg, rządzący do 1918 roku (...)". https://tramwajcieszynski.pl/zmienne-ksiestwo-cieszynskie/

https://youtu.be/-uM6e9T5yj8?t=130

Rekonstrukcja bitwy o cieszyński zamek 20.06.2020 https://youtu.be/LNHCcYjMHQw

Legenda

"Od dawna już chyba dla wszystkich mieszkańców Cieszyna i okolic roślinka ta jest pełnym wdzięku symbolem tej ziemi. Być może nie każdemu udało się zapamiętać łacińską nazwę cieszynianki wiosennej – „Hacquetia epipactis”. Nieliczni potrafiliby też powiedzieć, jak naprawdę kwiatek ten znalazł swe miejsce na Ziemi Cieszyńskiej. Lecz zasłyszane raz ludowe podanie, wyjawiające niezwykłą historię zadomowienia się w naszych stronach bladozielonego kwiatka, łatwo zapada w pamięć. Posłuchajcie więc starej legendy.

Kiedy kilka stuleci temu, Szwedzi najechali nasz kraj, dotarli aż na Ziemię Cieszyńską. Zawierucha wojny trzydziestoletniej nie ominęła również nadolziańskiego miasta. Wojska, które „rozgościły się” na zamku cieszyńskich Piastów uczyniły sobie wśród jego murów bezpieczną siedzibę, doprowadzając w końcu ten – wówczas jeszcze potężny - ufortyfikowany obiekt do ruiny. Zniszczenia po zakończeniu zmagań wojennych długo jeszcze były niechlubnymi „pamiątkami” pozostawionymi przez wroga w Cieszynie i w okolicznych wsiach, utrudniającymi podźwignięcie się Ziemi Cieszyńskiej z nędzy i zgliszcz. Pewnego dnia, niedaleko Cieszyna podążał drogą niewielki szwedzki oddział mocno osłabiony stoczoną gdzieś pod miastem bitwą. Posuwał się dosyć wolno, gdyż w krwawej potyczce wielu żołnierzy odniosło rany. Na samym końcu pochodu ostatkiem sił, słaniając się na nogach, wlókł się młody ranny szwedzki żołnierz. Skwar lejący się z nieba i paląca rana w czole osłabiały go coraz bardziej. Czuł, że z każdym krokiem opuszczają go siły. Co chwilę przyciskał do piersi mały jedwabny woreczek, który dostał od matki przed wymarszem na wojnę. Trzymając zawiniątko poranionymi, bolącymi dłońmi wyczuwał grudkę szwedzkiej ziemi. Wspomnienie dalekiej ojczyzny dodawało chłopcu otuchy i pomagało nie myśleć o bólu... Wyczerpanie powaliło go jednak. Stracił przytomność i osunął się na drogę. Oddalający się powoli zmęczeni kompani nie zauważyli jego upadku... (...) 

Zabystrzanowie nie byli w stanie pomóc ciężko rannemu. Po tygodniu żołnierz umarł. Przed śmiercią chłopak gestem poprosił Hankę, by rozsypała na jego mogiłę szarą ziemię z woreczka, który nosił na piersi. Dziewczyna uczyniła tak zaraz po pogrzebie. Mijały tygodnie, miesiące... Smutna Hanka regularnie doglądała grobu młodego Szweda, po którym szczerze płakała. Przyozdabiała jego mogiłę sadząc na niej najpiękniejsze polne kwiaty, ale wszystkie - nie wiadomo czemu – szybko więdły i usychały. Wczesną wiosną, ku wielkiemu zdziwieniu Hanki, grób okrył kobierzec dziwnych niepozornych roślinek o zielonych płatkach, których dziewczyna nigdy przedtem nie widziała. Kwiatki te cieszyński lud nazwał cieszyniankami". https://www.archiwum.cieszyn.pl/?p=categoriesShow&iCategory=316 ; zob. także: https://wiadomosci.ox.pl/legendy-slaska-cieszynskiego-skad-wziela-sie-u-nas-cieszynianka,38245

"W latach 1488, 1570 i 1603 zamek trawiły pożary. Jednak największe zniszczenia przyniosły okupacje protestanckich i katolickich wojsk w czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648), w którą było zaangażowanych wiele krajów europejskich. Cieszyńska rezydencja książęca spełniała wówczas rolę obronnej twierdzy, a stacjonowały w niej załogi walczących stron. Protestancki książę karniowski Jan Jerzy Hohenzollern (1621) zajął cieszyński zamek jako pierwszy, później zawłaszczyły go wojska duńskie hrabiego Mansfelda (1626), ale największy wpływ na zrujnowanie zamku miała okupacja szwedzka w latach 1645-1646 oraz kończące ją oblężenie wojsk habsburskich.

W początkach 1645 roku wojska szwedzkie rozpoczęły kolejną ofensywę przeciwko wojskom cesarskim. Jednym z jej następstw było opanowanie terytorium prawie całego Śląska. Pod koniec tamtego roku korpus generała Hansa Königsmarcka dotarł na Górny Śląsk i wówczas księstwo cieszyńskie zajęły oddziały szwedzkie pod dowództwem płk. Jana Reichwalda, wkraczające na teren księstwa pod koniec października tegoż roku. Strategiczne znaczenie miały dwa miejsca: stolica księstwa oraz fortyfikacje na przełęczy jabłonkowskiej, broniące dostępu do Śląska od strony ówczesnych Górnych Węgier. W obawie przed zbliżającymi się przeważającymi siłami protestanckimi księstwo cieszyńskie opuściły oddziały cesarskie dowodzone przez pułkownika Macieja Dewaggy'ego z Adlersfeldu. W Cieszynie na  zamku pozostała jedynie załoga pod komendą kapitana Michała Eberecha. Granice księstwa opuściła również księżna Elżbieta Lukrecja, przenosząc się wraz z dworem, lub raczej jego częścią, do Kęt w Królestwie Polskim.

Szwedzi podeszli pod Cieszyn od strony Moraw przed południem 26 października 1645 roku. Ich pojawienie się stanowiło całkowite zaskoczenie dla mieszkańców miasta oraz załogi stacjonującej w mieście. Początkowo cieszynianie nie wiedzieli nawet, jakie wojska podeszły pod miasto. Dwie kompanie wojska szwedzkiego ustawiły się przed Bramą Górną, bowiem atak z tej strony był ułatwiony ze  względu na płaski teren. Pozostałe oddziały rozłożyły się wokół miasta, zaciskając pętlę okrążenia. W tym momencie obrońcy miasta wiedzieli już, że są to wojska szwedzkie., W związku z oblężeniem Szwedzi wzniecili w ciągu dnia liczne pożary w mieście oraz na przedmieściach. Z czasem grupa obywateli miasta podjęła próbę ucieczki przez furtę miejską zwaną młyńską, leżącą od strony Olzy. Niektórzy z nich wpadli w ręce żołnierzy szwedzkich. Wszystko, co mieli przy sobie, zostało im zrabowane lub zniszczone. Zdezerterowała także większość załogi cesarskiej i z  tego powodu nie miał  kto bronić bram miejskich, dlatego je otwarto. Wojska płk. Reichwalda przeszły przez miasto i zatrzymały się przed zamkiem, w którym zamknął się z małym oddziałem M. Eberach. Większość jego ludzi stanowili Wałasi, którzy w nocy z 27 na 28 października uciekli, skacząc przez palisadę. Następnego dnia pozbawiony wojska Eberach skapitulował, zaś na zamek wszedł oddział szwedzki liczący 120 żołnierzy piechoty i dragonów.

Trudno ocenić liczebność szwedzkiej załogi w Cieszynie. Początkowo liczyła ona co najmniej kilka kompanii. Cieszyński historyk ksiądz Józef Londzin podaje na przykład, że Cieszyn zdobywało 20 kompanii. Po odejściu głównych sił w mieście pozostał oddział liczący 120 ludzi, który zajął zamek. W tym czasie liczebność wojsk szwedzkich ulegała ciągłej zmianie. Do miasta przychodziły i odchodziły stamtąd kolejne oddziały. Zachowały się jedynie wzmianki mówiące o tym, iż w styczniu 1646 roku przez Cieszyn jechał oddział 50 rajtarów, a  także, że podpułkownik David Senckler przybył z Bytomia z 24 rajtarami. Oficerowie kwaterowali na zamku książęcym, w zajeździe Krzysztofa Lehmanna, w mennicy i u płatnerza. Należy jeszcze dodać, że w szwedzkiej kompanii pod dowództwem Rochowa, stacjonującej na szańcach jabłonkowskich, służyli bracia Adam i Jakub Bleicherowie, sieroty po cieszyńskim mieszczaninie.

Wraz z nastaniem nowego roku szwedzka załoga rozpoczęła przygotowania przed spodziewanym już od lutego atakiem wojsk cesarskich. Z tego powodu Cieszyn ponosił dodatkowe koszty związane z utrzymaniem zwiększonych straży, finansowaniem świec i pochodni. Wojska katolickie pod dowództwem Macieja Dewaggy'ego w sile trzech pułków (Moncadi, Monterez i Mörderowski), łącznie 2500 ludzi, przybyły pod Cieszyn 6 marca 1646 roku. Do miasta miał ich wpuścić na rzekomy rozkaz księżnej wachmistrz miejski Krzysztof Lehmann, który jednak nie wykonał rozkazu, a o wszystkim powiadomił szwedzkiego komendanta. 6 marca 1646 roku rozpoczęły się walki o Cieszyn. Pomimo zdrady Lehmanna, wojska cesarskie opanowały miasto. Szwedzcy obrońcy zamknęli się na zamku, a ponieważ zabrakło momentu zaskoczenia, wojska cesarskie nie zdołały zdobyć go z marszu. W tej sytuacji koniecznością stało się oblężenie, w czasie którego wojska oblegające poniosły znaczne straty. Ilustrują to dwa miedzioryty, odnalezione na początku XX wieku przez cieszyńskiego historyka Franciszka Popiołka i opublikowane w jego pracach. Szwedzi bronili się przez siedem tygodni, w tym czasie wojska habsburskie wykopały trzy tunele w celu założenia min. Jedna z nich, założona w okolicy mostu przy Bramie Wodnej eksplodowała i spowodowała znaczne zniszczenia, także w okolicznych domach. Na skutek tych działań Szwedzi skapitulowali 21 kwietnia 1646 roku. Na mocy zawartej umowy mieli opuszczać Cieszyn wolno, każdy żołnierz z bronią i tobołkiem. Wyłączeni zostali ci żołnierze szwedzcy, którzy wcześniej służyli w armii cesarskiej oraz „miejski strażnik” – czyli zapewne wcześniej wspominany K. Lehmann. Po zakończeniu szwedzkiej okupacji stan piastowskiej rezydencji był tak katastrofalny, że księżna zamieszkała w trzech kamienicach przy Rynku. Tam zmarła w 1653 roku.

Po tym tragicznym okresie zamek nie powrócił do dawnej świetności i stopniowo popadał w coraz większą ruinę. Przyczynił się do tego również fakt, że nowymi właścicielami księstwa cieszyńskiego stali się Habsburgowie, zainteresowani głównie podatkami i dochodami z ich dóbr kameralnych w księstwie. W najgorszym stanie był zamek górny, w dolnym natomiast nowi właściciele księstwa cieszyńskiego zorganizowali siedzibę dla urzędników zarządzających ich dobrami na terenie księstwa, czyli tzw. Komorę Cieszyńską. Za władzy pierwszego zarządcy komory Habsburgów, Kaspra Tłuka z Toszonowic, uruchomiono na Górze Zamkowej niewielki browar, który z czasem stał się poważną konkurencją dla browaru miejskiego i doprowadził w XIX wieku do jego upadku". https://openairmuseum.info/pl/dzialy/Olza-w-cieszynie/Grod-nad-Olza

Jan Sarkander ze Skoczowa: 

Lisowczycy w lutym 1620 roku dotarli w pobliże Holeszowa. Wrogowie księdza Sarkandra zaczęli rozgłaszać, że to on sprowadził „lisowczyków”. Nawet wtedy, gdy postanowił wyjść naprzeciw rozjuszonym „lisowczykom” w procesji z Najświętszym Sakramentem, co powstrzymało ich od zniszczeń w okolicy, protestanci oskarżyli go o zdradę. Czego dowdem miała być jego niedawna pielgrzymka do Częstochowy, potraktowana jako zakamuflowana wyprawa w celu sprowadzenia obcych wojsk. Pojmano go i odwieziono przed sąd w Ołomuńcu.

Procesowi sądowemu przewodniczył [protestanki] hetman Żerocin, który objął funkcję namiestnika Moraw po [katoliku] Lobkovicu. W wulgarny sposób starano się wtedy wymusić na proboszczu Holeszowa przyznanie się do zdrady stanu. Chciano w ten sposób znaleźć pretekst do obciążenia jego "mocodawców" [tj. Lobkovica]. Święty jednak nie przyznał się do winy, co wzmogło tortury. 

Jego ciało wielokrotnie naciągano na tzw. skrzypiec – drewnianą konstrukcję z kołem, przy którego obrocie pękały ścięgna, a kości wychodziły ze stawów.

Mimo to Jan nie przyznawał się do zarzucanych mu czynów. Wtedy oprawcy zaczęli przypalać mu boki pochodniami, a głowę ściskać żelazną obręczą. 

Po czwartym przesłuchaniu sędzia Benesz Prażma zapytał go wprost: – Jak to możliwe, że nie wiedziałeś o przygotowywanym spisku? Czy nie powiedział ci o tym twój pan Lobkovic podczas spowiedzi? 

Ksiądz Sarkander odpowiedział słowami: – Co się tyczy tajemnicy spowiedzi, to choćby mi w niej co takiego wyjawiono, to o tym już nic nie wiem, ani wiedzieć nie chcę, ani śmiem o tym myśleć i pamiętać, a to z powodu świętej i nienaruszalnej pieczęci tego Boskiego Sakramentu. Dlatego też choćbym nawet wiedział, że mnie w kawałki porąbiecie i najwymyślniejszymi mękami zabijecie i w popiół obrócicie, wolałbym przecież to wszystko z łaską Bożą znieść, aniżeli zgrzeszyć na moment przeciwko tej tajemnicy.

Gdy modlił się w celi o wytrwałość, odwagę, wzywając imion Jezusa, Maryi i Anny, oprawcy posądzili go o uprawianie czarów. Postanowili więc, że trzeba je „zneutralizować”. Toteż kat ogolił go, obciął mu włosy, wąsy, paznokcie u rąk i nóg, a potem wszystko spalił na popiół, który następnie zmieszał z wodą i dał Janowi do wypicia. Później został zdjęty ze skrzypca i nieprzytomny wrzucony do celi. Dogorywał tam na słomie przez miesiąc. Ciągle się modlił i odmawiał brewiarz"

Zachowały się ciekawe relacje świadków nt. najazdu lisowczyków. Opisał go w swoim „Dzienniku” Jan Tilgner, szlachcic, burgrabia skoczowsko-strumieński (właściciel folwarku i dworku zw. Świderkowskim oraz domu w Strumieniu): 

„Roku 1620, dnia 4 lutego doszło do nagłego i niespodziewanego napadu Polaków na Śląsk.

Kozacy Lisowskiego, których było ponad 3 tysiące, w ciągu jednego dnia i jednej nocy przebyli

14 mil. Droga z Krakowa do Pszczyny i Ostrawy znaczona była wielkimi rabunkami, mordem,

splądrowano ponad pięćdziesiąt dworów szlacheckich.

Byli także w Strumieniu, koło naszego folwarku „pod Borkiem”. Trzech z nich wysłanych na

zwiady do miasta, już doszli do stajni Szprencla, lecz kiedy całe miasteczko stanęło na rynku,

ze swoimi muszkietami, w bojowej gotowości, uciekali do swoich. Mieszczanie ścigali ich aż do

nowego folwarku, odbili trzy konie, przyprowadzili jednego kozaka z jukami, w których nie

mało było łupów, konie zatrzymali, a Polaka wysłali do Cieszyna, gdzie razem z innymi został

ścięty.

Byli też w Golasowicach, gdzie dwór do czysta okradli i splądrowali, a panów - Goszyckiego i

skrzyszowskiego okrutnie zamordowali. (…) ” http://halinaszotek.ox.pl/media/upload/2020/05/21/LISOWCZYCY.pdf

Les Grandes Misères de la guerre – cykl 18 akwafort wykonanych przez Jacques’a Callota, franzuskiego artystę z Lotaryngii (w latach 1629–1633). Ryciny są inspirowane wydarzeniami wojny trzydziestoletniej (1618–1648), która w roku publikacji rycin toczyła się już od piętnastu lat. Prace stały się "kroniką" inwazji na jego rodzinnny kraj, jako akt sprzeciwu wobec wojennego spustoszenia i zniszczenia.

Więcej o Lisowczykach na Śląsku:

"Lisowczycy przemieszczali się konno, prowadząc zawsze kilka luźnych koni na zapas, bez taborów. Żywność zabierali przemocą w miejscach, gdzie akurat wypadł im nocleg. Dobrym porównaniem jest trasa Bytom – Wiedeń, której przebycie spieszącemu na odsiecz Sobieskiemu zajęło ponad trzy tygodnie, natomiast lisowczycy, paląc i grabiąc po drodze, pokonali ją w niecałe pięć dni. W literaturze czeskiej i niemieckiej, ale także w śląskich dokumentach z epoki, najczęściej nie odróżnia się ich od oddziałów kozaków polskich, które będąc w służbie polskich magnatów, również najeżdżały Śląsk i kraje Konfederacji. Udział lisowczyków najlepiej prześledzić można, analizując wspomnienia ich kapelana, księdza Dębołęckiego, kilkakrotnie wydane drukiem, jak również "Historię lisowczyków polskich" Maurycego hr. Dzieduszyckiego, wydaną przez Ossolineum w 1835 roku. Opis okrucieństw lisowczyków jest niewyobrażalny. Może najlepiej dosłownie zacytować fragment skargi na ich zachowanie z książki hr. Dzieduszyckiego.

"[znany cytat cd.] (...) tak duchowni, jak i świeccy, tak starzy, jak i młodzi, tak szlachta jak i gmin pospolity po domach i drogach najokrutniej dręczeni i rozdzierani". To wszystko działo się w Austrii, w pobliżu Wiednia, na ziemiach cesarskich. Trudno wyobrazić sobie zachowanie lisowczyków na terenach, które uważali za wrogie.

W początkowym okresie wojny trzydziestoletniej lisowczycy kilkakrotnie przechodzili przez teren Górnego Śląska. W 1619 roku, w sile około 10-tysięcznej jazdy, weszli z dwóch kierunków. 

Grupa około 4 tysięcy, przez Kochanowice, Dobrodzień, Ozimek i Rudnik, dotarła do Chałupek. Dalej przez księstwo cieszyńskie w kierunku Żyliny, gdzie połączyła się z większym oddziałem, który dotarł tam trasą przez księstwo pszczyńskie, Pawłowice, Pruchną, Cieszyn i Jabłonków. Lisowczycy przemieszczali się szerokim pasem, w grupach po około tysiąca jezdnych, podzielonych na chorągwie 200-400 osobowe. Docierając na wybrane na nocleg miejsce każda chorągiew otaczała wskazaną wieś. Zabijali wszystkich mieszkańców, często ich wcześniej torturując, jeżeli podejrzewali ukrywanie cennych przedmiotów.

Przy życiu zostawiali zazwyczaj jedynie wybrane młode kobiety i dziewczęta, które i tak następnego dnia rano mordowano. Zabierano żywność wystarczającą na jeden dzień podróży, resztę wraz z całą wsią i uprawnymi polami palono. Taktyka spalonej ziemi wywodziła się z filozofii niepozostawiania niczego, czym ewentualny przeciwnik mógłby się pożywić. Rok później, w lutym 1620 roku, oddział około 8 tysięcy jeźdźców wszedł na teren Śląska od strony Siewierza. Nocowali na obszarze pomiędzy Bytomiem a Tarnowskimi Górami, po czym śpiesznie podążyli na Morawy. Kroniki odnotowują też oddział około 1500 "kozaków" palących i rabujących wsie w okolicy Skoczowa – to być może jeden z pododdziałów tej grupy, który "szykował" sobie miejsce na nocleg." https://www.enowiny.pl/artykul,44093,okrucienstwo-polskich-lisowczykow-na-slasku.html

Polecam artykuł: 

Michael Morys-Twarowski, Wojna trzydziestoletnia w pamięci chłopów z Księstwa Cieszyńskiego.

https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/3537/Morys-Twarowski,%20Wojna%20trzydziestoletnia.pdf?sequence=1

http://gazetacodzienna.pl/artykul/wydarzenia/poczet-ksiazt-cieszynskich-9-fryderyk-wilhelm

http://gazetacodzienna.pl/artykul/wydarzenia/poczet-ksiazt-cieszynskich-10-elbieta-lukrecja

https://histmag.org/Gwiazdka-Cieszynska-meczennik-Jan-Sarkander-8782

3. 3. Trzej muszkieterowie, Kardynał Richelieu i król słońce

/ Absolutyzm we Francji

Francja 1627 Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego!

Akcja filmu dzieje się od Luwru po Pałac Buckingham, od slumsów Paryża po oblężenie La Rochelle. W królestwie podzielonym wojnami religijnymi i zagrożonym inwazją Anglii, garstka mężczyzn i kobiet skrzyżuje miecze, by ratować Francję. 

 

Pierwsze 30 sekund: Muszkieterowie 

https://youtu.be/FcMCd520Ae8?t=5 ; Trzej muszkieterowie: d’Artagnan z 2024 - od 0 do 01:40 - wojna z protestantami, spisek Anglii i kardynał... - polski zwiastun https://youtu.be/xNZSPQfSM3c

 

Louis XIV ("Telephone" by Lady Gaga) / historyteachers ; https://youtu.be/8XYw1I3aFm4?si=HkNk50gWbPonPUHw    ;    Film - prezentacja nt. Ludwika XIV: https://youtu.be/HxOTMBVY_9g?t=44

1. Reformy Henryka IV Burbona
a. ustanowienie intendentów – urzędnicy kontrolujący prowincje kraju
b. dbałość o rozwój gospodarki
c. rozbudowa armii

2. Panowanie Ludwika XIII (1610-1643)
a. działalność pierwszego ministra kardynała Armanda de Richelieu
b. centralizacja władzy
– utworzenie rządu złożonego z ministrów
– przekazanie pełni władzy w prowincjach intendentom
– ograniczenie uprawnień samorządów i parlamentów prowincjonalnych
– zaprzestanie zwoływania Stanów Generalnych (ostanie odbyły się w 1614 r.)
b. walka z hugenotami
– walka zbrojna – zdobycie La Rochelle (1627 r.)
– pozbawienie hugenotów niezależności politycznej
c. reformy kardynała Richelieu zapoczątkowały monarchię absolutną we Francji

Oblężenie La Rochelle: https://youtu.be/aKmXMJUAHJI?t=56 (od 2:30 do 3:30 - przewinąć), 

ok. 8 min - Henryk walezy (stracił 20 tys. lludzi i tyle kul i nie zdobył twierdzy)

król wizytuje oblężenie - 14,5 miesiąca oblężenia

 

3. Początki panowania Ludwika XIV (1643-715) –  regencja Anny Austriaczki i Jules’a Mazarina
a. powstania chłopskie
b. fronda parlamentu paryskiego (sąd rejestrujący edykty królewskie)
c. fronda książąt
 
4. Rządy osobiste Ludwika XIV
a. po śmierci Mazarina (1661 r.) Ludwik XIV nie powołał pierwszego ministra
b. administracja państwowa została oparta na tzw. szlachcie urzędniczej
c. wprowadzenie cenzury i rozbudowa policji
d. zaostrzenie polityki wyznaniowej – zniesienie edyktu nantejskiego – 1685 r.
 
5. Merkantylizm 
a. działalność  Jeana Baptiste Colberta – generalny kontroler finansów
b. cechy merkantylizmu
– dążenie do uzyskania dodatniego bilansu handlowego państwa
– wzrost aktywności gospodarczej państwa 
– ograniczenie importu – cła wwozowe
– zakaz eksportu zboża
– zniesienie ceł wewnętrznych
– rozbudowa sieci dróg szlaków wodnych
 
6. Polityka zagraniczna Ludwika XIV
a. druga połowa XVII w. to okres dominacji francuskiej w Europie
b. polityka tzw. réunionów – przyłączanie do Francji sąsiednich terytoriów przygranicznych
c. wojna z koalicją antyfrancuską (1689-1697) o i utrata części zdobyczy terytorialnych
d. wojna o sukcesję hiszpańską (1701-1714)
e. koszty wojen przyczyniły się do pogorszenia sytuacji gospodarczej Francji

      

3. 4. Śniąc o skarbach i potędze: Koloniści, kupcy, piraci i bandyci

czyli upadek imperiów i nowe potęgi europejskie

Pamiętacie? "Pocahontas" "mój cały ten skarb"  https://youtu.be/ly0WSGmmrOc

https://youtu.be/kquAIJg8vRE?si=kzOi9TV9LHbxPgko&t=254

I. Zmierzch potęgi hiszpańskiej i znaczenia Portugalii
1. W 1581 r. została zawiązana hiszpańsko-portugalska unia personalna
2. Kryzys gospodarczy
a. inflacja spowodowana nadmiernym napływem złota z Ameryki
b. uzależnienie kraju od importu
c. wysokie koszty toczonych wojen
3. Problemy społeczne
a. wygnanie morysków (utrata doświadczonych rzemieślników)
b. bunt ludności Katalonii i Portugalii – 1640 r.
4. Kryzys polityczny
a. klęska Wielkiej Armady w wojnie z Anglią – 1588 r.
b. utrata północnej części Niderlandów (powstanie Zjednoczonych Prowincji Północnych Niderlandów)
c. porażki w wojnie trzydziestoletniej
d. zerwanie unii personalnej przez Portugalię –1668 r.

II. Nowe imperia kolonialne
1. Włączenie się Anglii do rywalizacji o kolonie
a. utworzenie pierwszej stałej kolonii Jamestown (1607 r.)
b. przybycie do Ameryki Północnej purytanów
c. kolonizacja całego wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej
d. odebranie Hiszpanom Jamajki
e. zakładanie faktorii w Afryce i Indiach
f. tworzenie kompanii handlowych
g. uchwalenie tzw. Aktów Nawigacyjnych 
– miały na celu ochronę Anglii przed konkurencją innych państw
– przyczyniły się do wybuchu wojen z Holandią

2. Początki kolonializmu francuskiego
a. kolonizacja Kanady
b. tworzenie kolonii w Ameryce Południowej, Azji i Afryce
3. Narodziny potęgi Republiki Zjednoczonych Prowincji 
a. budowa floty handlowej i wojennej
b. tworzenie kolonii w Azji i Ameryce Południowej
c. utworzenie Kompanii Zachodnioindyjskiej
d. wojny angielsko-holenderskie w drugiej połowie XVII w.

  

Purytanie, czynią czystki w: 1) Bostonie i Massachusetts ok. 1660; 2) Salem ok. 1700 roku. 1) Ważny film o odważnej kobiecie, której życie i śmierć zmieniły życie w koloniach (UWAGA: film dla widzów powyżej 16 roku życia: https://youtu.be/108OO-O86NM?t=10; 2) (genialne 6 minut) https://youtu.be/ALmIsdiVajo?t=12

III. Strefa Morza Bałtyckiego
1. Wzrost znaczenia Szwecji
a. początki ekspansji Szwecji za panowania Karola IX Sudermańskiego 
– wojna z Rzeczpospolitą o Inflanty (1604-1611)
– wojny z Moskwą i Szwecją
b. okres świetności Szwecji za panowania Gustaw II Adolfa (1611-1632)
– reformy wewnętrzne i modernizacja armii
– wojny z Polsk – zajęcie Inflant i części Kurlandii
– udział w wojnie trzydziestoletniej –  zajęcie Pomorza Przedniego i Rugii
c. najazd na Polskę – (potop szwedzki) za panowania Karola X Gustawa (1654-1660) 

2. Wzrost znaczenia Brandenburgii
a. powstanie unii Brandenburgii i Prus Książęcych
b. panowanie Fryderyka Wilhelma Hohenzollern (1640-1688) – Wielki Elektor
–  zdobycie w wyniku wojny trzydziestoletniej Pomorza Zachodniego
– uzyskanie od Jana II Kazimierza zrzeczenia się praw lennych do Prus Książęcych – 1657 r.

IV. Turcja w XVII w.
1. Kryzys wewnętrzny w Turcji
a. osłabienie władzy sułtana
b. korupcja
2. Wojna z Habsburgami
a. wyprawa wojenna pod dowództwem Kara Mustafy
s. oblężenie Wiednia
c. odsiecz Wiednia – Jan III Sobieski  – 1683 r.
3. Powstanie antytureckiej Ligi Świętej – 1684 r.
a. porażki wojsk tureckich
b. pokój w Karłowicach – 1699 r.
– Węgry i Siedmiogród pod panowaniem habsburskim
– Wenecja otrzymała Peloponez i Dalmację
– Polska odzyskała Podole i część Ukrainy

Audycja o Polakach i Smithie sprzed 55 lat - autor Cieszyniak Wantuła Władysław

https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/866070,Benjamin-Franklin-ujarzmil-pioruny-i-Amerykanow

Władysław Wantuła (1921–2006) – po wojnie w latach 1953–1956 pracownik stacji polskiej w Radio France, od 1956 roku pracownik Radia Wolna Europa w Monachium, od 1959 roku w sekcji polskiej RWE w Nowym Jorku (od 1967 roku zastępca szefa Biura). W latach 1973–1974 redaktor gazety polskiej „Nowy Dziennik” w Nowym Jorku; w latach 1976–1981 ponownie w RWE w Monachium. Działacz Polskiego Ruchu Wolnościowego „Niepodległość i Demokracja”, Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce.

Ivonne Gabaud (ur. 1920–?) – zwana w rodzinie i wśród przyjaciół Szoszotką; córka Ireny z domu Szrojt 1° voto Gabaud  (1898–1963), towarzyszki życia Jerzego Paczkowskiego (1902–1945), poety i satyryka, w latach 1928–1934 redaktora pisma satyrycznego „Cyrulik Warszawski”, w latach 1935–1939 pracownika ambasady RP w Paryżu. W czasie wojny, podobnie jak Paczkowski i późniejszy mąż, Władysław Wantuła, działała na terenie Francji w Polskiej Organizacji Walki o Niepodległość.

Polscy kamraci - Ketler i Kurlandczycy - kolonizują Karaiby i Afrykę!

 

Gotard Kettler, wierny lennik Rzeczpospolitej; Jego następca - Władca małej Kurlandii Jakub Kettler miał wielkie aspiracje. Na krótko udało mu się skolonizować nawet odległe Tobago. Na ilustracji bitwa o Tobago stoczona przez Holendrów i Francuzów w 1677 roku (źródło: domena publiczna).

8. Biało-czerwoni bałtyccy Niemcy

5 marca 1562 roku Gotard Kettler, wielki mistrz zakonu inflanckiego, złożył hołd królowi Zygmuntowi Augustowi. Inflanty dostały się bezpośrednio w polskie ręce. Wydzielone z nich dwa księstewka, Kurlandia i Semigalia (dziś tereny Łotwy), stały się dziedzictwem Gotarda. Tak rozpoczęło się istnienie małego i wiernego lenna.
Księstwa były niemieckojęzyczne i protestanckie. Mimo to Kettlerowie dobrze wywiązywali się ze zobowiązań lennych, walcząc m.in. pod Kircholmem i Smoleńskiem. Kurlandzcy żołnierze też chętnie stawali po naszej stronie, jak obrońca Kamieńca Podolskiego Hejking, pierwowzór sienkiewiczowskiego Ketlinga.
Gdy ostatni Kettler zmarł bezpotomnie w 1737 roku, Rosjanie zainstalowali w Kurlandii Ernesta Birona. Formalnie jednak wciąż była częścią Rzeczpospolitej. W 1792 roku pojawił się nawet projekt bezpośredniego wcielenia Kurlandii do Polski, który przepadł … jednym głosem! Kurlandczycy żywo przyłączyli się też do insurekcji kościuszkowskiej, walcząc za Polskę do końca.

9. Polacy z Karaibów

Karaibska wyspa Tobago wydawała się nie do podbicia. Hiszpanie, Holendrzy i Anglicy próbowali tego wielokrotnie, ale kolonistów wybijali Indianie i zarazy.

Nie zniechęciło to Jakuba Kettlera z Kurlandii. W 1637 roku wysłał do Tobago grupę dwustu… kryminalistów. Po ich niepowodzeniu wyprawił trzystu Duńczyków, którym także nie udało się przetrwać w tropikach.

W tym przypadku do trzech razy sztuka! Wysłani w 1654 roku koloniści Kettlera zbudowali Fort Jacob i stworzyli karaibski raj bez niewolników. Jak pisze autor „Polskiego Imperium”: Z Ameryki do Rzeczpospolitej napływały korzenie, owoce, tytoń, cukier i rum, w przeciwnym kierunku płynęły: bydło, broń, sprzęty domowe i wódka.

Syn Jakuba chciał zwerbować kolejnych kolonistów, zlecił więc przygotowanie prospektu opisującego wyspę. Broszura przeszła do historii. To na jej podstawie Daniel Defoe stworzył opisy wyspy Robinsona Cruzoe!

10. W Afryce też byliśmy!

Obrotny Jakub Kettler nie poprzestał na Ameryce. Chciał też zdobyć przyczółek w Afryce. Gdy wielcy koloniści skupili się na rzece Niger, Kettler postanowił skolonizować ujście Gambii i stworzyć tam centrum ekspansji handlowej na Daleki Wschód.

W 1651 roku Jakub wysłał do Gambii dwa statki. Koloniści zajęli Wyspę Świętego Andrzeja niedaleko ujścia rzeki. Wybudowany przez nich fort istnieje do dziś!
W 1659 roku Kurlandczycy chwilowo zostali wyparci z fortu. Wówczas jego nową załogę obległ… król Barry z sąsiedniego afrykańskiego plemienia. Zażądał, by wyspa wróciła do Kurlandczyków, jedynych kolonistów, którzy zapytali go o pozwolenie na osiedlenie. Tak też się stało!"

https://ciekawostkihistoryczne.pl/2016/02/08/czy-polska-byla-najpotezniejszym-imperium-na-kontynencie-mamy-na-to-10-dowodow/

 

3. 5. Kultura europejska w XVII wieku

 

Słynny obraz Diega Velázqueza przedstawia finał oblężenia Bredy, która poddała się w czerwcu 1625. W wydarzeniu tym miał uczestniczyć m.in. książę cieszyński Fryd. Wilhelm, który zmarł w drodze do tego miasta.

I. Sztuka baroku
1. Cechy charakterystyczne baroku
a. przepych
b. bogactwo treści i formy
c. monumentalizm
d. dynamizm
e. realizm w przedstawianiu postaci
f. łączenie malarstwa i rzeźby z architekturą
2. Architektura barokowa
a. cechy barokowej architektury sakralnej
– bogata dekoracja wnętrz
– kunsztownie wykonane ołtarze, chrzcielnice i ambony
– liczne obrany i freski
– bogate fasady, przyozdobione kolumnami, pilastrami i gzymsami
b. najważniejsze zabytki architektury barokowej
– Il Gesú w Rzymie jako wzór barokowej świątyni
– kolumnada wokół Placu św. Piotra w Rzymie – Giovanni Lorenzo Bernini
– Wersal
– pałac w Schönbrunn koło Wiednia
3. Rzeźba barokowa
a. cechy rzeźby barokowej
– ekspresja dynamika
– bogactwo formy
– dominacja tematyki religijnej
– stosowanie elementów pozłacanych
b. twórczość Giovanniego Lorenza Berniniego
– Ekstaza św. Teresy
– Apollo i Dafne
4. Malarstwo barokowe
a. obok ściennego malarstwa monumentalnego rozwijało się malarstwo sztalugowe
b. stosowanie światłocienia
c. tematyka
– mistycyzm i martyrologia
– motyw śmierci i przemijania
– motywy mitologiczne
d. twórczość Michelangela da Caravaggio
– Pocałunek Judasza
– Wskrzeszenie Łazarza
e. twórczość Petera Paula Rubensa
– Porwanie córek Leukippa
f. twórczość Antona van Dycka
– Karol I na łowach
g. twórczość Rembrandta van Rijna
– Lekcja anatomii doktora Tulpa
– Straż nocna
h. twórczość Diega Velázqueza
– Poddanie Bredy
– Panny dworskie

II. Literatura muzyka i teatr

1. Najwybitniejszym twórcą literatury barokowej był Miguel de Cervantes – Don Kichote z La Manchy
2. Dramat barokowy
a. Molier
– Świętoszek
– Skąpiec
b. Jean de La Fontaine
– Adonis
c. Lope de Vega – komedie przygodowe i obyczajowe

3. Teatr
a. powstawania stałych teatrów przy dworach królewskich
b. bogata scenografia i efekty widowiskowe (maszyneria teatralna)
c. teatr ludowy – wędrowne trupy aktorskie
4. Muzyka
a. główne gatunki muzyki barokowej
– koncert
– opera
– oratorium
– kantata
– pasja
b. najwybitniejsi kompozytorzy barokowi
– Jan Sebastian Bach
– Georg Friedrich Haendel
– Antonio Vivaldi
– Claudio Monteverdi

III. Rozwój filozofii i nauki
1. Pierwsze stowarzyszenia naukowe
a. Towarzystwo Królewskie w Londynie
b. Akademia Nauk w Paryżu
2. Główne kierunki w myśli filozoficznej
a. racjonalizm – Kartezjusz (Rozprawa o metodzie)
b. empiryzm – Francis Bacon
3. Rozwój astronomii
a. Johannes Kepler
b. Galileusz
c. Isaac Newton
– odkrycie prawa grawitacji
– badania nad zasadami mechaniki

 

Pojmanie Chrystusa (obraz Caravaggia

Lekcja anatomii doktora Tulpa – obraz namalowany w 1632 przez holenderskiego malarza Rembrandta

Trzy gracje (1638) Peter Paul Rubens 

Poddanie Bredy (hiszp. La rendición de Breda lub Las lanzas) – obraz olejny Diega Velázqueza, przedstawiający poddanie wojskom hiszpańskim niderlandzkiego miasta Breda po kilkumiesięcznym oblężeniu. Dzieło powstałe 10 lat po ukazanym wydarzeniu (1635).

Obraz Velázqueza przedstawia poddanie Bredy, które miało miejsce 5 czerwca 1625. Zdobycie Bredy, było jednym z największych zwycięstw armii hiszpańskiej w wojnie osiemdziesięcioletniej (1568–1648 – konflikt, w którym Niderlandy walczyły o wyzwolenie spod panowania hiszpańskiego, co im się udało i skończyło się wyjściem Niderlandów ze Świętego Cesarstwa Rzymskiego).

Velázquez, tworzył na zlecenie hiszpańskiego dworu. Jego obrazy m.in. gloryfikują potęgę ówczesnej Hiszpanii oraz jej wodzów m.in. Ambrosiego Spinolę.

Poddanie Bredy stanowi doskonały przykład mistrzostwa artysty w operowaniu wszystkimi środkami wyrazu: umiejętności tworzenia atmosfery, odpowiedniego krajobrazu, operowania światłem, mistrzostwa w portretowaniu postaci oraz głębokiej wiedzy na temat perspektywy powietrznej.

3. 6. Europa w XVII w. Chronologia wydarzeń

3. 6. Europa w XVII w. Galeria postaci

3. 6. Europa w XVII w. Katalog nazw

3. 6. Europa w XVII w. Słowniczek pojęć

• Chronologia wydarzeń
• 1618 r. – defenestracja praska
• 1618 - 1648 r. - wojna trzydziestoletnia
• 1620 r. – bitwa pod Białą Górą
• 1632 r. – śmierć Gustawa Adolfa pod Lützen
• 1640 r. – zwołanie tzw. Krótkiego Parlamentu w Anglii
• 1642 r. – wybuch wojny domowej w Anglii
• 1648 r. – zawarcie pokoju westfalskiego
• 1649 r. – egzekucja Karola I
• 1651 r. – wydanie tzw. Aktu nawigacyjnego w Anglii
• 1653 r. – objęcie funkcji Lorda Protektora przez Oliviera Cromwella
• 1660 r.  – restauracja Stuartów w Anglii
• 1679 r. – wydanie w Anglii Habeas Corpus Act
• 1683 r. – bitwa pod Wiedniem
• 1685 r. – odwołanie edyktu nantejskiego
• 1689 r. – koronacja Wilhelma Orańskiego na króla Anglii
• 1701 r. – wydanie tzw. Aktu o następstwie tronu w Anglii
• Galeria postaci
• Antoon van Dyck
• Bach Johan Sebastian
• Bernini Giovanni
• Caravaggio Michelangelo
• Cervantes Miguel de
• Chrystian IV
• Colbert Jean Baptiste
• Galileusz
• Gustaw II Adolf
• Händel Georg Friedrich
• Henryk IV Burbon
• Jakub I
• Jakub II
• Jean de La Fontaine
• Kara Mustafa
• Karol I Stuart
• Karol II Stuart
• Karol IX Sudermański
• Kepler Johannes
• Lope de Vega
• Ludwik XIII
• Ludwik XIV
• Maria Stuart
• Mazarin Jules
• Molier
• Monteverdi Claudio
• Newton Isaac
• Oliver Cromwell
• Racine Jean Baptiste
• Rembrandt van Rijn
• Richelieu Armand
• Rubens Peter Paul
• Szekspir William
• Velázquez Diego
• Vivaldi Antonio
• Wallenstein Albrecht 
• Wilhelm III Orański
• 
  

Materiały do lekcji powstały na bazie konspektów autorstwa Wiesława Zdziabka, renomowanego metodyka historii z Poznania (zob.: https://www.e-historia.com.pl/12-liceum-i-technikum-po-gimnazjum/notatki-z-historii-zakres-podstawowy)