II Rzeczpospolita - Stara Polska, czyli jaka?

7.4-7.5: Polska jest jak obwarzanek - czyli społeczeństwo i gospodarka Starej Polski

7. 4. Gmach II RP już jest... Jacy lokatorzy i jak chcą go umeblować?

Rządy parlamentarne

Krótko i na temat: https://youtu.be/E8nXcbXuNyc?si=PLde-bcHzCDW_Lw7

https://www.youtube.com/watch?v=0IoA6OF6n34&ab_channel=TimeGhostHistory

Super : 20 minut Zamek Królewski o kluczowych sprawach od ok 1:30

https://youtu.be/pXgXs7LHaw4?si=Es7U1D1I6fOtRmdk&t=95

Michał Przeperski: przewinąć od 0:40 do ok. 2.00 - II RP - zapomniany polski cud https://www.youtube.com/watch?v=WamPId5U3Jw&ab_channel=MuzeumHistoriiPolskiwWarszawie

Na Śląsku powstało wiele nowych gmachów szkolnych, m.in.: w Dzięgielowie, Iłownicy, Istebnej, Wiśle-Głębcach (projektu Tad. Michejdy) oraz wielu innych miejscowościach, np. w Brennej...

wille w Wiśle i Ustroniu

'I. Pierwsze wybory parlamentarne.
1. Wybory do Sejmu Ustawodawczego – 26 I 1919 r.
a. wybory tylko w części kraju nieobjętej walkami
b. bojkot wyborów przez Komunistyczną Partię Polski (KPP)
c. zwycięstwo Związku Ludowo-Narodowego (ZLN) – narodowa demokracja
d. w Sejmie Ustawodawczym zasiadali ponadto posłowie:
– Polskiego Stronnict wa Ludowego-"Piast" (PSL-"Piast")
– Polskiego Stronnictwa Ludowego-"Wyzwolenie" (PSL-"Wyzwolenie")
– Polska Partia Socjalistyczna (PPS)
– mniejszości narodowe
2. Uchwalenie Małej konstytucji – 20 lutego 1919 r.
a. Naczelnik Państwa – Józef Piłsudski
– podporządkowany sejmowi
– reprezentował państwo w stosunkach międzynarodowych
– w porozumieniu z sejmem powoływał rząd
– każdy jego akt prawny wymagał kontrasygnaty
b. Rząd
– silna pozycja premiera
– rząd odpowiedzialny przed sejmem
II. Konstytucja marcowa
1. Uchwalenie Konstytucji marcowej – 17 marca 1921 r.
2. Gwarancja swobód obywatelskich
3. Struktura władz:
a. władza ustawodawcza:
– Sejm
– Senat
b. władza wykonawcza:
– wybierany przez Zgromadzenie Narodowe prezydent
– Rada Ministrów
c. władza sądownicza – niezawisłe sądy

III. Sytuacja polityczna w latach 1919-1926 r.
1. System wielopartyjny
2. Nadmierne rozdrobnienie parlamentu – niestabilne rządy
3. Niski poziom kultury politycznej obywateli – silne nawyki antypaństwowe z okresu rozbiorów.
4. Główne siły polityczne w Polce w okresie rządów parlamentarnych
– Związek Ludowo-Narodowy (Roman Dmowski, Władysław Grabski )
– Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” – PSL-„Piast” (Wincenty Witos, Maciej Rataj)
– Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie” – PSL-„Wyzwolenie” (Stanisław Thugutt)
– Polska Partia Socjalistyczna – PPS (Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski)
– Komunistyczna Partia Robotnicza Polski – KPRP – od 1925 r. Komunistyczna Partia Polski – KPP (Adolf Warski)
– Polskie Stronnictwo Chrześcijańsko-Demokratyczne (Wojciech Korfanty )

IV. Wokół wyborów prezydenckich
1. Wybory parlamentarne – listopad 1922 r.
a. zwycięstwo Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej (ChZJN - potocznie Chjena)
b. klęska piłsudczyków
2. Wybory prezydenta – 9 XII 1922 r.
a. zwycięstwo Gabriela Narutowicza
b. gwałtowna reakcja narodowej demokracji
c. zamach na Gabriela Narutowicza w Zachęcie – 16 XII 1922 r.
3. Wybór Stanisława Wojciechowskiego na nowego prezydenta
V. Reformy Władysława Grabskiego
1. Sytuacja gospodarcza Polski po zakończeniu wojny
a. deficyt budżetowy
b. hiperinflacja
c. niepokoje społeczne – krwawo stłumione rozruchy w Krakowie
2. Powołanie rządu ponadpartyjnego z Władysławem Grabskim jako premierem (XII 1923 r.)
3. Reforma walutowa Władysława Grabskiego
a. działania na rzecz zrównoważenia budżetu:
– redukcja wydatków (redukcja zatrudnienia w administracji państwowej)
– nałożenie nadzwyczajnego podatku majątkowego
b. wprowadzenie nowej waluty – polskiego złotego
4. Reforma rolna
a. uchwała sejmu ustawodawczego z 10 VII 1919 o reformie rolnej
b. realizacja reformy od 1925 r.
c. wykup i parcelacja wielkiej własności ziemskiej
d. sprzedaż ziemi chłopom

IV. Struktura społeczna II Rzeczpospolitej
1. Struktura narodowościowa II Rzeczpospolitej:
a. Polacy – 69%
b. Ukraińcy – 14%
c. Żydzi – 8%
d. Niemcy – 4%
e. Białorusini – 4 %
f. inni – 1%
2. Struktura wyznaniowa II Rzeczpospolitej:
a. katolicy – 63,8% (czyli 5% niekatolików uważało się za Polaków)
b. grekokatolicy – 11,2%
c. prawosławni – 10,5 %
d. judaizm – 10,5%
e. protestanci – 0,3%
3. Aktywność polityczna mniejszości narodowych
a. konstytucyjna gwarancja praw mniejszości narodowych
b. mały traktat wersalski
c. przypadki dyskryminacji mniejszości narodowych:
– getto ławkowe
– numerus clausus
d. Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN)– działalność terrorystyczna'

Polskie 100 lat. Odc. 6 Społeczeństwo II Rzeczypospolitej - Od 11 lub 15 min narodowe kwestie

https://www.youtube.com/watch?v=1ojRvlwelbg&ab_channel=Sandek17

Polskie 100 lat. Odc. 7 Przewrót majowy 1926 r. / Sandek 17 https://www.youtube.com/watch?v=NfMccIGUGXA&ab_channel=Sandek17

"Błędy i wypaczenia" II Rzeczpospolitej: co nam się nie udało w dwudziestoleciu międzywojennym

https://www.youtube.com/watch?v=3eZDbfoZOUc&ab_channel=PolskieRadio

Gdynia, Centralny Okręg Przemysłowy, Skamander i Ordonka – Duma II Rzeczypospolitej | HISTORIA ŻYWAhttps://www.youtube.com/watch?v=DYln9jADlv0&ab_channel=PolskieRadio

Michał Przeperski:

Państwo wskrzeszone po 123 latach niewoli, przeorane przez I wojnę światową jak mało które miejsce w Europie, zszyte z trzech fragmentów - tak wyglądała II Rzeczpospolita w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości. Nasi przodkowie, budując państwo polskie w okresie dwudziestolecia międzywojennego, musieli dokonać prawdziwego cudu.
Władze państwowe próbowały zmodernizować zniszczony wojną kraj. Jednym z najbardziej ambitnych projektów realizujących to zamierzenie była budowa portu w Gdyni. W ciągu 18 lat Gdynia z liczącej 1000 mieszkańców wioski stała się miastem zamieszkałym przez ponad 100 tysięcy osób. Kolejnym przykładem ambicji młodego państwa polskiego był COP - Centralnym Okręg Przemysłowy.
Jak ocenić gospodarkę II Rzeczpospolitej? Czy założenia ówczesnych władz miały sens? Co możemy powiedzieć o rozwoju Gdyni? Czy rzeczywiście państwa sąsiadujące z Polską w okresie dwudziestolecia międzywojennego były jej nieprzychylne? Wreszcie, dlaczego warto zapamiętać postać Eugeniusza Kwiatkowskiego? O tym wszystkim dowiecie się w odcinku Rzeczy Historycznej pt. "II RP - zapomniany polski cud".
Rozdziały:
00:00 II Rzeczpospolita. Zapomniany polski cud
00:40 Niepodległość w rozsypce
05:35 Gdynia, czyli okno na świat
11:45 Wizjoner Kwiatkowski
18:50 Bilans gospodarki II RP

nierówności dochodowe

mapę pokazującą, jaki procent dochodu narodowego przypadał na najbogatszy 1% mieszkańców powiatów pod koniec lat 20-tych XX wieku (by Paweł Bukowski, Katarzyna Sałach i Filip Novokmet dane od 1892 roku)

Inflacja:
w ciągu roku XI 22 i XI 23: cena masła 200-razy w górę
VIII-XI: w ciągu 3 miesięcy ceny 10-krotnie!
od sierpnia '23 do lutego: w ciągu pół roku ok. 100-krotnie!
Ceny gazet w roku 1923 i 1924 roku:
numer gazety - "Gwiazdki Cieszyńskiej"
I-II: 80 mk ; III:: 150 ; V-VI: 300 mk
VII: 500 mk ; IX: 1.500
X: 2.500 ; XI: 5.000
XII: ok. 10 tys. ; I: ok. 25 tys.
II-V: 100 tys. ; VI-XII: 10 groszy
inne przykłady
kwieceień 1922:
w Bielsku, to jest: za pokój z jednem łóżkiem na dobę 450 Mkp., za pokój z dwoma łóżkami na dobę 675 Mk. rzeźnikom przyznać takie ceny za mięso, jakie już dzisiaj faktycznie w Bielsku obowiązują, a mianowicie: mięso wołowe 480 Mkp., mięso cielęce 400 Mk, mięso wieprzowe 600 mk., słonina świeża 1200 Mk., przyczem zwrócono rzeźnikom uwagę tę okoliczność, iż Rząd zastosuje do
14 X 1922: "Podwyższenie cen środków żywności. Na ostatniem posiedzeniu Miejskiej Komisyi cennikowej w Krakowie podwyższono cenę chleba białego na 300 mk., razowego, na 240 mk., bułki na 35 mk. Komisya odrzuciła żądanie rzeźników w sprawie podwyżki cen mięsa wołowego, natomiast podwyższyła cenę cielęciny na 1000 mk., kotletów wieprzowych na 1.800 mk. wieprzowiny na 1.700 mk., słoniny na 2.600 mk., smalcu na 3.100 mk. za kilogram. Strejk drukarniach krakowskich wybuchł
marcu 1923: ustaliło starostwo (oddział Komisyi badania cen): detailiczną sprzedaż wyszynkową piwa beczko-wego następująco: pół litra niwa jasnego 10-procentowego 1100 Mk., pół litra piwa jasnego 12-proc. 1300 Mk,, pół litra piwa porter 22-proc. 1900 Mk. Piwo flaszkowe: pół litra piwa jasnego 10-proc. 1400 Mk., pół litra piwa jasnego 12-proc. 1600 Mk., pół litra piwa porter 22-proc.2200 Mk,, Powyższe ceny rozumieją się z dowozem do hoteli i restauracyi bez dodatku kelnerskiego za obsługę, który wynosi 10 proc. i mają ważność aż do ustalenia nowych cen. Na powyższe ceny, zezwala się dopiero po wyczerpaniu starych zapasów, które należy ściśle przestrzegać.
24 X 1922: Z targu krakowskiego. Na targ krakowski dowieziono na ostatni targ wielką ilość ziemniaków. Mimo tego ceny są narazie wygórowane: 5000—6000 za korzec. Bardzo droga jest kapusta (9000—11.000 mk. za kopę główek). Zaznaczył się ogromny brak mleka, które tylko gdzieniegdzie sprzedawano w drobnych ilościach po 300 mk. za litr. Kilogram masła 4800 mk., za jedno jajko 100—110 mk. Za gęś żądano 5-6 tys., za kaczkę 3000 do 3500 mk.
14 sierpnia 1923: Z Bielska. Na tutejszym targu środowym podniosły się ceny bardzo znacznie. Kilogram masła kosztował 80.000 mk., jaja 1500 mk., za sztukę, liter mleka 4000 mk,, średnie ogórki 10.000 mk, za sztukę, karafioł 10.000 mk., mięso wołowe 28.000, cielęce 30.000, wieprzowe 32 tysiące, słonina 48.000, wątroba 30.000 mk, za kilogram.. Popyt wielki, podaż mała,
5 listopad 1923: Z Bielska. Na środowym targu notowano następujące ceny: 1 kg. masła 720—800, 1 litr mleka 40—45, 1 jaje 15, wielka miarka ziemniaków loo—13o, wielka miarka ćwikły 80, wielka miarka marekwi 80, wielka miarka owocu opadłego 90, obieranego 150—180, talerz szpinatu 15, 1 kg pomidorów 40, paczka kalarepy 6, kurczę 150—120, kura 300—500, gęś żywa 700—800, kaczka żywa 500 mk. Ceny w tysiącach.

Spółdzielnie
„Mamy obecnie w Polsce 14 000 spółdzielni różnego typu z ogólną liczbą przeszło 3 milionów członków. Kapitały własne tych spółdzielni (udziałowe, zasobowe i inne) dochodzą już do ćwierci miliarda złotych, a łączna suma bilansowa – do 2 miliardów złotych. W sklepach, biurach i wytwórniach spółdzielczych znajduje zatrudnienie przeszło 35 000 pracowników najemnych”. Jana Wolski z roku 1937:
"Skalę tego zjawiska dobrze widać na przykładzie „Społem”, czyli spółdzielczości spożywców (dziś powiedzielibyśmy: konsumentów). Odpowiadała ona w roku 1938 za ponad 15 procent krajowego obrotu zapałkami, prawie 10 procent – solą, 10 procent – ryżem, ponad 5 procent herbatą i cukrem, było to największe przedsiębiorstwo handlowe II RP. Dziś chyba tylko największe sieci dyskontów mogłyby pochwalić się takimi wynikami. A nawet nie, bo „Społem” oprócz handlu zajmowało się także produkcją – miało własne fabryki m.in. w Kielcach, Włocławku, Dwikozach itd.
Był to ruch wewnętrznie mocno zróżnicowany. (...) Niezależnie jednak od barw i różnic ideowych czy dalekosiężnych celów, była to realna, namacalna i znacząca alternatywa wobec kapitalizmu i etatyzmu. Czytaj więcej: https://histmag.org/Franciszek-Stefczyk-czlowiek-ktory-zmienil-galicyjska-wies-14409

7. 5. Przewrót Józefa Piłsudskiego

https://www.youtube.com/watch?v=Su_66KDyvM0&ab_channel=Historiapodostrymk%C4%85tem

https://www.youtube.com/watch?v=pdfw-gxsLgM&ab_channel=RMFFM

'I. Sytuacja polityczna przed zamachem majowym
1. Wycofanie się Józefa Piłsudskiego z życia politycznego
2. Niestabilność systemu politycznego
3. Patologie życia politycznego:
– korupcja
– „partyjniactwo”
5. Problemy gospodarcze
– inflacja
– bezrobocie
II. Przebieg zamachu majowego
1. Utworzenie rządu Wincentego Witosa (koalicja Chjeno-Piasta) – 10 V 1926 r. powoduje środowisk legionowych i mobilizacja oddziałów wiernych Józefowi Piłsudskiemu
2. 12 V 1926 r. – bezskuteczna próba nakłonienia prezydenta Stanisława Wojciechowskiego przez Józefa Piłsudskiego do zdymisjonowania rządu Wincentego Witosa
3. Walki na ulicach Warszawy (12-14 V 1926 r.)
a. poparcie dla zamachu ze strony Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i Komunistycznej Partii Polski (KPP)
b. strajk kolejarzy uniemożliwił transport żołnierzy wiernych rządowi do Warszawy
c. w walkach zginęło 400 osób, a ponad 900 zostało rannych
III. Zmiany na najwyższych szczeblach władzy
1. 14 V 1926 r. – dymisja prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i rządu Wincentego Witosa
2. 15 V 1926 r. – powołanie Kazimierza Bartla na stanowisko premiera rządu
3. 29 V 1926 r. wybór Ignacego Mościckiego na stanowisko prezydenta (Józef Piłsudski odmówił przyjęcia funkcji prezydenta)
IV. Przemiany ustrojowe
1. Nowela sierpniowa – 2 VIII 1926 r.
a. ograniczenie uprawnień sejmu
b. wzmocnienie pozycji prezydenta
– prawo rozwiązania sejmu i senatu przed upływem kadencji
– prawo wydawania dekretów (rozporządzeń z mocą ustawy) w czasie gdy sejm nie obradował
2. Uchwalenie Konstytucji kwietniowej – 23 IV 1935 r.
a. wprowadzenie systemu rządów prezydenckich
b. ograniczenie uprawnień władzy ustawodawczej

V. Rządy autorytarne Józefa Piłsudskiego (autorytaryzm)

1. Sanacja – program reform, traktowanych jako plan uzdrowienia moralnego życia społecznego w Polsce
2. Rządy autorytarne
3. Charakter rządów Józefa Piłsudskiego
a. Piłsudski sprawował władzę za pośrednictwem zaufanych ludzi piastujących najwyższe stanowiska
b. Piłsudski w latach 1926-1935 pełnił funkcje:
– dwukrotnie premiera rządu
– ministra spraw wojskowych
– Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych
4. Utworzenie Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) – Walery Sławek – 1928 r.
5. Formy walki politycznej
a. działalność Centrolewu (1928-1930 r.)
– sojusz partii ludowych i lewicowych
– Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu w Krakowie – 29 czerwca 1930 r.
b. osadzenie przywódców opozycji (m. in. Wincentego Witosa i Wojciecha Korfantego ) w twierdzy brzeskiej
c. rozwiązanie sejmu przez prezydenta Ignacego Mościckiego
6. Wybory brzeskie – 23 XI 1930 r.
a. łamanie prawa wyborczego przez stronę rządową
b. zwycięstwo wyborcze Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR)
7. Represje wobec działaczy opozycyjnych
a. proces brzeski
– wyroki więzienia dla jedenastu działaczy opozycyjnych
– emigracja Wincentego Witosa i Wojciecha Korfantego
b. utworzenie obozu dla więźniów politycznych w Berezie Kartuskiej

VI. Rządy sanacji po śmierci Józefa Piłsudskiego
1. Śmierć Józefa Piłsudskiego – 12 V 1935 r.
2. Tzw. dekompozycja obozu sanacyjnego – powstanie trzech rywalizujących ugrupowań sanacyjnych:
a. grupa zamkowa – liderem prezydent Ignacy Mościcki
b. grupa wojskowa – marszałek Edward Rydz Śmigły (Generalny Inspektor Sił Zbrojnych)
c. grupa ministra spraw zagranicznych – Józefa Becka
3. Rozwiązanie Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem
4. Utworzenie sanacyjnego Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN – „Ozon”)

VII. Konsolidacja opozycji antysanacyjnej
1. Utworzenie Frontu Morges
– Władysław Sikorski
– Ignacy Paderewski
2. Powstanie Stronnictwa Pracy (SP) – chrześcijańska demokracja
3. Zjednoczenie ruchu ludowego (1931)
a. w wyniku połączenia Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”, Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie” i Stronnictwa Chłopskiego powstało Stronnictwo Ludowe (SL)
b. Wincenty Witos

4. Powstanie Obozu Narodowo-Radykalnego (ONR) – skrajny odłam narodowej demokracji'.

7. 6. Gospodarka II Rzeczypospolitej

https://www.youtube.com/watch?v=0SfiInGbdYc&ab_channel=Historiapodostrymk%C4%85tem

https://www.youtube.com/watch?v=WamPId5U3Jw&ab_channel=MuzeumHistoriiPolskiwWarszawie

Most kolejowy nad doliną Łabajowa w Wiśle – żelbetowy most łukowy nad doliną Łabajowa w Wiśle, zlokalizowany na górskiej linii kolejowej poprowadzonej od Goleszowa. Wykonany w latach 1931-1933, pod kierownictwem inżyniera Karola Grelowskiego. Mostu o maksymalnej wysokości filarów 25 metrów jest najwyższym mostem kolejowym w Polsce! https://fotopolska.eu/Wiadukt_kolejowy_Wisla_Glebce

więcej zdjęć wraz z kontekstem historycznym na stronie: https://www.spgorki.net/ocalic-od-zapomnienia-dzieje-szkoly-w-gorkach-wielkich.html ; Slajd za: Profil FB Muzeum Z. Kossak

1934 , Szkoła Powszechna w Dzięgielowie - przykład "grażynki", czyli szkoły zbudowanej z inicjatywy wojewody śląskiego dra Michała Grażyńskiego. Infrastruktura szkolna zrealizowana na terenie województwa śląskiego w latach 30. minionego wieku uchodziła wówczas za najnowocześniejszą w tej części Europy

1965 , Zofia Kossak z mężem Zygmuntem Szatkowskim przy ruinach pałacu w Górkach Wielkich

'I. Struktura społeczna II Rzeczpospolitej
1. Struktura narodowościowa II Rzeczpospolitej:
a. Polacy – 69%
b. Ukraińcy – 14%
c. Żydzi – 8%
d. Niemcy – 4%
e. Białorusini – 4 %
f. inni – 1%
2. Struktura wyznaniowa II Rzeczpospolitej:
a. katolicy – 63,8%
b. grekokatolicy – 11,2%
c. prawosławni – 10,5 %
d. judaizm – 10,5%
e. protestanci – 0,3%
3. Aktywność polityczna mniejszości narodowych
a. konstytucyjna gwarancja praw mniejszości narodowych
b. mały traktat wersalski
c. przypadki dyskryminacji mniejszości narodowych:
– getto ławkowe
– numerus clausus
d. Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN)– działalność terrorystyczna

I. Gospodarka II Rzeczpospolitej
1. Sytuacja gospodarcza Polski po zakończeniu wojny
a. deficyt budżetowy
b. hiperinflacja
c. niepokoje społeczne – krwawo stłumione rozruchy w Krakowie
2. Źródła problemów gospodarczych w pierwszych latach II Rzeczypospolitej:
a. zniszczenia wojenne
b. zróżnicowanie w rozwoju cywilizacyjnym
– Polska A – rozwinięte ziemie dawnego zaboru pruskiego i części Polski centralnej
– Polska B – słabo rozwinięta Galicja Wschodnia i Kresy Wschodnie
c. słabe powiązania ekonomiczne między ziemiami dawnych zaborów
d. niezharmonizowana struktura regionów, które do tej pory powiązane były z organizmami gospodarczymi państw zaborczych
– część okręgów przemysłowych po przyłączeniu do Polski utraciła swoje dotychczasowe rynki zbytu
– niespójna sieć linii kolejowych
e. zacofana struktura gospodarcza – Polska krajem rolniczo-przemysłowym
3. Reformy Władysława Grabskiego
a. powołanie rządu ponadpartyjnego z Władysławem Grabskim jako premierem (XII 1923 r.)
b. reforma walutowa Władysława Grabskiego
– działania na rzecz zrównoważenia budżetu:
redukcja wydatków (redukcja zatrudnienia w administracji państwowej)
nałożenie nadzwyczajnego podatku majątkowego
– wprowadzenie nowej waluty – polskiego złotego
b. Reforma rolna
– uchwała sejmu ustawodawczego z 10 VII 1919 o reformie rolnej
– realizacja reformy od 1925 r.
– wykup i parcelacja wielkiej własności ziemskiej
– sprzedaż ziemi chłopom
4. Wielki kryzys gospodarczy w Polsce – 1929-1935
a. spadek opłacalności produkcji rolniczej - spadek cen
b. spadek produkcji przemysłowej
c. spadek obrotów handlowych
d. wzrost bezrobocia
5. Budowa portu w Gdyni
6. Plan Czteroletni Eugeniusza Kwiatkowskiego – plan rozwoju gospodarczego
7. Budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP) – rozpoczęcie w 1937 r.
a. lokalizacja w widłach Wisły i Sanu
b. rozwój przemysłu zbrojeniowego i elektrycznego'

Zadanie 3: Znajdź granicę "zaborów", które ziemie, miasta należały przed 120 laty do państwa pruskiego lub rosyjskiego? Jak to zrobić?

Pomocne mogą dla nas być:

mapy sieci kolejowych
wyniki wyborów z 2020 roku (!)
wskaźnika "pobożności", czyli osób, które chodzą regularnie do kościoła:

okolicznościach Kuno de Pongratz uznał, że nie ma co zwlekać i oddawać pola przeciwnikom. W 1929 r. ogłosił rozpoczęcie budowy, która miała kosztować 4 mln zł.
Zaporę wybudowano jako mur betonowy typu ciężkiego. Długość budowli w koronie to 310 m, a jej wysokość to 21 m ponad dnem doliny. W murze umieszczono sześć otworów przepustowych, każdy o szerokości 5,3 m. Natomiast pobór wody odbywał się w pięciu miejscach. Podczas realizacji inwestycji podjęto szereg decyzji, zmieniających wcześniej przyjęty plan budowy, które były podyktowane chęcią oszczędzania. Modyfikacje w sposób zasadniczy ograniczyły wartość ekonomiczną i użytkową zapory.
Jak się okazało, inwestycja była totalnie niedoszacowana. Radni pomylili się tylko (!) o 9 mln zł. Chociaż budowa prowadzona była, jak utrzymywał magistrat, oszczędnie, to i tak ostatecznie pochłonęła ponad 13 mln zł! Aby przekonać się o niegospodarności, wystarczy porównać tę inwestycję z podobnymi powstałymi w tym czasie w Europie. Po przeliczeniu 1 m sześc. zapory w Wapienicy kosztował 6,50 marek niemieckich. Natomiast budowa siedmiu zapór na terenie Niemiec kosztowała średnio tylko 0,45 marek niemieckich za 1 m sześc.! To zestawienie najlepiej obrazuje, ile środków zostało źle wydanych i ile tak naprawdę kosztował ten swoisty pomnik samorządowców.
W takich to okolicznościach 21 października 1933 r. z wielką fetą otwarto zaporę wodną w Wapienicy. Symbolicznego aktu dokonał sam prof. Ignacy Mościcki, prezydent Rzeczypospolitej. Kiedy włodarze Bielska odetchnęli z ulgą, nieoczekiwanie zostali ze swoich czynów rozliczeni.
Wojewoda Grażyński, który już wcześniej dowiedział się od swoich współpracowników, że burmistrz Bielska go oszukał, mówiąc, że inwestycja jest uzasadniona ekonomicznie, zareagował stanowczo. 13 listopada 1933 r. rozwiązał Radę Gminy i ustanowił dr. Wiktora Przybyłę komisarzem miasta! A później dzięki swoim dotacjom umożliwił miastu wyjście z ogromnych długów, w jakie wprowadziła je… mania wielkości.
https://podroze.onet.pl/ciekawe/historia-feralnej-zapory-w-wapienicy-sekrety-bielska-bialej-jacek-kachel/xr9js9k
https://www.google.com/maps/@49.7730082,18.9712194,3a,90y,195.92h,94.82t/data=!3m7!1e1!3m5!1sAF1QipMUpmgJeXRk7vwKJQ9_-7F4jRp0n9AT8bw_zIvM!2e10!3e12!7i10000!8i5000?entry=ttu

2 grudnia 1938 roku Eugeniusz Kwiatkowski zaprezentował 15-letni Plan Rozbudowy Polski. Jego realizację miano rozpocząć w 1939 roku

W kolejnych fazach planowano modernizację armii, następnie rozwój infrastruktury, przebudowę wsi, uprzemysłowienie oraz urbanizację kraju i wreszcie około 1954 roku całkowite zatarcie różnic pomiędzy tak zwaną Polską A i Polską B.

II RP - Wielki kryzys (1929-1935).

zdewastował polską gospodarkę.
Zbankrutowało niemal 25% firm,
produkt krajowy spadł o ponad połowę
Dopiero w 1935 roku zaczęto obserwować niewielką poprawę, jednak aż do wybuchu II wojny światowej sytuacja nie wróciła do stanu z 1928 roku.
na polskiej wsi: Niewyobrażalna nędza, głód i spadek zarobków o 96%
załamały się ceny płodów rolnych.

w 1928 roku za kwintal (100 kilogramów) pszenicy chłop inkasował w skupie średnio prawei 50 złotych; cztery lata później były to dwa razy mniej, a w 1935 roku zaledwie 16 zł;
podobnie w przypadku ziemniaków i trzody chlewnej, mleka spadły o ok. 65%.

Tymczasem nakładane na chłopów podatki nie uległy zmianie.
W efekcie obciążenia te de facto podwoiły się (z 13%, do 26%! - udział w ogólnych wydatkach rolników).

źródło zdjęć: Polska bez toalet: https://youtu.be/WQ0g8uhNhJA?si=6faS7lFF7D9sr7Nz

7. 8. Polityka zagraniczna II Rzeczpospolitej

od ok. 12 minuty: super - The End of Polish Democracy - Pilsudski and the Sanacja Regime | BETWEEN 2 WARS | 1935 Part 2 of 4

'I. Sytuacja międzynarodowa Polski w okresie walki o granice
1. Stosunki polityczne z najbliższymi sąsiadami:
a. konflikt o Wielkopolskę, Śląsk i Pomorze Gdańskie z Niemcami
b. konflikt ze Związkiem Radzieckim o Kresy Wschodnie
c. konflikt z Czechosłowacją o Zaolzie
d. konflikt z Litwą o Wileńszczyznę
e. dobre stosunki z Rumunią i Łotwą
2. Układy sojusznicze
a. polsko-francuski układ sojuszniczy (1921 r.)
b. układ sojuszniczy z Rumunią (1921 r.)
c. konkordat ze Stolicą Apostolską (1925 r.)
2. Pogorszenie się sytuacji Polski na skutek zawarcia niemiecko-radzieckiego układu w Rapallo (1922 r.)
3. Wpływ traktatu w Locarno (1925 r.) na międzynarodowe położenie Polski
a. sygnatariusze: Belgia, Francja, Wielka Brytania, Włochy i Niemcy
b. traktatowa gwarancja tylko zachodnich granic Niemiec - brak podobnych gwarancji dla granicy polsko-niemieckiej
4. Założenia polityki zagranicznej Józefa Piłsudskiego
a. ministrowie spraw zagranicznych po zamachu majowym
– August Zaleski  (1926-1932)
– Józef Beck  (1932-1939)
b. polityka prometejska – polityka wspierania antykomunistycznych grup narodowościowych na terenie ZSRR
c. dążenie do realizacji idei „Międzyrzecza” – budowa pod przewodnictwem Polski federacji państw Europy Środkowej

II. Polityka równowagi
1. Polityka równowagi (równych odległości) – starania o zachowanie stosunków jednakowej jakości z ZSRR i III Rzeszą.
2. Traktat o nieagresji z ZSRR – 25 lipca 1932 r.
3. Deklaracja o niestosowaniu przemocy z III Rzeszą – 26 I 1934 r.
a. zakończenie wojny celnej między Polską a Niemcami
b. poprawa sytuacji mniejszości polskiej w Niemczech i niemieckiej w Polsce
c. ożywienie kontaktów gospodarczych i kulturalnych

III. Problem przynależności Zaolzia
1. Zaolzie – polska etnicznie i uprzemysłowiona część Śląska Cieszyńskiego zagarnięta w 1920 r. przez Czechosłowację
2. Postanowienia konferencji monachijskiej (IX 1938 r.) wobec Czechosłowacji
3. Zajęcie Zaolzia przez Polskę
a. przyjęcie przez rząd czechosłowacki polskiego ultimatum z żądaniem zwrotu Zaolzia
b. wkroczenie oddziałów polskich na Zaolzie – 2 X 1938 r.
– ludność Zaolzia z entuzjazmem przyjęła przyłączenie do Polski
– negatywna reakcja międzynarodowa na wkroczenie wojsk polskich na terytorium Zaolzia – izolacja polityczna Polski

IV. Niemieckie żądania wobec Polski
1. Propozycje rozwiązania kwestii spornych złożone ambasadorowi polskiemu w Berlinie Józefowi Lipskiemu przez Joachima von Ribbentropa październiku 1938 r.
a. żądania niemieckie:
– zgoda na włączenie Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy
– przeprowadzenie eksterytorialnej autostrady i linii kolejowej łączących III Rzeszę z Prusami Wschodnimi
– propozycja przystąpienia Polski do paktu antykominternowskiego
b. deklaracje niemieckie:
– gwarancje dla istniejącej granicy polsko-niemieckiej
– specjalne uprawnienia w Gdańsku
– przedłużenie paktu o niestosowaniu przemocy o 25 lat
– poparcie dla polskich dążeń uzyskania wspólnej granicy z Węgrami
2. Ponowienie propozycji niemieckich w marcu 1939 r.
3. Stanowcze odrzucenie żądań niemieckich przez Polskę

IV. Działania dyplomatyczne poprzedzające wybuch wojny
1. Zacieśnienie współpracy z Wielką Brytanią i Francją
a. brytyjskie gwarancje dla Polski na wypadek ataku niemieckiego
b. dwustronne gwarancje polsko-brytyjskie – 6 kwietnia 1939
2. Wypowiedzenie przez III Rzeszę paktu o niestosowaniu przemocy – 28 IV 1939 r.
3. Przemówienie ministra Józefa Becka w sejmie – 5 V 1939 r. – odrzucenie żądań niemieckich
4. zawarcie polsko-brytyjskiego sojuszu polityczno-wojskowego – 25 VIII 1939 r.


VI. Niemiecko-radziecki pakt o nieagresji 23 VIII 1939 r. – tzw. pakt Ribbentrop-Mołotow
1. Pakt podpisany w Moskwie przez Wiaczesława Mołotowa  i Joachima von Ribbentropa – tzw. pakt Ribbentrop-Mołotow
2. Tajny protokół, dzielący Europę Środkową na niemiecką i radziecką strefę wpływów
3. Linia demarkacyjna na ziemiach polskich miała przebiegać wzdłuż linii rzek: Narew-Wisła-San'

https://www.youtube.com/watch?v=4Y3Oqzz8sx8&ab_channel=LekcjaHistorii

Fot.: "747. Obywatele Brennej na Śląsku Cieszyńskim"

Mieszkańcy Brennej w okresie międzywojennym przodowali pod wieloma względami, biorąc pod uwagę samoorganizację i ofiarność spośród obywateli Śląska Cieszyńskiego i Polski, czego świadectwem jest upamiętnienie wmurowana tabliczka w murze przy bramie Herbowej."

W pierwszym roku ufundowano przeszło półtora tysiąca cegiełek. Jednymi z pierwszych, którzy przesłali dary byli mieszkańcy Skoczowa i Brennej! Dzięki temu miejscowości te, jako jedne z nielicznych zostały upamiętnione specjalną cegiełką wmurowaną w mury obronne Wawelu.
Największa w ciągu pierwszych czterech lat, ogólnie na przestrzeni piętnastolecia złożono ponad sześć tysięcy ofiar (1921-1936, 6329 cegiełek). Wojna oraz inne komplikacje spowodowały, iż obecnie wyeksponowanych jest jedynie niewiele ponad 10 %
"– w 1921 roku kierownik odnowy Wawelu, prof. Adolf Szyszko-Bohusz, ze współpracownikami wpadają na pomysł, aby ogłosić akcję zbierania środków na odbudowę. Jednorazowa wpłata – symboliczna cegiełka – ma wynosić 30 tys. marek (z czasem 10 dolarów), czyli koszt jednego dnia pracy przy restauracji zamku.
Odzew wśród Polaków był bardzo szeroki. Zbierają wszyscy: dzieci w szkołach, górnicy, wojskowi, bankierzy, arystokraci... Polacy z kraju, zagranicy i obcokrajowcy. Łącznie wykupiono 6329 cegiełek.

Przyboś:

https://rcin.org.pl/Content/66328/PDF/WA248_85935_P-I-2524_obremski-sytuacja_o.pdf

7. 6. Kultura II Rzeczpospolitej

'1. Literatura II Rzeczpospolitej
a. Stefan Żeromski
b. Władysław Reymont - laureat Literackiej Nagrody Nobla (1924 r.)
c. Julian Tuwim
d. Antoni Słonimski
e. Jarosław Iwaszkiewicz
f. Witold Gombrowicz
2. Kultura masowa
a. działalność Polskiego Radia – od 1926 r.
b. kinematografia
– Eugeniusz Bodo
– Pola Negri
3. Oświata II Rzeczpospolitej
a. wprowadzenie obowiązku nauki dla dzieci
b. walka z analfabetyzmem wśród dorosłych – np. nauka czytania i pisania żołnierzy
c. reforma szkolnictwa Stanisława Grabskiego
d. reforma szkolnictwa Janusza Jędrzejewicza
e. szkolnictwo II Rzeczpospolitej:
– szkoły powszechne
– gimnazja – czteroletnie
– licea – dwuletnie
– uczelnie wyższe'

JULIAN PRZYBOŚ NIE ZNOSIŁ CIESZYNA?
Więcej o Julianie Przybosiu znajdziecie tutaj: ttps://koperlo.blogspot.com/2025/02/przybos-i-filipowicz-wiecej.html
o ile Zofia Kossak kochała ten region, o tyle Julian Przyboś Cieszyna po prostu nie znosił.
za niedługo 55. rocznica śmierci poety (zmarł 6 października 1970 r. w Warszawie)
Pół wieku temu podczas zjazdu tłumaczy literatury polskiej, w Warszawie umarł nagle Julian Przyboś (1901 – 1970),
jeden z najważniejszych poetów polskich XX wieku.
Przyboś przez ponad dekadę mieszkał i pracował w Cieszynie jako nauczyciel, literat i redaktor „Zarania Śląskiego”.
W lecie 1927 roku młody poeta awangardowy Julian Przyboś przeprowadził się do Cieszyna
miał uczyć języka polskiego, później także propedeutyki filozofii w cieszyńskich gimnazjach.

Przyboś wpisał Cieszyn na mapę europejskiej awangardy, choć w Cieszynie prawie nikt sobie tego nie uświadamiał, może z wyjątkiem właśnie jego uczniów z Gimnazjum Matematyczno–Przyrodniczego.
W Cieszynie ukazywały się jego nowe, przełomowe zbiory wierszy:
"Sponad" (1930)

zaprojektowany graficznie i typograficznie przez Władysława Strzemińskiego,
Przełomowy pod względem artystycznym i rewolucyjny pod względem edytorskim tom wierszy
"Sponad" Przybosia i Strzemińskiego to najważniejsza, najbardziej radykalna artystycznie poetycka publikacja w historii polskiej awangardy i w historii polskiej poezji.

W głąb las (1932)

oba były drukowane w tutejszych drukarniach.
Przyboś przez 12 lat pracował jako nauczyciel w obecnym Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika

"Był rozczarowany Cieszynem, książkę Morcinka wyrzucił do kosza, uczniowie na powitanie zaśpiewali mu „Oj maluśki, maluśki”, zakochał się w uczennicy, która później tragicznie zginęła w Tatrach"

Przyboś był niskiego wzrostu, kiedy przyszedł na jedną z pierwszych lekcji, uczniowie zaśpiewali „Oj maluśki, maluśki”. A gdy jeszcze nie wiedzieli, że to jest ich nauczyciel, to mu przywalili podczas przerwy, gdy chciał rozdzielić bijących się uczniów – opowiadała badaczka.
"Potrafił przyjść do klasy, postawić krzesło na biurku i polecić uczniom, by napisali o tym wypracowanie".
"Jego lekcje stanowiły przede wszystkim świetne, rzeczowe wprowadzenie do dobrej literatury, także nowej poezji i sztuki awangardowej.
Obowiązujący program nauczania Przyboś traktował kreatywnie w duchu awangardowym.
„Przyboś żył ideami, które produkowały największe centra umysłowe świata” – napisał inny jego uczeń, wybitny prozaik Kornel Filipowicz w szkicu Krajobrazy Przybosia.

Julian Przyboś i Marzena
Kilka lat później Przyboś napisał wiersz ,,Z Tatr", który poświęcił Marzenie.

Cieszyn to dla niego „najpiękniejszy kraik Polski”,
"Dzięki finansowemu wsparciu Wojewody Śląskiego, uzyskawszy płatny urlop w szkole, poeta mógł wyjechać na dwa pobyty stypendialne do Paryża.

Z drugiej podróży stypendialnej wrócił w lecie 1939 roku, tuż przed napaścią hitlerowskich Niemiec na Polskę, jednak już nie do Cieszyna, lecz do Bohumina, gdzie mieszkał wraz z żoną Bronisławą Kożdoń u teściów swojej żony. Wybuch wojny zastał go – jak to później sformułował – na samej granicy, dwieście kroków od niemieckiej tyraliery.
Komentarz: "Cieszyniacy go strasznie nielubili. Po pierwsze był obcy - a to jest tutaj niewybaczalna "wada genetyczna". Po drugie był wyniosły i podobno złośliwy (tak powiedział mi pewien dziadek, który był jego uczniem - "Złośliwy karzeł"). A po trzecie miał bulwersujący romans z uczennicą, zakończony jej śmiercią. No i po czwarte nikt nie rozumiał, a tym bardziej nie cenił jego poezji." Proteusz

;

"Powidoki" - Ostatni film Andrzeja Wajdy, Jego bohaterem jest Władysław Strzemiński (Bogusław Linda), artysta, który nie poddał się socrealizmowi i doświadczył dramatycznych skutków swoich wyborów. Zdjęcia: Paweł Edelman;

0:25-40; 0.60- min Kot w pustym mieszkaniu - czyli 20 lat (1966-86) miłości i niemal drugie tyle tęsknoty (do 2012): https://www.youtube.com/watch?v=VaycdgjTrpI&ab_channel=WielkiBuk; Wisława Szymborska czyta wiersz "Kot w pustym mieszkaniu" https://www.youtube.com/watch?v=HtzS8_63cRM&ab_channel=SebastianKudas

od 1;40-4:00 - o Miłości Chwilami życie bywa znośne 7 https://www.youtube.com/watch?v=Xhe9tnZZ7HI&ab_channel=TheRashplasqat

to samo: Chwilami życie bywa znośne: Wisława Szymborska o Kornelu Filipowiczu
słaba jakość: jak pokochałam (prozę) Filipowicza https://www.youtube.com/watch?v=5Ab_-A6cMmU&ab_channel=WydawnictwoLiterackie

https://youtu.be/hGACJMqrQ3A?si=__j2fLJYGyX203hi&t=4104

Bolko Kantor vs Adolf Dymsza: https://youtu.be/ABsgkkZ9SQw?si=LkWjBki9j3yh8xsu&t=71

https://www.youtube.com/watch?v=rILKSimhfA4&ab_channel=NEXTFILMPL

Teatr CST - Republika Bolko Kantor

https://youtu.be/5KFlHHi0S_k?si=ys7Ylk33cswMoFj0&t=426

https://youtu.be/O0UFYesSeVw?si=hgT60kYawcygWpi_

Cały życiorys Bolka to walka.
Adolf "Bolko" Kantor (ur. 1910, w Suchej Górnej, na Zaolziu – zm. 1992 r. w Ustroniu)
polski sportowiec amator, organizator imprez sportowych.
Uprawiał boks, lekką atletykę, gimnastykę sportową turystykę górską (m.in. w wieku 10 lat wszedł na szczyty Goduli i Jaworowej). W wieku 10 lat zobaczył także pierwszy mecz bokserski.
Bokserski mistrz Polski wagi ciężkiej i półciężkiej,
1930 - mistrza Polski amatorów w wadze półciężkiej.
w latach 1933-1939 Mistrz Polski wagi półciężkiej; (Dziewięciokrotnie zdobył tytuł)
Walczył z Niemcami we wrześniu 1939 roku.
Po klęsce września mógłby spokojnie przeżyć wojnę, ale wstawił się za młodą dziewczyną atakowaną przez gestapowca, pobił go i trafił do obozu w Dachau.
Z karnej kampanii Wehrmachtu, do której trafił, uciekał dwa razy, aż przedostał się do armii Andersa.
Walczył pod Monte Cassino, wsławił się przejęciem amerykańskiego sztandaru...
po powrocie do Polski, także czekała go walka.... O pamięć Monte Cassino, ale też o sport.
Oddawał krew, żeby fundować nagrody dla młodych sportowców,
pomagał siostrom zakonnym, żeby dokarmiać zwierzęta w Beskidach.
Organizował w pojedynkę ogromne zawody.
Bezkompromisowo dążył do zrealizowania swoich celów.
na podstawie: https://wiadomosci.ox.pl/bolko-kantorprawy-prosty,27972

Mem: W Kmiecik, N Waleczek, A Kiczek, B Kłaptocz ; edit by Grajewski

#sportpolski

W okresie międzywojennym rozwinął się sport cieszyński, np. na Zaolziu Polacy założyli szereg klubów, którym regularnie kibicowało nawet po kilka tysięcy osób.:
zob.:
KS „SIŁA” TRZYNIEC I POCZĄTKI POLSKIEGO FUTBOLU NA ZAOLZIU https://www.facebook.com/KsiaznicaCieszynska/posts/3087786044621643
PKS „POLONIA” KARWINA – PIŁKARSKA DUMA ZAOLZIA
https://www.facebook.com/KsiaznicaCieszynska/posts/3082608465139401
Boisko PKS „Polonii” Karwina, lata 30-te. Mecze „Polonii” cieszyły się dużą popularnością wśród fanów piłki nożnej na Zaolziu. Źródło: Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w RC
Zawodnicy PKS „Polonia” Karwina przed meczem towarzyskim z Zjednoczeniem Łódź w jesieni 1938 roku.
Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Odzyskanie Zaolzia - 1938 / Pathe1939

https://www.youtube.com/watch?v=q11Bo7X-F_4&ab_channel=Pathe1939

Zajęcie Zaolzia w 1938 r. / Instytut im. Wojcie

https://www.youtube.com/watch?v=HYJj_wGYMFA&t=1008s&ab_channel=Instytutim.WojciechaKorfantego

Święto Niepodległości - Warszawa i Cieszyn - 1938 / Pathe1939

https://www.youtube.com/watch?v=jH_upmP9Oxw&ab_channel=Pathe1939

wersja 12 minutowa- Jaszczur: https://www.youtube.com/watch?v=3A7C0R7-CJc&t=194s&ab_channel=PLjaszczur

Polskie 100 lat. Odc. 6 Społeczeństwo II Rzeczypospolitej

Polskie 100 lat. Odc. 12 Wojna Polska 1939 roku

https://www.youtube.com/watch?v=aK3iTJxpFXk&ab_channel=Sandek17

PRZEDWOJENNA "WARSZAWA OCZAMI JULIENA BRYANA" W KOLORZE PRE-WAR WARSAW THROUGH THE EYES OF J.BRYAN.

https://www.youtube.com/watch?v=22OHakdckGU&ab_channel=ZAJACFOTO.COM-REMASTERING

wersja B- ciut gorsza: PRZEDWOJENNA WARSZAWA W KOLORZE | WARSAW 1939 | REMASTERING CYFROWY

https://www.youtube.com/watch?v=jjps5GHWEgE&ab_channel=ZAJACFOTO.COM-REMASTERING

WARSZAWA 1927 W KOLORZE | WARSAW 1927 IN COLOR | WARSZAWA PRZEDWOJENNA | 4K 60 fps

https://www.youtube.com/watch?v=-isJ4yp-feY&ab_channel=ZAJACFOTO.COM-REMASTERING

LENIWA NIEDZIELA W PRZEDWOJENNEJ WARSZAWIE W KOLORZE | LAZY SUNDAY IN PRE-WAR WARSAW | 60fps 4K

https://www.youtube.com/watch?v=f23HRlvCk-0&ab_channel=ZAJACFOTO.COM-REMASTERING

Cieszyn międzywojnenny - kolorowe zdjęcia / nowoczesny montaż: https://youtu.be/b7eldbMpe0I?t=5

; Biblioteka Miejska w Cieszynie "Karol Sabath jakiego nie znamy" 26.01.2018: https://youtu.be/oticMKGqGRA?t=236

Cieszyn 1920 w TVP 2: ok. 18 min: https://youtu.be/-fZ3yMc51Bw?t=357

Cieszyn 1920 - Pathe: ok. 8 min: https://youtu.be/jYTCFesAdrY?t=46

1.9 #luxexsilesia #światłoześląska - dokonania na polu kultury i oświaty
> rozwój polskości na Śląsku nie byłby możliwy bez umiłowania Ślązaków do słowa pisanego: książek i gazet
- C. Ślązacy przed 1918 rokiem wydawali (i czytali!) ponad 100 różnych gazet polskich, niektóre z nich ukazywały się niemal 100 lat (Gwiadka Cieszyńska- 5. najdłużej ukazujące się czasopismo w historii Polski!)
- Ślązacy tworzyli i regularnie czytali czasopisma regligijne, politczne, naukowe (Zaranie Śląskie), satyryczne (np. Kocur), kobiece (Głos Kobiet)
- Ślązacy - zaróno ewangelicy, jak i katolicy (poprzez "Dziedzictwo..." i TEOL) wydali przed 1918 rokiem kilkaset książek polskich, które trafiły "pod śląskie strzechy", wpływając na światopogląd i rozwój miejscowego społęczeństwa, w śród nich był np. "Pan Tadeusz".
(...)„Rocznik Polski” pod redakcja Eugeniusza Romera. Jest to wydawnictwo statystyczne wydane w roku 1917 i opisujące wszystkie ziemie polskie czy może inaczej uważane za polskie. (...) Jest [tam] podany analfabetyzm w zaborach austriackim i rosyjskim, (...). Dane dla zaboru rosyjskiego pochodzą z roku 1897, dla ziem austriackich z roku 1910 a dla państw europejskich i USA z lat 1912-1914.
W wybranych krajach europejskich i w USA na 1000 mieszkańców było analfabetów:
Rumunia – 884; Serbia – 830; Portugalia – 786; Hiszpania – 637; Węgry – 435; Włochy – 375
Belgia – 131; USA- 77; Francja – 30; Anglia – 10; Holandia – 8; Szwecja – 2; Dania – 2
Niemcy – 0,04; Szwajcaria – 0,03
Austriacki spis ludności przeprowadzony w roku 1916 wykazał w guberni lubelskiej składającej się z byłych rosyjskich guberni lubelskiej i kieleckiej 570 analfabetów na 1000 mieszkańców. (...)
Z kolei w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim powiaty z najmniejszym odsetkiem analfabetów to:
Cieszyn – 35; (...) Bielsko powiat – 42; (...)Frysztat – 48; Frydek powiat – 81
Kraków miasto – 104; Biała – 133; Lwów miasto – 139; Oświęcim – 144; Wadowice – 196; Kraków powiat – 199, zob: http://www.historycy.org/index.php?showtopic=66763

Literatura:

MMT, Kiedy skończył się analfabetyzm,

0. W kontekście 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku za najważniejsze dokonania naszych przodków można uznać:
0.1 #przebudzenie #jaśpiącakrólewna - fenomen obudzenia polskości na SCI
Zdołali obudzić w sobie polskość pomimo ponad 600 letniej rozłąki Śląska z Polską, Jak do tego doszło? Kto był księciem, który obudził z wiekowego snu Ślązaków?
Książąt było kilku, niemal tylu co krasnoludków znanych z bajki o śpiącej królewnie. Najważniejszymi "krasnoludkami" byli:
budziciele (Stalmach, A. Cinciał, J. Śliwka),
dalej sąsiedzi: Słowacy (Stuhr), Morawianie (Klucki) i Galicjanie (Lubomirski), a pewnie i Niemcy, ktorzy na Śląsku również się prebudzili i zaczęli rozpychać). Dalej szereg ludzi i instytucji, którzy uczestniczyli w życiu publicznym w XIX wieku, wśród Inastytucji na pierwsze miejsce wyrastały: Czytelnia Ludowa i Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego, a wśród postaci m.in. kolejni synowie chłopscy, jak księża katoliccy: I. Świeży, Antoni Janusz; poseł J. Cienciała - "Król Polski"; przedsiębiorca Górniok; bankier I. Filasiewicz (oraz przybyli na Śląsk: pastor L. Otto)
0.2 #pracawartością #książkazamiastkarabinu - osiągnięcia na polu społecznym
> CŚ zbudowali na Ślasku zręby polskości nie w wyniku powstań i walk, ale codzienną, mrówczą pracą. W latach 1848-1918 na SCI powstało kilkaset polskich organizacji, działających naróżnych polach... szkolnictwa, gospodarczych, kulturalnyych, sportowych, itd.
Jedną z nich była... (można podać kolejno np. nazwę), która skupiała.... (np. podać liczbę) i zdołała... (co dokonała)
0.4
I. ...Cieszyńscy Polacy tworzyli społeczeństwo bardzo zróżnicowane (różne wiary i światopoglądy), otwarte i gotowe do współpracy...
I.I.: #cieszyńskapostępowość:
> to z cieszyńskiego szły najlepsze, najbardziej nowoczesne wzory, np.:
1.1 #feminizm; #kobietyuwładzy
Cieszyńskie było liderem polskiego ruchu kobiecego, feminizmu i zaangażowania politycznego kobiet, zob. np.: https://www.facebook.com/KsiaznicaCieszynska/posts/3539040999496143; https://rownosc.eu/kobiety-w-radzie-narodowej-ksiestwa-cieszynskiego-wywiad-z-wladyslawa-magiera/ ; http://gazetacodzienna.pl/artykul/polityka/cieszynski-precedens-z-1918-roku; https://www.ptew.org.pl/wp-content/uploads/2017/01/rec_magiera.pdf
tu działała czołowa polska feministka, socjalistka Dora Kluszyńska
tu ukazywało się pierwsze w Polsce czasopismo dla kobiet: "Głos Kobiet", zob.: https://www.facebook.com/KsiaznicaCieszynska/posts/3588003727933203
tutaj kobiety już w 1918 roku zasiadały w lokalnym rządzie (piastując funkcje analogiczne do współczesnych ministrów, na równych z mężczyznami prawach), tj. Radzie Narodowej dla Księstwa Cieszyńskiego. Tym samym wyprzedzono o 50 lat Polskę i wiele innych krajów Europy, które dopuściły kobiety do rządów dopiero w latach 70. XX wieku.
1.2. #równość #polskiczerwonyśląsk
Śląsk Cieszyński był jednym z najbradziej aktywnych politycznie regionów tej części Europy.
* począwszy od 1895 roku w każdych wyborach wygrywał przynajmniej jeden kandydat socjalistyzcny
*socjaliści polacy i cześi współpracowali ze sobą w walce o równouprawnienie obywateli monarchii, w tym w walce o prawo do posługiwania się językiem polskim (polskie szkoły itd.)
w 1919 i 1920 roku przez kilka tygodni śląscy górnicy strajkowali domagając się m.in. przyłączenia SCI do Polski
#cieszyńskakonserwa #wiernośćBogu #wiernośćprzodkom
> cieszyńscy chłopi byli w pewnych kwestiach bardzo konserwatywni, m.in. w kwestii przywiązania do języka, własnych tradycji i wiary,
> przywiązanie do wiary było bardzo duże na co wpływ miała m.in. rywalizacja katolicko-ewangelicka. Żadna ze stron nie chciała okazać słabości, twardo broniąc swoich tradycji i wartości.
#Nieodmałpy #BógiPLOjczyzna #zbezbożnikamiprecz
> Ów konserwatyzm i przywiązanie do wiary miało pewien wpływ na rywalizację narodową, w której niemieccy liberałowie (główni przeciwnicy śląskich Polaków) przedstawiani byli jako bezbożnicy, którzy wypaczają tradycyjny model świata, np. poprzez promowanie teorii ewolucji Darwina. Z teorią ewolucji Darwina i wnioskami z niej wyciąganymi przez niemieckich liberałów walczyła znaczna część duchowieństwa katolickiego (i część protestanckiego). Przykładem jest np. działalność ks. Ignacego Świerzego, pełniącego przez lata funkcje posła do Wiednia i Opawy (a z pochodzenia syna chłopskiego z Kończyc Wielkich). Z głoszonymi przezeń konserwatywnymi poglądami, w tym teorią kreacjonizmu, w pełni utożsamiała się cieszyńska wieś, co jeszcze bardziej powiększało jej antagonizm względem niemieckiej, liberalnej z ducha miejskiej elity.
W formie żartu można by stwierdzić, iż postawę cieszyńskich chłopów dobrze opisywałaby następująca parafraza Roty:
Nie rzucim wiary, ją dał nam Bóg!
Nie damy pogrzęść Ewy!
Polski my naród, polski lud,
Nie-małpi szczep germański,
nie będzie Niemiec pluł nam w twarz ni dzieci nam tumanił...
1.3. #siławjedności
> Pomimo różnic (np. politycznych i religijnych) na przestrzeni XIX i XX wieku przez większość czasu współpracowali ze sobą w obronie polskości owocnie.
Katolicy i ewangelicy cieszyńscy w interesie polskości potrafili ze sobą współpracować, vide:
wielokrotny, zgodny wybór wspólnych reprezentantów do Sejmu w Opawie i Rady Państwa w Wiedniu
walka o szkolnicto polskie (np. założenie gimnazjum)
powstanie Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego.
1.4. #siławdialogu
Cieszyńscy Polacy tworzyli społeczeństwo bardzo zróżnicowane, ale przy tym nie byli całkowicie zaślepieni własną optyką, prowadząc dialog i wypracowując najlepsze dla ogółu rozwiązania. Cieszyńscy, polscy działacze narodowi byli gotowi rozmawiać z oponentami, nawet największymi przeciwnikami politycznymi.
np. ks. katolicki poseł Józef Londzin wielokrotnie przyjeżdżał na spotkania wyborcze lub sprawozdawcze do Wisły (w ok. 95 % ewangelickiej), pomimo, iż niemal wszyscy przedstawiciele miejscowej elilty byli wrogo nastwioni do katolików i polskich narodowców; próbując nawiązać dialog z oponentami i starając się wyjaśnić im swój punkt widzenia oraz poznać ich problemy, tc.
1.5. #człowieknieideologia #siławróżnorodności #siławtolerancji
Doświadczenie różnorodności było typowe dla Śląska Cieszyńskiego. W każdej wiosce, niemal w każdym domu krzyżowały się różne poglądy, etc. Nie rzadko część rodziny przyznawała się do polskości, część do niemieckości. Często zawierano mieszane małżeństwa. W poszczególnych kościołach wspólnie modlili się Niemcy i Polacy.
a) #serceniesługa
> Miłość uczy tolerancji, pokory, wyrzeczeń... Warto dodać, iż żony Niemki posiadało wielu spośród przywódców polskiego ruchu narodowego, np.: długoletni poseł i "twarz" cieszyńskich narodowców dr Jan Michejda; organizator przewrotu wojskowego w Cieszynie, który obalił rządy Austrii - Ludwik Skrzypek. Stąd też wynika takt i kultura, z jaką traktowano ludzi innych narodowości, w tym niemieckich przeciwników politycznych.
b) #bratasięniewybiera
> w wielu cieszyńskich rodzinach podziały narodowe przecinały najbliiższych sobie ludzi, stąd poglądy polityczne ścierały się także w rodzinach, ucząc m.in. tolerancji i szacunku dla argumentów drugiej strony. Przykładem mogą być rodziny Kluckich i Kuliszów,
Spośród synów dr L. Kluckiego, osiadłęgo w Cieszynie Morawianina, jeden został Polakiem, drugi Niemcem.
Spośród kilkrga braci Kuliszów z Dzięgielowa, dzieci: rolnika i robotnika huty trzynieckiej Adama Kulisza oraz Anny z domu Hławiczka, wszyscy najstarsi zostali Niemcami, jedynie najmłodszy - Karol został wielkim polskim patriotą, jednym z niewielu pastorów niosących na pocz. XX wieku polskość na sztandarach; zob. na jego temat: https://www.facebook.com/KsiaznicaCieszynska/posts/3571952052871704
c) #bliźni
> Pomimo walk narodowych i wyznaniowych Cieszyniacy byli społeczeństwem bardzo tolerancyjnym, nawet najwięksi polscy "nacjonaliści", jak np. księża Józef Londzin czy pastor Franciszek Michejda, zarówno w posłudze duchownej, jak i w życiu codziennym z wielkim szacunkiem traktowali, np. współwyznawców Niemców, ale nie tylko. Szczególnie Józef Londzin słynął z życzliwości dla Niemców (którą starał się im okazać już po podziale regionu i przyłączeniu wschodniej części Cieszyna do Polski), co jest tym bardziej godne uwagi, iż przez całe życie był zaciekle zwalczany przez środowiska niemieckie.
II. Cieszyńscy Ślązacy (pomimo pozostawania ich kraju przez przeszło sześć wieków poza granicami państwa polskiego)...
Zdołali zachować język przodków - cieszyński dialekt, zawierający dodatkowo niezwykle dużo "żywych skamielin", reliktów języka staropolskiego,

Ciekawostki: #gwary(śląsko-cieszyńskie) #językpolski

niemieccy badacze, urzędnicy, itd. określali w XIX wieku narzecze większości mieszkańców Śląska Cieszyńskiego jako: język polski, śląsko-polski lub "wassern polnisch", tj. rozmyty polski
w literaturze pocz. XX wieku podkreślało się, że gwary cieszyńskie to "język Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego"
zachowało się dużo anegdot związanych ze zdziwieniem badaczy "z Polski" "antycznością" mowy CŚ.

- i mimo ograniczenia żywiołu polskiego do warstwy chłopskiej (później także robotniczej), zdołali przełamać stereotypy, podźwignąć się z ograniczeń swojego "stanu", autokreując rzeczywistość na wielu płaszczyznach, stawiając na kulturę i oświatę (niosąc kaganek oświaty z powrotem "w lud"), bez kompleksów wchodząc na salony i tworząc nową elitę chłopskiego pochodzenia.
Oświata (i narodowe "oświecenie"; Oświecenie spod strzech na salony)

Na SCI chłopi (i inteligencja chłopskiego pochodzenia) widzieli potrzebę:

stworzenia funduszu stypendialnego, burs, itd. dla kształcącej się młodzieży
stworzenia prywatnego polskiego szkolnictwa

chłopstwo wygenerowało elitę polską z własnych szeregów, wykształciło ją, by ona pociągnęła za sobą szerokie rzesze pobratymców (słynne hasło: lux ex silesia)
ogromny wysiłek garstki miejscowych działaczy, która dzięki tytanicznej pracy zdołała pociągnąć za sobą szerokie rzesze
chłopi i robotnicy (a także ich synowie) pod Cieszynem ok. 1900 roku...

umieli się podpisać, pisali i czytali, współczynnik analfabetyzmu na tych terenach był bodaj najniższy w porównaniu do innych ziem I i II Rzeczpospolitej

ok. 1900 spisy ludności rejestrowały ok. 10 % analfabetów na Śląsku Cieszyńskim oraz ok. 40 % w Kongresówce (zabór rosyjski) i ok. 70% w Galicji (zabór austryjacki). Czytać i pisać umiało więc wówczas 9 na 10 mieszkańców cieszyńskiego; podczas gdy na pozostałych wymienionych obszarach jedynie 6 i 3.

pisali pamiętniki, jak np.: Andrzej Wantuła
tworzyli poezję i dramaty, jak np. Jerzy Probosz

... CŚ, niemal wyłącznie chłopi widzieli w XIX w. potrzebę kształcenia swoich synów w języku polskim...
... z "wdowiego grosza" ufundowali gimnazjum polskie w Cieszynie, pierwszą polską szkołę średnią na obszarze całego historycznego Śląska (od Wrocławia po Pszczynę)
o Macierzy pisano:
"Działalność rozpoczęło w roku następnym, od pierwszego Walnego Zgromadzenia 3 lutego 1886 „Pod Złotym Wołem” w Cieszynie, na które przybyło ok. 200 osób, przeważnie chłopów z podcieszyńskich miejscowości. Głównym [ich] celem (...) było założenie polskiego gimnazjum w Cieszynie, wychodząc z założenia, iż jedynie przez wykształcenie rodzimej inteligencji można będzie przeciwstawić się narastającej germanizacji Śląska Cieszyńskiego.
W tym początkowym okresie towarzystwo skupiło się na zdobyciu jak największej liczby członków, (…) również z innych ziem polskich, z Galicji, z terenów pozostałych zaborów. (...) Środki na projektowane gimnazjum pochodziły z jednej strony z darowizn, z drugiej ze składek członkowskich.
W dziesięć lat od powstania towarzystwa (...) władze krajowe w Opawie i centralne w Wiedniu wyraziły zgodę na otwarcie pierwszego polskiego gimnazjum na Śląsku Cieszyńskim. (…)
utrzymanie gimnazjum na barkach społeczeństwa okazało się bardzo trudne, podjęto starania o upaństwowienie gimnazjum. Doszły one do skutku w roku 1903, po zdaniu matury przez pierwszych absolwentów".
... i pomimo różnic konfesyjnych, udało się stworzyć łączność między polskojęzycznymi ewangelikami Śląskimi a Polakami w Galicji, itd. #konfesja
to od ewangelików wyszedł impuls polski, to oni przez pierwszą dekadę-dwie, wiedli ster sprawy narodowej na Śląsku Cieszyńskim..
przez blisko sto lat katolicy i ewangelicy toczyli zaciekłą (ale twórczą i mobilizującą) rywalizację o palmę pierwszeństwa...
Używamy powyżej takich skrótów, jak:
CŚ - Cieszyńscy Ślązacy
SCI- Śląsk Cieszyński
* Przedstawione tezy oparte są na pracach naukowych, jednak nie można ich uznawać za "prawdy objawione", gdyż - siłą rzeczy - zawierają pewne uproszczenia (jak tysiące słów naukowego tekstu zmieścić w jednym zdaniu?). Dlatego też zalecamy, by traktować je jako tezy publicystyczne, z którymi można dyskutować. Tym samym zapraszamy do kulturalnej dyskusji. Zdajemy sobie przy tym sprawę, iż trzeba by wykorzystać może atramentu, by przekonać do niektórych z nich oponentów...

Świetny tekst wywiadu - kuluary Konstytucji III maja i upadki Polski, jakich nie poznamy w szkole: Wywiad z prof. Andrzejem Chwalbom: https://dzieje.pl/wiadomosci/prof-chwalba-zmiany-ktore-w-rzeczypospolitej-dokonaly-sie-w-latach-1788-1790-byly

'II Rzeczpospolita – chronologia wydarzeń

7 XI 1918 r. – powstanie rządu Ignacego Daszyńskiego
11 XI 1918 r. przekazanie władzy wojskowej Józefowi Piłsudskiemu przez Radę Regencyjną - odzyskanie niepodległości przez Polskę
1918 r. (XI 22) Piłsudski zostaje Tymczasowym Naczelnikiem Państwa
27 XII 1918 r. – wybuch powstania wielkopolskiego
26 I 1919 r. – wybory do Sejmu Ustawodawczego
1919 r. (II 20) – uchwalenie Małej konstytucji
1919 r. (16 VIII) – wybuch pierwszego powstania śląskiego
1920 (14 II) – wybuch wojny polsko-bolszewickiej
1920 (VIII) – plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu
1920 (13-25 VIII) – bitwa warszawska
1920 (19/20 VIII) – wybuch drugiego powstania śląskiego
1921 r. (III 17) – uchwalenie Konstytucji marcowej
1921 r. (18 III) – zawarcie traktatu ryskiego, kończącego wojnę polsko-bolszewicką
1921 r. (20 III) – plebiscyt na Górnym Śląsku
1921 r. (2/3 V) – wybuch trzeciego powstania śląskiego
1922 r. (5 XI) – wybory do sejmu pierwszej kadencji
1922 r. (9 XII) – wybór Gabriela Narutowicza na prezydenta
1922 r. (16 XII) – zabójstwo prezydenta Gabriela Narutowicza
1924 r. – reforma walutowa Władysława Grabskiego
1925 r. – początek wojny celnej z Niemcami
1925 r. – wprowadzenie reformy rolnej
12 V 1926 r. – przewrót majowy Józefa Piłsudskiego
1926 r. (2 VIII) – nowela sierpniowa (nowelizacja Konstytucji marcowej)
1927 r. – powstanie Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR)
1928 r. (4/11 XI) – wybory do sejmu drugiej kadencji
1929 r. (XII) – powstanie Centrolewu
1930 r. (16 XI) – wybory brzeskie
1932 r. (25 VII) – podpisanie polsko-radzieckiego traktatu o nieagresji
1934 r. (26 I) – podpisanie polsko-niemieckiej deklaracji o niestosowaniu przemocy
1935 r. (23 IV) – uchwalenie Konstytucji kwietniowej
1935 r. (12 V) – śmierć Józefa Piłsudskiego
1937 r. – początek budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego
1938 r. (2 X) – zajęcie przez Polskę Zaolzia
1939 r. (IV) – wysunięcie przez Niemcy żądań wobec Polski
1939 r. (5 V) – przemówienie ministra Józefa Becka w sejmie i odrzucenie niemieckich żądań
23 VIII 1939 r. – podpisanie paktu Ribbentrop-Mołotow
1939 r. (25 VIII) – podpisanie sojuszu polsko-brytyjskiego

Galeria postaci

Słownik pojęć

Katalog pojęć

Powstania śląskie w filmie:

Od 34 min: lata 1918-1922 na Górnym Śląsku - unikatowe kroniki filmowe: SCHLESIEN, wie es war.. (Ostdeutschland) https://youtu.be/kKhST3NgLm0?t=2045

Powstania śląskie: pogrzeb bohatera i walka na barykadach ok. 8 min; 8:40; https://youtu.be/A8nWZWy-xVI?si=HVBN0YEFv0rkXExK&t=13

od :01:00 do 8 min z przewijaniem: Chłapcy to koniec powstanio; czemu Polska nam nie przyszła z pomocą?; Śmierć powstańców; https://youtu.be/Bb78fA1p7jk?si=-2NjWiJdqnCerGlq&t=96

NEXT24.PL: Blisko, coraz bliżej - odc. 9 "Stąd mój ród" - Plebiscyt i powstanie: https://www.youtube.com/watch?v=sZX58yN_T2g&ab_channel=NEXT24

Kartkówka:

Zadanie / max. liczba punktów do zdobycia
poniżej podano przykłady w pracy musimy podać własne, inne niż wymienione jako przykłady :)
1 / Wymień 2 postacie, które przyczyniły się do odzyskania niepodległości Polski, kim były? w jaki sposób,

np. a) J..... b) socjalista-działacz niepodległościowy c) twórca ......, marszałek .... - człowiek-symbol / 6

2 / Historia Polski i walka o granice 1918-1922 - Zapisz 2 daty roczne (i np. I połowa roku, lub miesiąc) - wydarzenia

np a) 1918 X.... ) b) J.... P.... przejmuje władzę nad w...

3 / Historia Polski i walka o granice 1918-1922 - napisz 3 rozbudowane zdania (lub 4 krótkie) - 2 zdania faktów; 1 zdanie ciekawostka

np. pierwsze ośrodki władzy (Cieszyn, Zakopane, Kraków, Warszawa)
walki o Wielkopolskę, Lwów, Górny Śląsk

4 / Śląsk Cieszyński 1918-1920: rywalizacja i wojna polsko-czechosłowacka - 2 zdania faktów; 1 zdanie ciekawostka
5 / Satyryczny rysunek edukacyjny. Polecenie: Narysuj satyryczny rysunek o wartości edukacyjnej, dot. Historii Polski (Historia Polski i walka o granice 1918-1922), bazując na wizerunku banknotu o nominale 10/20 zł i postaciach władców: Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Rysunek powinien mieć krótki opis/komentarz autora, w którym wyjaśniono widzowi/laikowi o co chodzi, jakich wydarzeń historycznych dotyczy.

Klucz: przyznajemy po 2 pkt. za: 1)Pomysłowość, staranność wykonania, czy autor się do rysunku "przyłożył" 2)merytoryczność (kto, co, kiedy, dlaczego?) max. liczba punktów, gdy rysunek (z opisem) jest wartościowy pod względem edukacyjnym, przekazuje nam jakąś wiedzę historyczną. 3)poczucie humoru (punkty dodatkowe niewlicznae do punktacji) 4 (i ew. 2 pkt. ekstra ZA humor - niewliczane do punktacji na 5,6 etc. - w końcu humoru nie można wymagać od nikogo :)

razem ?
ale przyjąłem, że 6 jest możliwa od ? pkt

Przygotowując się do lekcji, sprawdzianu, itd. korzystamy m.in. z treści przygotowanych Wiesława Zdziabka, który opracował skrót najważniejszych informacji, które powinien opanować uczeń w ramach zajęć z historii (zob.: https://www.e-historia.com.pl/35-liceum-i-technikum-po-gimnazjum/notatki-z-historii-zakres-podstawowy/). Materiały te wykorzystano, w celach edukacyjnych, przygotowując niniejszą stronę. Część skryptów i treści zamieszczono powyżej w formie adaptacji, część na prawach cytatu (wówczas oznaczone cudzysłowem lub apostrofem wg schematu: 'treść'), ich autorem jest pan Wiesław Zdziabek, któremu serdecznie dziękujemy za udostępnienie ich on-line. Na stronie zamieszczono także fragmenty podręcznika Wydawnictwa Nowa Era oraz inne treści znalezione w zasobach Internetu. W przypadku gdyby powyższe publikacje naruszały prawa autorskie i własnościowe osób i instytucji prosimy o kontakt z autorem bloga.

NASZO DZIEDZINA - WIELKA HISTORIA W MAŁYM MIASTECZKU

Search This Blog

Projekty w których biorą udział uczniowie naszego Liceum: