Celem edukacji historycznej jest zmierzanie do poznania prawdy o przeszłości Polski oraz
świata. Szkoła powinna zadbać o to, aby uczniowie, nie gubiąc się w szczegółach, poznawali
najważniejsze z wydarzeń i procesów, i na tej podstawie starali się wyjaśnić łączące je związki:
polityczne, społeczne, gospodarcze, kulturowe.
Takie podejście do wykładu dziejów ma pomóc uczniom w rozumieniu współczesności. Chodzi
również o to, aby uczniowie w dorosłym życiu świadomie i odpowiedzialnie współtworzyli
europejską i polską wspólnotę wartości, uwzględnieniem szczególnie bliskiej Polkom i
Polakom idei wolności.
Celem edukacji historycznej jest także poznanie przez uczniów polskiego dziedzictwa nie jako
rzeczy zewnętrznej wobec nas, ale jako kształtującego nas dobra. Przy czym nie wystarczy
tylko znać to dziedzictwo, lecz także brać odpowiedzialność za współczesność przez nie
kształtowaną, to jest rozwijać je i twórczo wzbogacać na miarę aktualnych wyzwań.
Kształcenie historyczne umożliwiać ma w szczególności:
1) pogłębianie wiedzy o ważnych wydarzeniach z dziejów narodu polskiego i dziejów
powszechnych, aby móc krytycznie odnosić się do przeszłości lepiej rozumieć
teraźniejszość i odpowiedzialnie budować przyszłość;
2) rozwijanie myślenia historycznego oraz wrażliwości moralnej i estetycznej;
3) kształtowanie zdolności humanistycznych, sprawności językowej, umiejętności
samodzielnego poszukiwania wiedzy i korzystania z różnorodnych źródeł informacji,
krytycznego formułowania i wypowiadania własnych opinii;
4) kształtowanie więzi z krajem ojczystym, świadomości obywatelskiej, postawy szacunku i
odpowiedzialności za własne państwo utrwalanie poczucia godności i dumy narodowej;
budowanie szacunku dla innych ludzi oraz dokonań innych narodów i państw;
5) kształtowanie szacunku dla dziedzictwa narodowego wyrabianie poczucia troski o
pamiątki i zabytki historyczne;
6) rozbudzanie zainteresowań własną przeszłością, przeszłością swojej rodziny oraz historią
lokalną i regionalną.
W szkole podstawowej uczniowie poznawali przede wszystkim dzieje ojczyste. W podstawie
programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego i technikum historia państwa
i narodu została wpisana w historię powszechną, choć nadal wątek dziejów ojczystych
pozostaje najważniejszy.
HISTORIA - ZAKRES PODSTAWOWY
Cele kształcenia - wymagania ogólne
- I. Chronologia historyczna. Uczeń:
- 1) porządkuje i synchronizuje wydarzenia z historii powszechnej oraz dziejów ojczystych;
- 2) dostrzega zmienność i dynamikę wydarzeń w dziejach, a także ciągłość procesów
- historycznych i cywilizacyjnych.
- II. Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń:
- 1) analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekście epok i dostrzega
- zależności pomiędzy różnymi dziedzinami życia społecznego;
- 2) rozpoznaje rodzaje źródeł, ocenia przydatność źródła do wyjaśnienia problemu
- historycznego;
- 3) dostrzega mnogość perspektyw badawczych oraz różnorakie interpretacje historii i ich
- przyczyny;
- 4) ugruntowuje potrzebę poznawania przeszłości dla rozumienia współczesnych
- mechanizmów społecznych i kulturowych.
- III. Tworzenie narracji historycznej. Uczeń:
- 1) tworzy narrację historyczną w ujęciu przekrojowym, jak i problemowym;
- 2) dostrzega problem i buduje argumentację, uwzględniając różne aspekty procesu
- historycznego;
- 3) dokonuje selekcji i hierarchizacji oraz integruje informacje pozyskane z różnych źródeł
- wiedzy.
Warunki i sposób realizacji
Zaproponowany układ treści nauczania stwarza możliwość pogłębionej względem szkoły
podstawowej refleksji nad dziejami ojczystymi, z uwzględnieniem szerokiego kontekstu
uwarunkowań wewnętrznych i międzynarodowych.
Treści z zakresu rozszerzonego są zintegrowane z wymaganiami dla zakresu podstawowego -
ich realizacja w oddziałach z rozszerzonym zakresem nauczania historii powinna być zatem
prowadzona w sposób spójny. Nauczyciel może swobodnie (w ramach przewidzianej liczby
godzin) rozkładać akcenty na różne zagadnienia tematyczne, uwzględniając możliwości i
zainteresowania swoich uczennic i uczniów. Wymagania określone w podstawie programowej
nie są gotowym programem nauczania i nie mogą być traktowane jako zestaw tematów lekcji.
Stanowią rejestr zakładanych umiejętności, które ma opanować absolwent liceum
ogólnokształcącego i technikum.
W procesie nauczania i uczenia się nauczyciele i uczniowie powinni wykorzystywać wszelkie
dostępne zasoby źródeł i opracowań historycznych, czemu sprzyja postęp technologiczny,
który stwarza coraz szersze możliwości docierania do świadectw minionej rzeczywistości.
Dobór metod nauczania i środków dydaktycznych stosowanych w procesie kształcenia
powinien być zależny od możliwości i potrzeb uczniów. Repertuar tych metod i środków
wyznaczają jedynie wiedza i wyobraźnia nauczycieli oraz entuzjazm uczniów. Swoboda w
doborze metod nauczania, a także w zakresie wykorzystania środków dydaktycznych będzie
stanowić o jakości nauczania historii i wynikających z niego efektów. Nieocenioną pomoc w
misji historycznego edukowania młodzieży szkolnej stanowią niezliczone instytucje publiczne
i niepubliczne, których zasoby (w większości dostępne w formie cyfrowej) mogą stanowić
źródło inspiracji i wsparcia dla uczniów i nauczycieli.
Dodatkowo ważne jest, aby w procesie nauczania wykorzystywać, w miarę możliwości, takie
formy upamiętniania kluczowych wydarzeń historycznych, jak wycieczki do miejsc pamięci i
muzeów, w tym znajdujących się w danym regionie.
Treści nauczania obejmują 59 działów tematycznych, w których znajdują się wymagania z
zakresu podstawowego i zakresu rozszerzonego. Przyjęty przez nauczyciela podział w
realizacji poszczególnych działów tematycznych w danych klasach powinienem zapewnić,
odpowiednią do zakresu wymagań, ich realizację w cyklu kształcenia.
Treści nauczania - wymagania szczegółowe
KLASA I (16 zagadnień)
I. Historia jako nauka. Uczeń:
1) definiuje podstawowe pojęcia (prehistoria, historia, historiografia, źródło historyczne);
2) przedstawia periodyzację dziejów powszechnych i ojczystych.
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu. Uczeń:
1) porównuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim Wschodzie
2) rozpoznaje najważniejsze osiągnięcia kulturowe starożytnych cywilizacji Bliskiego Wschodu
3) charakteryzuje wierzenia ludów tworzących cywilizacje starożytnego Bliskiego Wschodu, z uwzględnieniem judaizmu.
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:
1) porównuje organizację społeczeństwa Aten i Sparty oraz formy ustrojowe greckich poleis
2) opisuje różne formy ekspansji w świecie greckim (wojny grecko-perskie i ekspansję Aleksandra Macedońskiego)
3) charakteryzuje religię starożytnych Greków
4) rozpoznaje osiągnięcia kulturowe starożytnych Greków.
IV Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń:
1) charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa, z uwzględnieniem roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta
2) omawia charakter ekspansji rzymskiej i wyjaśnia ideę imperium rzymskiego
3) charakteryzuje wierzenia religijne starożytnych Rzymian
4) wyjaśnia genezę chrześcijaństwa i zmiany sytuacji chrześcijan w państwie rzymskim
5) wyjaśnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku imperium rzymskiego i cesarstwa zachodniorzymskiego;
6) rozpoznaje osiągnięcia kulturowe starożytnych Rzymian.
V Bizancjum i świat islamu. Uczeń:
1) lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie i charakteryzuje jego osiągnięcia w zakresie kultury
2) wyjaśnia genezę islamu i charakteryzuje główne zasady tej religii
3) przedstawia główne kierunki ekspansji arabskiej
4) opisuje charakterystyczne cechy kultury arabskiej.
VI. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń:
1) opisuje zasięg terytorialny, organizację władzy, gospodarkę i kulturę państwa Franków, ze szczególnym uwzględnieniem polityki Karola Wielkiego
2) charakteryzuje ideę cesarstwa karolińskiego i porównuje ją z ideą cesarstwa Ottonów
3) opisuje proces tworzenia się państw w Europie, z uwzględnieniem ich chrystianizacji.
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:
1) wyjaśnia przyczyny rywalizacji papiestwa z cesarstwem o zwierzchnictwo nad średniowieczną Europą
2) charakteryzuje uwarunkowania wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej oraz przedstawia ich skutki.
VIII. Gospodarcze i społeczne realia średniowiecznej Europy. Uczeń:
1) charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych i gospodarki w systemie feudalnym
2) opisuje charakterystyczne przejawy ożywienia społeczno-gospodarczego w Europie XT-XTTT w.
IX. Polska w okresie wczesnopiastowskim. Uczeń:
1) wyjaśnia uwarunkowania powstania państwa polskiego i jego chrystianizacji, z uwzględnieniem roli Mieszka I i Bolesława Chrobrego
2) opisuje zmiany terytorialne państwa polskiego w X-XII w.
X. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego. Uczeń:
1) wyjaśnia przyczyny polityczne i społeczno-gospodarcze oraz następstwa rozbicia dzielnicowego
2) opisuje przemiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich oraz ocenia społeczno-kulturowe skutki kolonizacji na prawie niemieckim
3) charakteryzuje proces przezwyciężenia rozbicia politycznego ziem polskich, ze wskazaniem na rolę władców i Kościoła.
XI. Europa późnego średniowiecza. Uczeń:
1) charakteryzuje przemiany społeczne i gospodarcze w Europie w późnym średniowieczu
2) charakteryzuje następstwa upadku cesarstwa bizantyjskiego i ekspansji tureckiej dla Europy.
XII. Polska w XIV i XV w. Uczeń:
1) opisuje proces zjednoczeniowy i zmiany terytorialne państwa polskiego w XIV i XV w.
2) charakteryzuje rozwój monarchii stanowej w Polsce, uwzględniając strukturę społeczeństwa polskiego w późnym średniowieczu i rozwój przywilejów szlacheckich;
3) wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania związków Polski z Węgrami i Litwą w XIV i XV w.
4) charakteryzuje i ocenia stosunki polsko--krzyżackie na płaszczyźnie politycznej, gospodarczej i kulturowej.
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:
1) wyjaśnia uniwersalny charakter kultury średniowiecza, wskazując na wyjątkową rolę chrześcijaństwa
2) rozpoznaje dokonania okresu średniowiecza w dziedzinie kultury, z uwzględnieniem dorobku polskiego średniowiecza
3) określa znaczenie chrześcijaństwa w obrządku łacińskim dla rozwoju kultury polskiej
4) charakteryzuje sztukę romańską i gotycką.
XIV. Odkrycia geograficzne i europejski kolonializm doby nowożytnej. Uczeń:
1) charakteryzuje przyczyny i przebieg wypraw odkrywczych
2) wyjaśnia wpływ wielkich odkryć geograficznych na społeczeństwo, gospodarkę i kulturę Europy oraz obszarów pozaeuropejskich.
XV Czasy renesansu. Uczeń:
1) charakteryzuje główne prądy ideowe epoki
2) rozpoznaj e dokonania twórców renesansowych w dziedzinie kultury
3) charakteryzuje sztukę renesansową.
XVI. Reformacja i jej skutki. Uczeń:
1) wyjaśnia religijne, polityczne, gospodarcze, społeczne, kulturowe uwarunkowania i następstwa reformacji, opisując jej główne nurty i postaci
2) wyjaśnia rolę soboru trydenckiego i opisuje różne aspekty reformy Kościoła katolickiego;
3) opisuje mapę wyznaniową Europy w XVI w.
KLASA II (13 zagadnień)
XVII. Europa w XVI i XVII w. Uczeń:
1) przedstawia drogę do nowego modelu monarchii europejskich w epoce nowożytnej, z uwzględnieniem charakterystyki i oceny absolutyzmu francuskiego
2) wyjaśnia znaczenie wojny trzydziestoletniej
3) wyjaśnia genezę i opisuje następstwa rewolucji angielskich
4) opisuje przemiany w kulturze europejskiej w XVII w.
XVIII. Państwo polsko-litewskie w czasach ostatnich Jagiellonów. Uczeń:
1) opisuje zmiany terytorialne państwa polsko-litewskiego i charakteryzuje jego stosunki z sąsiadami w XVI w.
2) ocenia funkcjonowanie najważniejszych instytucji życia politycznego w XVI w. w Polsce
3) omawia polską specyfikę w zakresie rozwiązań ustrojowych, struktury społecznej i modelu życia gospodarczego (gospodarka folwarczno-pańszczyźniana) na tle europejskim
4) przedstawia sytuację wyznaniową na ziemiach państwa polsko-litewskiego w XVI w.
XIX. Powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Uczeń:
1) wyjaśnia przyczyny, okoliczności i następstwa zawarcia unii realnej pomiędzy Koroną a Litwą;
2) charakteryzuje ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów w świetle postanowień unii lubelskiej
3) opisuje strukturę terytorialną i ludnościową Rzeczypospolitej Obojga Narodów
4) wyjaśnia prawne i kulturowe podstawy tolerancji religijnej na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI w.
XX. Pierwsze wolne elekcje i ich następstwa. Uczeń:
1) opisuje okoliczności, zasady, przebieg i następstwa pierwszych wolnych elekcji
2) charakteryzuje działania Stefana Batorego w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej.
XXI. Renesans w Polsce. Uczeń:
1) ocenia dorobek polskiej myśli politycznej doby renesansu
2) rozpoznaje dokonania twórców polskiego odrodzenia w dziedzinie kultury.
XXII. Polityka wewnętrzna i zagraniczna Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII w. Uczeń:
1) omawia konflikty wewnętrzne i zewnętrzne w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII w
2) ocenia znaczenie bitwy pod Wiedniem dla losów Rzeczypospolitej Obojga Narodów i Europy
3) charakteryzuje zmiany granic Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII w.
XXIII. Ustrój, społeczeństwo i kultura Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII w. Uczeń:
1) opisuje proces oligarchizacji życia politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, uwzględniając wpływy obce, liberum veto i rokosze
2) wyjaśnia przyczyny kryzysów wewnętrznych oraz załamania gospodarczego Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII w.
3) rozpoznaj e dokonania twórców epoki baroku powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
XXIV. Europa w dobie oświecenia. Uczeń:
1) charakteryzuje postęp techniczny i przemiany kapitalistyczne w Europie Zachodniej
2) wyjaśnia główne idee oświecenia i rozpoznaje dokonania epoki w dziedzinie kultury
3) charakteryzuje procesy modernizacyjne w państwach sąsiadujących z Rzecząpospolitą Obojga Narodów.
XXV. Rewolucje XVIII w. Uczeń:
1) wyjaśnia genezę i skutki rewolucji amerykańskiej
2) charakteryzuje ustrój Stanów Zjednoczonych w świetle założeń konstytucji amerykańskiej
3) wyjaśnia przyczyny i opisuje skutki rewolucji francuskiej
4) przedstawia wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych.
XXVI. Rzeczpospolita w XVIII w. (od czasów saskich do Konstytucji 3 maja). Uczeń:
1) opisuje i ocenia sytuację wewnętrzną i międzynarodową Rzeczypospolitej w czasach saskich
2) charakteryzuje politykę Rosji, Prus i Austrii wobec Rzeczypospolitej ze wskazaniem przejawów osłabienia suwerenności państwa polskiego
3) przedstawia reformy z pierwszych lat panowania Stanisława Augusta
4) wyjaśnia przyczyny i przedstawia zasięg terytorialny pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej
5) wyjaśnia okoliczności zwołania Sejmu Wielkiego i przedstawia jego reformy, ze szczególnym uwzględnieniem postanowień Konstytucji 3 maja.
XXVII. Upadek Rzeczypospolitej (wojna z Rosją i powstanie kościuszkowskie). Uczeń:
1) wyjaśnia wpływ konfederacji targowickiej na wybuch wojny z Rosją
2) charakteryzuje przebieg powstania kościuszkowskiego, z uwzględnieniem roli jego przywódców
3) opisuje zasięg terytorialny drugiego i trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej
4) przedstawia przyczyny upadku Rzeczypospolitej w XVIII w.
XXVIII. Kultura doby oświecenia w Rzeczypospolitej. Uczeń:
1) rozpoznaje dokonania polskiego oświecenia w dziedzinie kultury
2) omawia rolę instytucji oświeceniowych (Komisja Edukacji Narodowej, Biblioteka Załuskich).
XXIX. Epoka napoleońska. Uczeń:
1) charakteryzuje walkę Francji o dominację w Europie
2) przedstawia przykłady zaangażowania się Polaków po stronie Napoleona, z uwzględnieniem Legionów Polskich we Włoszech
3) charakteryzuje genezę, ustrój i dzieje Księstwa Warszawskiego
4) ocenia znaczenie epoki napoleońskiej dla losów Francji i Europy.
KLASA III (16 zagadnień)
XXX. Europa i świat po kongresie wiedeńskim. Uczeń:
1) przedstawia decyzje kongresu wiedeńskiego w odniesieniu do Europy i świata, z uwzględnieniem podziału ziem polskich
2) przedstawia przebieg rewolucji przemysłowej oraz wskazuje jej najważniejsze konsekwencje społeczno-gospodarcze
3) omawia najważniejsze prądy kulturowe oraz nurty ideowe I połowy XIX w.
4) wyjaśnia genezę i skutki Wiosny Ludów
5) wyjaśnia znaczeni e wojny krymski ej.
XXXI. Ziemie polskie i ich mieszkańcy w latach 1815-1848. Uczeń:
1) charakteryzuje sytuację polityczną, społeczno-gospodarczą i kulturową Królestwa Polskiego, ziem zabranych, zaboru pruskiego i austriackiego
2) wyjaśnia genezę powstania listopadowego i opisuje jego następstwa
3) opisuje działania władz powstańczych, charakter toczonych walk oraz międzynarodową reakcję na powstanie listopadowe
4) wyjaśnia okoliczności, w jakich doszło do rabacji galicyjskiej
5) rozpoznaje i charakteryzuje dorobek kultury polskiej I połowy XIX w.
XXXII. Powstanie styczniowe i jego następstwa. Uczeń:
1) wyjaśnia genezę powstania styczniowego i opisuje jego następstwa
2) opisuje działania władz powstańczych, charakter toczonych walk oraz międzynarodową reakcję na powstanie
3) charakteryzuje organizację polskiego państwa podziemnego w okresie powstania styczniowego oraz rolę jego przywódców;
4) przedstawia problem uwłaszczenia chłopów w zaborze rosyjskim oraz porównuje z procesem uwłaszczeniowym w pozostałych zaborach.
XXXIII. Europa i świat w II połowie XIX i na początku XX w. Uczeń:
1) porównuje procesy zjednoczeniowe Włoch i Niemiec w XIX w.
2) wyjaśnia przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych
3) omawia przyczyny, zasięg i następstwa ekspansji kolonialnej państw europejskich, Stanów Zjednoczonych i Japonii.
XXXIV. Przemiany gospodarcze i społeczne. Nowe prądy ideowe. Uczeń:
1) przedstawia przemiany gospodarcze w Europie i na świecie, wymienia najważniejsze odkrycia naukowe i dokonania techniczne
charakteryzuje procesy migracyjne
2) charakteryzuje nowe prądy ideowe i kulturowe, ruch emancypacyjny kobiet, przemiany obyczajowe i początki kultury masowej
3) wyjaśnia procesy demokratyzacji ustrojów państw Europy Zachodniej
4) charakteryzuje różne formy zorganizowanej działalności robotników.
XXXV. Ziemie polskie pod zaborami w II połowie XIX i na początku XX w. Uczeń:
1) wyjaśnia cele i porównuje metody polityki zaborców wobec mieszkańców ziem dawnej Rzeczypospolitej (w tym ziem zabranych) - rusyfikacja, germanizacja, autonomia galicyjska
2) porównuje zmiany zachodzące w sytuacji społeczno-gospodarczej w trzech zaborach
3) charakteryzuje postawy społeczeństwa polskiego w stosunku do zaborców
4) charakteryzuje proces formowania się nowoczesnej świadomości narodowej Polaków i innych grup narodowych zamieszkujących tereny dawnej Rzeczypospolitej
5) przedstawia genezę nowoczesnych ruchów politycznych (socjalizm, ruch ludowy, ruch narodowy), z uwzględnieniem ich przedstawicieli, w tym: Wincentego Witosa, Ignacego Daszyńskiego, Romana Dmowskiego, Józefa Piłsudskiego i Wojciecha Korfantego
6) wyjaśnia genezę, charakter i skutki rewolucji w latach 1905-1907 w Królestwie Polskim.
XXXVI. Kultura i nauka polska w II połowie XIX i na początku XX w. Uczeń:
1) wyjaśnia specyfikę polskiego pozytywizmu
2) rozpoznaje dorobek kultury polskiej doby pozytywizmu i Młodej Polski
3) rozpoznaje najważniejszych ludzi nauki oraz omawia ich dokonania.
XXXVII. I wojna światowa. Uczeń:
1) wyjaśnia pośrednie i bezpośrednie przyczyny wybuchu wojny
2) opisuje charakter działań wojennych na różnych frontach
3) wyjaśnia okoliczności przystąpienia USA do wojny i ich rolę w konflikcie
4) przedstawia przyczyny i skutki rewolucji lutowej i październikowej w Rosji
5) wyjaśnia przyczyny klęski państw centralnych i Rosji.
XXXVIII. Sprawa polska w przededniu...
1) omawia stosunek państw zaborczych do sprawy polskiej w przededniu i po wybuchu wojny
2) przedstawia koncepcje polskich ugrupowań politycznych wobec nadciągającego konfliktu światowego
3) analizuje umiędzynarodowienie sprawy polskiej
4) charakteryzuje przykłady zaangażowania militarnego Polaków podczas wojny, ze szczególnym uwzględnieniem losów Legionów.
XXXIX. Europa i świat po I wojnie światowej. Uczeń:
1) charakteryzuje polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturowe następstwa I wojny światowej
ocenia straty wojenne
2) przedstawia postanowienia traktatu wersalskiego
wskazuje słabe strony ładu wersalskiego
3) wyjaśnia znaczenie układów z Rapallo i Locarno dla ładu międzynarodowego
4) charakteryzuje wielki kryzys gospodarczy
5) rozpoznaje dorobek okresu międzywojennego w dziedzinie kultury i nauki.
XL. Narodziny i rozwój totalitaryzmów w okresie międzywojennym. Uczeń:
1) wyjaśnia genezę powstania państwa sowieckiego i charakteryzuje jego politykę wewnętrzną i zagraniczną w okresie międzywojennym
2) wyjaśnia genezę faszyzmu i charakteryzuje faszystowskie Włochy
3) charakteryzuje drogę Hitlera do władzy w Niemczech
4) charakteryzuje politykę wewnętrzną i zagraniczną III Rzeszy w latach trzydziestych;
5) porównuje funkcjonowanie aparatu terroru w ZSRS i III Rzeszy.
XLI. Walka o odrodzenie państwa polskiego po I wojnie światowej. Uczeń:
1) analizuje proces formowania się centralnego ośrodka władzy państwowej
2) przedstawia postanowienia konferencji pokojowej w Paryżu dotyczące Polski
3) charakteryzuje proces kształtowania się polskiej granicy z Niemcami, z uwzględnieniem powstania wielkopolskiego, powstań śląskich i plebiscytów
4) charakteryzuje proces kształtowania się polskiej granicy wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem wojny polsko-bolszewickiej
5) porównuje kształt terytorialny I i II Rzeczypospolitej.
XLII. Dzieje polityczne II Rzeczypospolitej. Uczeń:
1) charakteryzuje ustrój polityczny II Rzeczypospolitej na podstawie konstytucji marcowej z 1921 r., 2) wyjaśnia przyczyny przewrotu majowego, charakteryzuje jego przebieg oraz ocenia skutki ustrojowe (nowela sierpniowa, konstytucja kwietniowa z 1935 r.)
3) charakteryzuje życie polityczne w Polsce w czasie rządów sanacyjnych.
XLIII. Społeczeństwo i gospodarka II Rzeczypospolitej. Uczeń:
1) charakteryzuje skalę i skutki wojennych zniszczeń oraz „dziedzictwo” pozaborowe
2) charakteryzuje strukturę społeczeństwa II Rzeczypospolitej, uwzględniając jego wielonarodowy, wielokulturowy i wieloreli gij ny charakter;
3) omawia skutki światowego kryzysu gospodarczego na ziemiach polskich
4) charakteryzuje i ocenia osiągnięcia gospodarcze II Rzeczypospolitej.
XLIV. Kultura i nauka w okresie II Rzeczypospolitej. Uczeń:
1) rozpoznaje osiągnięcia w dziedzinie kultury i nauki z okresu II Rzeczypospolitej oraz ich twórców.
XLV. Świat na drodze do II wojny światowej. Uczeń:
1) przedstawia ideologiczne, polityczne i gospodarcze przyczyny wybuchu II wojny światowej
2) wyjaśnia wpływ polityki hitlerowskich Niemiec na rozbijanie systemu wersalskiego
3) charakteryzuje politykę appeasementu
4) wyjaśnia genezę paktu Ribbentrop--Mołotow i przedstawia jego postanowienia.
XLVI. Wojna obronna Polski w 1939 r. Agresja Niemiec (1 września) i Związku Sowieckiego (17 września). Uczeń:
1) charakteryzuje położenie międzynarodowe Polski w przededniu wybuchu II wojny światowej
2) wyjaśnia cele wojenne hitlerowskich Niemiec i ZSRS
3) charakteryzuje etapy wojny obronnej, podaje przykłady bohaterstwa obrońców, uwzględniając żołnierzy i ludność cywilną oraz zbrodni wojennych dokonanych przez agresorów, z uwzględnieniem własnego regionu
4) przedstawia podział ziem polskich między okupantów
5) wyjaśnia znaczenie powołania polskich władz państwowych i sił zbrojnych na uchodźstwie;
6) wyjaśnia przyczyny przegrania przez Polskę wojny obronnej.
KLASA IV (13 zagadnień)
XLVII. II wojna światowa i jej etapy. Uczeń:
1) charakteryzuje etapy agresji i aneksji obu totalitarnych mocarstw
2) sytuuje w czasie i przestrzeni przełomowe wydarzenia II wojny światowej (polityczne i militarne)
3) charakteryzuje politykę hitlerowskich Niemiec na terenach okupowanej Europy
4) wyjaśnia przyczyny klęski państw Osi
5) opisuje uwarunkowania militarne i polityczne konferencji Wielkiej Trójki (Teheran, Jałta, Poczdam) i przedstawia ich ustalenia.
XLVIII. Polska pod okupacją niemiecką i sowiecką. Uczeń:
1) przedstawia realia życia codziennego w okupowanej Polsce
2) wymienia i charakteryzuje przykłady zbrodni niemieckich i sowieckich zarówno tych o wymiarze ogólnokrajowym (np. zbrodnia katyńska, Auschwitz-Birkenau), jak i regionalnym (np. Palmiry, Piaśnica, Ponary)
3) porównuje system sowieckich i niemieckich obozów pracy, obozów koncentracyjnych oraz obozów zagłady
omawia kwestie deportacji i wysiedleń ludności
4) wyjaśnia przyczyny i znaczenie konfliktu polsko-ukraińskiego, w tym ludobójstwa ludności polskiej na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej
5) charakteryzuje różne postawy polskiego społeczeństwa wobec polityki okupantów, wymienia przykłady heroizmu Polaków
6) omawia sposoby upamiętnienia zbrodni obu okupantów oraz heroizmu Polaków na przykładzie: a) Muzeum Powstania Warszawskiego,
b) Państwowego Muzeum Auschwitz--Birkenau w Oświęcimiu, c) Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu.
XLIX. Niemiecka polityka eksterminacji. Uczeń:
1) przedstawia ideologiczne podstawy eksterminacji Żydów oraz innych grup etnicznych i społecznych przez Niemcy hitlerowskie
2) charakteryzuje etapy eksterminacji Żydów (dyskryminacja, stygmatyzacja, izolacja, zagłada)
3) opisuje położenie ludności żydowskiej oraz formy oporu, na przykładzie powstania w getcie warszawskim
4) charakteryzuje postawy społeczeństwa polskiego i społeczności międzynarodowej wobec Holokaustu, z uwzględnieniem Sprawiedliwych, na przykładzie Ireny Sendlerowej, Antoniny i Jana Żabińskich oraz rodziny Ulmów.
L. Działalność władz Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie i w okupowanym kraju. Uczeń:
1) omawia działalność rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie
2) ocenia znaczenie układu Sikorski-Majski dla obywateli polskich, znajdujących się pod okupacją sowiecką
3) przedstawia przykłady bohaterstwa żołnierzy polskich na frontach II wojny światowej
4) analizuje politykę mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny światowej
5) charakteryzuje organizację i cele Polskiego Państwa Podziemnego
6) charakteryzuje polityczną i militarną działalność Armii Krajowej oraz Narodowych Sił Zbrojnych i Batalionów Chłopskich
wskazuje różne formy oporu wobec okupantów;
7) wyjaśnia uwarunkowania akcji „Burza”
8) charakteryzuje powstanie warszawskie (uwarunkowania polityczne, charakter przebiegu walk, następstwa powstania, postawę aliantów zachodnich i Związku Sowieckiego).
LI. Świat po II wojnie światowej. Początek zimnej wojny. Uczeń:
1) charakteryzuje polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturowe skutki II wojny światowej
2) wyjaśnia genezę zimnej wojny, z uwzględnieniem wojny w Korei oraz problemu niemieckiego
3) omawia proces sowietyzacji państw Europy Środkowo-Wschodniej
4) wyjaśnia genezę NATO i Układu Warszawskiego i charakteryzuje oba bloki polityczno-wojskowe
5) charakteryzuje zmiany w ZSRS po śmierci Stalina
6) opisuje wydarzenia w NRD w 1953 r., na Węgrzech w 1956 r. i Czechosłowacji w 1968 r.
LII. Dekolonizacja, integracja i nowe konflikty. Uczeń:
1) wyjaśnia genezę procesów dekolonizacyjnych w Azji i Afryce, 2) wyjaśnia przyczyny i przedstawia skutki konfliktów zimnowojennych, w tym wojny w Wietnamie, kryzysu kubańskiego oraz wojny w Afganistanie
3) wyjaśnia charakter konfliktów na Bliskim Wschodzie, ze szczególnym uwzględnieniem konfliktu arabsko--izraelskiego
4) charakteryzuje genezę i etapy integracji europejskiej.
LIII. Przemiany cywilizacyjne na świecie. Uczeń:
1) charakteryzuje i wyjaśnia znaczenie najważniejszych przemian naukowo-
-technicznych na świecie po II wojnie światowej
2) analizuje najważniejsze przemiany kulturowe i społeczne po II wojnie światowej
3) charakteryzuje zjawisko „rewolucji obyczajowej” i ruchów młodzieżowych, ze szczególnym uwzględnieniem wydarzeń 1968 r.
4) opisuje rozwój nowych środków komunikacji społecznej i ocenia ich znaczenie.
LIV. Świat na przełomie tysiącleci. Uczeń:
1) charakteryzuje przemiany społeczno-polityczne w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1989-1991
2) opisuje konflikty na terenie byłej Jugosławii oraz wojny czeczeńskie
3) przedstawia główne etapy rozwoju Unii Europejskiej.
LV. Proces przejmowania władzy przez komunistów w Polsce (1944-1948). Uczeń:
1) opisuje straty demograficzne, gospodarcze i kulturowe po TT wojnie światowej
2) porównuje obszar państwa polskiego przed i po TT wojnie światowej
3) charakteryzuje okoliczności i etapy przejmowania władzy w Polsce przez komunistów
4) omawia przejawy oporu społecznego wobec komunizmu, w tym działalność opozycji legalnej oraz podziemia antykomunistycznego
5) opisuje represje sowieckiego i polskiego aparatu bezpieczeństwa (w tym obława augustowska);
6) charakteryzuje okres odbudowy oraz ocenia projekt reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu i handlu.
LVI. Stalinizm w Polsce i jego erozja. Uczeń:
1) przedstawia proces sowietyzacji kraju na płaszczyźnie ustrojowej, gospodarczo-społecznej i kulturowej
2) omawia i ocenia skutki terroru stalinowskiego w Polsce
3) wyjaśnia przyczyny i następstwa poznańskiego czerwca oraz znaczenie wydarzeń październikowych 1956 r.
4) opisuje relacje państwo - Kościół w okresie stalinizmu.
LVII. Polska w latach 1957-1981. Uczeń:
1) charakteryzuje system władzy w latach 60. i 70. w PRL i stopień uzależnienia od ZSRS
opisuje proces industrializacji i funkcjonowanie gospodarki planowej
2) wyjaśnia genezę i następstwa kryzysów społecznych w latach 1968, 1970 i 1976
3) wyjaśnia społeczno-polityczną rolę Kościoła katolickiego
4) charakteryzuje i ocenia działalność opozycji politycznej w latach 1976-1980
5) ocenia rolę papieża Jana Pawła II i j ego wpływ na przemiany w Polsce i krajach sąsiednich
6) wyjaśnia przyczyny i następstwa strajków w 1980 r.
7) charakteryzuje ruch społeczny „Solidarność” i ocenia jego wpływ na przemiany społeczno-polityczne w Polsce i w Europie.
LVIII. Dekada 1981-1989. Uczeń:
1) wyjaśnia przyczyny wprowadzenia stanu wojennego, opisuje jego specyfikę oraz społeczne, gospodarcze i polityczne skutki
2) charakteryzuje postawy Polaków wobec stanu wojennego, przedstawia formy oporu społecznego oraz ocenia rolę ks. Jerzego Popiełuszki i omawia okoliczności jego śmierci
3) wyjaśnia przyczyny zawarcia porozumienia okrągłego stołu, opisuje i ocenia jego skutki
4) rozpoznaje największe powojenne polskie osiągnięcia w dziedzinie kultury i nauki, z uwzględnieniem twórczości emigracyjnej.
LIX. Narodziny III Rzeczypospolitej i jej miejsce w świecie na przełomie XX i XXI w. Uczeń:
1) opisuje kluczowe przemiany ustrojowe w latach 1989-1997, wyjaśnia ich międzynarodowe uwarunkowania
2) wyjaśnia kontrowersje wokół problemu dekomunizacji i lustracji
3) ocenia proces transformacji ustrojowej i gospodarczej
4) charakteryzuje i ocenia polską politykę zagraniczną (w tym przystąpienie Polski do NATO i do Unii Europejskiej).