- Temat poprzedni: 5. "Książątka same w domu", czyli początek rozbicia dzielnicowego / GoT. s. 1 (Tytuł "podręcznikowy": Testament Bolesława Krzywoustego)
- Poniżej scenariusz lekcji licealnej (ok. 45 minut) nt. rozbicia dzielnicowego Polski. Treść nawiązuje do stylistyki „Gry o tron”, zgodna z wymaganiami podstawy programowej:
Temat lekcji: „Pechowe 13. stulecie, czyli jak Śląsk nie zjednoczył Polski...” / GoT. s. 2 (Tytuł "podręcznikowy": Polska dzielnicowa)
Cele lekcji (uczeń potrafi):
– wyjaśnić przyczyny i skutki rozbicia dzielnicowego
– wymienić najważniejszych pretendentów do tronu krakowskiego i źródła sukcesu/porażki
– wyjaśnić wpływ najazdów zewnętrznych i kolonizacji na sytuację państwa
– wskazać rolę możnych i Kościoła w rozwoju kraju i ew. przezwyciężeniu rozbicia
Metody i formy pracy:
– pogadanka
– analiza tabeli i pracy z mapą
– element gry/inscenizacji (w parach)
– praca indywidualna - KARTA PRACY
Przebieg lekcji:
-
Wprowadzenie (5 min)
– Nawiązanie do „Gry o tron”: walka o władzę, bezkrólewia, zdrady, sojusze.
– Wspólne przypomnienie Testamentu Krzywoustego – zasady senioratu i pryncypatu.–
– Pytanie otwierające: „Jak zgodnie żyli synowie Krzywoustego i ich dzieci? Czy najstarszy z rodu faktycznie sprawował władzę seniora?” -
Rozwinięcie (25 min)
A. Tabela „Sezony walki o Kraków” (10 min)
– Uczniowie analizują tabelę (na ekranie lub kartach pracy).
– Nauczyciel krótko omawia kolejne „sezony” – władców i wydarzenia.
– Dyskusja: Kto miał dotej pory największą szansę na zjednoczenie Polski? Co ich pogrążyło?
B. Najazdy i osłabienie państwa (5 min)
- – Przypomnienie zagrożeń:
- Prusowie i sprowadzenie Krzyżaków (1226)
- jedna z prób porozumienia - Gąsawa – ale śmierć Leszka Białego w zamachu (1227)
- – Krótkie podsumowanie: chaos, wynikający z braku centralnej władzy.
- Co może dać przewagę nad konkurentami? Kto sięgnie po Kraków i resztę ziem?
- spryt i brutalność - Konrad Mazowiecki, niczym "chytra baba z Radomia"
- - chytry dwa razy traci! (oszukany przez Krzyżaków, którzy fałszują jego nadania i załatwiają ich zatwierdzenie u Cesarza i Papieża)
- Konrad jest niepopularnym brutalem - wygnany z Krakowa (niemniej jest zdeterminowany gotów osobiście pobić na oczach dziecka swoją bratową!)
- pracowitość, zaradność - Śląski etos - monarchie Henryków Śląskich
- Podsumowanie, uczniowie uzupełniają wraz z nauczcycielem luki
- Karta pracy - ZADANIE nr 4; część (sezon) nr II.
- II. 1. - Leszek Biały - 1227 - ..................... w Gąsawie
- II. 2. - Konrad Mazowiecki - 1226 - Sprowadzenie K...............
- II. 3 - Henryk Brodaty - ok. 1230 - Opanowanie Krakowa, „Lux ex S..........”
C. Kolonizacja – gra w Księcia i osadników (10 min)
- więcej słów o zmianach społecznych i gospodarczych, których prekursorem był Śląsk ("Lux ex Silesiae"), polacy "zakochują" się w prawie niemieckim; książęta prześcigają się w ściąganiu osadników (również z Niemiec)
- nauczyciel pokazuje przykłady słów, które około 13. wieku przeszły z języka niemieckiego do polskiego (Ratusz, Burmistrz, Sołtys, czynsz, warsztat, lada....)
- nauczyciel podaje przykład Krakowa (dla którego rozowju zasłużony był Henryk Brodaty) i Kościoła Mariackiego, który przez kilkaset lat był kościołem ludności niemieckiej
- gra
– Uczniowie wcielają się w zasadźców, którzy – rekrutują osadników.
– Nauczyciel tłumaczy na tablicy różnice między lokacją na prawie polskim i niemieckim.
– Uczniowie notują cechy lokacji: umowa, sołtys, samorząd, czynsz.
– Przykład: Cieszyn, Złotoryja, Kraków – początki miejskiego życia.
- czy wasza reklama zawierała małym druczkiem możliwość bycia spalonym...
- grom z jasnego nieba:
- Mongołowie/Tatarzy – bitwa pod Legnicą (1241)
- Podsumowanie, uczniowie uzupełniają wraz z nauczcycielem luki
- Karta pracy - ZADANIE nr 4; część (sezon) nr II.
- II. 4 - Henryk Pobożny - 1241 - Bitwa pod ..................... ; T............ kładą kres nadziejom
-
Podsumowanie i refleksja (5 min)
– Kto w I. połowie XIII wieku był najbliżej zwycięstwa „gry o tron”, zajęcia Krakowa i zdobycia korony królewskiej? (Leszek Biały oraz Henryk Brodaty)
– Co miało wpływ na "grę o tron" i zaburzenie procesu zjednoczenia? Osobowość władców, ich przymioty; sojusze, działania Kościoła i możnych; decydujące okazały się jednak siły zewnętrzne — skrytobójcze zamachy i najazd Tatarów (Mongołów)
– podsumowanie po cztery "zalety" i "wady" rozbicia dzielnicowego
Materiały pomocnicze:
– Tabela „Sezony walki o Kraków” (dla uczniów)
- tabela słów pochodzenia niemieckiego
– Mapa ziem polskich w XIII w.
– tabela lokacji na prawie niemieckim
C. Kolonizacja – gra w Księcia i osadników (7 min)
– Uczniowie wcielają się w zasadźców, którzy – rekrutują osadników.
– Nauczyciel tłumaczy na tablicy różnice między lokacją na prawie polskim i niemieckim.
– Uczniowie notują cechy lokacji: umowa, sołtys, samorząd, czynsz.
– Przykład: Cieszyn, Złotoryja, Kraków – początki miejskiego życia.
- czy wasza reklama zawierała małym druczkiem możliwość bycia spalonym...
a. objęcie tronu krakowskiego w 1177 r. przez Kazimierza Sprawiedliwego było złamaniem zasady senioratu
b. zabójstwo Leszka Białego w Gąsawie w 1227 r. i upadek zasady pryncypatu po jego śmierci
c. próba zahamowania rozbici dzielnicowego przez Henryka Brodatego
– na początku XIII w. nastąpił szybki rozwój gospodarczy Śląska
– Henryk Brodaty podporządkował sobie kilka księstw i opanował Kraków
a. najazdy pogańskich Prusów na Mazowsze
b. sprowadzenie zakonu krzyżackiego do Polski przez Konrada Mazowieckiego – 1226 r.
– zadaniem Krzyżaków była walka z Prusami
– Konrad nadał Krzyżakom ziemię chełmińską
– Krzyżacy w ciągu kilkudziesięciu lat podbili Prusów i utworzyli państwo zakonne
c. najazd Mongołów na Polskę – 1241 r.
– Mongołowie spustoszyli południowo-wschodnią Polskę
– w bitwie pod Legnicą poległ książę Henryk Pobożny – 1241 r.;
– klęska przekreśliła szanse na zjednoczenie Polski przez władców śląskich; nastąpił podział Śląska na wiele małych księstw,
a. nadawanie przez władców ziemi możnym, rycerstwu i duchowieństwu
b. nadawanie immunitetu – przywilej zwalniający poddanych z ciężarów prawa książęcego
a. osadnictwo na prawie polskim – wolni goście
b. lokacje wsi – kolonizacja na prawie niemieckim
– umowa lokacyjna
– zasadźca – osoba rekrutująca osadników na zlecenie pana feudalnego
– silna pozycja sołtysa we wsi
c. uprawnienia osadników na prawie niemieckim
– przydział ziemi – na ogół jeden łan (17-25 ha)
– okres wolnizny – kilkuletnie zwolnienie od świadczeń feudalnych
– samorząd z sołtysem na czele
– działalność ławy wiejskiej jako sądu wiejskiego
d. ściśle ustalona wysokość renty feudalnej w formie głównie czynszu
a. podgrodzia jako zalążki miast średniowiecznych
b. lokacja miast na prawie niemieckim
– magdeburskim
– lubeckim
– chełmińskim
c. Pierwsze lokacje miejskie na ziemiach polskich:
– na Śląsku: Złotoryja (1211), Lwówek Śląski (1217 r.), Cieszyn (pocz. XIII w.)
– w Wielkopolsce – Poznań – 1253 r.
– w Małopolsce – Kraków – 1257 r.
d. pozycja wójta w miastach – reprezentowali pana feudalnego
e. dążenie mieszczan do uniezależnienia się – wykupywanie wójtostw
– rada miejsca
– burmistrz
- WIT STWOSZ (Veit Stoss) Urodzony w Norymberdze ok. 1447–1533.
- Osiedlił się w Krakowie, gdzie stworzył ołtarz główny w Kościele Mariackim (1477–1489) – jeden z największych gotyckich ołtarzy Europy.
- Posługiwał się językiem niemieckim i tworzył w stylu niderlandzko-niemieckim.
- Jego dzieło jest symbolem splotu kultury polskiej i niemieckiej w miejskim, mieszczańskim Krakowie XV wieku.
- Kościół Mariacki i język niemiecki
- Od XIII wieku istniała osobna parafia niemiecka.
- Kazania po niemiecku głoszono aż do początku XIX wieku – ostatnie wzmianki ok. 1810 r..
- Był to główny ośrodek religijny niemieckojęzycznych mieszczan Krakowa.
- Podsumowanie:
- W XIII wieku wielu mieszczan mówiło po niemiecku, zwłaszcza na Śląsku i Pomorzu.
- Wpływy językowe, kulturowe i prawne były trwałe i głębokie – widoczne do dziś w toponimii, architekturze i prawie miejskim.
- Kolonizacja niemiecka miała ogromne znaczenie dla urbanizacji, gospodarki i rozwoju rzemiosła w Polsce.
