- Wiosna Ludów i początki kształtowania sie tożsamości i narodowości w Europie
- Wykaz tematów:
- 1. 1. Kongres wiedeński
- 1. 2. Europa po kongresie wiedeńskim
- 1. 3. Rewolucja przemysłowa
- 1. 4. Nowe ideologie
- 1. 5. Wiosna ludów w Europie
Jeszcze o czasach Napoleońskich:
Jan Król opisał takie ciekawostki na temat Cieszyniaków w czasach naoleońskich:
(pełny artykuł, zob.: https://koperlo.blogspot.com/2023/07/cieszyniacy-historia-polski-klasyki.html)
"[Konfederaci:] W 1771-72 roku, za łaskawym zezwoleniem rządu austriackiego, przebywała przez pewien czas na Śląsku Cieszyńskim generalność Konfederacji Barskiej. Uczestnikiem Konfederacji był także książę bielski Franciszek Sułkowski.
[Kościuszko:] Wieści o Rewolucji Francuskiej i Powstaniu Kościuszkowskim dotarły na Cieszyńskie i przyczyniły się do wzrostu nastrojów rewolucyjnych. Z materiałów pochodzących z tzw. pruskiego Śląska dowiadujemy s»ię, że tamtejsza szlachta bała się wystąpień chłopów i wskazywała przy tym na Śląsk Cieszyński, który leżał najbliżej województwa krakowskiego, skąd do cieszyńskich chłopów docierały podburzające odezwy. Mieszkańcy wsi odnosili się z sympatią do powstania, zaś o Naczelniku Kościuszce śpiewano kilka pieśni. Oto słowa jednej z tych piosenek, szczególnie popularnej wśród górali beskidzkich:
- „Napisał pan pruski do pana Kościuszki
- lże mu rozburzy Warszawę na kuskl
- A on mu odpisał, że się go nie boi
- Bo w jego Warszawie pięć tysięcy stoi”.
[w Legionach:] Kiedy w 1795 roku Polska utraciła swój byt niepodległy wielu patriotów opuściło kraj. Jedni pragnęli w ten sposób uchronić się przed prześladowaniami zaborców. inni postanowili przy boku rewolucyjnej Francji walczyć o wolność Ojczyzny. Złotymi zgłoskami zapisały się w walkach prowadzonych na terenie Włoch Lepiony Polskie, utworzone z inicjatywy generał J. H. Dąbrowskiego.
W Legionach, oprócz Polaków przybyłych z kraju i z emigracji, znaleźli się też jeńcy z armii austriackiej, wśród których widzimy i Cieszyniaków. W zbiorze dokumentów gen. Dąbrowskiego, który został zniszczony w ostatniej wojnie, znajdował się list legionistów—chłopów śląskich z Cieszyńskiego którzy w czerwcu 1798 r. napisali do swego wodza zażalenie na przełożonych — oficerów, ponieważ ci brutalnie i okrutnie obeszli się z kilkoma ich współtowarzyszami. Żołnierze — republikanie opisują całe zajście i na zakończenie nisza: ....dopraszamy sie od obywatela generała jako protektora i komendanta naszego o uczynię nie nam sprawiedliwości”. Skarga legionistów została rozpatrzona, ponieważ jeden z oskarżonych oficerów musiał pożegnać się z wojskiem. Nie wiemy z jakich miejscowości ci żołnierze Cieszyniacy pochodzili i jakie były ich dalsze losy. Możliwe, że niektórzy powrócił w strony rodzinne i znaleźli sie wśród tych naszych rodaków którzy w maju 1813 r. witali polskie oddziały przeciągające przez Cieszyn na pomoc Napoleonowi pod wodzą księcia Józefa Poniatowskiego. 14 maja książę przejechał przez Cieszyn (zatrzymał się „Pod Jeleniem”), zaś oficer polskiej artylerii, poeta Kazimierz Brodziński wspomina, jak to uprzejmie i gościnnie był przyjmowany na kwaterze przez bobreckiego gospodarza. W pięć miesięcy później Poniatowski zginął w nurtach Elstery.
CIEKAWĄ POSTACIĄ okresu wojen napoleońskich, człowiekiem, który zaangażował się po stronie Napoleona, był książę bielski Jan Sułkowski. Otrzymał on od samego cesarza stopień pułkownika i zorganizował 1200 konnych liczący oddział jazdy. Władze austriackie wzywały kilkakrotnie zbuntowane go księcia do powrotu, próbowano go nawet aresztować. Sułkowski jednak do Bielska nie wrócił, za to w 1809 r. stanął na czele placówki, która zajmowała się wywiadem i zbieraniem wiadomości dotyczących stanu osobowego, rozmieszczenia i uzbrojenia wojsk austriackich. Miedzy innymi, Sułkowski interesował się fortyfikacjami w Jabłonkowie oraz jednostkami wojskowymi stacjonującymi w Cieszynie, Opawie i Bielsku. Książę wydawał apele do „swych rodaków” i w ten sposób szerzył destrukcyjne wiadomości o monarchii habsburskiej oraz przygotowywał teren dla mających wkroczyć na Śląsk Cieszyński wojsk francuskich. Po bitwie pod Wagram Sułkowskiemu pozwolono na powrót do Bielska. ale z Napoleonem, który zawiódł jego nadzieje, już więcej nie współpracował.
- 1. Kongres wiedeński
- 1. Między wrześniem 1814 r. a czerwcem 1815 r. w stolicy Cesarstwa Austriackiego odbył się kongres mający na celu ustanowienie międzynarodowego ładu w Europie. Najważniejszą rolę odegrali na nim przedstawiciele Wielkiej Brytanii, Rosji, Prus, Austrii i Francji.
- 2. System ustalony podczas kongresu wiedeńskiego zakładał powrót do dawnego porządku społecznego, obowiązującego przed rewolucją francuską. Opierał się na trzech zasadach: restauracji, legitymizmu i równowagi europejskiej.
- 3. Na kongresie podjęto również ważne decyzje terytorialne w celu wzmocnienia państw, które pokonały Francję, i ukarania dawnych sojuszników Napoleona. Utrwalono przy tym rozbicie Wioch i Niemiec, a także podział ziem polskich pomiędzy zaborców.
- 4. Kilka miesięcy po zakończeniu kongresu Rosja, Prusy i Austria zawiązały Święte Przymierze. Jego zadaniem była obrona porządku przyjętego na kongresie wiedeńskim, przeciwdziałanie powstaniom i rewolucjom oraz utrzymanie władzy monarchów.
- 2. Nowy czy stary porządek w Europie?
- 1. Porządek polityczny ustalony podczas kongresu wiedeńskiego okazał się trudny do utrzymania, a idee narodowe i wolnościowe, zainspirowane rewolucją francuską, zyski-wały coraz większą popularność.
- 2. We Włoszech I w Niemczech zaczęły pojawiać się ruchy dążące do zjednoczenia tych rozbitych politycznie państw i do obalenia rządów absolutnych.
- 3. Część młodych rosyjskich oficerów była równie krytycznie nastawiona do absolutyzmu carskiego i reakcyjnej polityki cara. Próba przeprowadzenia rewolucji w grudniu 1825 r. zakończyła się jednak klęską i surowymi represjami wobec powstańców, zwanych dekabrystami.
- 4. Wystąpienia społeczne przyniosły oczekiwane rezultaty Grekom i Belgom, którzy korzystając ze wsparcia mocarstw europejskich, zdobyli niepodległość. Idee wolnościowe odniosły sukces również we Francji, gdzie podczas rewolucji lipcowej (27-29 lipca 1830 r.) społeczeństwo wywalczyło sobie więcej praw obywatelskich.
- 3. Rewolucja przemysłowa
- 1. Rewolucja agrarna, która ogarnęła Wielką Brytanie a w XIX w. pozostałą część Europy, miała decydujący wpływ na coraz szybszą industrializację, czyli uprzemysłowienie krajów europejskich.
- 2. Gwałtowny wzrost liczby ludności spowodował zwiększone zapotrzebowanie na produkty przemysłowe. W rezultacie w Europie Zachodniej zaczęto odchodzić od produkcji manufakturowej i rzemieślniczej na rzecz masowej wytwórczości w fabrykach.
- 3. W tym okresie nastąpił też znaczący rozwój transportu; Zaczęto wykorzystywać maszynę parową w transporcie kolejowym oraz wodnym.
- 4. Ważnym ośrodkiem rewolucji przemysłowej były Stany Zjednoczone. Sprzyjało temu nieustanne poszerzanie terytorium tego państwa, ogromne zasoby surowców naturalnych i wzrastająca liczba ludności.
- 5. Gwałtowny rozwój przemysłu przyczynił się do przekształć cenią tradycyjnego społeczeństwa stanowego w społeczeństwo industrialne, oparte na zasadach kapitalizmu«
- 4. Nowe idee polityczne
- 1. Zmiany społeczne, które nastąpiły na przełomie XVIII i XIX w., zachwiały starym porządkiem i zainicjowały powstanie wielu nowych ideologii.
- 2. Zwolennicy dawnego systemu, próbujący utrzymać dotychczasowe hierarchię i porządek społeczny, zostali określeni mianem konserwatystów, a ich przeciwnicy, głoszący hasła wolności i równości - liberałów.
- 3. Wraz z szybką industrializacją zaczęty powstawać pierwsze ruchy robotnicze, dążące do polepszenia warunków zatrudnienia oraz podniesienia płac. Myślicieli planujących reformy społeczne, które miały poprawić trudną sytuację robotników, nazywano socjalistami. Część z nich, która proponowała nierealne projekty organizacji społeczeństwa, oparte na równości, sprawiedliwości i braterstwie, nazwano socjalistami utopijnymi.
- 4. Następcy socjalistów utopijnych poszli w innym kierunku, głosząc idee nieustannej walki robotników z kapitalistami i zapowiadając wybuch światowej rewolucji. Głównymi głosicielami tej teorii, nazwanej później marksizmem, byli Karol Marks i Fryderyk Engels.
- 5. Wiosna Ludów
- 1. Na początku 1848 r. doszło do wystąpień społecznych na masową skalę, nazwanych później Wiosną Ludów. Rewolucja powszechna, obejmująca większą część kontynentu, była spowodowana rosnącym niezadowoleniem poszczególnych grup społecznych i narodowych.
- 2. W wyniku rewolucji we Francji obalono króla i wprowadzono republikę, której władze przeprowadziły szereg reform politycznych. Zmiany okazały się jednak nietrwałe - rządy w państwie wkrótce przejął Ludwik Napoleon Bonaparte, który na nowo ograniczył prawa obywateli.
- 3. Podobny los spotkał rewolucje w Austrii, we Włoszech oraz na Węgrzech. Choć naciski społeczeństwa wymusiły na władcach spełnienie niektórych postulatów, po opad-nięciu fali protestów rządzący starali się przywrócić stary porządek i odzyskać dawne uprawnienia.
- 4. W wyniku rewolucji w Prusach król Fryderyk Wilhelm IV wprowadził podstawowe prawa obywatelskie. Podjęto również próbę zjednoczenia Niemiec, która - choć zakończyła się niepowodzeniem - stanowiła ważny etap w kształtowaniu świadomości narodowej Niemców.
Temat I.: Nowy Ład na 100lat;
czyli Wied-Kong: Jak odbałaganić i zakonserwować EU na 100 lat!?
.jpg)
jedna z najlepszych map ever: https://www.youtube.com/watch?v=IKpdRJT7pPw&ab_channel=Fahoodie1852
https://youtu.be/hKLuEQbx3e0?t=18: w 4 minuty najważniejsze rzeczy
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1145828,Kongres-Wiedenski-narodziny-nowoczesnej-dyplomacji
https://notatkizlekcji.pl/historia/kongres-wiedenski.html
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/2587852,Swiete-Przymierze-%E2%80%93-hipokryci-na-strazy-starego-porzadku
1. Upadek Napoleona Bonaparte
2. Zwołanie międzynarodowego kongresu do Wiednia (1814-1815 r.)
a. w kongresie wzięli osobiście udział:
– car Aleksander I
– król pruski Fryderyk Wilhelm III
– Franciszek I Habsburg
b. duży wpływ na podjęte decyzje:
– kanclerza Austrii Klemensa Metternicha
– ministra spraw zagranicznych Francji Charlesa Talleyranda
c. zasady obowiązujące na kongresie:
– legitymizmu – uznanie praw dynastii jako nienaruszalnych i świętych
– restauracji – przywrócenie tronu dynastiom obalonym przez Napoleona
– równowagi europejskiej – przyjęcie założenia, że żadne państwo nie powinno dominować nad pozostałymi
II. Najważniejsze decyzje kongresu wiedeńskiego – powstanie systemu wiedeński
1. Francja – powrót do granic sprzed rewolucji i przywrócenie tronu Burbonom – na tronie zasiadł Ludwik XVIII
2. Niemcy
a. utworzenie Związku Niemieckiego pod przywództwem Austrii
b. nabytki terytorialne Prus
– część ziem Księstwa Warszawskiego
– cześć Saksonii
– Nadrenia i Westfalia
4. Najważniejsze decyzje w sprawie Włoch
a. odnowienie Państwa Kościelnego
b. przywrócenie wpływów austriackich w Lombardii, Wenecji, Dalmacji i Istrii
5. Utworzenie Królestwa Niderlandów – Holandia, Belgia i Luksemburg
6. Rozbiór Księstwa Warszawskiego
a. utworzenie Królestwa Polskiego – pod panowaniem cara Rosji
b. utworzenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego – w ramach królestwa pruskiego
c. utworzenie Rzeczpospolitej Krakowskiej – pod kontrola wszystkich trzech zaborców
III. Powstanie Świętego Przymierza
1. Święte Przymierze
a. powstało z inicjatywy Rosji, Austrii i Prus
b. stopniowo do Świętego Przymierza przystąpiła większość państw europejskich (ale bez między innymi Wielkiej Brytanii, Państwa Kościelnego i Turcji)
2. Cele i zasady:
a. Święte Przymierze miało stać na straży i ładu wersalskiego i absolutyzmu
b. państwa członkowskie zobowiązały się do wzajemnej pomocy w tłumieniu rewolucji
Sprzymierzenie oprawców
"Zawiązując sojusz, trzy mocarstwa absolutystyczne odwoływały się do wartości chrześcijańskich.
- Trzy mocarstwa związały się sojuszem, deklarując oparcie wzajemnych stosunków na prawach religii Chrystusowej, sprawiedliwości, miłości wzajemnej i pokoju (...)" https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/2587852,Swiete-Przymierze-%E2%80%93-hipokryci-na-strazy-starego-porzadku
Kto jak nie Puchacz? Jest też żaba! 0:25-8:10 https://youtu.be/fXpdJlr0HH0?t=25
Temat II.: Ogórki rządają wolności i wychodzą na barykady
Nie! - mówią ogórki słoikowi, a płotki konserwie. Z hasłem "wolność" ruszają razem na barykady Europy!
- Policjanci Europy vs Wolność na barykadach (Ultra-konserwy vs Rewolty karbo-nara, kre[jz]oli i Greka kilka deka, czyli)
- mówiąc po ludzku: Europa po kongresie wiedeńskim
https://zpe.gov.pl/b/przeciwnicy-ladu-wiedenskiego-i-nierozwiazane-problemy-europy/Ptx30eFcP
https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/Dww0LwWLE
https://www.baamboozle.com/study/529396 - świetny trening
Muzyczne inspiracje: WOLNOŚĆ kocham i rozumiem, Wolności oddać nie umiem!
- "Wolność wiodąca lud na barykady
- (fr. La Liberté guidant le peuple)
- obraz francuskiego malarza, Eugène’a Delacroix
- upamiętnia wydarzenia rewolucji lipcowej wymierzonej przeciwko panowaniu króla Francji, Karola X.
- Wolność została przedstawiona jako kobieta trzymającej w jednej ręce trójkolorową flagę, a w drugiej muszkiet z bagnetem. (...)
- Postać wolności jest personifikacją Marianny, jest ona:
- jednym z symboli narodu francuskiego,
- alegorią wolności oraz rozumnego myślenia.
- Marianna nosi na głowie czapkę frygijską, będącą symbolem rewolucji francuskiej z 1789.
- Rewolucjoniści umieszczeni na obrazie wywodzą się różnych klas społecznych.
- W cylindrze – przedstawiciel klasy średniej,
- chłopiec trzymający w rękach pistolety – reprezentuje klasę pracującą.
- Postać chłopca prawdopodobnie zainspirowała Victora Hugo do stworzenia postaci Gawrosza, jednego z bohaterów powieści Nędznicy.
- Osoby namalowane przez Delacroix charakteryzuje determinacja oraz zaangażowanie, które towarzyszyły rewolucjonistom podczas lipcowych walk".
- "Rewolucja lipcowa we Francji
- trwała od 27 do 29 lipca 1830
- nazwywana "trzy dni chwały" (fr. Les Trois Glorieuses)
- udaremniła próbę powrotu do absolutyzmu dokonaną przez Karola X
- zaprowadziła we Francji monarchię lipcową".
- Czemu wybuchła?
- Król:
- wydał dekrety, w których m.in.
- zawieszał wolność prasy,
- rozwiązał Izbę Deputowanych (bo obsadzili go wybrani w wyborach liberałowie) i
- ograniczał prawo wyborcze do najbogatszych i posaiadaczy ziemskich.
- kazał stłumić protesty studentów i robotników, jednak żołnierze przechodzili na stronę powstańców;
- Ostatecznie burżuazja (bogate mieszczaństwo) i konserwatyści zdołali przekonać część protestujących do tego, by wprowadzić monarchię konstytucyjną jako „najpiękniejszą z republik”.
11 minut: Był sobie człowiek | Odcinek 23: od 1:30 do 9: od 9-11: Rewolucja lipcowa i krytyka koleji we francji;
Russian Empire | 1825 | Battle of Russian Line Infantry in Decembrist revolt
- walki dekabrystów:
- „1825. Oficerowie armii rosyjskiej buntują się przeciwko objęciu tronu przez cara Mikołaja I dzień wcześniej, w związku z usunięciem się z linii sukcesji jego starszego brata Konstantyna”.
- 3 tys. buntowników - Pięć fal szarży kirasjerów. Piechota strzela nad nimi. Piąta fala poszła strasznie źle, ponieważ kawaleria nie zaatakowała piechoty liniowej, ale piechoty morskiej, która nie była wystarczająco wyszkolona, aby grać w tę grę. Strzelili prosto i zabili kilkunastu kirasjerów oraz wielu ranili.
- Mikołaj rozkazał 4 armatom otworzyć ogień szrapnelami i szybko przełamał opór.
- Zginęło i utonęło około 250 żołnierzy. W panice, która nastąpiła po strzelaninie, zginęło wielu przypadkowych osób.
- W filmie pominięto dramatyczny epizod. Grupa rebeliantów zdecydowała się zaatakować pałac i wziąć zakładników rodziny królewskiej. Jednak lojalny batalion saperów zajął pozycje w pałacu na kilka minut przed włamaniem i uratował cesarzową i dzieci. Kiedy Mikołaj wrócił do domu, dosłownie zabrał ze sobą swojego 7-letniego syna, przyszłego cara Aleksandra II Wyzwoliciela, jako znak zaufania i przekazał go żołnierzom
https://slideplayer.com/slide/7221189/
https://www.wszpwn.com.pl/pl/mapy-plany-wykresy-do-pobrania/mapy-i-plany-z-podrecznikow-wydawnictwa-szkolnego-pwn.html
'I. Powstanie Świętego Przymierza
1. Święte Przymierze
a. powstało z inicjatywy cara Aleksandra I
b. państwami założycielskimi były: Rosja, Austria i Prusy
c. stopniowo do Świętego Przymierza przystąpiła większość państw europejskich (ale bez między innymi Wielkiej Brytanii, Państwa Kościelnego i Turcji)
2. Zasady obwiązujące w Świętym Przymierzu:
a. państwa członkowskie miały w swojej polityce kierować się zasadami Ewangelii
b. państwa członkowskie zobowiązały się do wzajemnej pomocy w tłumieniu rewolucji
c. Święte Przymierze miało stać na straży i ładu wiedeńskiego i absolutyzmu
1. Święte Przymierze
a. powstało z inicjatywy cara Aleksandra I
b. państwami założycielskimi były: Rosja, Austria i Prusy
c. stopniowo do Świętego Przymierza przystąpiła większość państw europejskich (ale bez między innymi Wielkiej Brytanii, Państwa Kościelnego i Turcji)
2. Zasady obwiązujące w Świętym Przymierzu:
a. państwa członkowskie miały w swojej polityce kierować się zasadami Ewangelii
b. państwa członkowskie zobowiązały się do wzajemnej pomocy w tłumieniu rewolucji
c. Święte Przymierze miało stać na straży i ładu wiedeńskiego i absolutyzmu
I. Ruchy rewolucyjne we Włoszech
1. Niezadowolenie z postanowień kongresu wiedeńskiego
2. Działalność karbonariuszy – karbonaryzm – Filippo Buonarroti
a. cele:
– obalenie absolutyzmu
– ograniczenie wpływów Kościoła
– walka o swobody obywatelskie
b. dążenie do wywołania rewolucji
– antyaustriackie powstanie w Neapolu – 1820 r.
– powstanie w Piemoncie – 1821 r.
– powstania w Modenie, Parmie i Państwie Kościelnym – 1831 r.
1. Niezadowolenie z postanowień kongresu wiedeńskiego
2. Działalność karbonariuszy – karbonaryzm – Filippo Buonarroti
a. cele:
– obalenie absolutyzmu
– ograniczenie wpływów Kościoła
– walka o swobody obywatelskie
b. dążenie do wywołania rewolucji
– antyaustriackie powstanie w Neapolu – 1820 r.
– powstanie w Piemoncie – 1821 r.
– powstania w Modenie, Parmie i Państwie Kościelnym – 1831 r.
II. Powstanie dekrabrystów w Rosji
1. Działalność spiskowa w Rosji w latach 20-ych XIX w.
a. Związek Południowy
b. Związek Północny
2. Powstanie dekabrystów
a. śmierć cara Aleksandra I – grudzień 1825 r.
b. bunt garstki żołnierzy z garnizony petersburskiego
c. bunt został stłumiony przez wojska wierne caratowi
1. Działalność spiskowa w Rosji w latach 20-ych XIX w.
a. Związek Południowy
b. Związek Północny
2. Powstanie dekabrystów
a. śmierć cara Aleksandra I – grudzień 1825 r.
b. bunt garstki żołnierzy z garnizony petersburskiego
c. bunt został stłumiony przez wojska wierne caratowi
"W epoce powiedeńskiej we Francji cofnięto niemal wszystkie zdobycze rewolucji. Restauracja dynastii Burbonów – ku rosnącemu rozczarowaniu Francuzów – wyniosła do władzy dawne warstwy feudalne. W otoczeniu Ludwika XVIII oraz jego brata i następcy Karola X (od 1824 r.) czołową rolę odgrywała partia tzw. ultrasów, czyli ultrarojalistów. Jej trzon stanowiły stara arystokracja i kler, dążący do zawieszenia konstytucji i przywrócenia absolutyzmu w dawnym stylu".
III. Rewolucja lipcowa we Francji – lipiec 1830
1. Francja w okresie restauracji
a. panowanie Ludwika XVIII, a od 1824 r. Karola X Burbona
b. przywrócenie absolutyzmu i ograniczenie swobód obywatelskich
2. Rewolucja lipcowa
a. rozwiązanie przez Ludwika XVIII Izby Deputowanych (niższej izby parlamentu)
b. wybuch rewolucji lipcowej w Paryżu – 27-29 lipca 1830 r.
– na czele rewolucji gen. La Fayette
– abdykacja Karola X
3. Monarchia lipcowa
a. objęcie tronu przez Ludwika Filipa – z linii orleańskiej Burbonów
b. poszerzenie praw obywatelskich
– rozszerzenie praw wyborczych
– przywrócenie wolności prasy
c. umocnienie pozycji politycznej bogatej burżuazji
III. Rewolucja lipcowa we Francji – lipiec 1830
1. Francja w okresie restauracji
a. panowanie Ludwika XVIII, a od 1824 r. Karola X Burbona
b. przywrócenie absolutyzmu i ograniczenie swobód obywatelskich
2. Rewolucja lipcowa
a. rozwiązanie przez Ludwika XVIII Izby Deputowanych (niższej izby parlamentu)
b. wybuch rewolucji lipcowej w Paryżu – 27-29 lipca 1830 r.
– na czele rewolucji gen. La Fayette
– abdykacja Karola X
3. Monarchia lipcowa
a. objęcie tronu przez Ludwika Filipa – z linii orleańskiej Burbonów
b. poszerzenie praw obywatelskich
– rozszerzenie praw wyborczych
– przywrócenie wolności prasy
c. umocnienie pozycji politycznej bogatej burżuazji
IV. Walki narodowowyzwoleńcze
1. Odzyskanie niepodległości przez Grecję
a. wybuch powstania antytureckiego w Grecji – 1821 r.
b. ogłoszenie niepodległości przez Grecję w 1821 r.
c. poparcie zbrojne dla powstańców Rosji, Francji i Wielkiej Brytani
d. zawarcie pokoju w Adrianopolu – 1829 r.
– uznanie niepodległości Grecji przez Turcję
– przyznanie autonomii Mołdawii i Wołoszczyźnie
2. Odzyskanie niepodległości przez Belgię
a. ogłoszenie niepodległości przez Belgię – 4 X 1830 r.
b. ustanowienie w Belgii monarchii konstytucyjnej – Leopold I
Rozwiąż quiz
1. Odzyskanie niepodległości przez Grecję
a. wybuch powstania antytureckiego w Grecji – 1821 r.
b. ogłoszenie niepodległości przez Grecję w 1821 r.
c. poparcie zbrojne dla powstańców Rosji, Francji i Wielkiej Brytani
d. zawarcie pokoju w Adrianopolu – 1829 r.
– uznanie niepodległości Grecji przez Turcję
– przyznanie autonomii Mołdawii i Wołoszczyźnie
2. Odzyskanie niepodległości przez Belgię
a. ogłoszenie niepodległości przez Belgię – 4 X 1830 r.
b. ustanowienie w Belgii monarchii konstytucyjnej – Leopold I
Rozwiąż quiz
11 minut: Był sobie człowiek | Odcinek 23: od 1:30 do 9: od 9-11: Rewolucja lipcowa i krytyka koleji we francji; ; a póxniej znów: ; później odkrycia: Neandertalczyk itp. https://youtu.be/J3l3l9xtjEw?t=1143 1: Nie ma jak Puchacz! R. Przemysłowa w 5 min: od 3:00 do 8:30 https://youtu.be/H0pFmEP9x4I?t=178 ;
Temat III.: Być jak Elon Musk i Bill Gates! Prometeusz, który tłuszem ziemnym/ olejem skalnym oświetlił ludzkość
Początek rewolucji przemysłowej
- Kopalnie Tłuszczu w Polsce? terry Pratchett byłby zachwycony!
- Czy z Oleju skalnego można zrobić alkohol? Tak ale mały błąd i was przeczyści, a większa dawaka zabije :)
Ostatnie zdjęcie nie ma sensu, ale to dosyć dobry żart; za: kwejk.pl; faktopedia.pl
1: Łukasiewicz w 5 minut; 2: do 3:30 przyspieszyć prędkość do 1,25: https://youtu.be/ZWEOuRbT6ak
30 minut: https://youtu.be/PEgy7StC-eo
16 minut: Historia Bez Cenzury / Byliśmy pierwsi - początki przemysłu naftowego. https://youtu.be/HyIk2HT0T54?t=116
Pionier przemysłu naftowego o niespotykanych cnotach! Pierwszy Polski przedsiębioraca społecznie zaangażowany
- - syn biednego szlachcica (ur. 1822), wcześnie osierocony; kształci się w Rzeszowie, nie kończy gimnazjum; zostaje aptekarzem w Łańcucie
- 18-letni Łukasiewicz rewolucjonistą (jest jednym z 31 agentów Tow. Demokratycznego Polskiego w Galicji, współpraując z przywódcą Edwardem Dembowskim; tworzy siatkę powstańczą); Apteka- komórką komunikaycjną konspiratorów
- w 1846: powstanie krakowskie ponosi klęskę nim na dobre wybuchło - 23-letni rewolucjonista trafia na 2 lata w więzieniu i zakaz opuszczania Lwowa:
- - w więzieniu romantyk zmienia się w pozytywistę (lub też zniszczył wszystkie dowody dalszego spiskowania :)
- w wieku 25 lat: na UJ; zdał wszystkie przedmioty w rok; farmaceuta po Un. w Wiedniu;
- 1852: destylacja frakcjonowana;
- 1853: nagły przypadek; natychmiastowa operacja konieczna- przełom; szpital zamawia pół tony nafty;
- - otrzymuje patent "monopol"
- - W Gorlicach pierwsza kopalnia i fabryka asfaltu (mazmut)
- 1854: Ekstraktuje benzynę z nafty, dzięki czemu lampy łukaiewicza
- na skrzyżowaniu dróg w Gorlicach-Zawodziu, zapłąnełą pierwsa na świecie lampa uliczna
- - zawiera ustną umowę z 2 wspólnikami, (Klobassa i )"przywozisz Pan ze sobą miliony!"
- rok później powstaje Kopalnia ropy naftowej w Bóbrce, a następnie rafinerie
- 15 ton nafty kupuję Austryjacka kolej Północna; to tak jakgdyby Porsche, czy Microsoft było Twoim pierwszym klientem
- w 1872 - organizuje pierwszy zjazd naftowców na świecie
- "wielu było większych, ale żaden cnotliwszy"
- Na początku XX wieku Galicja (Podkarpacie) było trzecim po USA i Rosji miejscem wydobycia ropy na świecie! Bóbrka dawała 40 tys. złotych reńskich dochodu rocznie (cena dwóch wsi); 12-godzin pracy, dzień wolny; kształcił młodzież, opłacając studia synom robotników; jako pierwszy wprowadza obowiązkową kase bracką (3% zarobków do kasy: kasa zapewnia wsparcie funansowe chorym (urlop chorobowy) i kalekom (dożywotnia renta, renta dla rodziny; po 20 latach emerytury.
- wspiera kasy pożyczkowe (chłopskie banki spółdzielcze), które na niski procent pożyczały pieniądze
- Standard Oil Company zjawia się u Łukasiewicza, by dowiedzieć się jak produkuje naftę tak dobrej jakości i kupić od niego prawa do technologii; oddał im ją za darmo by służyła ludzkości
- na łożu ścmierci każe zniszczyć na swoich oczach (kilkaset?) weksli dłużnych , by po jego śmierci nie
- w 1882 roku, przeziębienie zmienia się w zapalenie płuc, które ma skutek śmiertelny. 60-letni Łukasiewicz umiera
- W 1873 roku otrzymał Order Św. Grzegorza oraz tytuł Szambelana Papieskiego z rąk Papieża Piusa IX za działalność charytatywną.
- oleje do zabezpieczania drewna przed gniciem; \
asfalt na zabespieczanie podłóg budynków gospodarczych
gudryna do wyrobu świec
w chorkówce otwiera szkołę wiejską; następnie trchniczne i zawodowenn
"Pierwszą linią kolejową, uruchomioną na obecnych polskich ziemiach, nie była wiedenka, a Oberschlesische Eisenbahn (Kolej Górnośląska). Na odcinku z Wrocławia do Oławy pierwsze pociągi ruszyły już w maju 1842 r. Ale wiedenka nad koleją pruską miała tę przewagę, że na jej pomysł wpadli Polacy z Królestwa Polskiego – uzyskali na tę inwestycję zgodę cara (w tym na europejski rozstaw torów), zebrali kapitał, opracowali projekt i kierowali budową. Do jej twórców należeli bracia Henryk i Tomasz hr. Łubieńscy oraz Piotr Steinkeller (bankowcy i przemysłowcy), a także główny projektant i kierownik budowy inż. Stanisław Wysocki. I to od powstania wiedenki, której budowa bynajmniej nie poszła gładko (rozpatrywano cztery warianty przebiegu trasy, zastanawiano się, czy wagonów po szynach nie powinny ciągnąć konie, starano się o zwolnienie z podatku kopytkowego, z braku kapitału okresowo zawieszano prace), liczy się początek kolei w Polsce. (...)"
I. Geneza rewolucji przemysłowej
1. Gwałtowny wzrost liczby ludności – tzw. rewolucja demograficzna
2. Rewolucja agrarna
a. wprowadzenie nowoczesnych narzędzi i nowoczesnych metod uprawy ziemi
b. zmiany własnościowe na wsi angielskiej
– powstanie wielkich majątków ziemskich – w wyniku grodzeń
– powstanie gospodarstw farmerskich
c. wzrost zapotrzebowania na towary miejskie
II. Rozwój przemysłu
1. Najważniejsze wynalazki rewolucji przemysłowej w pierwszej połowie XIX w.
a. mechanizacja przemysłu włókienniczego
– przędzarka mechaniczna Jamesa Hargreavesa – tzw. spinning jenny (1764 r.)
– mechaniczny warsztat tkacki Edmunda Cartwrighta (1785 r.)
b. maszyna parowa – James Watt (1769 r.)
e. rozwój transportu
– lokomotywa Richarda Trevithicka (1804 r.)
– lokomotywa (Rakieta) George’a Stephensona (1829 r.)
d. przełom w hutnictwie i obróbce żelaza
– zastosowanie koksu w hutnictwie
– zastosowanie walców mechanicznych
2. Najważniejsze wynalazki drugiej połowy XIX w.
a. wynalezienie i zastosowanie elektryczności
– rewolucja w oświetleniu – wynalezienie żarówki przez Thomasa Edisona
– wynalezienie silnika elektrycznego
b. rozwój chemii
– destylacja ropy naftowej - Ignacy Łukasiwicz
– produkcja nawozów sztucznych
3. Powstanie przemysłu fabrycznego – fabryki powstały w wyniku przekształcenia manufaktur – mechanizacja produkcji (zastosowanie maszyn)
4. Industrializacja – proces uprzemysłowienia gospodarki
a. rozwój przemysłu włókienniczego i tekstylnego
b. rozwój górnictwa i hutnictwa
5. Wielka Brytania stała się największa potęgą gospodarczą świata
6. W pierwszej połowie XIX w. rewolucja przemysłowa rozprzestrzeniła się w Europie Zachodniej
a. rozwój górnictwa i hutnictwa w Belgii
b. we Francji największym ośrodkiem przemysłowym był Lyon
c. szybki rozwój gospodarczy państw niemieckich
– rozwojowi sprzyjało utworzenie Niemieckiego Związku Celnego – 1834 r.
– rozwój Zagłębia Ruhry
– ważnym ośrodkiem przemysłowym stał się Śląsk
7. Przemiany gospodarcze w drugiej połowie XIX w.
a. rozprzestrzenienie się rewolucji przemysłowej w Europie Wschodniej
b. szybki rozwój gospodarczy Niemiec i Stanów Zjednoczonych
III. Skutki rewolucji przemysłowej
1. Powstanie cywilizacji przemysłowej
2. Urbanizacja – gwałtowny rozwój miast
3. Skutki społeczne
a. powstanie proletariatu fabrycznego
b. pogorszenie się warunków życia robotników
c. wzrost znaczenia kapitalistów (burżuazji)
.jpg)
„KOPALNIA WĘGLANNA CZARNE BAGNO ZWANA ZAPRASZA DO ZAKUPU WĘGLA”
➡️ Z węgla korzystał już człowiek pierwotny, ale jego świadome wydobycie i użytkowanie na skalę masową pojawiło się dopiero z uwagi na konieczność zastąpienia nim drewna na początku rewolucji przemysłowej. Pierwsze próby z wydobyciem i obróbką węgla miały miejsce w Anglii w XVII wieku. Prawdziwe zaś regularne wydobycie rozpoczęło się jednak dopiero w XIX wieku wraz z rozwojem hut żelaza i budową kolei.
➡️ Wśród dokumentów przechowywanych w Książnicy Cieszyńskiej (....) znajduje się (....) [Zawiadomienie o otwarciu nowej kopalni węgla kamiennego Czarne Bagno pod Trzebinią]. Według prezentowanego dokumentu właściciel nowo otwartej w Lesie Borach kopalni, A. Floryan Schreyer zaprasza do zakupu węgla. Ten druk ulotny wyszedł w Cieszynie spod prasy Karola Prochaski i brzmi w dzisiejszych, nabrzmiałych od kryzysu paliwowego czasach bardzo optymistycznie: „przytem zaręcza się, że [węgiel] można, każdego czasu dostać”.
➡️ Do 1864 r. prowadzono w kopalni wydobycie systemem odkrywkowym, kiedy zaprzestano eksploatacji tego typu. Kopalnia istniałą do lat 20. XX wieku
za: Oprac: Aleksandra Golik-Prus
Zawiadomienie o otwarciu nowej kopalni węgla kamiennego Czarne Bagno pod Trzebinią.
https://www.facebook.com/photo/?fbid=527861182718028&set=a.473548308149316
"Albert Kazimierz (do roku 1798 wraz z małżonką) poczynił bardzo duże inwestycje w otrzymaną w prezencie ślubnym Komorę Cieszyńską. Drogą zakupów cieszyńskie dominium powiększyło się o wiele pobliskich miejscowości: Harbutowice, Kalembice, Nidek, Łyżbicę, Trzycierz, Wielopole, Ogrodzoną, Hażlach, Iłownicę, Kisielów, Międzyświeć, Bładnice, Krasną, Mnisztwo, Frydek, Błogocice, Pogwizdów, Drogomyśl, Pruchną, Rychułd, Bąków, Trzyniec, Górki, Kostkowice, Łączkę, Rudzicę, Landek, Wilamowice, Zamarski, Koniaków, Kocobędz, Hermanice i Nierodzim. Na pozyskanych gruntach rozwijano rolnictwo i przemysł (m.in. hutnictwo żelaza), co wkrótce przyczyniło się do znacznego rozwoju gospodarczego miasta". http://www.poczet.com/albert.htm
ważniejsze fundacje:
1772 huta żelaza w Ustroniu
1806 huta żelaza w Baszce k. Frydka
"Zapomniana gałąź gospodarki Księstwa Cieszyńskiego
Kiedy prześledzimy historię Księstwa Cieszyńskiego, nietrudno zauważyć, że praktycznie od zawsze jego gospodarka opierała się na surowcach kopalnych. Cieszyńska ziemia okazała się na przestrzeni wieków bogata w tego typu surowce. Choć gospodarkę XIX i XX wieku zdominował węgiel, to we wcześniejszych czasach Księstwo Cieszyńskie stało na rudzie żelaza.
Początki wydobycia rud żelaza w tym regionie pochodzą z czasów prehistorycznych i dotyczą jego południowo-zachodniej części, a więc pasma pomiędzy rzekami Olzą i Ostrawicą. (...)
[w czasach habsburskich] powstały na tym terenie większe centra hutnicze w Baszce, Ustroniu, Trzyńcu i Ostrawie. Najstarsza huta została założona w 1723 roku w miejscowości Baszka. Do huty sprowadzano rudę z około dwudziestu okolicznych kopalń, jedną z nich była kopalnia w Malenowicach.
Drugim rejonem hutniczym stał się Ustroń, gdzie w 1772 roku, dzięki staraniom księcia cieszyńskiego Alberta, otwarto najnowocześniejszą hutę w ówczesnym cesarstwie, w której uruchomiono pierwszy wielki piec hutniczy na Śląsku. Ustrońska huta była zaopatrywana przez piętnaście kopalń, m.in. z Cisownicy. Znacznie później, bo w 1839 roku, powstała działająca do dziś huta w Trzyńcu, a rudę dostarczano do niej z trzynastu kopalń w okolicy, m.in. z kopalni w Gutach.
Aż do roku 1829 wydobycie rudy żelaza w Księstwie Cieszyńskim pokrywało 100% zapotrzebowania tutejszych hut. Do roku 1872, pomimo importu bardziej jakościowych rud, lokalne kopalnie w dalszym ciągu zaopatrywały w 80% huty na terenie księstwa. Oznacza to, że w tym czasie Księstwo Cieszyńskie było nieomal samowystarczalne, skoro zaledwie 20% rud żelaza pochodziło z importu!
Koniec wydobycia rudy żelaza w Księstwie Cieszyńskim nastąpił w przeciągu XIX wieku, choć jeszcze w 1861 roku Ludwik Hohenegger podaje liczbę 400 nowych miejsc wydobywczych na terenie pogranicza Księstwa Cieszyńskiego i Margrabstwa Morawskiego. Za ostateczny koniec wydobycia rudy żelaza w naszym regionie uznaje się rok 1895". https://www.principatusteschinensis.pl/2018/02/zapomniana-gaaz-gospodarki-ksiestwa.html
250-lecia ustrońskiego przemysłu (dokładne dane na ten temat: https://muzeum.ustron.pl/pl/piec-ustronskich-osrodkow-hutniczych,1148)
w 1772 roku w miejscowości pod Czantorią powstała - z inicjatywy księcia Sasko-Cieszyńskiego Alberta (po niemiecku: Albrecht) - pierwsza huta "Klemens" (mieściła się w budynku Zespołu Szkół Technicznych), a po niej 4 kuźnice żelaza. W 1780 roku powstała młotownia jako pierwszy obiekt przetwórczy. W kolejnych latach utworzono:
- Młotownię "Adama", przekształconą w zakład przetwórczy miedzi, a następnie budowy maszyn / Dolny Ustroń
- w Młotowni odkuwano słynne ustrońskie gwoździe
- Arcyksiążęcy Zakład Budowy Maszyn (poł. XIX wieku) - Dolny Ustroń:
- Produkowano np. skomplikowane maszyny dla kopalni, browarów, gorzelni, cukrowni, przemysłu naftowego, młynów i tartaków, wodociągów, zaopatrywano rolnictwo, kolej, wojsko, a także wiele innych sektorów.
- walcownię (1877 roku przeniesiono ją do Trzyńca).
- zakład plastycznej obróbki cyny,
- odlewnię oraz gwoździarnię.
- Zakład Budowy Mostów Żelaznych – koniec lat 70. XIX w.
- W Ustroniu budowano mosty żelazne (elementy), m.in. mosty dla Wiednia!
Rudę pozyskiwano na terenie Ustronia i innych okolicznych wiosek.
Wyczerpywanie się terenów leśnych oraz niedobory rudy w pobliżu miejscowości doprowadziły do wygaszenia w 1897 roku wielkiego pieca i wówczas huta została zlikwidowana[2].
Z Huty Kuźnia.
- Na pocz. XX wieku książe cieszyński sprzedał zakłady w Ustroniu. Te w 1912 r. przeszły w ręce „FABRYKI ŚRUB I WYROBÓW KUTYCH – „Brevillier i Ska & A. Urban Synowie”, dzięki której niezwykle prężnie rozwinęło się ustrońskie kuźnictwo. W 1970 roku Kuźnia Ustroń została połączona z Wytwórnią Sprzętu Mechanicznego w Bielsku–Białej jako oddział zamiejscowy[1]. W roku 2008 zlikwidowano zakłady kuźnicze w Ustroniu.
Zdjęcia przedstawiają:
- Huta Elżbieta, wieża wyciągowa i Wielki Piec. Ok. 1865 r.
- Widok na Hutę Elżbieta z osamotnioną wieżę wyciągową z zegarem (wyburzone ok. 1907 r. (https://fotopolska.eu/487861,foto.html?s=1.81&cx=530&cy=199)
- (Z wieży wyciągowej wykonano kilka wiekopomnych, niepowtarzalnych zdjęć dawnego Ustronia:).
- Obecnie w części zabudowań mieści się Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych. Po lewej stronie widoczna dyrekcja Huty, obecnie Muzeum Ustrońskie.
- Zdjęcie wykonane ok. 1900 r. (już po zburzoniu Wielkiego Pieca pod wezwaniem św. Klemensa). Fot. ze zbiorów Muzeum Ustrońskiego.
- Najstarsze zdjęcie młotowni „Alberta” – 1865 r.
- Najstarsze zdjęcie walcowni „Hildegarda”, 1865 r.
- Panorama Zakładu Budowy Maszyn, w oddali odlewnia „Elżbieta”, pocz. XX w.
- Z lewej huta „Klemens” z budynkiem dyrekcji, po prawej promenada wielkopiecowa (wzdłuż stawu sąsiadującego z hutą) na pocztówce z lat 80 XIX w.
- Huta, wieża wyciągowa i Wielki Piec. Ok. 1865 r.
- Lokomobila parowa wykonana w Ustroniu, lata 80. XIX w.
Ignacy Łukasiewicz "(ur. 8 lub 23 marca 1822 w Zadusznikach, zm. 7 stycznia 1882 w Chorkówce) – polski farmaceuta i przedsiębiorca, wynalazca lampy naftowej, pionier przemysłu naftowego w Europie, z zainteresowania chemik i fizyk; rewolucjonista i działacz niepodległościowy. Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej herbu Łada.
Jako pierwszy na świecie wykorzystał na skalę przemysłową korzyści jakie daje ropa naftowa. Bardzo sprawny organizator, z czasem dorobił się na ropie naftowej dużego majątku. Był również wielkim społecznikiem. Propagował zakładanie sadów, budowę dróg i mostów, szkół, szpitali itd., finansując wiele inicjatyw z własnej kieszeni, walczył z biedą i alkoholizmem w regionie, tworzył kasy zapomogowe i fundusze emerytalne. Dążył do rozwoju rodzącego się tam przemysłu naftowego nie skupiając go całkowicie w swoich rękach, lecz namawiając i pomagając w tworzeniu również innych firm".
Temat IV.: Lib, Kons, Lud, Czart, Soc, Kom.
czyli Nowe ideologie
Skutki rewolucji przemysłowej - powtórka z historii od 0:34 do 6:00. https://youtu.be/EoeP0zl_krI?t=34 bez 2:20-250
I. Liberalizm
1. Liberalizm to doktryna społeczna i polityczna uznająca wolność i nieskrępowaną działalność jednostek za wartość nadrzędną.
2. Główne hasła programowe liberalizmu:
a. liberałowie domagali się respektowania najważniejszych praw obywatelskich: wolności osobistej, wolności słowa, równości wobec prawa
b. w sferze społecznej liberałowie domagali się zniesienie nierówności stanowej, ale akceptowali nierówności ekonomiczne
c. w sferze politycznej liberałowie byli zwolennikami monarchii konstytucyjnej, w której prawa polityczne są ograniczone są cenzusem majątkowym
3. Czołowi przedstawiciele liberalizmu
a. Adam Smith
b. John Stuart Mill
II. Konserwatyzm
1. Konserwatyzm – ideologia społeczno-polityczna uznająca za naczelne dobro „stary porządek” społeczno-polityczny i cały związany z nim system wartości.
2. Konserwatyści uznawali:
a. władzę absolutną monarchii
b. uprzywilejowanie szlachty i duchowieństwa
c. szczególną rolę tradycji oraz religii i Kościoła w życiu społecznym
3. Czołowi przedstawiciele konserwatyzmu
a. Edmund Burke
b. Joseph de Maistre
c. François René de Chateaubriand
III. Narodziny ruchu robotniczego
1. W pierwszej połowie XIX wieku robotnicy pracowali w trudnych warunkach i otrzymywali bardzo niskie wynagrodzenie
2. Luddyzm
a. działalność Nedda Ludda
b. niszczenie maszyn - luddyści byli przekonani, że to maszyny są przyczyną nędzy robotników
2. Powstanie związków zawodowych
a. związki zawodowe to organizacje skupiające robotników i walczące o ich prawa
b. jedną z form walki związków zawodowych były strajki polegające na powstrzymywaniu się od wykonywania pracy
3. Czartyzm – pierwszy masowy ruch polityczny robotników
a. program czartystów został sformułowany w karcie praw ludu – People's Charter (czyt. pipls czarter - stąd nazwa „czartyzm”)
b. działalność czartystów polegała na zbieraniu podpisów pod petycjami do parlamentu
5. Socjalizm utopijny
a. socjalizm utopijny – określenia nierealnych (utopijnych) koncepcji przebudowy społeczeństwa.
b. czołowi przedstawiciele socjalizmu utopijnego
– Claude Sain-Simon (czyt.: klod de sęsimą)
– Charles Fourier (czyt.: szarl furje)
– Robert Owen (czyt.: ołen)
6. Początki komunizmu
a. czołowi teoretycy:
– Karol Marks (1818-1883 r.)
– Fryderyk Engels (1820-1895 r.)
b. program został zawarty w „Manifeście komunistycznym” (1848 r.)
c. główne cechy charakterystyczne komunizmu
– całkowita równość socjalna wszystkich ludzi
– program budowy społeczeństwa bezklasowego, opartego na społecznej własności środków produkcji i równym podziale dóbr
– proletariat (robotnicy) zostali uznani za wiodącą klasę społeczną
Temat V.: Wiosna Ludów w Europie
Rok 1846 i 1848, czyli... koniec świata w Irlandii, Krakowie i połowie Europy
https://zpe.gov.pl/a/europa-sie-buntuje-wiosna-ludow/D15YI8uUK
shttps://zpe.gov.pl/a/europa-sie-buntuje-wiosna-ludow/D15YI8uUK
https://www.youtube.com/watch?v=WYE-nM34UVk&ab_channel=Fahoodie1852
Dynia na Haloween i rudowłose gangi w Nowym Jorku - skąd się wzięły!? https://www.youtube.com/watch?v=p-8Lu7MRjQs&ab_channel=onelifelived - Finał - cmentarz; https://www.youtube.com/watch?v=bVpYXBMRkBc&ab_channel=SarahAHSfan_1 - U2+ całość ; https://youtu.be/asnMB-kYFoc?t=36 - rozmowa przed bitwą; https://youtu.be/Z4_4p15iGlU?t=13 - Amerykanie o imigrantach; https://youtu.be/0F2HC51TydQ?t=731 - Irlanczycy w Nowym Jorku z perspektywy historycznej
Ogórki wracają na barykady, przyprowadzają ze sobą kolegów: (od 1:30 do ... https://youtu.be/oIiqaXX-Cvw?t=87
Battle of Isaszeg (1849) - Polish Legion in the Hungarian Revolution of 1848
From the Polish TV series: Lalka (1977) https://youtu.be/t9DqfL7Ta-4?t=61
Ilustracje za: https://youtu.be/dPUVlVmwHc0
Oszelda pozostawił po sobie maleńki rysuneczek, na którym widzimy go na czele gwardii narodowej. Pod rysunkiem, który stworzył w czasie odbywania kary więzienia na Szpilbergu, umieścił wiele mówiący podpis: „Pódźmy o bracia, a zróbmy niewoli koniec“! we Wiedniu 1848 r.
Był sobie człowiek | Wiosna ludów | Odcinek 23: od 19 do 24; później odkrycia: Neandertalczyk itp. https://youtu.be/J3l3l9xtjEw?t=1143 ; https://youtu.be/UT4q3eJXMmc?t=30 : od 30 do 6:30
I. Geneza Wiosny Ludów 1848-1849 r.
1. Wzrost ekonomicznego i politycznego znaczenia burżuazji
2. Nasilanie się nastrojów rewolucyjnych
a. żądania nadania ziemi na własność chłopów w Europie Środkowej
b. żądania poprawy warunków życia proletariatu
c. żądania rozszerzenia praw obywatelskich
d. dążenia zjednoczeniowe w Niemczech i Włoszech
e. dążenia niepodległościowe Polaków i Węgrów
3. Kryzys gospodarczy i głód w latach 1846-1849 tzw. Głodne Roki
II. Rewolucja lutowa we Francji – 1848 r.
1. Przyczyny wybuchu rewolucji
a. kryzys gospodarczy
b. niezadowolenie drobnomieszczaństwa i robotników
c. odmowa zgody na organizację bankietu w Paryżu
2. Wybuch rewolucji – 22 II 1848 r.
a. abdykacja Ludwika Filipa I (panował w latach 1830-1848)
b. utworzenie Rządu Tymczasowego i proklamacja (uroczyste ogłoszenie) republiki – 25 II 1848 r.
3. Reformy
a. powszechne prawo wyborcze
b. wolność prasy, zebrań
c. utworzenie warsztatów narodowych
4. Wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego
a. zwycięstwo wyborcze burżuazji
b. likwidacja warsztatów narodowych
5. Powstanie czerwcowe – 23-26 VI 1848 r.
6. Konstytucja z 4 XI 1858 r.
a. jednoizbowe Zgromadzenie Prawodawcze
b. prezydent
7. Wybór na prezydenta Ludwika Napoleona Bonaparte (rządy w latach 1848-1851)
II. Wiosna Ludów w krajach niemieckich
1. Rewolucja w Berlinie – 18-19 III 1848 r.
a. walki zbrojne na ulicach Berlina
b. wprowadzenie wolności słowa, zebrań i stowarzyszeń
c. rozwiązanie parlamentu pruskiego – 5 XII 1848 r.
d. nadanie konstytucji
2. Zwołanie przez Radę Związku Niemieckiego ogólnoniemieckiego parlamentu do Frankfurtu nad Menem
a. uchwalenie przez parlament frankfurcki Konstytucji
– zjednoczenie Niemiec - Niemcy federacją państw z dziedzicznym cesarzem
– dwuizbowy parlament
– swobody polityczne
b. odrzucenie Konstytucji i korony cesarskiej przez Fryderyka Wilhelma IV
III. Wiosna Ludów w monarchii habsburskiej
1. Powstanie w Wiedniu
a. dymisja Metternicha
b. nadanie przez cesarza Ferdynanda I konstytucji
c. objęcie tronu cesarskiego przez Franciszka Józefa I (ur. 1830, 1848-1916 r.)
– nadanie nowej konstytucji
2. Powstanie na Węgrzech
a. wybuch rewolucji w Budapeszcie – 15 III 1848 r.
b. powołanie Lajosa Kossutha (czyt.: lajosz koszut) na prezydenta
c. klęska wojsk węgierskich z wojskami austriackimi i rosyjskimi (Iwan Paskiewicz)
d. udział Polaków w powstaniu węgierskim - gen. Józef Bem
IV. Wiosna Ludów we Włoszech
1. Ruchy niepodległościowe w prowincjach włoskich cesarstwa austriackiego
a. klęska wojsk włoskich dowodzonych przez króla Sardynii Karola Alberta
b. wkroczenie wojsk austriackich do Piemontu
c. abdykacja Karola Alberta
d. objęcie tronu przez Wiktora Emanuela II
2. Rewolucja w Rzymie
a. proklamowanie Republiki Rzymskiej – 9 II 1849
– pomoc francuska dla papieża Piusa IX
– zdobycie Rzymu przez wojska francuskie
Rozwiąż quiz:
Wiosna Ludów w Europie
- Niewolnictwo w Polsce i rzeź galicyjska, czyli jak chłopi zbuntowali się przeciw panom i księżom: https://youtu.be/ludzsoyP_Ys?t=133
- Głodne Roki w Galicji: https://wielkahistoria.pl/wielki-glod-w-galicji-umarlo-10-ludnosci-matki-pozeraly-wlasne-dzieci/?fbclid=IwAR3wxAq-gIU4mURVGeVkr6AbT5SCFUiP_z_98CcATzkDXrm2d_Q6uWyrlBk
Człowiek-symbol: zapłacił życiem za ideały, nim zmarł w wieku niespełna 40 lat, zobaczył jeszcze jak rodzi się Czerwony Krzyż.
Oszelda, Paweł (1823-1864)
Lekarz, polski działacz narodowy. Ur. w Nieborach. Syn Pawła, właściciela maglowni płótna i gospodarstwa rolnego oraz Marii Liszki. Absolwent szkoły ludowej w Nieborach i gimnazjum ewangelickiego w Cieszynie. Studia medyczne w Wiedniu (1842-1848). Dyplom doktora medycyny (1848). Po powrocie z Wiednia rozpoczął praktykę lekarską na Śląsku Cieszyńskim i akcję uświadamiania warstwy chłopskiej, urządzając wiece chłopskie, formował gwardie narodowe, m.in. w Nieborach, Ligotce, Wędryni. Za działalność rewolucyjną aresztowany (1850), osadzony w więzieniu w Spielbergu k. Brna. W 1859 r. brał udział w wojnie austriacko-francuskiej jako lekarz wojskowy. Po wojnie przydzielony do garnizonu w Ödenburgu (obecnie Sopron) na Węgrzech, gdzie zmarł.
Z},Cieszyn a. Dpiá 16r° Marca, powiedzieliśmy ąię^rzez [ocztęj ktoVa zaraz popołudniujprzyjecWá łe Cesarz pożwoli^
białe bandliCfcki coście sami widzieli} jia znak ie sie ciey
[śzićy) Jna tynek^z muzyką i oddjpiewano piesń narodowy tloże zachowaj Cesářza Wiwaiy's^ ni^rzemwa^^.
^oł«rn(, oświecono całe miasto, w kaidem otpie ^Mjwy wj fwieći, f biada tém ktdre* ńle były oświecono — takowe potrzaskali szubrawcy mali. Po całem, mwłścft ' cbOiíiiVíib' a iauzyŁ.^ rniech żyje Cesarz Ferdynand, stadenci Wiedeńscy, Koo- iłytscya^ wolność druko^ *i ł. d. się uieprtaúnatřy.
O 8. g. *ro* biono cug poctodaiowy.fYakelcug*); pocbodników było bardzo wiele. Muzyka wojenna (turecka) siła na przodku, muzyka strzelców miejskich w tyle, wpośrodku pochodnicy i do koła tysiące ludzi z miasta i ze wsi. To tam dopiero Wiwatów było, tak że aiťa^e miasto inrało. —
i-.njDifik 26r" Mafca zrobiono cug pochodniowy niektórym Ptutóm ą «yasta, i ci Panowie. dziękowali za to w pięknych
30<c° Máťca odbyło się nabożeństwo żałobne za týcb, co polegli we Wiedniu za naszą wolność.
Kwietnia (“Apryla) była nam nadana konstytucja i z balkonu' (paWfaczy) ratuszu publicznie w niemieckim i polskim języku odczytana. Uzbrojona Gwardya narodowa stała na rynku, to samo cechy z chorągwiami; odśpiewario pieśń narodową i potem udano się do kościoła.
szubrawcy z Berna i Polacy ze Szpilbergu - kim byli?
Fragmenty pracy: Małgorzaty Gamrat pt. Strategie zachowania tożsamości regionalnej (i narodowej) w twórczości Pawła Kubisza
Co wiemy o doktorze Pawle Oszeldzie? ... Powiedzmy to sobie zaraz na wstępie otwarcie, że niestety wiemy bardzo niewiele. A to co wiemy, zawdzięczamy przede wszystkim Janowi Wantule1 z Ustronia na Śląsku Cieszyńskim, którego uważać należy za właściwego odkrywcę tej wybitnej postaci dziejów Śląska Cieszyńskiego. Wprawdzie w r. 1&34 Andrzej Buzek ogłosił na łamach Zarania Śląskiego2 opowiadanie pt. „Rewolucja w roku 1848 w Końskiej“, co niewątpliwie dało impuls Wantule do dalszych studiów i dociekań, ale praca ta nie miała charakteru źródłowego. A za taką właśnie uważać należy artykuł — studium Jana Wantuły3.
Wiele uwagi poświęca dziś Pawłowi Oszeldzie, pochodzącemu z Nieborów z czeskiej strony Śląska Cieszyńskiego, literatura, szczególnie zaś pisarze polscy w Czechosłowacji. Do najaktywniejszych pod tym względem należy Paweł Kubisz4. Z innych Pisarzy zajmowali się Pawłem Oszeldą Gustaw Morcinek5 i Wilhelm Szewczyk6, który zdołał w sposób popularyzatorski ująć i przedstawić „buntownika z Nieborów“ 7, nie odstępując w zasadniczych liniach, charakteryzujących śląskiego działacza demokratycznego, od prawdy historycznej. Ten właśnie moment zyskał pozytywną ocenę w opowiadaniu Szewczyka także ze strony Jana Wantuły, który jeszcze przed śmiercią miał sposobność zapoznania się z tym literackim opracowaniem8.
Jaki jest jednak dziś ostatecznie stan wiedzy o Oszeldzie?
Kimże był ten człowiek, któremu się poświęca teraz tak dużo uwagi? Dlaczego badania historyczne, sięgające do źródeł dostępnych 9J nie nadążają za akcją popularyzatorską? Jan Kurzelowski {Ludwik Brożek) w artykule, drukowanym na łamach wychodzącego w Ostrawie (Czechosłowacja) Głosu Ludu *°, tak na ten temat pisze:
„Literatura spłaciła już Oszeldzie częściowo swój dług, kolej na historyków, którzy powinni dać nam pełną biografię tego działacza należycie ustawioną i udokumentowaną, by Paweł Oszelda znalazł w historii Śląska, i nie tylko Śląska, właściwe miejsce, na które sobie swoją postawą społeczną sprawiedliwie zasłużył“.
Jaki jest jednak dziś ostatecznie stan wiedzy o Oszeldzie?
Kimże był ten człowiek, któremu się poświęca teraz tak dużo uwagi? Dlaczego badania historyczne, sięgające do źródeł dostępnych 9J nie nadążają za akcją popularyzatorską? Jan Kurzelowski {Ludwik Brożek) w artykule, drukowanym na łamach wychodzącego w Ostrawie (Czechosłowacja) Głosu Ludu *°, tak na ten temat pisze:
„Literatura spłaciła już Oszeldzie częściowo swój dług, kolej na historyków, którzy powinni dać nam pełną biografię tego działacza należycie ustawioną i udokumentowaną, by Paweł Oszelda znalazł w historii Śląska, i nie tylko Śląska, właściwe miejsce, na które sobie swoją postawą społeczną sprawiedliwie zasłużył“.
Wiemy z pracy Jana Wantuły i tych wszystkich, co poświęcali postaci Pawła Oszeldy swe pióro, nie zawsze zresztą opierając się na rzetelnie sprawdzonych materiałach źródłowych, że był on działaczem rewolucyjnym w okresie „Wiosny Ludów" na Śląsku Cieszyńskim i w Wiedniu. Z dotychczasowych studiów wynika niezbicie, że Oszelda natchnienie do wystąpień demokratycznych czerpał przede wszystkim z Wiednia, gdzie odbywał studia medyczne. Na pytanie więc, czy Oszelda był tylko działaczem, którego akcja ograniczała się wyłącznie do obszaru Śląska Cieszyńskiego, należy zdecydowanie odpowiedzieć: nie. Natomiast odpowiedzieć na pytanie, jakie tereny obejmowała jego działalność, nie pozwalają na razie dostępne źródła historyczne. Linia Wiedeń—Cieszyn wynika niewątpliwie z logiki faktów, z tym zastrzeżeniem, że jeśli o cieszyńskich wystąpieniach Oszeldy wiemy tylko fragmentarycznie,
o tyle o Wiedniu nie wiemy nic, i wszelkie wątki mogą wypływać jeldynie z ogólnej penetracji źródeł, dotyczących wypadków okresu „Wiosny Ludów“, odnotowanych przez historyków. Wprawdzie Kubisz przypisuje w swych artykułach Oszeldzie działalność rewolucyjną w wielu miastach śląskich, np. Opolu, Raciborzu, a poza tym nawet w Krakowie, gdzie miał przebywać jako emisariusz rewolucjonistów wiedeńskich, ale na razie autor ten nie poparł swych twierdzeń danymi źródłowymi n. Być może, że uczyni to jeszcze w swej książce — powieści, poświęconej Oszeldzie, którą właśnie ma na warsztacie 12, ale trudno dziś powiedzieć, że staną się one dostatecznym dowodem, popierającym tezy, które już wcześniej wysunął w swych pisanych ze swadą artykułach publicystycznych. Nim jednak dotrze do rąk czytelnika ta już dziś zapowiadana powieść, rozpatrzmy, co wydaje nam się w twierdzeniach Kubisza najbardziej godne analizy i zastanowienia.
„Był to pierwszy człowiek — pisze Kubisz — który odważył się buntować lud przeciwko cesarzom na Śląsku, który porywał przed 100 laty wsie i miasta“.13 Twierdzenie to jest słuszne, jakkolwiek nie pozbawione patosu, jest bowiem rzeczą dowiedzioną, że Oszelda należał do ludzi, wyróżniających się wielką odwagą cywilną. Jeśli na wiecu cieszyńskim odbytym na tzw. Solarniach w październiku 1848 r.14, umiał się zdobyć na tak mocny ton, że przeraził przemawiającego również na tym samym wiecu Pawła Stalmacha, to już ten tylko jeden fakt bardzo wyraźnie charakteryzuje psychologiczną sylwetkę Oszeldy, jego nieustraszoność, bojowość i ideowość. Dlatego słusznym jest dążenie do pokazania Oszeldy w całym blasku jego rewolucyjnej chwały. Ponieważ jednak tego nie mogą uczynić historycy, po pióro sięgnęli literacil5.
Na razie powróćmy do prac publicystycznych Kubisza. Historyk może im zarzucić brak danych źródłowych. Mnie się jednak wydaje, że większość jego twierdzeń mimo nawet tych — zresztą bardzo istotnych — braków dowodowych posiada logiczną więź z szczupłym, bardzo szczupłym zasobem faktów. Gdy Kubisz pisze, że Oszelda występował na ulicach Wiednia, dowodząc gwardiami rewolucyjnymi, to nie wydaje się nam to twierdzenie tak bardzo odległe od prawdy historycznej. Wskazuje na tę możliwość logika faktów oraz szereg momentów ubocznych, jak temperament, zdolności organizatorskie Oszeldy, umiejętność jednania i podporządkowywania sobie ludzi, które to cechy można było u niego dostrzec, mając nawet tak skąpe jak dotychczas dane. Domysł jest tu rzeczą konieczną. Ale nie powinien to być domysł zbudowany jedynie na przesłankach fantastycznych, jeno oparty na prostej metodzie dedukcyjnej. Oszelda pozostawił po sobie maleńki rysuneczek, na którym widzimy go na czele gwardii narodowej. Pod rysunkiem, który nakreślił był w czasie odbywania kary więzienia na Szpilbergu, umieścił wiele mówiący podpis: „Pódźmy o bracia, a zróbmy niewoli koniec“! we Wiedniu 1848 r. 16.
o tyle o Wiedniu nie wiemy nic, i wszelkie wątki mogą wypływać jeldynie z ogólnej penetracji źródeł, dotyczących wypadków okresu „Wiosny Ludów“, odnotowanych przez historyków. Wprawdzie Kubisz przypisuje w swych artykułach Oszeldzie działalność rewolucyjną w wielu miastach śląskich, np. Opolu, Raciborzu, a poza tym nawet w Krakowie, gdzie miał przebywać jako emisariusz rewolucjonistów wiedeńskich, ale na razie autor ten nie poparł swych twierdzeń danymi źródłowymi n. Być może, że uczyni to jeszcze w swej książce — powieści, poświęconej Oszeldzie, którą właśnie ma na warsztacie 12, ale trudno dziś powiedzieć, że staną się one dostatecznym dowodem, popierającym tezy, które już wcześniej wysunął w swych pisanych ze swadą artykułach publicystycznych. Nim jednak dotrze do rąk czytelnika ta już dziś zapowiadana powieść, rozpatrzmy, co wydaje nam się w twierdzeniach Kubisza najbardziej godne analizy i zastanowienia.
„Był to pierwszy człowiek — pisze Kubisz — który odważył się buntować lud przeciwko cesarzom na Śląsku, który porywał przed 100 laty wsie i miasta“.13 Twierdzenie to jest słuszne, jakkolwiek nie pozbawione patosu, jest bowiem rzeczą dowiedzioną, że Oszelda należał do ludzi, wyróżniających się wielką odwagą cywilną. Jeśli na wiecu cieszyńskim odbytym na tzw. Solarniach w październiku 1848 r.14, umiał się zdobyć na tak mocny ton, że przeraził przemawiającego również na tym samym wiecu Pawła Stalmacha, to już ten tylko jeden fakt bardzo wyraźnie charakteryzuje psychologiczną sylwetkę Oszeldy, jego nieustraszoność, bojowość i ideowość. Dlatego słusznym jest dążenie do pokazania Oszeldy w całym blasku jego rewolucyjnej chwały. Ponieważ jednak tego nie mogą uczynić historycy, po pióro sięgnęli literacil5.
Na razie powróćmy do prac publicystycznych Kubisza. Historyk może im zarzucić brak danych źródłowych. Mnie się jednak wydaje, że większość jego twierdzeń mimo nawet tych — zresztą bardzo istotnych — braków dowodowych posiada logiczną więź z szczupłym, bardzo szczupłym zasobem faktów. Gdy Kubisz pisze, że Oszelda występował na ulicach Wiednia, dowodząc gwardiami rewolucyjnymi, to nie wydaje się nam to twierdzenie tak bardzo odległe od prawdy historycznej. Wskazuje na tę możliwość logika faktów oraz szereg momentów ubocznych, jak temperament, zdolności organizatorskie Oszeldy, umiejętność jednania i podporządkowywania sobie ludzi, które to cechy można było u niego dostrzec, mając nawet tak skąpe jak dotychczas dane. Domysł jest tu rzeczą konieczną. Ale nie powinien to być domysł zbudowany jedynie na przesłankach fantastycznych, jeno oparty na prostej metodzie dedukcyjnej. Oszelda pozostawił po sobie maleńki rysuneczek, na którym widzimy go na czele gwardii narodowej. Pod rysunkiem, który nakreślił był w czasie odbywania kary więzienia na Szpilbergu, umieścił wiele mówiący podpis: „Pódźmy o bracia, a zróbmy niewoli koniec“! we Wiedniu 1848 r. 16.
Jeśli chodzi o szkic psychologiczny postaci Pawła Oszeldy, to powinien on stanowić uzupełnienie do badań, dając jednocześnie ujście literackim porywom poetów i prozaików. Nie wystarcza bowiem tylko patrzeć na zapis historyczny okiem kolekcjonera, zapis trzeba ogarnąć wyobraźnią twórczą i nadać mu odpowiedni kształt oraz przepoić ideą. Jeśli w dotychczasowej pracy nad Oszeldą literaci prześcignęli badaczy-historyków, to nie tylko dlatego, że mieli więcej wolnej przestrzeni do swych Wystąpień, ale głównie dlatego, że posiadali więcej twórczej wyobraźni, o której Lenin mawiał, że konieczna jest ona nie tylko ludziom takim, jak poeci, ale nawet matematykom ”. Bez twórczej wyobraźni nie do pomyślenia jest odtworzenie postaci Oszeldy, zbliżenie jej do prawdy historycznej. Tę trudność, leżącą już poniekąd w strukturze psychologicznej badaczy przeszłości rewolucyjnej Oszeldy a wobec braku materiałów źródłowych jaskrawo występującą, należy przede wszystkim przezwyciężyć.
Co prawda są i inne trudności, np. fakt, że działalność Oszeldy nie ograniczała się do ściśle ograniczonego terenu, lecz przekraczała granice bez wiz i paszportów. Niektórzy nawet widzą łączność tej działalności z ośrodkiem rewolucyjnym, którego siedzibą była Szwajcaria. Przeide wszystkim jednak należałoby poza wszelkiego rodzaju dostępnymi źródłami, a nawet drobniejszymi materiałami, których się często nie docenia, znajdującymi się na Śląsku Cieszyńskim, wykorzystać akta więzienne w Bernie na Morawach 18 i różnorodne pamiątki wiedeńskie. Dotychczasowe „wpadania na ślad“ mają tę niedogodność, że są pozbawione jakiejkolwiek systematyczności naukowej, poza tym noszą nieprzyjemne, nie tylko zresztą dla historyka, cechy przypadkowości, która może prowadzić do zgoła lekkomyślnych wniosków. Dotychczas np. niewiele wiedzieliśmy, ile lat Oszelda przebywał w osławionym w całej Europie więzieniu na Szpilbergu ln. Nawet Wantuła, którego skrupulatność w wydobywaniu szczegółów dotyczących życia Oszeldy może służyć za wzór historykom, nie podaje dokładnych o tym danych, pisząc w swej książeczce pt. „Dr Paweł Oszelda, bojownik o wolność ludu 1848“, że istnieją wersje (ustne), innych bowiem nie udało mu się zebrać, wskutek uniemożliwienia mu sięgnięcia do źródeł berneńskich,20 że Oszelda odbywał karę więzienia na Szpilbergu przez cztery lala. Niektórzy informatorzy Wantuły twierdzili, że Oszelda został skazany na śmierć, a tę karę zamieniono mu później na bezterminowe więzienie. Nie tak dawno ktoś wpadł na nowy ślad, dotyczący aresztu Oszeldy. Ślad ten, a był on tak oczywisty i dostępny, że dziw, iż dotąd nie posłużył badaczom, dowodzi niezbicie, że Oszelda był skazany nie za wypadki na Śląsku, ale za działalność wiedeńską21. Fakt ten zamiast zmobilizować historyków do większej czujności, wywołał w cieszyńskim środowisku amatorów-badaczy dwojaką reakcję.
u Reprodukcja tego rysunku znajduje się w książeczce Jana Wantuły pt. „Dr. Paweł Oszelda . . .” (s. 27), poza tym jako reprodukcja kolorowa wykorzystana została na okładce „Rapsodu o Oszeldzie”.
11 B. T i e p ł o w, Psychologia, s. 138.
>• Należałoby to uczynić przez wysłanie do Wiednia i Berna badacza, który by wykorzystał w tym celu archiwa sądowe i więzienne oraz odpowiednie biblioteki naukowe.
“ Nawet krótki pobyt w kazamatach Szpilbergu rujnował zdrowie skazańców. Zachowały się (głównie w języku czeskim i niemieckim) opisy tortur, jakim poddawani byli witjżniowie w tym najstraszniejszym na owe czasy „więzieniu Europy”.
“ Już w latach przedwojennych Wantuła usiłował dotrzeć do właściwych źródeł w Bemie. Mimo starań nie udało mu się tego dokonać, głównie dlatego, że nauka polska nie interesowała się wtedy ruchami rewolucyjnymi roku 1848 na Śląsku.
11 Odpowiedni odpis aktu znajduje się w rękach Ludwika Brożka, kustosza Muzeum Cieszyńskiego. Także: Przegląd Wypadków Politycznych z dn. 27. 4. 1850 roku.
Jedni uważali to za dowód, że Oszelda nie był znowuż tak „wielki“,, skoro przesiedział tylko pół roku na Szpilbergu (!), inni natomiast podkreślali konieczność badań w Wiedniu. Pierwszy sposób reagowania na szczegół źródłowy musi budzić poważne obawy o przyszłe badania w tym zakresie. Czyżby fakt, że ktoś w więzieniu „siedzi“ rok czy dwa, był decydujący w urabianiu naukowego poglądu na znaczenie jego postaci? A cóż mielibyśmy powiedzieć o tych rewolucyjnych działaczach, którzy czy to na skutek okoliczności, czy też z takich lub innych powodów nie powędrowali do więzienia? Niebezpieczeństwo formalistycznego ujmowania faktów grozi zwichnięciem całej postawy badawczej. Nie jest bowiem ważna ilość lat, które „przesiedział“ Oszelda na Szpilbergu, lecz jego czyny rewolucyjne oraz wielkość jego postaci na tle ogólnego oportunizmu, przejawiającego się nawet w życiorysach zasłużonych skądinąd „działaczy narodowych“ i „budzicieli“. Oszeldę należy mierzyć właśnie miarą działacza demokratycznego, który nie zawahał się iść w pierwszym szeregu ludzi, dla których rewolucja nie oznaczała samych swobód narodowych, lecz także pełnię wolności demokratycznej.
Jeśli zaś chodzi o aresztowanie Oszeldy, to tu legenda splotła się tak z prawdą historyczną, że trudno rozeznać, gdzie się kończy jedna, a zaczyna druga. Ale że tak właśnie się stało, na to się złożyły wyjątkowe okoliczności, na które już wyżej i w przypisach zwróciłem uwagę. Wiadomą jest rzeczą, że Oszelda aresztowany był dwukrotnie. Pierwszy raz dzięki — jak pisze Kubisz22 — czujnej obronie wypuszczony został na wolność. Drugi raz aresztowanie skończyło się więzieniem. Powędrował on w kajdanach do kaźni szpilberskiej. Nie można odpowiedzieć z całą ścisłością, jak długo cierpiał w strasznych murach23 „więzienia Europy“, bo na to brak dość ścisłych dowodów. Oszelda został aresztowany za wypadki wiedeńskie 14 kwietnia 1850 r. A na dedykacji umieszczonej na skrzynce tenże Oszelda, który „urobił ją na pamiątkę swojemu drogiemu Ojcu Pawłowi Oszeldowi we więzieniu w Bernie“, wyraźnie napisał, że działo się to w r. 1851. Trudno przypuszczać, że skrzynkę „urabiał“ Oszelda w dniu swego wyjścia z więzienia, ale gdyby je nawet opuścił, powiedzmy, z początkiem roku 1851, to i tak byłby to rok od momentu aresztowania. Z chwilą gdy akta procesu „zaginęły“ (piszę w cudzysłowie, bo brak dokładnych danych o szczegółach zaginięcia), ważną staje się rzeczą dokładne zanalizowanie każdego, nawet najdrobniejszego szczegółu, aby uchwycić choć drobny wątek prawdy, na którym można by oprzeć idalszy wywód. Należy sądzić, że Oszelda miał więcej niż jeden proces, o czym jednak trudno sądzić z braku dostępnych źródeł. Czy się kiedykolwiek stan ten zmieni, skoro — jak wspomniałem — akta procesowe zaginęły? W każdym razie ślad badań winien prowadzić głównie w dwu kierunkach: do Berna (Czechosłowacja) i do Wiednia23a.
Prześledźmy jednak drogę rewolucyjną Oszeldy w tych nikłych fragmentach, jakie odnotowała nauka historii i wspomagająca ją literatura.
Paweł Oszelda urodził się 16 lutego 1823 r. w Nieborach w powiecie cieszyńskim. Rodzice Pawła zajmowali się maglowaniem płótna. Pochodził — jak to w słowie wstępnym do książki Jana Wantuły pt. „Karty z dziejów Śląska Cieszyńskiego“ pisze Rozalia Rybacka —
„z środowiska, stanowiącego zalążek burżuazji przemysłowej pochodzenia chłopskiego“. — „Nie miała ona — pisze dalej Rybacka — wspólnych interesów z obrastającymi w kapitalistyczne pióra i pazury feudałami, którzy nie dali jej się rozwinąć. Potrzebne jej było zniesienie pańszczyzny, potrzebna demokracja, więc wydała z siebie rewolucyjną inteligencję, jak gąsienica motyla“.
Jeśli zaś chodzi o aresztowanie Oszeldy, to tu legenda splotła się tak z prawdą historyczną, że trudno rozeznać, gdzie się kończy jedna, a zaczyna druga. Ale że tak właśnie się stało, na to się złożyły wyjątkowe okoliczności, na które już wyżej i w przypisach zwróciłem uwagę. Wiadomą jest rzeczą, że Oszelda aresztowany był dwukrotnie. Pierwszy raz dzięki — jak pisze Kubisz22 — czujnej obronie wypuszczony został na wolność. Drugi raz aresztowanie skończyło się więzieniem. Powędrował on w kajdanach do kaźni szpilberskiej. Nie można odpowiedzieć z całą ścisłością, jak długo cierpiał w strasznych murach23 „więzienia Europy“, bo na to brak dość ścisłych dowodów. Oszelda został aresztowany za wypadki wiedeńskie 14 kwietnia 1850 r. A na dedykacji umieszczonej na skrzynce tenże Oszelda, który „urobił ją na pamiątkę swojemu drogiemu Ojcu Pawłowi Oszeldowi we więzieniu w Bernie“, wyraźnie napisał, że działo się to w r. 1851. Trudno przypuszczać, że skrzynkę „urabiał“ Oszelda w dniu swego wyjścia z więzienia, ale gdyby je nawet opuścił, powiedzmy, z początkiem roku 1851, to i tak byłby to rok od momentu aresztowania. Z chwilą gdy akta procesu „zaginęły“ (piszę w cudzysłowie, bo brak dokładnych danych o szczegółach zaginięcia), ważną staje się rzeczą dokładne zanalizowanie każdego, nawet najdrobniejszego szczegółu, aby uchwycić choć drobny wątek prawdy, na którym można by oprzeć idalszy wywód. Należy sądzić, że Oszelda miał więcej niż jeden proces, o czym jednak trudno sądzić z braku dostępnych źródeł. Czy się kiedykolwiek stan ten zmieni, skoro — jak wspomniałem — akta procesowe zaginęły? W każdym razie ślad badań winien prowadzić głównie w dwu kierunkach: do Berna (Czechosłowacja) i do Wiednia23a.
Prześledźmy jednak drogę rewolucyjną Oszeldy w tych nikłych fragmentach, jakie odnotowała nauka historii i wspomagająca ją literatura.
Paweł Oszelda urodził się 16 lutego 1823 r. w Nieborach w powiecie cieszyńskim. Rodzice Pawła zajmowali się maglowaniem płótna. Pochodził — jak to w słowie wstępnym do książki Jana Wantuły pt. „Karty z dziejów Śląska Cieszyńskiego“ pisze Rozalia Rybacka —
„z środowiska, stanowiącego zalążek burżuazji przemysłowej pochodzenia chłopskiego“. — „Nie miała ona — pisze dalej Rybacka — wspólnych interesów z obrastającymi w kapitalistyczne pióra i pazury feudałami, którzy nie dali jej się rozwinąć. Potrzebne jej było zniesienie pańszczyzny, potrzebna demokracja, więc wydała z siebie rewolucyjną inteligencję, jak gąsienica motyla“.
Oszelda „nie był spikniony z panami“, jak galicyjscy „demokraci“, nie bał się rewolucji, nie zdradził jej, raczej razem z nią został zidradzony. Głęboki humanizm towarzyszył mu do końca życia, jak to widać z jego rozmyślań z bitwy pod Solferino..24
Z tych rozważań na temat Oszeldy i środowiska, w którym się wychowywał, '''wynikałoby, że młody Paweł wzrastał po prostu w nastrojach rewolucyjnych. Do magla Oszeldów schodzili się ubodzy tkacze z odległych nawet okolic 25. Czy tylko po to, aby maglować płótno? ... Oszelda pilnie baczył na to, có się działo w ojcowskim domu, do którego był bardzo przywiązany 20. Czy cieszyńskie środowisko tkaczy miało związek z tkaczami Dolnego Śląska, organizującymi powstanie u siebie? Kubisz Podaje w przypisach do poematu pt. „Rapsod o Oszeldzie“, że „stało się ono głośne także wśród chłopów pańszczyźnianych na obszarze podówczas austriackiego Śląska Cieszyńskiego“. Należy przeto sądzić, że echa zdarzeń, na Dolnym Śląsku docierały i do cichej wsi podbeskidzkiej — Niebory27. I tu bowiem tkacka „biedacz“ nie miała bynajmniej powodów, aby być zadowoloną ze swego losu. Były to wszak lata głodu, którego największe nasilenie nastąpiło tuż przed okresem „Wiosny Ludów“2S. A przecież Cieszyńskie nie było już wtedy takie ciemne, aby nie wysnuwać wniosków z przyczyn istniejącego stanu rzeczy. Pisał o tym Zdzisław Hierowski29, zwracając Uwagę na wysoki poziom uświadomienia mieszkańców Śląska Cieszyńskiego, począwszy od okresu poreformacyjnego. Nie ponosi przeto zbyt wysoko pisarska wena Pawła Kubisza. gdy pisze o rewolucyjnym wzrastaniu Oszeldy właśnie w Nieborach, choć dopiero Wiedeń ustawił go w rzędzie ludzi „poczętych dla wolności“. Twórcza wyobraźnia naszych poetów śląskich winna przeto odtworzyć lata Oszeldy od czasów najwcześniejszej młodości po okres, kieidy to jako medyk przybywał z Wiednia na Śląsk Cieszyński. Śladów owych lat nie znajdziemy już bowiem w zapiskach rodzinnych. •
Ale przyjrzyjmy się Oszeldzie dorastającemu duchowo do swych przyszłych Zadań. Przyjrzyjmy się lepiej sylwetce młodego medyka, kiedy to w latach tzw. „głodowych“ przybywa w Cieszyńskie, by treść do swych przyszłych poczynań czerpać z rozmów z ludźmi i z obserwacji nędznego bytowania swoich braci. Były to lata 1845/6/7, lata, których historycy nie zbadali dotąd tak, jakby to uczynić należało z tytułu wagi i znaczenia, jakie miały one w formowaniu się myśli demokratycznej i rewolucyjnej w słynnym w dziejach roku 1848.
I na Śląsku Cieszyńskim żłobiły one w ludzkich umysłach myśli o potrzebie dokonania zmian. Lata te, powalając wielu ludzi, budziły nie tylko grozę, nie tylko bunt, ale unaoczniały obraz koniecznych przyszłych zmian w układzie stosunków międzyludzkich. Samodzielne umysły dociekliwych cieszyniaków, skłonnych do uogólnień, Widziały oczyma wyobraźni inny, lepszy świat. Świadomość potrzeby przygotowania Przynajmniej zrębów tego nowego, lepszego świata żyła wledy i w umysłach ludzi
u Zachowai się list Pawia Oszeldy z opisem bitwy pod Solferino, który drukował w swej książce o drze P. Oszeldzie Wantula (s. 37).
15 Jan W a n t u i a, Dr P. Oszelda, s. 2; Paweł Kubisz, fragment przyszłej powieści pt. .tHaglownia", Życie Literackie, 1954.
" Świadczą o tym listy F. Oszeldy pisane do bliższej i dalszej rodziny.
B Sprawa ta nie jest dostatecznie wyjaśniona, mimo że Kubisz w swych publikacjach, a przede wszystkim w „Rapsodzie o Oszeldzie”, pisze o tym wyraźnie.
Silesia 1845/8/7/8; Chlebowczyk, Kalendarz śląski na rok 1955.
“Zdzisław Hierowski, Powieść o Janosiku, Życie Literackie, 30. 8. 1953.
tzw. „prostych“. Czy i w tych, nawykowych już poniekąd, rozmyślaniach człowieka z Cieszyńskiego nie należy szukać rodowodu myśli rewolucyjnej przyszłego buntownika? W Wiedniu uczył się Oszelda strategii rewolucji, układając swe myśli na szerszym tle stosunków ogólnoeuropejskich. Na wsi, u swoich uczył się patrzeć nędzy twarzą w twarz, zaznajamiał się z konkretną rzeczywistością. Jeździł po wsiach, zaglądał do chat. kurnych, by myśl o działaniu przepalać żarem prawdy. Gromadzili się przeto ludzie koło Oszeldy słuchali, a słuchając dłużej, zaczęli go szanować i kochać. Darem słowa umiał ich porywać jak nikt inny 30. Czyż dziw, że pamięć o Oszel- dzie przetrwała lata? Czyż dziw, że zapomnieli o nim burżuazyjni historycy, lecz nie zapomniał o nim lud cieszyński?... Wantuła niewątpliwie zetknął się z ludźmi, głównie członkami rodziny Oszeldów, którzy znali doktora Pawła osobiście51. Dzięki nim mógł on upleść prawdę z legendy i oddać tę prawdą o Oszeldzie, opierając się głównie na źródłach, nie posiadających stempla urzędowości, ale stanowiących własność ludu. Opowieść starego robotnika spod Jaworowego32 natchnęła Wantułę myślą podjęcia badań, a praca Buzka ostatecznie zaokrągliła kształt jego opowieści. Wantuła, sam będąc robotnikiem, pracował bowiem w hucie trzynieckiej, lepiej niż ktokolwiek inny umiał wyczuć prawdę przekazaną przez lud i pokazać ją światu.
Oszelda bierze udział w słynnej ,,rewolucji w Końskiej“ 33, gdzie daje się poznać od strony najmniej znanej jako przywódca chłopów, żądający od panów zniesienia pańszczyzny. Nie kto inny jeno on właśnie, syn maglarza z Nieborów, poprowadził uzbrojonych chłopów na zamek hr. Beesa w Końskiej, nie dając się ująć słodkim słowom. Nie uznawał on bowiem rewolucji w słowach tylko, bez praktycznego działania. Ten jego zapał i odwaga działały na ludzi jak iskra. Na placu przed harendą „spokojni“ Ślązacy, cierpliwi chłopi cieszyńscy, podnieceni słowami Oszeldy widzą tylko w zbrojnej akcji możliwość poprawy swego bytu. Ze schodów harendy Oszelda grzmiał: „Wolność i równość dla wszystkich! Wolnym odtąd jest nie tylko pan, ale i chłop, nie tylko Niemiec, ale i Polak!“ Duch internacjonalizmu powiał po raz pierwszy przez podbeskidzkie pola i poniósł go powiew wolności do najustronniejszych części Śląska.
Oszelda brał też czynny udział w organizowaniu gwardii narodowych po wsiach i miasteczkach Śląska. Widzimy go na wiecu cieszyńskim w październiku 1848 r., gdy jako działacz Stronnictwa Demokratycznego, jednoczącego w duchu postępu i swobód demokratycznych Polaków i Niemców, przemawia do podnieconych tłumów chłopstwa. Był to wiec niezwykły. Nie tylko ze względu na swą burzliwość, ale także ze względu na swą liczebność. Stawiło się nań ponad 5000 (!) chłopów z całego Śląska Cieszyńskiego. Rzadko kiedy którekolwiek miasto na Śląsku oglądało takie masy chłopstwa, zdecydowanego czynnie bronić swojej wolności **. Świadczyło to o wielkim stopniu zrewolucjonizowania wsi cieszyńskich, w czym niemałą zasługę miał tu przede wszystkim Paweł Oszelda. Na tym wiecu przemawiał także Stalmach 3li. O ile przemówienie Stalmacha było powściągliwe, o tyle przemówienie Oszeldy było ogniem, który zapala. Ten ton przemówienia Oszeldy zadziwił samego Stalmacha, o czym później pisał on nawet w swoich ,,Pamiętnikach“. Oszelda wołał o pomoc dla Wiednia. Widocznie miał ku temu odpowiednie upoważnienia jako emisariusz wiedeńskiej rewolucji. Gdy mówił o pomocy, zapytywał zebranych posługując się językiem pro-
stym, niezwykle sugestywnym, porywającym tłumy M. — „Mamy ją okazać w srebrze czy żelezie?“ — W odpowiedzi na to pytanie przeszefdł przez wielotysięczny tłum jeden, wielki okrzyk: „W żelezie“ ...
Skutki wiecu nie dały na siebie długo czekać. Wspomnienia o kosach nie pozwoliły spać cieszyńskim wielmożom, szczególnie zaś Kalchbergowi, zarządcy dóbr arcy- książęcych tzw. „Komory Cieszyńskiej“, do której należała większość wsi cieszyńskich :!7.
I tu właściwie kończy się znana nam karta dziejów Pawła Oszeldy. Jest to doprawdy zaledwie karta, ale nawet w tej postaci pełna chwały. Nie odnajdziemy na niej Oszeldy na barykadach Wiednia, nie ujrzymy też jego wystąpień wśród studentów wiedeńskich, którzy stanowili awangardę rewolucji w Austrii. Szczególną aktywnością wśród studentów wiedeńskich odznaczali się medycy, do których grona należał i Oszelda. Sądząc zaś z temperamentu, musiał on odgrywać tu przodującą rolę w okresie, kiedy kleiły się dopiero zalążki ogólnoeuropejskiego ruchu rewolucyjnego. Czym był i co robił Oszelda w marcowych dniach wiedeńskich? ... Wiele Wątków jego działalności rewolucyjnej urywa się u korzenia, pozostawiając dotkliwą lukę, którą wypełnić może jedynie domysł. A kto nam odpowie w sposób rzetelny, jaki był stosunek Stalmacha do Oszeldy i odwrotnie? W jakim stopniu ci dwaj ludzie się uzupełniali, a w czym się różnili? Na tym odcinku wiedzy o dziejach lat „Wiosny Ludów“ na Śląsku Cieszyńskim panuje dość duża rozbieżność w sądach, która wymaga ustaleń historiograficznych. A jak się ustosunkowywał Oszelda do sejmu frankfurckiego, który w jednych budził nadzieję, w innych uczucie czujności i niewiary? I tu panują różnice w poglądach. Również o stosunku Oszeldy do Zjazidu Słowiańskiego w Pradze wiemy bardzo niewiele.
Czy odsłoni nam jeszcze ktokolwiek te zakryte karty z życia i działalności Oszeldy? ... Przed wojną mało pisano o OszeldzieM. A wtedy kiedy Oszelda żyl i działał, któż miał mówić o jego dążeniach. Rodzimi oportuniści? Austriacy? Chyba tylko ci, którzy tworzyli czołówkę przyszłych ruchów rewolucyjnych, ale oni nie mieli swojej prasy. Nawet ta prasa, która mogłaby choćby w sposób referujący pisać o Oszeldzie, bała się cenzury i... więzienia. Jedynie lud nie zapomniał o Oszeldzie i choć nie zapisał uczonych ksiąg, przecież pamięć o swym bohaterze ukrył głęboko, na dnie własnego serca. Trudno, pisząc o tym właśnie, obyć się bez szczerego patosu. Takim patosem owładnięty musiał być hutnik trzyniecki Wantuła, gdy zwracał się do ludzi szarych i prostych z pytaniem: co wiecie o Oszeldzie? ... Ustna tradycja ludowa dodawała Oszeldzie nowych, zawsze świeżych barw. Dostrzegł je Wantuła, dostrzegł taki pisarz, jak Paweł Kubisz, syn również trzynieckiego robotnika. Jego „Rapsod
o Oszeldzie“ jest właściwie eposem ludowym, z czego zresztą nie zawsze zdaje sobie sprawę krytyka literacka. Oszeldowy bunt kipi w poetyckich strofach Kubisza. w których właśnie legenda splotła się z prawdą historyczną, kulejącą i domagającą się badań. „Rapsod“ nie jest pracą historiograficzną, jest zawołaniem, jest głosem ludu. Brak zaś monografii o Oszeldzie, której domagał się Jan Kurzelówski w jednym ze swych artykułów, powoduje lukę w historii dziejów „Wiosny ludów“ na Śląsku Cieszyńskim. Czy na takie obszerne studium będzie trzeba długo czekać? Jest to postulat, który należy wysunąć pod adresem śląskiej historiografii jako jeden
z najważniejszych. Okres bowiem „Wiosny Ludów“ stanowi klucz do zrozumienia dziejów późniejszych, które się potoczyły tu bogatym nurtem zdarzeń. Zaniedbania pod tym względem są Iduże3n. Przecież o ruchach ludowych Śląska Cieszyńskiego w latach „Wiosny Ludów“ nie wspomniano nawet w tak poważnych wydawnictwach, jak kilkutomowa praca zbiorowa pt. „Rok 1848 na ziemiach polskich“. Dlaczego? Z braku źródeł? Czy tylko dlatego? Więcej może z braku inicjatywy ze strony odpowiednich komórek badawczo-naukowych. Należy się szczere uznanie cieszyńskim badaczom z Janem Wantułą na czele, że wyprowadzili z mroku dziejów na światło dzienne postać tego typu, co dr Paweł Oszelda. Czy Oszelda działał w tym okresie tylko w Cieszyńskiem? Pytania tego nie wolno nam zbyć twierdzeniem-o braku źródeł. Raczej należałoby zapytać, czy ktoś organizował systematyczną akcję w celu ich odnalezienia? Czy wykorzystane zostało całkowicie bogactwo archiwalne muzeum
i archiwum państwowego? Czy powołano do życia jakąś organizację o charakterze społecznym, skupiającą tych wszystkich, którzy wykazują zainteresowania omawianymi tu badaniami? Im powierzyć by można wstępne prace, które mogłyby być z kolei poddane dalszej przeróbce, w celach już ściśle naukowych. Piszę o tym wszystkim na marginesie artykułu na temat Oszeldy, gdyż wydaje mi się to ważne właśnie w powiązaniu z tą postacią. Trzeba ją pokazać na tle wydarzeń rewolucyjnych nie tylko Śląska Cieszyńskiego, ale sięgnąć dalej, wiążąc to, co wymaga logicznych powiązań. Trzeba obalić legendę tam, gdzie wyrasta dzikim pędem, a podeprzeć ją tam, gdzie syci się w swym wzroście zdrową od podstaw fantazją ludową i twórczą inwencją pisarzy i poetów. Ale nade wszystko postać Oszeldy wymaga skrupulatnych studiów historycznych.
Musimy, idąc śladami tej postaci, zajrzeć do Nieborów, do Końskiej, do Cieszyna, a przede wszystkim do Berna i do Wiednia. Być może znalazłyby się jakieś dokumenty, dotyczące Pawła Oszeldy na Węgrzech w Szoproniu lu gdzie przed 90 laty, z dala od rodziny, wśród węgierskich przyjaciół kończył swe życie wygnańcze.
... Stało się to dnia 26 czerwca 1864 r. w późnych godzinach wieczornych. Któż wtedy mógł przypuszczać, że ten wygnaniec, „słowiański internacjonalista“, ożyje na nowo po 90 latach, że postać Jego świecić będzie blaskiem chwały? Kto z otaczających łoże Oszeldy mógł przewidzieć, że nadejdzie taki dzień, który będzie nosił dumne miano — „Dnia Oszeldy“.
I znowu nie kto inny, jeno właśnie lud śląski pierwszy spłacił dług wdzięczności swemu wielkiemu synowi. W Nieborach po raz pierwszy obchodzono w r. 1954 przy tłumnym udziale ludzi z całego czeskiego Śląska Cieszyńskiego „Dzień Pawła Oszeldy“ 41. Dzień ten stał się wielkim świętem tego ludu. Wszak tu, w Nieborach. rósł Oszelda, tu się uczył miłości ludu i wolności, tu się uczył, jak walczyć o tę wolność.
Z tych rozważań na temat Oszeldy i środowiska, w którym się wychowywał, '''wynikałoby, że młody Paweł wzrastał po prostu w nastrojach rewolucyjnych. Do magla Oszeldów schodzili się ubodzy tkacze z odległych nawet okolic 25. Czy tylko po to, aby maglować płótno? ... Oszelda pilnie baczył na to, có się działo w ojcowskim domu, do którego był bardzo przywiązany 20. Czy cieszyńskie środowisko tkaczy miało związek z tkaczami Dolnego Śląska, organizującymi powstanie u siebie? Kubisz Podaje w przypisach do poematu pt. „Rapsod o Oszeldzie“, że „stało się ono głośne także wśród chłopów pańszczyźnianych na obszarze podówczas austriackiego Śląska Cieszyńskiego“. Należy przeto sądzić, że echa zdarzeń, na Dolnym Śląsku docierały i do cichej wsi podbeskidzkiej — Niebory27. I tu bowiem tkacka „biedacz“ nie miała bynajmniej powodów, aby być zadowoloną ze swego losu. Były to wszak lata głodu, którego największe nasilenie nastąpiło tuż przed okresem „Wiosny Ludów“2S. A przecież Cieszyńskie nie było już wtedy takie ciemne, aby nie wysnuwać wniosków z przyczyn istniejącego stanu rzeczy. Pisał o tym Zdzisław Hierowski29, zwracając Uwagę na wysoki poziom uświadomienia mieszkańców Śląska Cieszyńskiego, począwszy od okresu poreformacyjnego. Nie ponosi przeto zbyt wysoko pisarska wena Pawła Kubisza. gdy pisze o rewolucyjnym wzrastaniu Oszeldy właśnie w Nieborach, choć dopiero Wiedeń ustawił go w rzędzie ludzi „poczętych dla wolności“. Twórcza wyobraźnia naszych poetów śląskich winna przeto odtworzyć lata Oszeldy od czasów najwcześniejszej młodości po okres, kieidy to jako medyk przybywał z Wiednia na Śląsk Cieszyński. Śladów owych lat nie znajdziemy już bowiem w zapiskach rodzinnych. •
Ale przyjrzyjmy się Oszeldzie dorastającemu duchowo do swych przyszłych Zadań. Przyjrzyjmy się lepiej sylwetce młodego medyka, kiedy to w latach tzw. „głodowych“ przybywa w Cieszyńskie, by treść do swych przyszłych poczynań czerpać z rozmów z ludźmi i z obserwacji nędznego bytowania swoich braci. Były to lata 1845/6/7, lata, których historycy nie zbadali dotąd tak, jakby to uczynić należało z tytułu wagi i znaczenia, jakie miały one w formowaniu się myśli demokratycznej i rewolucyjnej w słynnym w dziejach roku 1848.
I na Śląsku Cieszyńskim żłobiły one w ludzkich umysłach myśli o potrzebie dokonania zmian. Lata te, powalając wielu ludzi, budziły nie tylko grozę, nie tylko bunt, ale unaoczniały obraz koniecznych przyszłych zmian w układzie stosunków międzyludzkich. Samodzielne umysły dociekliwych cieszyniaków, skłonnych do uogólnień, Widziały oczyma wyobraźni inny, lepszy świat. Świadomość potrzeby przygotowania Przynajmniej zrębów tego nowego, lepszego świata żyła wledy i w umysłach ludzi
u Zachowai się list Pawia Oszeldy z opisem bitwy pod Solferino, który drukował w swej książce o drze P. Oszeldzie Wantula (s. 37).
15 Jan W a n t u i a, Dr P. Oszelda, s. 2; Paweł Kubisz, fragment przyszłej powieści pt. .tHaglownia", Życie Literackie, 1954.
" Świadczą o tym listy F. Oszeldy pisane do bliższej i dalszej rodziny.
B Sprawa ta nie jest dostatecznie wyjaśniona, mimo że Kubisz w swych publikacjach, a przede wszystkim w „Rapsodzie o Oszeldzie”, pisze o tym wyraźnie.
Silesia 1845/8/7/8; Chlebowczyk, Kalendarz śląski na rok 1955.
“Zdzisław Hierowski, Powieść o Janosiku, Życie Literackie, 30. 8. 1953.
tzw. „prostych“. Czy i w tych, nawykowych już poniekąd, rozmyślaniach człowieka z Cieszyńskiego nie należy szukać rodowodu myśli rewolucyjnej przyszłego buntownika? W Wiedniu uczył się Oszelda strategii rewolucji, układając swe myśli na szerszym tle stosunków ogólnoeuropejskich. Na wsi, u swoich uczył się patrzeć nędzy twarzą w twarz, zaznajamiał się z konkretną rzeczywistością. Jeździł po wsiach, zaglądał do chat. kurnych, by myśl o działaniu przepalać żarem prawdy. Gromadzili się przeto ludzie koło Oszeldy słuchali, a słuchając dłużej, zaczęli go szanować i kochać. Darem słowa umiał ich porywać jak nikt inny 30. Czyż dziw, że pamięć o Oszel- dzie przetrwała lata? Czyż dziw, że zapomnieli o nim burżuazyjni historycy, lecz nie zapomniał o nim lud cieszyński?... Wantuła niewątpliwie zetknął się z ludźmi, głównie członkami rodziny Oszeldów, którzy znali doktora Pawła osobiście51. Dzięki nim mógł on upleść prawdę z legendy i oddać tę prawdą o Oszeldzie, opierając się głównie na źródłach, nie posiadających stempla urzędowości, ale stanowiących własność ludu. Opowieść starego robotnika spod Jaworowego32 natchnęła Wantułę myślą podjęcia badań, a praca Buzka ostatecznie zaokrągliła kształt jego opowieści. Wantuła, sam będąc robotnikiem, pracował bowiem w hucie trzynieckiej, lepiej niż ktokolwiek inny umiał wyczuć prawdę przekazaną przez lud i pokazać ją światu.
Oszelda bierze udział w słynnej ,,rewolucji w Końskiej“ 33, gdzie daje się poznać od strony najmniej znanej jako przywódca chłopów, żądający od panów zniesienia pańszczyzny. Nie kto inny jeno on właśnie, syn maglarza z Nieborów, poprowadził uzbrojonych chłopów na zamek hr. Beesa w Końskiej, nie dając się ująć słodkim słowom. Nie uznawał on bowiem rewolucji w słowach tylko, bez praktycznego działania. Ten jego zapał i odwaga działały na ludzi jak iskra. Na placu przed harendą „spokojni“ Ślązacy, cierpliwi chłopi cieszyńscy, podnieceni słowami Oszeldy widzą tylko w zbrojnej akcji możliwość poprawy swego bytu. Ze schodów harendy Oszelda grzmiał: „Wolność i równość dla wszystkich! Wolnym odtąd jest nie tylko pan, ale i chłop, nie tylko Niemiec, ale i Polak!“ Duch internacjonalizmu powiał po raz pierwszy przez podbeskidzkie pola i poniósł go powiew wolności do najustronniejszych części Śląska.
Oszelda brał też czynny udział w organizowaniu gwardii narodowych po wsiach i miasteczkach Śląska. Widzimy go na wiecu cieszyńskim w październiku 1848 r., gdy jako działacz Stronnictwa Demokratycznego, jednoczącego w duchu postępu i swobód demokratycznych Polaków i Niemców, przemawia do podnieconych tłumów chłopstwa. Był to wiec niezwykły. Nie tylko ze względu na swą burzliwość, ale także ze względu na swą liczebność. Stawiło się nań ponad 5000 (!) chłopów z całego Śląska Cieszyńskiego. Rzadko kiedy którekolwiek miasto na Śląsku oglądało takie masy chłopstwa, zdecydowanego czynnie bronić swojej wolności **. Świadczyło to o wielkim stopniu zrewolucjonizowania wsi cieszyńskich, w czym niemałą zasługę miał tu przede wszystkim Paweł Oszelda. Na tym wiecu przemawiał także Stalmach 3li. O ile przemówienie Stalmacha było powściągliwe, o tyle przemówienie Oszeldy było ogniem, który zapala. Ten ton przemówienia Oszeldy zadziwił samego Stalmacha, o czym później pisał on nawet w swoich ,,Pamiętnikach“. Oszelda wołał o pomoc dla Wiednia. Widocznie miał ku temu odpowiednie upoważnienia jako emisariusz wiedeńskiej rewolucji. Gdy mówił o pomocy, zapytywał zebranych posługując się językiem pro-
stym, niezwykle sugestywnym, porywającym tłumy M. — „Mamy ją okazać w srebrze czy żelezie?“ — W odpowiedzi na to pytanie przeszefdł przez wielotysięczny tłum jeden, wielki okrzyk: „W żelezie“ ...
Skutki wiecu nie dały na siebie długo czekać. Wspomnienia o kosach nie pozwoliły spać cieszyńskim wielmożom, szczególnie zaś Kalchbergowi, zarządcy dóbr arcy- książęcych tzw. „Komory Cieszyńskiej“, do której należała większość wsi cieszyńskich :!7.
I tu właściwie kończy się znana nam karta dziejów Pawła Oszeldy. Jest to doprawdy zaledwie karta, ale nawet w tej postaci pełna chwały. Nie odnajdziemy na niej Oszeldy na barykadach Wiednia, nie ujrzymy też jego wystąpień wśród studentów wiedeńskich, którzy stanowili awangardę rewolucji w Austrii. Szczególną aktywnością wśród studentów wiedeńskich odznaczali się medycy, do których grona należał i Oszelda. Sądząc zaś z temperamentu, musiał on odgrywać tu przodującą rolę w okresie, kiedy kleiły się dopiero zalążki ogólnoeuropejskiego ruchu rewolucyjnego. Czym był i co robił Oszelda w marcowych dniach wiedeńskich? ... Wiele Wątków jego działalności rewolucyjnej urywa się u korzenia, pozostawiając dotkliwą lukę, którą wypełnić może jedynie domysł. A kto nam odpowie w sposób rzetelny, jaki był stosunek Stalmacha do Oszeldy i odwrotnie? W jakim stopniu ci dwaj ludzie się uzupełniali, a w czym się różnili? Na tym odcinku wiedzy o dziejach lat „Wiosny Ludów“ na Śląsku Cieszyńskim panuje dość duża rozbieżność w sądach, która wymaga ustaleń historiograficznych. A jak się ustosunkowywał Oszelda do sejmu frankfurckiego, który w jednych budził nadzieję, w innych uczucie czujności i niewiary? I tu panują różnice w poglądach. Również o stosunku Oszeldy do Zjazidu Słowiańskiego w Pradze wiemy bardzo niewiele.
Czy odsłoni nam jeszcze ktokolwiek te zakryte karty z życia i działalności Oszeldy? ... Przed wojną mało pisano o OszeldzieM. A wtedy kiedy Oszelda żyl i działał, któż miał mówić o jego dążeniach. Rodzimi oportuniści? Austriacy? Chyba tylko ci, którzy tworzyli czołówkę przyszłych ruchów rewolucyjnych, ale oni nie mieli swojej prasy. Nawet ta prasa, która mogłaby choćby w sposób referujący pisać o Oszeldzie, bała się cenzury i... więzienia. Jedynie lud nie zapomniał o Oszeldzie i choć nie zapisał uczonych ksiąg, przecież pamięć o swym bohaterze ukrył głęboko, na dnie własnego serca. Trudno, pisząc o tym właśnie, obyć się bez szczerego patosu. Takim patosem owładnięty musiał być hutnik trzyniecki Wantuła, gdy zwracał się do ludzi szarych i prostych z pytaniem: co wiecie o Oszeldzie? ... Ustna tradycja ludowa dodawała Oszeldzie nowych, zawsze świeżych barw. Dostrzegł je Wantuła, dostrzegł taki pisarz, jak Paweł Kubisz, syn również trzynieckiego robotnika. Jego „Rapsod
o Oszeldzie“ jest właściwie eposem ludowym, z czego zresztą nie zawsze zdaje sobie sprawę krytyka literacka. Oszeldowy bunt kipi w poetyckich strofach Kubisza. w których właśnie legenda splotła się z prawdą historyczną, kulejącą i domagającą się badań. „Rapsod“ nie jest pracą historiograficzną, jest zawołaniem, jest głosem ludu. Brak zaś monografii o Oszeldzie, której domagał się Jan Kurzelówski w jednym ze swych artykułów, powoduje lukę w historii dziejów „Wiosny ludów“ na Śląsku Cieszyńskim. Czy na takie obszerne studium będzie trzeba długo czekać? Jest to postulat, który należy wysunąć pod adresem śląskiej historiografii jako jeden
z najważniejszych. Okres bowiem „Wiosny Ludów“ stanowi klucz do zrozumienia dziejów późniejszych, które się potoczyły tu bogatym nurtem zdarzeń. Zaniedbania pod tym względem są Iduże3n. Przecież o ruchach ludowych Śląska Cieszyńskiego w latach „Wiosny Ludów“ nie wspomniano nawet w tak poważnych wydawnictwach, jak kilkutomowa praca zbiorowa pt. „Rok 1848 na ziemiach polskich“. Dlaczego? Z braku źródeł? Czy tylko dlatego? Więcej może z braku inicjatywy ze strony odpowiednich komórek badawczo-naukowych. Należy się szczere uznanie cieszyńskim badaczom z Janem Wantułą na czele, że wyprowadzili z mroku dziejów na światło dzienne postać tego typu, co dr Paweł Oszelda. Czy Oszelda działał w tym okresie tylko w Cieszyńskiem? Pytania tego nie wolno nam zbyć twierdzeniem-o braku źródeł. Raczej należałoby zapytać, czy ktoś organizował systematyczną akcję w celu ich odnalezienia? Czy wykorzystane zostało całkowicie bogactwo archiwalne muzeum
i archiwum państwowego? Czy powołano do życia jakąś organizację o charakterze społecznym, skupiającą tych wszystkich, którzy wykazują zainteresowania omawianymi tu badaniami? Im powierzyć by można wstępne prace, które mogłyby być z kolei poddane dalszej przeróbce, w celach już ściśle naukowych. Piszę o tym wszystkim na marginesie artykułu na temat Oszeldy, gdyż wydaje mi się to ważne właśnie w powiązaniu z tą postacią. Trzeba ją pokazać na tle wydarzeń rewolucyjnych nie tylko Śląska Cieszyńskiego, ale sięgnąć dalej, wiążąc to, co wymaga logicznych powiązań. Trzeba obalić legendę tam, gdzie wyrasta dzikim pędem, a podeprzeć ją tam, gdzie syci się w swym wzroście zdrową od podstaw fantazją ludową i twórczą inwencją pisarzy i poetów. Ale nade wszystko postać Oszeldy wymaga skrupulatnych studiów historycznych.
Musimy, idąc śladami tej postaci, zajrzeć do Nieborów, do Końskiej, do Cieszyna, a przede wszystkim do Berna i do Wiednia. Być może znalazłyby się jakieś dokumenty, dotyczące Pawła Oszeldy na Węgrzech w Szoproniu lu gdzie przed 90 laty, z dala od rodziny, wśród węgierskich przyjaciół kończył swe życie wygnańcze.
... Stało się to dnia 26 czerwca 1864 r. w późnych godzinach wieczornych. Któż wtedy mógł przypuszczać, że ten wygnaniec, „słowiański internacjonalista“, ożyje na nowo po 90 latach, że postać Jego świecić będzie blaskiem chwały? Kto z otaczających łoże Oszeldy mógł przewidzieć, że nadejdzie taki dzień, który będzie nosił dumne miano — „Dnia Oszeldy“.
I znowu nie kto inny, jeno właśnie lud śląski pierwszy spłacił dług wdzięczności swemu wielkiemu synowi. W Nieborach po raz pierwszy obchodzono w r. 1954 przy tłumnym udziale ludzi z całego czeskiego Śląska Cieszyńskiego „Dzień Pawła Oszeldy“ 41. Dzień ten stał się wielkim świętem tego ludu. Wszak tu, w Nieborach. rósł Oszelda, tu się uczył miłości ludu i wolności, tu się uczył, jak walczyć o tę wolność.
Przypisy:
1 O Janie Wantule zaczęto więcej pisać dopiero przed kilku laty. 7. zawodu hutnik, dzięki niezwykłej pracowitości stal się on cenionym bibliofilem, znawcą dziejów Śląska Cieszyńskiego, pisarzem, publicystą i działaczem społecznym. Między innymi pisali o Wantule: Gustaw M o r-inek w Szyndziołach (czeski Śląsk Cieszyński), Andrzej Wydrzyński w Nowej Kulturze, Ludwik Brożek w Śląsku Literackim, prof. Jan Szczepański w Życiu Literackim oraz Wład. Most w Zachodniej Agencji Prasowej (artykuł ten miał kilkadziesiąt przedruków). Przed wojną obszerne studium poświęcił Wantule w Silva Rerum Karol J. Koniński. Życiorys Jana Wantuły można znaleźć w Przeglądzie Zachodnim (nr 1/2, r. 1949). Prawdziwe jednak źródło do studiów nad Wantulą stanowi wydany niedawno nakładem Ludowej Spółdzielni Wydawniczej w Warszawie, w opracowaniu Rozalii Rybackiej, zbiór prac publicystycznych Jana Wantuły, poświęcony dziejom Śląska Cieszyńskiego pt. „Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego”. W najbliższym czasie ma się ukazać nakładem Wydawnictwa Literackiego w Krakowie wybór prac publicystycznych Jana Wantuły na tematy literackie, kulturalne 1 społeczne.
s Zaranie Śląskie r. 1934. Pismo to, wydawane jako kwartalnik, przynosiło wiele wiadomości z dziejów Śląska Cieszyńskiego.
! Jak wynika z wypowiedzi Jana Wantuły, studia nad Oszeldą podjął on na kilka lat przed Wydaniem swojej książeczki, stanowiącej przedruk z Zarania Śląskiego. Książeczka ta pt. „Dr. Paweł Oszelda, bojownik o wolność ludu, 1848”, wydana została w r. 1935 nakładem „Dziedzictwa“ w Cieszynie. Znalazła się ona w wyborze prac publicystycznych Wantuły, w opracowaniu R. Rybackiej. W tekście Wantuła jeszcze przed śmiercią dokonał uzupełnień, zresztą nieznacznych.
* Wydał on w r. 1953 poemat pt. „Rapsod o Oszeldzie”, który doznał na ogół przychylnego Przyjęcia, szczególnie krytyki czeskiej i słowackiej (Slovansky Přehled nr 6, r. 54, Praha; Matičně čitanie, nr 14, r. 54 (artykuł dra R. Brtania); Novy Život (organ pisarzy czechosłowackich), nr 8, r. 54. W r. 1955/6 Kubisz zamierza wydać powieść poświęconą Pawłowi Oszeldzie. Poza tym Kubisz drukuje wiele artykułów i przyczynków na tematy związane z działalnością Oszeldy w Głosie Ludu (Ostrawa) i Zwrocie (miesięcznik), wychodzących w Czeskim Cieszynie.
s Nosił się on nawet z zamiarem napisania powieści o chłopskiej rodzinie Oszeldów, sięgając do czasów najdawniejszych. Poza tym o Oszeldzie wspomina w swej książce o Ondraszku.
8 Wilhelm Szewczyk, Trzynaście portretów śląskich, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1953, rozdział: „Poczęty dla wolności”.
1 Tak popularnie nazywa się Oszeldę na Śląsku Cieszyńskim.
8 Wantuła po krańce swego życia, mimo choroby, żywo się interesował życiem literackim, z uwagą śledząc rosnącą popularność odkrytego przez siebie bohatera „Wiosny Ludów”.
’ O wgląd w akta procesu berneńskiego daremnie zabiegali zarówno Wantuła, jak i inni. Młodsi historycy Śląska Cieszyńskiego.
10 Głos Ludu, organ wojewódzkiego komitetu K. P. Cz. w Ostrawie, 30. 5. 54.
s Zaranie Śląskie r. 1934. Pismo to, wydawane jako kwartalnik, przynosiło wiele wiadomości z dziejów Śląska Cieszyńskiego.
! Jak wynika z wypowiedzi Jana Wantuły, studia nad Oszeldą podjął on na kilka lat przed Wydaniem swojej książeczki, stanowiącej przedruk z Zarania Śląskiego. Książeczka ta pt. „Dr. Paweł Oszelda, bojownik o wolność ludu, 1848”, wydana została w r. 1935 nakładem „Dziedzictwa“ w Cieszynie. Znalazła się ona w wyborze prac publicystycznych Wantuły, w opracowaniu R. Rybackiej. W tekście Wantuła jeszcze przed śmiercią dokonał uzupełnień, zresztą nieznacznych.
* Wydał on w r. 1953 poemat pt. „Rapsod o Oszeldzie”, który doznał na ogół przychylnego Przyjęcia, szczególnie krytyki czeskiej i słowackiej (Slovansky Přehled nr 6, r. 54, Praha; Matičně čitanie, nr 14, r. 54 (artykuł dra R. Brtania); Novy Život (organ pisarzy czechosłowackich), nr 8, r. 54. W r. 1955/6 Kubisz zamierza wydać powieść poświęconą Pawłowi Oszeldzie. Poza tym Kubisz drukuje wiele artykułów i przyczynków na tematy związane z działalnością Oszeldy w Głosie Ludu (Ostrawa) i Zwrocie (miesięcznik), wychodzących w Czeskim Cieszynie.
s Nosił się on nawet z zamiarem napisania powieści o chłopskiej rodzinie Oszeldów, sięgając do czasów najdawniejszych. Poza tym o Oszeldzie wspomina w swej książce o Ondraszku.
8 Wilhelm Szewczyk, Trzynaście portretów śląskich, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1953, rozdział: „Poczęty dla wolności”.
1 Tak popularnie nazywa się Oszeldę na Śląsku Cieszyńskim.
8 Wantuła po krańce swego życia, mimo choroby, żywo się interesował życiem literackim, z uwagą śledząc rosnącą popularność odkrytego przez siebie bohatera „Wiosny Ludów”.
’ O wgląd w akta procesu berneńskiego daremnie zabiegali zarówno Wantuła, jak i inni. Młodsi historycy Śląska Cieszyńskiego.
10 Głos Ludu, organ wojewódzkiego komitetu K. P. Cz. w Ostrawie, 30. 5. 54.
>* Zwrot 21. 5. 1954.
11 Fragmenty tej powieści były już drukowane na lamach Życia Literackiego w Krakowie i w wielkim ilustrowanym tygodniku praskim Svčt v obrazech. ls Zwrot 21. 5. 1954.
11 Pamiętniki Stalmacha, Silesia, 15. 8. 1886, Tygodnik Cieszyński, nr 25, r. 1848, Nowiny dla' ludu wiejskiego, nr 17, r. 1848. W. Szewczyk, „Trzynaście portretów śląskich" (s. 43), Jan Wantuia, Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego (s. 128/9), Zwrot, nr 5, r. 1954.
,s Poza czysto literackimi pozycjami postać Oszeldy doczekała się bardzo wielu publicystycznych omówień i komentarzy, głównie na łamach prasy, wychodzącej po czeskiej stronie Olzy.
11 Fragmenty tej powieści były już drukowane na lamach Życia Literackiego w Krakowie i w wielkim ilustrowanym tygodniku praskim Svčt v obrazech. ls Zwrot 21. 5. 1954.
11 Pamiętniki Stalmacha, Silesia, 15. 8. 1886, Tygodnik Cieszyński, nr 25, r. 1848, Nowiny dla' ludu wiejskiego, nr 17, r. 1848. W. Szewczyk, „Trzynaście portretów śląskich" (s. 43), Jan Wantuia, Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego (s. 128/9), Zwrot, nr 5, r. 1954.
,s Poza czysto literackimi pozycjami postać Oszeldy doczekała się bardzo wielu publicystycznych omówień i komentarzy, głównie na łamach prasy, wychodzącej po czeskiej stronie Olzy.
'■ Zwrot 21. 5. 1954, artykuł: „Dzień Pawia Oszeldy w Nieborach".
11 Jan W a n t u 1 a, Dr Paweł Oszelda . . . , s. 28, Zwrot 21. 5. 1954, Przegląd Wypadków Politycznych, 27. i. 1850.
”a Według informacji uzyskanych już po napisaniu artykułu tzw. rejestr sądowy w Bernie z lat, kiedy Oszelda był aresztowany, wskazuje, że Oszelda miał aż trzy procesy. Z dwu wyszedł cało (warto by zbadać okoliczności), w trzecim skazany został na pól roku za wypadki wiedeńskie.
11 Jan W a n t u 1 a, Dr Paweł Oszelda . . . , s. 28, Zwrot 21. 5. 1954, Przegląd Wypadków Politycznych, 27. i. 1850.
”a Według informacji uzyskanych już po napisaniu artykułu tzw. rejestr sądowy w Bernie z lat, kiedy Oszelda był aresztowany, wskazuje, że Oszelda miał aż trzy procesy. Z dwu wyszedł cało (warto by zbadać okoliczności), w trzecim skazany został na pól roku za wypadki wiedeńskie.
3" Wystąpienie w Cieszynie na wiecu październikowym.
n Wspomina o tym J. Wantuła w swej pracy o Oszeldzie, s. 35.
. » Ibid., s. 32.
13 Na ten temat pojawiło się więcej opracowań. Karol Berger napisał nawet sztukę ludową o „rewolucji w Końskiej". Sztuka ta cieszyła się znacznym powodzeniem na scenach amatorskich Śląska Cieszyńskiego.
s* Warto przypomnieć, że w podobnym wiecu, zorganizowanym w Peszcie, wzięło udział 10.000 ludzi.
slt Stosunek Stalmacha do Oszeldy nie został dostatecznie wyjaśniony. Przypis nr 14.
ta
n Wspomina o tym J. Wantuła w swej pracy o Oszeldzie, s. 35.
. » Ibid., s. 32.
13 Na ten temat pojawiło się więcej opracowań. Karol Berger napisał nawet sztukę ludową o „rewolucji w Końskiej". Sztuka ta cieszyła się znacznym powodzeniem na scenach amatorskich Śląska Cieszyńskiego.
s* Warto przypomnieć, że w podobnym wiecu, zorganizowanym w Peszcie, wzięło udział 10.000 ludzi.
slt Stosunek Stalmacha do Oszeldy nie został dostatecznie wyjaśniony. Przypis nr 14.
ta
“ Silesia 15. 8. 1886.
17 Kalchberg odegrał dużą rolę w dziejach Oszeldy. Ostatnio w Muzeum Cieszyńskim odnalezione zostały niezwykle ciekawe dla historii Śląska Cieszyńskiego Pamiętniki Kalchberga. ■Wyd. Lipsk 1882.
w W Biuletynie Światowego Związku Polaków z Zagranicy pojawi! się artykuł Mieczysława W i on czka, który przedrukowany został przez kilkadziesiąt pism polskich za granicą (nawet W Ameryce). Artykuł miał wybitnie charakter popularyzatorski i rysował Oszeldę jako działacza narodowego. Działalność rewolucyjna Oszeldy sprowadzona została jedynie do „rewolucji "w Końskiej".
17 Kalchberg odegrał dużą rolę w dziejach Oszeldy. Ostatnio w Muzeum Cieszyńskim odnalezione zostały niezwykle ciekawe dla historii Śląska Cieszyńskiego Pamiętniki Kalchberga. ■Wyd. Lipsk 1882.
w W Biuletynie Światowego Związku Polaków z Zagranicy pojawi! się artykuł Mieczysława W i on czka, który przedrukowany został przez kilkadziesiąt pism polskich za granicą (nawet W Ameryce). Artykuł miał wybitnie charakter popularyzatorski i rysował Oszeldę jako działacza narodowego. Działalność rewolucyjna Oszeldy sprowadzona została jedynie do „rewolucji "w Końskiej".
Bibliografia
Jan Wantuia, Dr Paweł Oszelda, bojownik o wolność ludu, 1848, Cieszyn 1935 r.
— Jan W an tuła, Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego, Warszawa 1954. — Paweł Kubisz, Rapsod o Oszeldzie, Czeski Cieszyn 1933. — Wilhelm Szewczyk, Trzynaście portretów śląskich, Kraków 1953. — H. Bogdański, Polsky revolucionář
50 Brak dotychczas jakiegokolwiek opracowania. Śląsk cieszyński nie znalazł nawet fragmentarycznego naświetlenia w pracach takich historyków jak: Marian Tyrowicz czy Stefan Kieniewicz, którzy wydali szereg prac, traktujących o „Wiośnie Ludów”. Jedyna praca o r. 1848: na Śląsku Cieszyńskim ukazała się w języku czeskim (J. V o c h a 1 a, Rok 1848 ve Slezsku a na severovýchodní Moravě — Slezsky Studijní ustav, Opava 1948).
" Szoproń, miejscowość na Węgrzech, gdzie umarł Oszelda, też nie została poddana badaniom. Nie wiadomo nawet, gdzie Paweł Oszelda został pochowany. Podczas wojny poszukiwania czynił tu Cieszyniak, Paweł Chmiel. Nie dały one jednak żadnego rezultatu.
“ Zwrot 21. 5. 1954 1 21. 6. 1954: artykuły Pawła Kubisza: „Dzień Pawła Oszeldy w Nieborach” i „Łopoczą na wichrze sztandary”.
Literatura
na Spilbergu, Berno 1932. — E. Fischer, Rok 1848 w Austrii, Warszawa 1951. — Arnošt Klima, Rok 1848 w Czechach, Warszawa 1951. — J. Vochala, Rok 1848 ve Slezsku a na severovýchodní Moravě, Opava 1948. — L. K o 1 ač i k, Špilberk Historie Kasematy, Berno 1938. — Vaclav Davide k, O názvech a jmenech Těšinska, Opava 1949. — Władysław Bortnowski, O powstaniu krakowskim 1846, Warszawa 1950. — Stefan Kieniewicz, Czyn polski w dobie Wiosny Ludów, Warszawa 194>8. — Franciszek Popiołek, Dzieje Śląska Austriackiego, Cieszyn 1913. — Stefan Kieniewicz, Oblicze ideowe Wiosny Ludów, Warszawa 1948.
— Marian Ty rowie z, Udział Śląska w ruchu rewolucyjnym 1846—1*849, Warszawa 1949. — J. St. B y s t r o ń, Pamiętnik dr Andrzeja Cinciały, 1931. — Władysław Zabawski, Droga do Ziemi Obiecanej, Cieszyn 1934. — Jan Kubisz, Pamiętnik starego nauczyciela, Cieszyn 1928. — Franciszek Popiołek, Wiosna Ludów na Śląsku, Katowice 1948. — Paweł Kubisz, Przednówek (wiersze), 1946. — Karol Berger, Wiosna Ludu (sztuka ludowa) 1936. — Paweł Kubisz, Opowieść Wydziedziczonych, Cieszyn 1949. — Śląsk w okresie rewolucji 1846/9 (Pamiętnik VII Zjazdu Historyków we Wrocławiu, Warszawa, 1948. — Gustaw Morcinek, Ondraszek, Warszawa 1954. — Gustaw P r z e c z e k, Powiew wolności, Cieszyn 1943. •— J. Feldman, Sprawa polska w roku 1848, Kraków 1933. — Polska i Czechy — dziesięć wieków sąsiedztwa (praca zbiorowa) 1947. — Paweł Stalmach, Pamiętniki. Cieszyn 1910. — Gustaw Halama, Śląsk Cieszyński w piątym dziesiątku XIX wieku, maszynopis (praca magisterska). — Dr Bayer, Denkwürdigkeiten der Stadt Freistadt (r. 1848 we Frysztacie), 1879. — Dr Władysław Ochmański, Zbójnictwo góralskie, Poznań 1950. — Franz W a s c h e k, Teschen Einst u. Jetzt, Theil 1 (1848—1898). — Moritz Trapp, Der Spielberg in Brünn 1873. — Anton Costa Rosetti. Der Brünner Spielberg, Brünn 1913. — Kalendarz Głosu Ludu, Cz. Cieszyn 1948. — Roczniki Zwrotu, Czeski Cieszyn 1949/1950/1951/1952/1953/1954. — Vlastivědný věstnik moravsky, 1948 rocznik III (artykuł: Seznam polských věznu na Śpilberku). Artykuły prasowe: Wiarus, Bojownicy o wolność ludu śląskiego, 15 X 1938. — Ogniwa, Dr P. Oszelda, 1 I 1949. — Biuletyn Św. Zw. Pol. Zagr. Bojownik o wolność, Warszawa 1938. — W. Most, Szpilberg, Świat i Życie, Stalinogród, 19 X 1952. — W. Most, Szpilberg w oczach polskiego i włoskiego rewolucjonisty, Kalendarz Zwrotu, Czeski Cieszyn 1953. — Andrzej Buzek, Zaranie Śląskie 1934, s. 16. — Ludwik Kurze lows ki, Na „Dzień Oszeldy“ w Nieborach, Głos Ludu, 30 5 1954. — W. Most, Spór dookoła rewolucjonisty śląskiego dr Pawła Oszeldy, IKP, Bydgoszcz, 1H II 1949. — Paweł Kubisz, Maglownia (fragment powieści), Życie Literackie, Kraków 11 4 1954. — Polskie pamiątki na Szpilbergu w Czechosłowacji (artykuł Leona Wróblewskiego w Kurierze Łódzkim z 23 X 1938. — Tygodnik Cieszyński X/1848 r. — Eł„ Zaściankowy czy też pierwszy rewolucjonista na Śląsku? — Szyn- dzioły, Czeski Cieszyn, 26 6 1949.—Silesia, Opawa 15 5 1926. — Slovansky Přehled, nr 6. Praha 1954. — Novy Život, nr 8, 1954, Praha. — Tygodnik Cieszyński nr 25. 1848. — Nowiny dla ludu śląskiego ,nr 17, 1848. — Przegląd Wypadków Politycznych, 27 4 1850. — Svět v Obrazech, Praha, nr 21, 1954. — Gwiazdka Cieszyńska r. 1848. — Polska Zachodnia (art. Wpływ wypadków politycznych w r. 1848 na Śląsku Cieszyńskim), Katowice 1931, nr 20. — Śląsk Literacki (artykuł rec.), nr 10/11, 1954, Stalino-
„W początkach XVII w. — pisze Niemiec Heckel w swojej Historii literatury śląskiej — królestwo słowiańskie (Polska) przewyższało pod różnymi względami
gród.
WŁADYSŁAW MERCZYŇSKI
KRYTYKA STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH NA ŚLĄSKU W XVII W. W TWÓRCZOŚCI DANIELA CZEPKI
II. "Polak - katolik - alkoholik"?
— Jan W an tuła, Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego, Warszawa 1954. — Paweł Kubisz, Rapsod o Oszeldzie, Czeski Cieszyn 1933. — Wilhelm Szewczyk, Trzynaście portretów śląskich, Kraków 1953. — H. Bogdański, Polsky revolucionář
50 Brak dotychczas jakiegokolwiek opracowania. Śląsk cieszyński nie znalazł nawet fragmentarycznego naświetlenia w pracach takich historyków jak: Marian Tyrowicz czy Stefan Kieniewicz, którzy wydali szereg prac, traktujących o „Wiośnie Ludów”. Jedyna praca o r. 1848: na Śląsku Cieszyńskim ukazała się w języku czeskim (J. V o c h a 1 a, Rok 1848 ve Slezsku a na severovýchodní Moravě — Slezsky Studijní ustav, Opava 1948).
" Szoproń, miejscowość na Węgrzech, gdzie umarł Oszelda, też nie została poddana badaniom. Nie wiadomo nawet, gdzie Paweł Oszelda został pochowany. Podczas wojny poszukiwania czynił tu Cieszyniak, Paweł Chmiel. Nie dały one jednak żadnego rezultatu.
“ Zwrot 21. 5. 1954 1 21. 6. 1954: artykuły Pawła Kubisza: „Dzień Pawła Oszeldy w Nieborach” i „Łopoczą na wichrze sztandary”.
Literatura
na Spilbergu, Berno 1932. — E. Fischer, Rok 1848 w Austrii, Warszawa 1951. — Arnošt Klima, Rok 1848 w Czechach, Warszawa 1951. — J. Vochala, Rok 1848 ve Slezsku a na severovýchodní Moravě, Opava 1948. — L. K o 1 ač i k, Špilberk Historie Kasematy, Berno 1938. — Vaclav Davide k, O názvech a jmenech Těšinska, Opava 1949. — Władysław Bortnowski, O powstaniu krakowskim 1846, Warszawa 1950. — Stefan Kieniewicz, Czyn polski w dobie Wiosny Ludów, Warszawa 194>8. — Franciszek Popiołek, Dzieje Śląska Austriackiego, Cieszyn 1913. — Stefan Kieniewicz, Oblicze ideowe Wiosny Ludów, Warszawa 1948.
— Marian Ty rowie z, Udział Śląska w ruchu rewolucyjnym 1846—1*849, Warszawa 1949. — J. St. B y s t r o ń, Pamiętnik dr Andrzeja Cinciały, 1931. — Władysław Zabawski, Droga do Ziemi Obiecanej, Cieszyn 1934. — Jan Kubisz, Pamiętnik starego nauczyciela, Cieszyn 1928. — Franciszek Popiołek, Wiosna Ludów na Śląsku, Katowice 1948. — Paweł Kubisz, Przednówek (wiersze), 1946. — Karol Berger, Wiosna Ludu (sztuka ludowa) 1936. — Paweł Kubisz, Opowieść Wydziedziczonych, Cieszyn 1949. — Śląsk w okresie rewolucji 1846/9 (Pamiętnik VII Zjazdu Historyków we Wrocławiu, Warszawa, 1948. — Gustaw Morcinek, Ondraszek, Warszawa 1954. — Gustaw P r z e c z e k, Powiew wolności, Cieszyn 1943. •— J. Feldman, Sprawa polska w roku 1848, Kraków 1933. — Polska i Czechy — dziesięć wieków sąsiedztwa (praca zbiorowa) 1947. — Paweł Stalmach, Pamiętniki. Cieszyn 1910. — Gustaw Halama, Śląsk Cieszyński w piątym dziesiątku XIX wieku, maszynopis (praca magisterska). — Dr Bayer, Denkwürdigkeiten der Stadt Freistadt (r. 1848 we Frysztacie), 1879. — Dr Władysław Ochmański, Zbójnictwo góralskie, Poznań 1950. — Franz W a s c h e k, Teschen Einst u. Jetzt, Theil 1 (1848—1898). — Moritz Trapp, Der Spielberg in Brünn 1873. — Anton Costa Rosetti. Der Brünner Spielberg, Brünn 1913. — Kalendarz Głosu Ludu, Cz. Cieszyn 1948. — Roczniki Zwrotu, Czeski Cieszyn 1949/1950/1951/1952/1953/1954. — Vlastivědný věstnik moravsky, 1948 rocznik III (artykuł: Seznam polských věznu na Śpilberku). Artykuły prasowe: Wiarus, Bojownicy o wolność ludu śląskiego, 15 X 1938. — Ogniwa, Dr P. Oszelda, 1 I 1949. — Biuletyn Św. Zw. Pol. Zagr. Bojownik o wolność, Warszawa 1938. — W. Most, Szpilberg, Świat i Życie, Stalinogród, 19 X 1952. — W. Most, Szpilberg w oczach polskiego i włoskiego rewolucjonisty, Kalendarz Zwrotu, Czeski Cieszyn 1953. — Andrzej Buzek, Zaranie Śląskie 1934, s. 16. — Ludwik Kurze lows ki, Na „Dzień Oszeldy“ w Nieborach, Głos Ludu, 30 5 1954. — W. Most, Spór dookoła rewolucjonisty śląskiego dr Pawła Oszeldy, IKP, Bydgoszcz, 1H II 1949. — Paweł Kubisz, Maglownia (fragment powieści), Życie Literackie, Kraków 11 4 1954. — Polskie pamiątki na Szpilbergu w Czechosłowacji (artykuł Leona Wróblewskiego w Kurierze Łódzkim z 23 X 1938. — Tygodnik Cieszyński X/1848 r. — Eł„ Zaściankowy czy też pierwszy rewolucjonista na Śląsku? — Szyn- dzioły, Czeski Cieszyn, 26 6 1949.—Silesia, Opawa 15 5 1926. — Slovansky Přehled, nr 6. Praha 1954. — Novy Život, nr 8, 1954, Praha. — Tygodnik Cieszyński nr 25. 1848. — Nowiny dla ludu śląskiego ,nr 17, 1848. — Przegląd Wypadków Politycznych, 27 4 1850. — Svět v Obrazech, Praha, nr 21, 1954. — Gwiazdka Cieszyńska r. 1848. — Polska Zachodnia (art. Wpływ wypadków politycznych w r. 1848 na Śląsku Cieszyńskim), Katowice 1931, nr 20. — Śląsk Literacki (artykuł rec.), nr 10/11, 1954, Stalino-
„W początkach XVII w. — pisze Niemiec Heckel w swojej Historii literatury śląskiej — królestwo słowiańskie (Polska) przewyższało pod różnymi względami
gród.
WŁADYSŁAW MERCZYŇSKI
KRYTYKA STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH NA ŚLĄSKU W XVII W. W TWÓRCZOŚCI DANIELA CZEPKI
Narody i nacjonalizm:
Zapis rozważań prof. R. Zenderowskiego z Cieszyna, w którym stawia tezę, że nieuchronna w Europie trzeciej dekady XXI wieku jest powszechna renacjonalizacja życia społeczno-politycznego.
- "Wzrost popularności nacjonalizmu na Starym Kontynencie w drugiej dekadzie XXI wieku jest niekwestionowanym faktem. Nieprzypadkowo agresywny nacjonalizm pojawia się zwłaszcza w dobie kryzysu politycznego i gospodarczego, w czasie niepewności, jaką współcześnie generuje głównie pandemia i narastająca presja migracyjna. Nacjonalizmy europejskie, zwłaszcza te występujące na Zachodzie, były przez długi czas „zamrożone” względnym dobrobytem i nadzieją na szybki rozwój. Były one często niewidoczne, pozostając pod przykryciem integracyjnej retoryki i technologiczno-rozrywkowego płaszcza globalizacji. Pogłębiający się kryzys gospodarczy w zestawieniu z procesem starzenia się tradycyjnych europejskich narodów, w połączeniu z coraz większą liczbą odmawiających integracji imigrantów (zwłaszcza z państw muzułmańskich), oznaczać musi powrót do nacjonalistycznej przeszłości.
- Współczesne nacjonalizmy w Unii Europejskiej wskazywane jako źródło kryzysu, są jedynie jego przejawem, efektem. Erupcja roszczeń nacjonalistycznych, których jesteśmy obecnie świadkami, ma swoje źródła, które warto rozumieć jeśli chce się formułować pomysły na sanację Unii Europejskiej.
- Po pierwsze, poszczególne nacjonalizmy w Europie, zwłaszcza w jej zachodniej części, o czym już była mowa, nie zostały „zniwelowane” lub w jakiś sposób unieważnione. Tak jak komunizm „zamroził” wschodnie etnonacjonalizmy, tak szybki wzrost gospodarczy i państwo dobrobytu na Zachodzie „uśpiły” tamtejsze nacjonalizmy.
- Po drugie, źródłem współczesnych nacjonalizmów europejskich są trwające kilka dekad demoliberalne próby unieważnienia potrzeby wspólnoty opartej na wspólnie podzielanych wartościach, wzorach życia i bycia w świecie społecznym, wreszcie imperatywie poświęcenia indywidualnych korzyści dla dobra ogółu. Skrajny indywidualizm jako wzór postawy społecznej od samego początku stał w jaskrawej opozycji do oczekiwanej roli jednostki w innych kręgach cywilizacyjnych, tworząc wyraźne napięcie między demoliberalnym Zachodem a w gruncie rzeczy konserwatywną resztą świata. Tenże postnowoczestny wzorzec zachowań był do utrzymania w warunkach dobrobytu i wzrostu gospodarczego, ale stał się zupełnie dysfunkcyjny w warunkach kryzysu i wszechogarniającej niepewności.
- Po trzecie, co stanowi swoisty paradoks, jednym ze źródeł popularności współczesnych nacjonalizmów jest niezgoda na niesprawiedliwość o charakterze ekonomicznym i rozwieranie się nożyc dochodowych: postępującej pauperyzacji szerokich rzesz społeczeństwa i szybkiego, spektakularnego bogacenia się nielicznych. Krytyka nacjonalistów wymierzona jest z jednej strony w wielkie koncerny, z drugiej strony na ławie oskarżonych stawiane przez nacjonali-stów są te państwa członkowskie Unii Europejskiej, które posądza się o celowe wywoływanie kryzysów ekonomicznych w poszczególnych państwach po to, by w ich następstwie móc jesz-cze silniej oddziaływać na dany system gospodarczy poprzez jego systemowy drenaż.
- Po czwarte, współczesne europejskie nacjonalizmy w sposób oczywisty żywią się lękiem i niechęcią wobec obcych, nazywanych różnorako w zależności od regionu Europy. Tra-dycyjnym obcym i wrogiem w XIX i XX wiecznej historii Europy były mniejszości narodowe i etniczne, pełniące rolę kozła ofiarnego. Ale mówiąc o okresie po II wojnie światowej, zwłaszcza o ostatnich 50 latach, należy stwierdzić, że w rolę „Tego Innego” w coraz większym stopniu wcielały się grupy imigrantów spoza Europy, głównie z byłych krajów kolonialnych.
- Po piąte, wydaje się, że odrodzenie myślenia nacjonalistycznego ma wiele wspólnego z coraz silniej rysującym się kontrastem między wielkimi kosmopolitycznymi i liberalnymi aglomeracjami (cosmopolis) a szeroko rozumianą prowincją, reprezentującą na ogół bardziej konserwatywną i zachowawczą wizję świata społecznego. Moim zdaniem, prawdopodobnym efektem takiego pęknięcia może być powstanie swoistej „unii aglomeracji”, której siły okażą się wystarczające do zapanowania nad potencjalnym „buntem prowincji”. "
- https://www.youtube.com/watch?v=TCffwSXeZFE...
- https://www.facebook.com/events/365481721936470
II. "Polak - katolik - alkoholik"?
Chronologia wydarzeń
1814 r. – pierwsza lokomotywa „Millord” George’a Stephensona
1815 r. – „Sto dni Napoleona”
1815 r. – bitwa pod Waterloo
1815 r. – Akt końcowy kongresu wiedeńskiego
1815 r. – powstanie Świętego Przymierza
1821 r. – wybuch antytureckiego powstania w Grecji
1825 r. – powstanie dekabrystów w Rosji
1829 r. – pokój w Adrianopolu – uznanie niepodległości Grecji
1830 r. – rewolucja lipcowa we Francji
1830 r. – abdykacja Karola X Burbona
1830 r. – wybuch powstania i ogłoszenie niepodległości przez Belgię
1843 r. – utworzenie Niemieckiego Związku Celnego
1848 r. – ogłoszenie „Manifestu komunistycznego”
1848 r. – Wiosna Ludów
1848 r. – wybuch rewolucji lutowej we Francji
1848 r. – ogłoszenie II Republiki we Francji
1848 r. – wybuch powstania na Węgrzech
1848 r. – zwołanie parlamentu frankfurckiego
1852 r. – koronacja cesarska Ludwika Bonapartego
1814 r. – pierwsza lokomotywa „Millord” George’a Stephensona
1815 r. – „Sto dni Napoleona”
1815 r. – bitwa pod Waterloo
1815 r. – Akt końcowy kongresu wiedeńskiego
1815 r. – powstanie Świętego Przymierza
1821 r. – wybuch antytureckiego powstania w Grecji
1825 r. – powstanie dekabrystów w Rosji
1829 r. – pokój w Adrianopolu – uznanie niepodległości Grecji
1830 r. – rewolucja lipcowa we Francji
1830 r. – abdykacja Karola X Burbona
1830 r. – wybuch powstania i ogłoszenie niepodległości przez Belgię
1843 r. – utworzenie Niemieckiego Związku Celnego
1848 r. – ogłoszenie „Manifestu komunistycznego”
1848 r. – Wiosna Ludów
1848 r. – wybuch rewolucji lutowej we Francji
1848 r. – ogłoszenie II Republiki we Francji
1848 r. – wybuch powstania na Węgrzech
1848 r. – zwołanie parlamentu frankfurckiego
1852 r. – koronacja cesarska Ludwika Bonapartego
Galeria postaci
Aleksander I Romanow
Buonarroti Filippo
Burke Edmund
Byron George
Cartwright Edmund
Chateaubriand François René de
Delacroix Eugeniusz
Engels Fryderyk
Ferdynand I Habsburg
Fourier Charles
Franciszek Józef I
Fryderyk Wilhelm III
Hargreaves James
Karol Albert
Karol X Burbon
Kossuth Lajos
La Fayette
Leopold I
Ludwik Filip I
Ludwik Napoleon Bonaparte
Ludwik XVIII
Maistre Joseph de
Marks Karol
Mazzini Giuseppe
Metternich Klemens
Mill John Stuart
Napoleon I Bonaparte
Ned Ludd
Owen Robert
Paskiewicz Iwan
Pius IX
Saint-Simon Claude Henri
Smith Adam
Stephenson George
Talleyrand Charles
Trevithick Richard
Watt James
Wiktor Emanuel II
System wiedeński w Europie. Katalog nazw
czartyzm
dekabryści
karbonaryzm
komunizm
kongres wiedeński
konserwatyzm
Królestwo Polskie
Księstwo Warszawskie
liberalizm
luddyzm
Manifest komunistyczny
parlament frankfurcki
powstanie czerwcowe
rewolucja lipcowa
rewolucja lutowa
rewolucja przemysłowa
romantyzm
Rzeczpospolita Krakowska
socjalizm utopijny
sto dni Napoleona
Święte Przymierze
Wielkie Księstwo Poznańskie
Wiosna Ludów
Związek Południowy
Związek Północny
Aleksander I Romanow
Buonarroti Filippo
Burke Edmund
Byron George
Cartwright Edmund
Chateaubriand François René de
Delacroix Eugeniusz
Engels Fryderyk
Ferdynand I Habsburg
Fourier Charles
Franciszek Józef I
Fryderyk Wilhelm III
Hargreaves James
Karol Albert
Karol X Burbon
Kossuth Lajos
La Fayette
Leopold I
Ludwik Filip I
Ludwik Napoleon Bonaparte
Ludwik XVIII
Maistre Joseph de
Marks Karol
Mazzini Giuseppe
Metternich Klemens
Mill John Stuart
Napoleon I Bonaparte
Ned Ludd
Owen Robert
Paskiewicz Iwan
Pius IX
Saint-Simon Claude Henri
Smith Adam
Stephenson George
Talleyrand Charles
Trevithick Richard
Watt James
Wiktor Emanuel II
System wiedeński w Europie. Katalog nazw
czartyzm
dekabryści
karbonaryzm
komunizm
kongres wiedeński
konserwatyzm
Królestwo Polskie
Księstwo Warszawskie
liberalizm
luddyzm
Manifest komunistyczny
parlament frankfurcki
powstanie czerwcowe
rewolucja lipcowa
rewolucja lutowa
rewolucja przemysłowa
romantyzm
Rzeczpospolita Krakowska
socjalizm utopijny
sto dni Napoleona
Święte Przymierze
Wielkie Księstwo Poznańskie
Wiosna Ludów
Związek Południowy
Związek Północny
Słowniczek pojęć
abdykacja
absolutyzm
burżuazja
cenzus
farma
grodzenia
industrializacja
legitymizm
leseferyzm
monarchia konstytucyjna
proletariat
republika
restauracja
rewolucja agrarna
urbanizacja'
abdykacja
absolutyzm
burżuazja
cenzus
farma
grodzenia
industrializacja
legitymizm
leseferyzm
monarchia konstytucyjna
proletariat
republika
restauracja
rewolucja agrarna
urbanizacja'
„PIERWSZY POLSKI POETYCKI BESTSELLER” – BALLADY I ROMANSE ADAMA MICKIEWICZA
➡️ Bieżący rok został ogłoszony przez Sejm RP Rokiem Polskiego Romantyzmu. Decyzja związana jest z dwusetną rocznicą pierwszego wydania „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza. Wiersze napisane przez młodego wówczas poetę stanowiły główną część pierwszego tomu Poezji naszego narodowego wieszcza. Ich wydanie zapoczątkowało rozwój polskiego romantyzmu.
➡️ Adam Mickiewicz (1798-1855) – poeta, publicysta, tłumacz, działacz polityczny, jeden z największych poetów epoki romantyzmu zaliczany do grona trzech wieszczów narodowych urodził się 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu lub Nowogródku w rodzinie adwokata sądowego. Z powodu trudnej sytuacji finansowej, spowodowanej śmiercią ojca w 1812 roku, zdecydował się na studia nauczycielskie, które gwarantowały mu pracę. W roku 1815 wyjechał na studia do Wilna, gdzie zaangażował się w działalność patriotyczną, tworząc Towarzystwo Filomatów. Pod koniec lat dwudziestych XIX wieku poznał swoją wielką miłość – Marylę Wereszczakównę. Ze względu na trudną sytuację materialną Mickiewicza, jej rodzice nie zgodzili się na małżeństwo. Za działalność patriotyczną Mickiewicz został zesłany w głąb Rosji. W 1829 roku zaczął podróżować po Europie. W 1831 roku chciał wrócić do kraju, by wziąć udział w powstaniu, ostatecznie jednak granicy nie przekroczył i pozostał w Dreźnie. Stamtąd wyruszył do Paryża, gdzie osiadł na stałe. We wrześniu 1855 r. wyjechał do Konstantynopola, gdzie przystąpił do formowania polskich i żydowskich oddziałów do walki z Rosją. Zmarł nagle w Konstantynopolu 26 października 1855 roku w czasie epidemii cholery. Jego ciało pierwotnie pochowano we Francji, a w 1890 roku przeniesiono do Polski i złożono na Wawelu.
➡️ Ballady i romanse powstawały w latach 1819-1821, a wydane zostały w Wilnie w 1822 roku. Ich powstanie okazało się przełomowe i odegrało kluczową rolę w rozwoju literatury polskiej. Do najbardziej znanych i popularnych do dziś należą m.in.: Romantyczność, Świtezianka czy Pani Twardowska. Źródłem i inspiracją ballad jest fantastyka ludowa, a wykorzystane w nich elementy przyrody i ciągle aktualna problematyka (m.in. problem winy i kary, sprawiedliwości, dobra i zła) sprawiły, że utwory są ponadczasowe i adresowane do wszystkich pokoleń.
➡️ Pierwsze wileńskie wydanie liczyło zaledwie 500 egzemplarzy. Odniosło tak ogromny i błyskawiczny sukces, że zdecydowano się dodrukować kolejne 1000 egzemplarzy.
Jak zaznacza literaturoznawca Bogusław Dopart: przy ówczesnym odsetku osób umiejących czytać i przy założeniu, że w kulturze wyższej uczestniczył nikły procent całego społeczeństwa, „Ballady i romanse” okazały się pierwszym poetyckim bestsellerem.
➡️ Na trwającej w Książnicy wystawie możemy zobaczyć jedno z pierwszych wydań Ballad i romansów pochodzące z roku 1833. Ozdobione portretem autora należało w przeszłości m.in. do Muzeum Macierzy Szkolnej w Czechosłowacji w Orłowej i Czeskim Cieszynie.
➡️ W roku 1882 we Lwowie w serii Biblioteka Kieszonkowa ukazał się kolejny nakład ballad „polskiego Petrarki” (jak często nazywano Mickiewicza). Egzemplarz ten pochodzi z księgozbioru J. I. Kraszewskiego i można go znaleźć pod adresem:
https://katalog.kc-cieszyn.pl/document/124221
➡️ Mickiewicz był pierwszym z naszych pisarzy, który odczuł, że ducha tego dla poezyi polskiej szukać trzeba w prostych pieśniach i podaniach, nuconych i opowiadanych przez lud polski przy pracy i wypoczynku, podczas uroczystości i zabaw. Wsłuchany w te pieśni i podania, mający je w pamięci od lat dziecinnych, oparł się na nich jako poeta i wysnuwszy z nich treść złotą, wcielił ją do swych ślicznych wierszy, nazwanych „Balladami i Romansami”. Ballady i romanse są to zatem poemaciki, w których Mickiewicz opisał piękne podania ludowe, lub na wzór pieśni ludowych śpiewał to, co serce czując, przekazywało duszy do wyśpiewania. Tak w przedmowie do lwowskiego wydania z 1898 r. pisał o dziele historyk literatury Wilhelm Bruchnalski. Wydanie to dostępne jest w katalogach on-line pod adresem: https://katalog.kc-cieszyn.pl/document/125190
➡️ Bogata twórczość A. Mickiewicza jak i dzieła najważniejszych polskich i europejskich romantyków prezentowane są na ekspozycji „Czucie i wiara”, którą można zwiedzać w Galerii Książnicy Cieszyńskiej do 26 listopada bieżącego roku.
📖 Oprac. Halina Morawiec
Przygotowując się do lekcji, sprawdzianu, itd. korzystamy m.in. z treści przygotowanych Wiesława Zdziabka, który opracował skrót najważniejszych informacji, które powinien opanować uczeń w ramach zajęć z historii (zob.: https://www.e-historia.com.pl/35-liceum-i-technikum-po-gimnazjum/notatki-z-historii-zakres-podstawowy/). Materiały te wykorzystano, w celach edukacyjnych, przygotowując niniejszą stronę. Część skryptów i treści zamieszczono powyżej w formie adaptacji, część na prawach cytatu (wówczas oznaczone cudzysłowem lub apostrofem wg schematu: 'treść'), ich autorem jest pan Wiesław Zdziabek, któremu serdecznie dziękujemy za udostępnienie ich on-line. Na stronie zamieszczono także fragmenty podręcznika Wydawnictwa Nowa Era oraz inne treści znalezione w zasobach Internetu. W przypadku gdyby powyższe publikacje naruszały prawa autorskie i własnościowe osób i instytucji prosimy o kontakt z autorem bloga.