Hospitacja- "Książątka same w domu", czyli początek rozbicia dzielnicowego (Testament Bolesława Krzywoustego)

Temat: 5. "Książątka same w domu", czyli początek rozbicia dzielnicowego (Tytuł "podręcznikowy": Testament Bolesława Krzywoustego) / GoT.pl s. 1

(temat jest 1 z 3 z serii Gra o Tron Polski - tytuł serii nawiązuje do popularnego serialiu HBO)

Cele lekcji:
Uczeń:
tłumaczy przyczyny i skutki rozbicia dzielnicowego;
zna datę testamentu Bolesława Krzywoustego (1138);
rozpoznaje na mapie dzielnice i Kraków jako senioralną stolicę;
wyjaśnia rolę sąsiadów Polski w tym okresie (Prusowie, Krzyżacy, Brandenburgia);
rozumie rolę duchowieństwa i walk o Kraków;
tworzy analogie między sytuacją w Polsce a filmem Kevin sam w domu.

Każdy zna "Kevina samego w domu" i kojarzy kolędę "Carol of the Bells", mającą źródła w ukraińskiej ludowej pieśni Szczedrzyk- Szczodruszka. 700 lat temu i na Ukrainie i w Polsce wydarzyło się coś co ma pewne analogie do znanego wszystkim filmu - tym czymś było rozbicie dzielnicowe, będące skutkiem podziału kraju między synów władcy, co skutkowało długotrwałym chaosem i licznymi zagrożeniami: https://www.youtube.com/watch?v=vJwdpXRtAaY&ab_channel=Vukman

https://www.youtube.com/watch?v=P0U1Kwofx6A&ab_channel=RazorShark

Jak można opowiedzieć o rozbiciu dzielnicowym nawiązując do „Kevina samego w Domu?”:

Rozszerzony przebieg lekcji

1. Wstęp (10 minut)

Uczniowie próbują rozwiązać Zadanie nr 1 i 2.

Zad. 2. Macie nakręcić nową część filmu „Kevin (nie całkiem) sam w domu”. Gdzie rodzice Kevina zostawiają go z 4 rodzeństwa, bo muszą pilnie lecieć samolotem do umierającej babci. Tata zostawia 18-letniemu bratu kilka tysięcy złotych, lodówkę pełną pizzy, gaz pieprzowy i paralizator. Młodsze rodzeństwo przysięga pilnować swojego pokoju i słuchać najstarszego brata we wszystkim co dotyczy domu. Co się może wydarzyć, gdy z jakiegoś powodu rodzice nie wrócą? Jak mogą układać się relacje między rodzeństwem? Jakie czekają ich zagrożenia?

Uczniowie rozwiązują Zadanie nr 2
Zaciekawienie tematem – opowieść Kevinowa (rozszerzona):
Kevin ma kilku-kilkunastu braci – wszyscy się nienawidzą. Każdy chce być szefem domu. Gdy znikają rodzice, zaczyna się chaos.
Najlepszy pokój z Xboxem, lodówką i wielkim telewizorem to Kraków – wszyscy się o niego biją.
Co gorsza, sąsiedzi zza płotu – Krzyżacy, Niemcy z Brandenburgii, Prusowie – tylko czekają, aż dzieciaki się pobiją, żeby wejść i ukraść coś z garażu albo przejąć kawałek ogrodu.
Najmłodsze z rodzeństwa jest bardzo częśto najbardziej rozpieszczone, czy tak będzie w tym przypadku? (Dokładnie tak!)

Poniżej szersze wyjaśnienie dla czytelnika: Jak można opowiedzieć o rozbiciu dzielnicowym nawiązując do „Kevina samego w Domu?”:
poniższych wątków nie trzeba koniecznie rozwijać w pełni uczniom, jako analogii - ale jest taka możliwość
Kraków to największy pokój z Xboxem, lodówką i kanapą – każdy brat chce go przejąć. książęta walczą o Kraków – kto ma Kraków, ten rządzi „domem”.
Walka o pokoje (ziemie) – każdy brat chce zająć jak najwięcej pokoi (bo w każdym są jakieś atrakcje); a jeżeli nie to przynajmniej "rządzić się nimi i braćmi w nim mieszkającymi", np. najstarszy ma tendencję żeby się rządzić/wysługiwać rodzeństwem: "ty będziesz sprzątał; ty gotował; ja będę wami dyrygował";
bracia szczerze się nie lubią; rywalizują; chcą się rządzić, np. młodszymi, słabszymi, np. poza tym młodszy brat, który puszcza głośno muzykę w sąsiednim pokoju jest irytujący
Inne postacie, które mogą się pojawić

Prymas i biskupi to ciocia z zagranicy, która czasem wpada i próbuje zaprowadzić porządek (ale czasami wychodzi z tego jeszcze większy bałagan), mówiąc kto powinien być „szefem” w domu (czyli koronuje jednego z książąt).
Sąsiedzi:
a) Włamywacze (Prusowie, Krzyżacy, Niemcy z Brandenburgii). Sąsiedzi, to potencjalni przestępcy, którzy korzystając z sytuacji, widząc, że dzieci same nie mogą się dogadać, chcą włamać się i wylabować kosztowności z domu
b) (Nieproszeni) goście - osadnicy z Niemiec, Holandii masowo napływają na ziemie polskie, powstają nowe wsie np. Wilamowice koło Skoczowa czy Oświęcimia założył jakiś Wiliam ze Szkocji czy Holandii

Pytanie dodatkowe do uczniów (które można wykorzystać przy okazji kolejnych lekcji; Lekcji z serii Gra o Tron, sezon 3.):

→ Kto waszym zdaniem może „ustawić” wszystkich braci, skoro nie ma już "taty"? Jedyna nadzieja? Może być nią np. "Ciocia", ktoś "z zewnątrz" o dużym autorytecie (czyli biskup/prymas), która czasem dzwoni z zagranicy i mówi: „Ten brat jest najgrzeczniejszy, niech on rządzi – dajcie mu koronę”. Takie wtrącanie się "cioci" może mieć skutki pozytywne (jak np. w 1295 roku - o tym za 2 lekcje); lub negatywne (jak około 1180-95 roku, kiedy to biskup Krakowski Pełka, popierając mlodocianego pretendenta - Kazimierza Sprawiedliwego, "na złość" seniorowi - Mieszkowi III Staremu doprowadził do krwawego konfliktu, rozstrzygniętego w bitwie nad Mozgawą)

PODSUMOWANIE przemyśleń uczniów na temat współpracy rodzeństwa i zagrożeń; jak ta historia wyglądała w rzeczywistości AD 1140? Przekonajmy się, grupa 4 aktorów idzie na środek do "Ojca"-Krzywoustego (w tej roli nauczyciel)

2. Faza realizacyjna (25 minut)

C. Praca w grupie 5 aktorów – Inscenizacja "rozdawania" dzielnic przez ojca synom (ok. 7 minut)
- 4 uczniowie wraz z nauczycielem "odgrywają" podział kraju, dzieląc go niczym tort na tablicy interaktywnej, grają postacie takie jak np. I.1 Władysław Wygnaniec; I.. 2.: Bolesław Kędzierzawy, itd. ... - nauczyciel tłumaczy szczegóły umowy, zwanej "Testamentem Krzywoustego"
- skąd się wzięły przydomki? w 2 zdaniach, jaka była ich rola;
- Uczniowie rozwiązują zadanie nr VI - dopisać omówienie przydomków synów Krzywoustego i ich dzielnice zaznaczają na mapie (zadanie III)

A. Mini-wykład + mapa (10 minut)

Podsumowanie wątków powyższych; nauczyciel opowiada, jak przebiegały relacje między braćmi

Krzywousty i jego testament z 1138 – chciał uniknąć kłótni, ale ją wywołał
Podział Polski na dzielnice:

Dzielnica senioralna – Małopolska (z Krakowem) + Pomorze itd.
ziemie w zarządzie poszczególnych synów - Śląsk, Wielkopolska, Mazowsze, ziemia sandomierska

Nauczyciel: Wyjaśnienie roli seniora – miał Kraków i zwierzchnią władzę

pojęcia senior, junior, pryncypat

Ale: bracia walczyli o Kraków; niczym rodzeństwo o pokój z konsolą, lodówką i sejfem
Nauczyciel omawia wygnanie Władysława; upokorzenie Bolesława przed Cesarzem Barbarossą; powrót synów Władysława i próbę egzekwowania senioratu przez Mieszka III Starego, przeciw któremu występuje biskup Krakowa, popierający uzurpatorów - Kazimierza Sprawiedliwego i jego synów
finałem lekcji krwawa bitwa nad Mozgawą, w której 80-letni Mieszko III Stary traci rękę, syna i Kraków - co potwierdza upadek zasady SENIORATU

Podsumowanie - praca z mapą i uzupełnienie luk - KARTA PRACY - Zadanie 4; oraz Zadanie 3, część 3

I. 1. - Władysław Wygnaniec - 1146 - ........................... z kraju przez .........
I. 2. - Bolesław Kędzierzawy - 1157 - ............. dla Barbar...........
I. 3 - Mieszko III Stary - 1195 - .............. nad Mo............. traci .........
I. 4 - Kazimierz Sprawiedliwy - 1177 - Przejęcie władzy w K......., koniec zasady se.......

B. Sąsiedzi: zagrożenie z zewnątrz (5 minut)

praca z mapą i rozwiązanie - KARTA PRACY - Zadanie 5 (II część).
Zagrożeniem są sąsiedzi:

Prusowie – częste najazdy
i inni: Niemcy; Rusini...
z czasem dojdą: Jaćwingowie, Litwini
Brandenburgia – próby przejęcia Pomorza i ziem zachodnich
Krzyżacy – początkowo zaproszeni, ale potem zagarnęli ziemię
Wniosek: Polska rozbita = Polska słaba i łatwa do rozszarpania

3. Podsumowanie (10 minut)

Skutki rozbicia dzielnicowego

- KARTA PRACY - Zadanie nr 5, m.in. następujące wnioski:

Polska podzielona – brak jedności
Sąsiedzi (Krzyżacy, Prusowie, Brandenburgia) atakują
Bracia walczą o Kraków
Biskupi i możni próbują interweniować (z różnym skutkiem)
Rozbicie trwa ponad 150 lat! Powstaje wiele księstw (np. na Śląsku z czasem nawet przeszło 20!)

Podsumowanie analogii do Kevina (alternatywnie - jeśli pozwoli na to czas:

Tak jak dom Kevina i Wasz nie funkcjonowałny bez rodziców, tak Polska funkcjonowała dobrze bez jednego zwierzchnika=króla.
Bracia walczyli o najlepszy pokój (Kraków), sąsiedzi próbowali się włamać, a tylko biskupi – jak mądra ciocia – próbowli zaprowadzić spokój.
Ale porządek wrócił dopiero, gdy kolejni władcy namaszczeni przez Prymasa Polski przejęli większość kraju ok. roku 1300.

źródła i materiały:

podręcznik
karta pracy + mapa
blog tworzony dla uczniów: https://koperlo.blogspot.com/2025/05/wadcy-polski-itp.html i inne podstrony strony

Karta pracy (dla zajęć:

I. 1. - Władysław Wygnaniec - 1146 - ........................... z kraju przez .........
I. 2. - Bolesław Kędzierzawy - 1157 - ............. dla Barbar...........
I. 3 - Mieszko III Stary - 1195 - .............. nad Mo............. traci .........
I. 4 - Kazimierz Sprawiedliwy - 1177 - Przejęcie władzy w K......., koniec zasady se.......
II. 1. - Leszek Biały - 1227 - ..................... w Gąsawie
II. 2. - Konrad Mazowiecki - 1226 - Sprowadzenie K...............
II. 3 - Henryk Brodaty - ok. 1230 - Opanowanie Krakowa, „Lux ex S..........”
II. 4 - Henryk Pobożny - 1241 - Bitwa pod ..................... ; T............ kładą kres nadziejom

materiały dodatkowe:

https://www.youtube.com/watch?v=LaP28N1xtqY&ab_channel=HomeAlone

a propos Prezydenci USA i Kevin i Władysław Wygnaniec i Mieszko I

https://www.youtube.com/watch?v=OOK3lltE3OU&ab_channel=RagingLoon

https://www.youtube.com/watch?v=ZvJLiqsoWZQ&ab_channel=AbbyDeters

https://www.youtube.com/watch?v=P-Yr06xWvlw&t=91s&ab_channel=ThrashingMadPL

https://www.youtube.com/watch?v=woDdgTZopVw&ab_channel=ThrashingMadPL&sttick=0

https://www.youtube.com/watch?v=g5dy9Oan71M&ab_channel=NicSpecjalnego%2FNothingSpecial

Rozbicie dzielnicowe jako analogia z Kevinem samym w domu:

- Kevin szczerze nienawidzi (z wzajemnością) swojego rodzeństwa (12 dzieci!!!)

- Stara się żeby zniknęli, żeby przejąć władzę nad całym domem; żeby móc grać w gry Video braci, używać ich telewizorów itp.

- Puki żyją mama i tata, w domu panuje względny spokój; ale bracia i tak się ciągle biją i rywalizują; co będzie jak rodziców zabraknie, albo zostanie tylko Machowa?

- gdy rodziców nie ma w domu a rządzą skłócone dzieci, to myszy harcują, a sąsiednie tygrysy mają na nie chrapkę

wymień w tabeli wszystkich najważniejszych władców polski dzielnicowej (z lat 1140-1305) - ok. 20 sztuk (w tym wszystkich synów i wnuków krzywoustego; księcia Mieszka I Cieszyńskiego) umieść w kolumnach ich przydomek; (skąd się wziął) numer pokolenia, numer wynikający z tego kto był jego ojcem; jaką dzielnicę odziedziczył (i jaki to procent dzisiejszej polski); czy pod koniec życia miał więcej ziem (np. 15 % dzisiejszej Polski) największy problem jaki miał (np. najazdy sąsiadów - Prusów, Brandenburgi, Krzyżaków; ataki kuzynów itp) największy sukces; i osobno porażkę; charakterystyczne cechy (waleczny - np. Mieszko III - 5 krotnie zajmował kraków i 5 krotnie go wyrzucali); ciekawostki (Mieszko III straciął rękę w wieku niemal 80 lat). umieść linki do ich portretów na stronie muzeum początków państwa polskiego w gnieźnie