Ziemie polskie w drugiej połowie XIX w.

 

• Spis artykułów
• 4. 1. POWSTANIE STYCZNIOWE
• 4. 2. SYTUACJA POLAKÓW W ZABORZE ROSYJSKIM PO UPADKU POWSTANIA STYCZNIOWEGO
• 4. 3A. SYTUACJA POLAKÓW W ZABORZE PRUSKIM
• 4. 3B AUTONOMIA GALICJI
• 4. 4. GOSPODARKA I SPOŁECZEŃSTWO ZIEM POLSKICH
• 4. 4. PRZEMIANY GOSPODARCZE I SPOŁECZNE NA ZIEMIACH POLSKICH W DRUGIEJ POŁOWIE XIX W.
• 4. 5A. NOWE NURTY POLITYCZNE NA ZIEMIACH POLSKICH
• 4. 5B. REWOLUCJA 1905 R. W ROSJI I KRÓLESTWIE POLSKIM
• 4. 6. KULTURA POLSKA W DRUGIEJ POŁOWIE XIX WIEKU
  
  
  
  
  
  
  

4. 1. Gloria Victis? Z kosami na karabiny, z karabinami na armaty...

Powstanie styczniowe

https://www.facebook.com/photo/?fbid=554361153402678&set=a.474586254713502

m. 2 a 6 minutą: 4 młode postacie literatów - świetne!: od 6-9 o Traugucie https://youtu.be/PowbufxMBHs?t=193 ; https://youtu.be/Z8tCizuEXVc?si=eeWRtoMSXibHy4qF&t=3

Szwadron od 0:30 do 3:30; https://youtu.be/LbKIdfB_7U4?t=26 ; okrutna scena przesłuchania i śmierci chłopca - po 8 min: CDA https://www.cda.pl/video/119028624d

 

https://www.facebook.com/BylaSobieFotka/posts/pfbid02pWCYndHa5ji6gBSaur3FJVpywQSWrTx4rB8ZUaYBySWVSFfKCFocL42ox3Lfpc3Fl

  

  https://youtu.be/sYdNOcuuFog?t=364 ; Powstanie w 20 minut- świetne https://youtu.be/RMkPHU41eyI?t=652

"1. Geneza powstania styczniowego
a. klęska Rosji w tzw. wojnie krymskiej przyczyniła się do złagodzenia polityki caratu – tzw. „odwilż posewastopolska”
– ogłoszenie amnestii dla osób zesłanych na Syberię
– zniesienie stanu wojennego
– złagodzenie cenzury
b. utworzenie Towarzystwa Rolniczego – prezesem hrabia Andrzej Zamoyski
c. powstanie stronnictw politycznych
– stronnictwa  „białych”, które: odkładało walkę o niepodległość  na późniejszy termin
– stronnictwa „czerwonych”, które dążyło do wybuchu powstania i uwłaszczenia chłopów
d. organizowanie manifestacji patriotycznych
e. wzrost napięcia w październiku 1861 r. 
– rozwiązane Towarzystwo Rolniczego w  kwietniu 1861 r. doprowadziło do antycarskich manifestacji
– władze carskie wprowadziły stan wojenny w Królestwie Polskim
– „czerwoni” utworzyli Komitet Miejski, który miał przygotować powstanie zbrojne
f. w czerwcu 1862 r. car Aleksander II powołał Rząd Cywilny z Aleksandrem Wielopolskim na czele
– Aleksander Wielopolskim był zwolennikiem ugody z caratem i przeciwnikiem powstania zbrojnego
– Rząd Cywilny przeprowadził szereg reform 
2. Wybuch powstania
a. w czerwcu 1862 r. Komitet Miejski przekształcił się w Komitet Centralny Narodowy
b. Aleksander Wielopolski ogłosił  brankę do wojska – chciał w ten sposób rozbić organizację „czerwonych” i przerwać przygotowania do powstania
c. ogłoszenie powstania przez „czerwonych” – 22 I 1863 r.
– Komitet Centralny Narodowy przekształca się w Tymczasowy Rząd Narodowy
– Tymczasowy Rząd Narodowy ogłosił „Manifest” wzywającego do udziału w powstaniu
– zapowiedział uwłaszczenia chłopów i przyznanie ziemi bezrolnym uczestnikom powstania
3. Przebieg walk powstańczych
a. walki miały charakter partyzancki – uczestniczyły w nich małe partie (oddziały), które starały się atakować z zaskoczenia
b. do powstania przyłączyła się również organizacja „białych”
c. po rezygnacji Ludwika Mierosławskiego, dyktatorem powstania został Marian Langiewicz – po kilku dniach walk musiał wycofać się do Galicji
d. 10 V 1863 r. Tymczasowy Rząd Narodowy przekształcił się w Rząd Narodowy – budowa struktur polskiego państwa podziemnego
e. powstanie wybuchło również na ziemiach zabranych – na Litwie, Białorusi i Ukrainie
4. Powstanie styczniowe na arenie międzynarodowej
a. zakupy broni w Belgii
b. podpisanie konwencji Alvenlebena przez Rosję i Prusy (luty 1863 r.)
c. wystosowanie not dyplomatycznych Francji, Wielkiej Brytanii i Austrii
d. do powstania napływali ochotnicy zza granicy
3. Upadek powstania styczniowego
a. działania caratu
– Aleksander II powołał na urząd namiestnika gen Fiodora Berga
– na Litwie powstanie zwalczał Michaił Murawjow
– 2 III 1864 r. car Aleksander II wydał ukaz o uwłaszczeniu chłopów – odciągnęło to chłopów od udziału w powstaniu
c. ostatnim przywódcą powstania był Romuald Traugutt (X 1863 – IV 1864 r.)
d. 21 II 1864 r. Rosjanie rozbili pod Opatowem oddział gen. Józefa Hauke-Bosaka
c. w kwietniu 1864 r. został aresztowany, a następnie skazany na śmierć Romuald Traugutt
d. jednym z ostatnich oddziałów powstańczych była partia księdza Stanisława Brzóski, która walczyła do wiosny 1865 r."

• 1.000 Powstańców Styczniowych zostało straconych, kilkadziesiąt tysięcy poległo w walkach.
• 1.200 bitew i potyczek stoczono w czasie Powstania Styczniowego.
• 1.600 majątków ziemskich osób powiązanych z Powstańcami Styczniowymi skonfiskowano i rozpoczęto intensywną rusyfikację ziem polskich.
• 10.000 Powstańców Styczniowych wyemigrowało.
• 10.000 szlachty polskiej zginęło, na samej Litwie, na ogólną liczbę 40.000.
• 38.000 Powstańców Styczniowych skazano na katorgę (ciężkie przymusowe roboty, połączone z zesłaniem na odległe tereny Cesarstwa Rosyjskiego) lub zesłanie na Syberię.
• 200.000 osób, zarówno z rodzin szlacheckich, jak też w mniejszym stopniu z chłopstwa i mieszczaństwa brało udział w Powstaniu Styczniowym po polskiej stronie.

 

Próby ustanowienia Dnia dziadka w styczniu odnajdujemy m.in. w latach 30 XX wieku.

• Dlaczego Dzień Babci i Dzień Dziadka w Polsce obchodzimy kiedy indziej niż na świecie? I dlaczego wypada w dniu wybuchu Powstania?
• Są na ten temat 2 sprzeczne teorie:
• 1) "Kluczem do odzyskania niepodległości w 1918 była zmiana myślenia Polaków. Do połowy XIX wieku z wrogiem walczyła wyznaczona armia a reszta niezbyt się przejmowała. Dodatkowo stan wiedzy (po zaborczej kasacie zakonów edukacyjnych, był tragiczny).
• Powstanie Styczniowe było zbrojną częścią ruchu, który miał zmienić samo odczuwanie patriotyzmu. Działały tu liczne zastępy kobiet, wiejscy nauczyciele, literaci, artyści, księża a także wielu ziemian czy oficjalistów dóbr.
• Po Powstaniu szacunek dla weteranów, przerodził się w wielki narodowy "dzwon", który jednak musiał być ukryty przed cenzurą. Stary wiarus miał ciepły kąt w każdym polskim domu. Ubierano się w stroje "żałoby narodowej", stawiano świece pod krzyżami i szukano wszelkich sposobów na rozpowszechnienie szacunku i ducha.
• Dlatego powstała myśl o tym, żeby zamiast Dnia Weterana czcić Dzień Dziadka - mając w domyśle wszystkich walczących i wszystkich którzy sercem byli w owe dni przy Polsce. Dzień wcześniej zaś dzień tej, która kładła idącemu w bój Powstańcowi krzyż na czoło - Dzień Babci.
• Bardzo wzruszającą tę scenę przedstawił Artur Grottger w dyptyku Pożegnanie Powstańca i Powitanie Powstańca
• źródło: https://www.facebook.com/powstanie1863/posts/pfbid0Ct8tX42f61RNQnnoxrwbXxSXpYis7WDYjQVgMMjuDJwBUDPtoGdcAdctiE3mrCnhl
• https://www.facebook.com/story.php/?story_fbid=554366136735513&id=100064863930659&paipv=0&eav=AfasuWsX_GOtXtaXM6mNcIncfyJ9VetVNOIfHnho4pJsPgSHDu-M6WRkvKk8E7t4TSI&_rdr
• 2) Zdecydował przypadek lub dzień baci?
• "Pomysł uhonorowania wszystkich babć pojawił się w 1964 roku, zaś Dzień Dziadka ustanowiono dopiero w 1978 roku. Telewizja Polska zorganizowała nawet specjalny konkurs na ustalenie daty tego święta. Jedną z propozycji był 30 maja, a więc dzień urodzin Mieczysława Fogga. Termin ten jednak się nie przyjął i ostatecznie ustanowiono Dzień Dziadka na 22 stycznia, a więc zaraz po Dniu Babci. Oficjalnie do kalendarza wpisano go jeszcze później, bo w 1981 roku. Niektóre źródła mówią, że święto mające na celu uhonorowanie dziadków przywędrowało do nas ze Stanów Zjednoczonych. Niezależnie od historii jego powstania, Dzień Dziadka jest świetną okazją, aby okazać dziadkom jak są ważni i podziękować im za czas i uwagę poświęcone wnukom".

Źródło A. I. Grajewski:

W styczniu 1863 r. w Królestwie Polskim wybucha powstanie. Polacy chwytają za broń, otwarcie występując przeciw władzy znienawidzonego caratu. Do walki z siłami rosyjskiego imperium, zasobnego w wojenny sprzęt i świetnie wyszkolone wojska, stają niewielkie, nieregularne oddziały powstańcze. Szybko okazuje się, iż swoją ofiarnością i determinacją Polacy nie zdołają zniwelować różnicy w liczbie karabinów, dział i szabel kawalerii. By zwyciężyć, a nawet tylko przetrwać, powstanie wymaga stałego zaopatrzenia. Potrzebne są broń, amunicja, pieniądze i doświadczeni żołnierze. 

Z pomocą powstańcom ruszają rodacy żyjący pod panowaniem pruskim i austriackim. Dostarczają oni środki niezbędne do walki. Od wybuchu powstania dniem i nocą docierają do Królestwa Polskiego wozy, a w nich sprzęt i ludzie dołączający do leśnych oddziałów. Odkąd jednak rząd pruski, a niedługo później również austriacki, postanowiły uszczelnić granicę i za pomocą wojska i policji położyć kres wspieraniu przez swych poddanych insurekcji, sytuacja walczących staje się coraz bardziej dramatyczna. Gdy w 1864 r. w Galicji, będącej główną bazą powstania styczniowego, władze austriackie wprowadziły stan oblężenia, wszelka pomoc dla powstania może istnieć jedynie w najgłębszej konspiracji. Trwają rozpoczęte już znacznie wcześniej internowania przekraczających granicę powstańców i aresztowania podejrzanych o niesienie pomocy insurekcji, w tym ochotników spieszących do powstania.

Równie trudna sytuacja panuje na Śląsku Cieszyńskim. Tutejsze władze, zaniepokojone dużym poparciem dla walczących, pilnie śledzą każdy ruch osób podejrzanych o sympatie dla Polaków, poszukując przeciw nim dowodów. Rząd w Opawie, starosta cieszyński i jego podwładni za wszelką cenę próbują dociec, kto odpowiada za werbunek śląskiej młodzieży do powstania, kto kupuje broń i przemyca ją do Galicji, kto pomaga zbiegłym z więzień powstańcom, a kto za zbiórki pieniędzy na cele insurekcji…  Im większa determinacja austriackich władz, by zdekonspirować istniejące w Cieszynie struktury odpowiedzialne za pomoc powstaniu, tym większa ostrożność zaangażowanych w nie osób. Tymczasem walka w Królestwie Polskim, wbrew przewidywaniom wrogów, trwa nadal...

Potrzebna jest także Twoja pomoc. Dołącz do sprzysiężenia! Pospiesz z pomocą dzielnym Polakom!

Źródło B. I.  WŁADYSŁAW OSZELDA, Cieszyniacy w powstaniu styczniowym ROKU 1963 

"(...) Urządzona w roku 1938 wystawa okolicznościowa w Cieszynie do-wiodła, że udział tych obszarów w świadczeniu różnorodnej pomocy po-wstaniu był znaczny. Dość dużo do dziejów pomocy wnoszą materiały pu-blicystyczne i przyczynkarskie opracowane w latach przedwojennych przez Franciszka Popiołka, Tadeusza Regera i Jana Wantułę. Stały się one za-chętą do prowadzenia dalszych, już pogłębionych, badań. Podjął się ich po drugiej wojnie światowej mgr Jan Król, autor m.in. pracy pt. „Odgłosy powstania styczniowego na Śląsku Cieszyńskim”, drukowanej w „Zaraniu Śląskim” w 1963 roku. Uzupełnił on swe badania i prowadzi je nadal — o nowe, niezwykle interesujące szczegóły, z którymi podzielił się m.in. z uczestnikami spotkań w cieszyńskim Klubie Propozycji. Ale nie brak nadal spraw niewyjaśnionych, zaciemniających obraz faktycznych wydarzeń z lat 1863/4, zarówno na Śląsku Cieszyńskim, jak i z przylegającego doń rejonu Moraw. 

Wciąż kontrowersyjna pozostaje np. postać Pawła Stalmacha. Wprawdzie dr Andelin Grobelny, historyk czeski, twierdzi — zresztą nie bez słuszności — że Stalmach nie propagował haseł rewolucyjnych, ale faktem jest też bezspornym, że działał i to w różnej formie — na rzecz powstania. Zachował jednak przy tym pozory lojalności w stosunku do władz austriackich. Wystarczy przejrzeć redagowaną przezeń „Gwiazdkę Cieszyńską” z lat 1863/4, by przekonać się, jak wiele, i jak stosunkowo od-ważnie, pisano w Cieszynie na temat powstania. 

Są ku temu dane, by twierdzić, że Paweł Stalmach był inicjatorem wielu działań przy organizowaniu pomocy powstańcom. Dość wspomnieć o jego współpracy z Komitetem Pań Polskich, o pomocy udzielanej kurierom Rządu Narodowego, czy też o zbiór-ce składek pieniężnych na pomoc powstańcom i więźniom politycznym. Pisał na temat już przed wojną m.in. Franciszek Kulisiewicz.

Wiemy, że powstanie miało różnorodny przebieg. Są opinie, że — szczególnie jego historycy z okresu przedwojennego — nie dość wyraźnie wskazywali na udział chłopów w tym zbrojnym czynie. Rzecz nadal pozostaje dyskusyjna. Najnowsze badania, podejmowane przez historyków tak pol-skich, (...)  dowodzą, że walka o wyzwolenie narodowe wiązała się z walką o wyzwolenie społeczne. Opór przeciw pańszczyźnie objął ponad półtora tysiąca wsi polskich. Nie zapominajmy też o tym, że jednym z przywódców lewicy Czerwonych i jednym z twórców koncepcji powstania był Jarosław Dąbrowski, naczelny wódz Komuny Paryskiej. Nie brak jednak opinii, że powstanie 1831 i 1863 roku poniosły klęskę, ponieważ nie zdołały pozyskać chłopów, choć to drugie powstanie usiłowało to uczynić, ogłaszając dekrety uwłaszczeniowe. Wydaje się więc, że w rzeczywistości udział chłopów w powstaniu styczniowym nie był masowy.

(...)

Źródło B. II.  WŁADYSŁAW OSZELDA, Cieszyniacy w powstaniu styczniowym ROKU 1963 

Nas jednak interesuje, jak powstanie podziałało na umysły mieszkańców Śląska Cieszyńskiego i regionów przyległych, na chłopów i drobnomieszczaństwo oraz rzemieślników. Były to wszak lata, w których nie wygasły jeszcze płomienne słowa przywódców ruchów rewolucyjnych „Wiosny Ludów”, że wspomnę choćby dra Pawła Oszeldę, walczących o pełnię praw demokratycznych. Kimże więc byli ci — znamy, ich niestety niezbyt wielu — którzy z bronią w ręku poszli ze Śląska Cieszyńskiego do nierównej walki z wojskami carskimi? 

Jan Król wymienia zaledwie kilkunastu spośród tych, którzy umknęli za granicę, do Królestwa, by walczyć w szeregach po-wstańczych. 

Do nich należał Jan Byrtus z Jabłonkowa, który był synem „siedloka”. 

O Auguście Hartmanie wiemy tylko, że pochodził z Nawsia i był lekarzem weterynarii, 

natomiast Jan Klih z Michałkowic koło Ostrawy był górnikiem. Jan Król odnotowuje w swym szkicu, że służył pod rozkazami takich dowódców jak Rębajło, Hauke-Bossak i Chmieliński. Klih stanął w 1864 roku przed sądem karnym w Pradze, który skazał go na... trzy mie-siące więzienia po jego oświadczeniu, że nie walczył przeciw Austrii, a przeciw Moskalom. 

Znaczącą rolę w świadczeniu wielostronnej pomocy po-wstańcom pełnił także inż. Gerink, naczelnik stacji w Gruszowie. To on był głównym organizatorem szmuglu prochu strzelniczego i różnego rodzaju bro-ni do Galicji, on był nadto pośrednikiem między Rządem Narodowym a jego agentami poza granicami. Skazany na rok więzienia, po odbyciu kary, osiadł na stałe w Lipníku nad Białą.

Oddzielnym, pogłębionym studiom należałoby poddać sprawę stosunku ludności czeskiej, szczególnie z rejonu Moraw, do powstania. O solidaryzo-waniu się Czechów z powstaniem świadczą m.in. opracowania doc. Andelina Grobelnego, Zdenka Hajka a także Jana Korzennego, który w styczniowym numerze „Zwrotu” z roku 1963, wychodzącego w Czeskim Cieszynie, pisał o czesko-polskiej współpracy teatralnej w okresie powstania.

Jeśli chodzi o zabór pruski, to sporo informacji na temat udziału mieszkańców tej części Śląska w powstaniu wniosły zapisy w „Śląskim Słowniku Biograficznym”. Wątków badań, potwierdzających udział górnoślązaków w bohaterskim, choć tragicznym, zrywie narodu polskiego jest sporo. Idąc śladem jednego z nich warto, powołując się na pracę dra Alfonsa Mrowca, przypomnieć bohaterską rodzinę Pukowców z Chwałowic. Jeden z potomków tego, wspaniałego rodu był uczestnikiem powstania. To on, wspólnie z Karolem Miarką, organizował pomoc dla powstańców, wożąc końmi na tereny objęte powstaniem nie tylko żywność, ale także proch strzelniczy. Nadal jeszcze wiele śladów, związanych z powstaniem — podobnie jak to ma miejsce na Śląsku Cieszyńskim — również w śląskiej części zaboru pruskiego, pozostaje zatartych w pamięci potomnych (...)

Źródło B. III.  WŁADYSŁAW OSZELDA, Cieszyniacy w powstaniu styczniowym ROKU 1963 

Wracając jednak do Cieszyna nie sposób nie podnieść jeszcze roli tego miasta, jako miejsca pobytu uchodźców z powstania. Szczególnie dotyczy to tych, którzy utrzymywali łączność z rodakami w Galicji i Królestwie. 

W roku 1864 naczelnik Urzędu Powiatowego, Ruff, przerażony intensywnością kontaktów między emigrantami, osiadłymi w Cieszynie, a miejscowymi Polakami, słał raporty, w których wskazywał na niebezpieczeństwo, jakie w tej sytuacji wyniknąć może dla „porządku publicznego”. Domagał się od władz zwierzchnich, by uchodźców przesiedlić do miast o przewadze ludności niemieckiej. Z innych akt m.in. krakowskiej dyrekcji policji, wynk kało, że istniały podejrzenia, iż Cieszyn stał się punktem zbornym powstańców, a zarazem centrum przerzutowym do zaboru rosyjskiego. Raporty Ruffa dowodzą, że przebywający w Cieszynie Polacy uczęszczali pilnie do „Czytelni Ludowej”. Nikt jednak nie zbadał dotąd (brak źródeł), jaką rolę speł„ niała „Czytelnia” w tych, patriotycznych kontaktach. Raporty władz wskazywały na osobę Pawła Stalmacha, jako „głównego agenta”. Trudno dociec czy był on nim w rzeczywistości. Ostatecznie władze austriackie usunęły z Cieszyna wszystkich uchodźców. Ostatni z nich, Aleksander Mizurewicz z Warszawy, opuścił miasto w czerwcu 1864 roku.

Różne zapisy wskazują, że mieszkańcy nie tylko Cieszyna, ale również innych miast Śląska austriackiego, okazywali pomoc powstaniu. 

Jan Wantuła uważał jednak, że głównym ośrokiem pomocy powstańcom był nie Cieszyn, a Ustroń. W jego zapisach takie nazwiska, jak emisariusz, inż. Edward Klug, brat pastora Janika, na którego farze miało znajdować się centrum działań na rzecz powstania. 

Również Bielsko nie pozostawało bier-ne wobec powstania, o czym świadczy raport naczelnika urzędu powiatowego, w którym pisał: „sympatie dla sprawy polskiej są w większości mieszkańców stale żywe”. Nierzadkie były wypadki, że miezskańcy np. Białej wyrażali swe uczucia przez częste demonstrowanie noszenia stroju naro-dowego.

Jest rzeczą pewną, że pobyt powstańców na ziemi cieszyńskiej stał się dla miejscowej ludności podnietą do walki o prawa narodowe i społeczne. Miała się ona przejawiać w przyszłych latach w manifestacjach, w działal-ności kulturalnej i oświatowej, w twróczej i wielostronnej akcji na rzecz swobód narodowych i demokratycznych oraz woli przyłączenia Śląska Cie-szyńskiego do Polski". Tekst ukazał się w 1963 roku w Zwrocie (?)

4. 2. "- acja; Pacyfikacja: rusyfikacja, germanizacja...

• Trauma i narodziny archetypu Matki Polki. Noc, kibitki, katorga i żałoba
• Sytuacja Polaków w zaborze rosyjskim po upadku powstania styczniowego

 

Sanah, Igor Herbut - Mamo tyś płakała ; Piosenka stworzona przez Zuzannę Jurczak i Igora Herbuta na kilka dni po ataku na Ukrainę, w celu pomocy charytatywnej dzieciom - ofiarom inwazji. Inspiracją do stworzenia singla była kompozycja Stanisława Moniuszki pt. „Prząśniczka”.

 https://youtu.be/g7mp6E07Rtk?t=44 https://youtu.be/gfqYpunru8I

Katechizm młodego Polaka – jeden z wierszyków patriotycznych Władysława Bełzy wydany w tomiku Katechizm polskiego dziecka w roku 1900.

1, Represje po upadku powstania styczniowego
a. całkowita likwidacja odrębności Królestwa Polskiego – zmiana nazwy na Kraj Nadwiślański (Priwislinskij Kraj)
b. represje wobec uczestników i sympatyków powstania:
– tysiące uczestników i sympatyków powstania zostało skazanych na śmierć
– ok. 25 tys. osób zostało zesłanych na Syberię lub na katorgę
– ok. 8 tys. osób zostało ukaranych służbą w karnych oddziałach armii carskiej
– szlachta uczestnicząca w powstaniu została pozbawiona swoich majątków
 
2. Rusyfikacja
a. rusyfikacja to polityka władz carskich, której celem było wynarodowienie Polaków i innych narodów
b. metody rusyfikacyjne
– wprowadzenie języka rosyjskiego jako języka urzędowego
– wprowadzenie języka rosyjskiego jako języka wykładowego w szkołach
– likwidacja kościoła unickiego
c. problem analfabetyzmu (brak umiejętności czytania i pisania)
– do szkół elementarnych uczęszczało zaledwie 12% dzieci
– w całym Królestwie Polskim działało tylko 120 szkół średnich
d. antypolska działalność kuratora Aleksandra Apuchtina – „noc apuchtinowska”
 
2. Postawy Polaków w zaborze rosyjskim po upadku powstania styczniowego
a. załamanie się wiary w możliwość odzyskania niepodległości  w drodze zbrojnego powstania
b. postawa lojalistyczna (charakteryzowała się uległością wobec władz) – trójlojalzim
c. wzrosło znaczenie programu pracy organicznej
– była formą pokojowego oporu wobec zaborców
– naczelnym celem pracy organicznej był rozwój gospodarczy kraju
– podstawową formą pracy organicznej było organizowanie stowarzyszeń i spółek gospodarczych i charytatywnych
d. pozytywizm warszawski – ruch narodowy, który promował pracę organiczną i pracę u podstaw jako działania prowadzące do gospodarczego i kulturalnego rozwoju kraju
e. formy oporu społeczeństwa polskiego wobec rusyfikacji – działania zmierzające do umocnienia polskiej świadomości narodowej
– prowadzenie tajnego nauczania (tajne komplety)
– Powstanie Uniwersytetu Latającego – nielegalnej uczelni dla kobiet (Jadwiga Szczawińska-Dawidowa)
Rozwiąż quiz

 

Kto Ty jesteś? słowa: Władysław Bełza

Wiersz jest znany też pod tytułem „Wyznanie wiary dziecięcia polskiego”. Jego prosta forma, nawiązująca do dziecięcych wyliczanek sprawiła, że stanowił on najprostszą formę edukacji patriotycznej najmłodszego pokolenia. 

Utwór ten w 1951 roku ezyzją władz komunistycznych podlegał podlegał natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.

Władysław Bełza pseud. Władysław Piast (ur. 17 października 1847 w Warszawie, zm. 29 stycznia 1913 we Lwowie) – polski poeta neoromantyczny, nazywany piewcą polskości. Publicysta, animator życia kulturalnego, oświatowego i prasowego, współzałożyciel organizacji oświatowej Macierz Polska.

Władysław Bełza uczył się w gimnazjum rządowym w Warszawie, w szkole oficerskiej w Kazaniu i Szkole Głównej w Warszawie. Debiutował w 1863 wierszem „Deszczyk wiosenny”, opublikowanym na łamach „Przyjaciela Dzieci”. Od 1868 w Krakowie był lektorem ociemniałego już poety Wincentego Pola. Dzięki jego pomocy wydał swoją drugą książeczkę dla dzieci – „Abecadlnik w wierszykach dla polskich dzieci”, a później kolejną, zatytułowaną „Upominek dla młodzi polskiej na pamiątkę trzechsetnej rocznicy Unii Lubelskiej”, przypominającą niektóre karty z dziejów Polski. KOlejno wyjechał doł: Lwowa, Wenecji, Padwy, Zurychu i Paryża

Osiedlił się w Poznaniu, gdzie został współzałożycielem „Tygodnika Wielkopolskiego” oraz pisma dla dzieci „Promyk”, a także był inicjatorem utworzenia tam stałego teatru polskiego. Występował przeciwko germanizacji ludności polskiej w Wielkopolsce i na Śląsku. Pod koniec 1871 otrzymał nakaz niezwłocznego opuszczenia granic państwa pruskiego, jako tzw. lästiger Ausländer (niepożądany cudzoziemiec) – zbyt aktywny polski działacz narodowy. Udał się najpierw do Pragi, skąd w lutym 1872 wyjechał do Lwowa, z którym związał resztę swojego życia, m.in. jako pracownik Ossolineum.

• Więcej o sprawach cieszyńskich w czasie powstania styczniowego:
• “Powstaniec”, nr 4 z 1938 r.
• https://gazetacodzienna.pl/artykul/wiadomosci/lask-cieszynski-a-powstanie-styczniowe

• Źródło I. 
• Niezwykłe losy zesłańca...
• "Bronisław Piłsudski, brat Józefa Piłsudskiego, jest światowej sławy naukowcem, etnografem, który na swoim zesłaniu prowadził pionierskie badania m.in. nad językiem i kulturą Ajnów zamieszkujących południowy Sachalin oraz Hokkaido. Wykonał wówczas również serię unikatowych fotografii. 
• Ajnowie to rdzenna ludność Hokkaido (najdalej na północ wysuniętej wyspy japońskiej), która zamieszkiwała także Sachalin, Archipelag Kurylski i południową Kamczatkę. Pochodzenie Ajnów do dziś pozostaje zagadką. Zarówno ich rysy twarzy, jak i język, różnią się od wyglądu i mowy Japończyków oraz ludów mongolskich zamieszkujących sąsiednie tereny. Obecnie język ajnuski, uznawany za niespokrewniony z żadnym innym językiem, znajduje się na granicy wyginięcia (posługuje się nim nie więcej niż 100 ludzi), a osób identyfikujących się jako Ajnowie pozostało ok. 25 tys.
• "Piłsudski zżył się z Ajnami do tego stopnia, że na Sachalinie w wiosce Ai-kotan (późniejsze Sowietskoje) ożenił się według miejscowych zwyczajów z przedstawicielką tego ludu, zwaną Chuhsamma (japońskie imię: Shinhinchō, zm. 1936) i miał z nią dwójkę dzieci – urodzonego w 1903 roku syna Sukezō (późniejsze japońskie nazwisko: Kimura, zm. 1971) i dwa lata młodszą córkę Kiyo (urodziła się już po ucieczce Polaka, zm. 1984). Gdy jesienią 1905 roku podróżnik opuszczał ostatecznie Sachalin, chciał zabrać ze sobą swą nową rodzinę, jednak do tego nie doszło. Krewni żony z uwagi na jej ciążę mieli nie wyrazić na to zgody. Piłsudski nigdy już ich nie zobaczył i nie miał z nimi żadnego kontaktu. Jego potomkowie żyją obecnie w Japonii".
• Ponieważ Japończycy jeszcze w lipcu 1905 roku, pod koniec wojny z Rosją, zajęli południową część Sachalinu, a następnie wojna zakończyła się we wrześniu zwycięstwem Japonii, Piłsudski mógł opuścić miejsce zsyłki (które notabene Rosjanom udało się odzyskać 40 lat później).
• Pod koniec 1905 roku Polak uciekł z Władywostoku do Japonii, gdzie spędził kilka miesięcy. Następnie udał się do Stanów Zjednoczonych, Francji, by po roku trafić do Galicji, gdzie spędził niespełna dekadę (jako że opuścił samowolnie miejsce zsyłki, nie mógł powrócić na rodzinną Litwę).
• W 1912 roku Bronisław Piłsudski wydał swoją pierwszą i jedyną książkę poświęconą językowi i kulturze Ajnów: Materials for the Study of the Ainu Language and Folklore. Wiadomo także, że krakowskie środowisko naukowe chciało powierzyć mu Katedrę Etnologii na Uniwersytecie Jagiellońskim, co jednak nie powiodło się, ponieważ zesłaniec nie miał wyższego wykształcenia.
• Pod koniec 1914 roku, a więc już po wybuchu pierwszej wojny światowej, Piłsudski wyjechał do Austrii, a następnie do Szwajcarii i Francji. Pod koniec życia cierpiał na depresję. Zmarł śmiercią samobójczą kilka miesięcy przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości, 17 maja 1918 roku w Paryżu, rzucając się z mostu do Sekwany.
• Czytaj więcej: https://histmag.org/bronislaw-pilsudski-przyjaciel-ajnow-13914
• 
  
• 
  
• Źródło II. 
• "Genialny samouk i światowej sławy badacz ludów północno-wschodniej Azji. Za organizowanie zamachu na życie cara Aleksandra III zesłany na Sachalin, gdzie zapisuje język jednego z najbardziej zagadkowych ludów świata: Ajnów, prawowitych mieszkańców wysp, odebranych im siłą przez Japończyków. Jest tam lepiej znany niż w Polsce, gdzie niknie w cieniu brata.
• (...) W wileńskim gimnazjum Bronisław tworzy kółko samokształceniowe "Spójnia", w czym wspiera go o rok młodszy brat Józef. Czytają polską literaturę, zakazaną przez carskie władze oświatowe, co kończy się relegowaniem ze szkoły starszego Piłsudskiego. Maturę zdaje więc w Petersburgu i na tamtejszym uniwersytecie rozpoczyna studia prawnicze.
• Na pierwszym roku poznaje Aleksandra Uljanowa, brata Lenina. Obaj zostają aresztowani w marcu 1887 za przygotowywanie zamachu na cara Aleksandra III. Część spiskowców otrzymuje wyroki śmierci, w tym Bronisław.
• Uljanow kończy na stryczku. Starszy Piłsudski w wyniku starań ojca zostaje "ułaskawiony". Oznacza to 15 lat niewolniczej pracy w miejscu najcięższej w carskiej Rosji katorgi, zwanym wyspą wygnańców bądź więzieniem bez krat.
• Józef inkasuje "tylko" pięć lat zesłania do wschodniej Syberii. Bronisław tyra tymczasem na Sachalinie przy wyrębie lasu, haruje jako cieśla. Jego wiedza i obycie powodują, że więzienne kierownictwo powierza mu administrację policyjnej kancelarii i badania meteorologiczne.
• Zajmuje się ponadto edukacją miejscowych dzieci. Uczy je matematyki, rosyjskiego, czytania. Przy okazji przyswaja sobie miejscowe dialekty.
• (...)
• Jako "funkcyjny" korzysta z większej swobody niż ogół zesłańców: mieszka w przydziałowym domku, prowadzi badania botaniczne. Po dwóch latach pobytu na wyspie poznaje rosyjskiego zesłańca, antropologa Lwa Sternberga, który namawia go do prowadzenia "dzienniczka sachalińskiego". Bronisław spisuje odtąd bajki, legendy i obrzędy miejscowych ludów.
• Na południu wyspy napotyka charakteryzujących się bujnym owłosieniem Ajnów. Japończycy i Rosjanie nazywają ich "kosmatymi ludźmi" i traktują z pogardą. Inaczej Bronisław: poznaje ajneński język, buduje dla nich szkoły, wspiera.
• W imieniu Ajnów występuje do lokalnych władz (....) [uczy ich nowoczesnej gospodarki rolnej itp.]
• Po 10 latach zsyłki nie korzysta z amnestii. Pozostaje wśród Ajnów i Niwchów. Dla niego jest to "jedyne na całej wyspie środowisko moralnie niezepsute, odcinające się korzystnie od ogólnego tła ponurego".
• W 1899 przenoszą go do Władywostoku. Zostaje kustoszem w muzeum i sekretarzem oddziału Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego. Przygotowuje dalekowschodnią część rosyjskiej ekspozycji na Wystawę Światową w 1900. Carska Akademia Nauk docenia jego pionierskie badania nad ludami Sachalinu, zleca dalsze.
• Piłsudski tworzy słownik z 10 tys. przetłumaczonych słów Ajnów (oraz dwa inne: 6 tys. Gilaków i 2 tys. Oroków), utrwala obyczaje i typy ludzkie za pomocą aparatu fotograficznego czy kamery filmowej. W projekcie przepisów o ustroju i administracji wyspy postuluje wiele postępowych rozwiązań. Ok. 1903 poślubia dziewczynę z ludu Ajnów, krewną wodza wioski.
• Nieocenione dziedzictwo
• Kolejnemu zesłańcowi, Wacławowi Sieroszewskiemu, pomaga w jego wyprawie na Hokkaido, gdzie Japończycy przesiedlili większość plemienia Ajnów. Na 100 woskowych wałkach fonografu Edisona rejestruje ich rozmowy, obrzędy, śpiewy, muzykę. Wybuch wojny rosyjsko-japońskiej w 1905 zmusza badaczy do odwrotu z wyspy, zanim zostaliby aresztowani jako rosyjscy szpiedzy.
• Bronisław wraca do żony, która ponownie zachodzi w ciążę. Z nią i synem zamierza nielegalnie opuścić Daleki Wschód. Dla Ajnów opuszczenie wioski przez kobietę jest równoznaczne z hańbą, żona odmawia (córki, urodzonej po jego samotnym wyjeździe, nigdy nie zobaczy).
• Przez Hokkaido i USA wraca na polskie ziemie. Prowadzi badania etnograficzne wśród Podhalan, jest wśród inicjatorów powstania Muzeum Tatrzańskiego i "Rocznika Podhalańskiego", ze Stanisławem Witkiewiczem współtworzy tzw. styl zakopiański. Po wybuchu I wojny światowej wyjeżdża do Szwajcarii, gdzie podejmuje działalność niepodległościową.
• W Paryżu Bronisław Piłsudski ginie niespodziewanie w nurtach Sekwany. Samobójstwo czy nieszczęśliwy wypadek? Zostaje pochowany na cmentarzu Montmorency pod Paryżem, ma symboliczny grób na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.
• Dorobek naukowy i zapoczątkowane prace badawcze nad Ajnami prowadzi dziś prof. Alfred F. Majewicz z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zawdzięczamy mu odczytanie zapisu z cudem odnalezionych woskowych wałków fonografu Edisona używanego przez Bronisława Piłsudskiego. Japońska technika laserowa pozwala dziś odtworzyć mowę wymarłej już grupy etnicznej Ajnów". https://culture.pl/pl/artykul/bronislaw-pilsudski-z-fonografem-wsrod-ajnow
• źródła: 
• Czytaj więcej: https://histmag.org/bronislaw-pilsudski-przyjaciel-ajnow-13914
• https://hrabiatytus.pl/2019/07/10/bronislaw-pilsudski-wsrod-ajnow-fotografie-galeria/
• https://www.polskieradio.pl/7/5098/Artykul/2696009,Tajemniczy-lud-Ajnow-Jedyni-ktorzy-maja-prawo-do-nazwiska-Pilsudski

4. 3a. "Nie będzie niemiec pluł nam w twarz..."

Sytuacja Polaków w zaborze pruskim

 

https://youtu.be/PsUIGY_b99M?t=6 ; Od 0:15 https://youtu.be/hxFuQ_oz5Lc?t=101

1. Sytuacja ziem zaboru pruskiego
a. w 1871 r. – Wielkopolska i Pomorze Gdańskie zostały włączone w skład Cesarstwa Niemieckiego
b. zastąpienie nazwy Wielkie Księstwo Poznańskie nazwą Prowincja Poznańska
2. Kulturkampf – walka Ottona von Bismarcka z wpływami Kościoła katolickiego w cesarstwie niemieckim (1871–1878 r.)
a. ustanowienie ustaw, które wprowadzały kontrolę państwową nad Kościołem
– likwidacja seminariów duchownych
– likwidacja większości zakonów
b. uwięzienie arcybiskupa gnieźnieńskiego Mieczysława Ledóchowskiego
c. w zaborze pruskim walka z Kulturkampfem była tożsama z walką w obronie polskości
3. Germanizacja
b. rugi pruskie – deportowanie (wydalanie) Polaków spoza zaboru pruskiego
c. działalność Komisji Kolonizacyjnej (od 1886 r.)
– wykup majątków polskich
– sprzedawanie ziemi osadnikom niemieckim
d. walka z językiem polskim
– wprowadzenie obowiązkowej nauki języka niemieckiego w szkołach
– zniesienie języka polskiego w szkołach
– wprowadzenie języka niemieckiego jako języka urzędowego
e. utworzenie Hakaty – Związek Popierania Niemczyzny w Marchiach Wschodnich – 1894 r.
g. „pruskie ustawodawstwo wyjątkowe” z lat 1901-1908
– wprowadzenie obowiązku nauczania religii w języku niemieckim
– wprowadzenie obowiązku uzyskania specjalnego zezwolenia na budowę domu
– „ustawa kagańcowa” – obowiązek używania języka niemieckiego podczas zgromadzeń publicznych
4. Walka Polaków z germanizacją
a. rozwój działań w ramach pracy organicznej
b. powstanie Związku Spółek Zarobkowych
c. działalność Piotra Wawrzyniaka
– założył Bank Ludowy w Śremie
– zakładał spółki kredytowe
– zakładał spółdzielnie
d. powstanie Towarzystwa Czytelni Ludowych i Towarzystwa Pomocy Naukowej
e. działalność Towarzystwa Przyjaciół Wzajemnego Pouczania się i Opieki nad Dziećmi „Warta” – Aniela Tułodziecka
f. sprzeciw Michała Drzymały wobec zakazu budowy domu – mieszkał w wozie cyrkowym
g. strajk dzieci wrzesińskich przeciwko obowiązkowi nauki religii w języku niemieckim – 1901 r.
 
 
Pracuj ze źródłami:
Fragment materiału prezydium policji pruskiej z 6 II 1901 r.
 
Rozwiąż quiz

Jak pączki w maśle? Królowie życia z Galicji...

Autonomia Galicji
1. Sytuacja w Galicji po upadku Wiosny Ludów (1848-1849)
a. po Wiośnie Ludów władze austriackie zaostrzyły politykę wobec Polaków
b. pozytywem było przekazanie urzędu gubernatora Galicji Polakom – Agenor Gołuchowski
d. władze austriackie ponownie zaostrzyły politykę w okresie powstania styczniowego (1863-1864)
2. W 1867 r. po klęsce Austrii w wojnie z Prusami Franciszek Józef I przeprowadził gruntowną reformę monarchii habsburskiej
a. została utworzona dualistyczna monarchia Austro-Węgierska
b. została przeprowadzona reforma ustroju politycznego
– centralnym organem władzy ustawodawczej została Rada Państwa
– w poszczególnych prowincjach powołano sejmy krajowe
3. Nadanie Galicji autonomii
a. nadanie Statutu Krajowego dla Galicji, który określał jej ustój – 1867 r.
b. administracja autonomiczna
–  siedzibą władz administracji galicyjskiej Lwów
– lokalną władzą ustawodawczą był Sejm Krajowy
– autonomiczną władzą wykonawczą był  Wydział Krajowy – zarządzał finansami, kulturą gospodarką, budownictwem i opieką społeczną
– na czele administracji stał powoływany przez cesarza namiestnik 
c. wprowadzenie języka polskiego do szkół, administracji i sądownictwa
3. Polacy wobec zaborcy austriackiego
a. w sferach rządowych Galicji dominowały postawy ugodowe  – hasło trójlojalizmu
b. zwolennikami postawy ugodowej byli tzw. konserwatyści galicyjscy
 
4. Znaczenie autonomii galicyjskiej dla rozwoju kultury polskiej
– uniwersytetów w Krakowie i Lwowie
– Akademii Sztuk Pięknych
– Politechniki Lwowskiej
– Akademii Umiejętności w Krakowie
 
5. Coraz poważniejszym problemem Galicji był narastający konflikt między Polakami a Ukraińcami
Rozwiąż quiz

• Prezentacje by WG
• W drodze do Polski Odrodzonej: Przypadek Śląska Cieszyńskiego
• https://prezi.com/tnnwfwgxz_js/untitled-prezi/?utm_campaign=share&utm_medium=copy
• https://prezi.com/view/d1Dnn3CKtCqpAo6Ptn1m/
• Ks. Józef Londzin: https://prezi.com/0u65jrloomio/ks-longin/?auth_key=1ts3xlv&follow=r2egz8r06zvc
• Narodowe przebudzenie Cieszyńskich Ślązaków (PL na SCI, ok. 1848-1870)
• Cztery etapy walki o polskość Śląska Cieszyńskiego:
• Przebudzenie. Początki polskości Śląska Cieszyńskiego,
• Praca. Ślązacy w wirze pracy organicznej,
• Rywalizacja. Walka o rząd dusz ślązaków (przeł. XIX i XX w.) - w przygotowaniu
• Walka orężna o wskrzeszenie Polski - w przygotowaniu
• inne źródła:
• http://cieszyn1918.pl/wystawa/polski-zywiol/

 Wykłady popularyzatorskie w plenerze (tematyczne spacery historyczne):

IX 2011: „Spacer po Cieszynie z Andrzejem Cinciałą i Pawłem Stalmachem (szlakiem cieszyńskich archiwów i bibliotek zabytkowych)” (wspólnie z Wojciechem Święsem) - Książnica Cieszyńska;

 

do Krakowa: W Kmiecik, N Waleczek, A Kiczek, B Kłaptocz

2. poseł Jerzy Cienciała "Król Polski" z Mistrzowic, źródło: wikicomons.

3. Franciszek Górniak - wielki działacz narodowy pokolenia "organiczników", cieszyński "Self-made man", właściciel cegielni w Sibicy. Jako syn chłopski awansował "od pucybuta do milionera", tworząc od podstaw wielką fortunę, z której ogromne sumy przeznaczył na cele społeczności polskiej na Śląsku Cieszyńskim. Pomnikiem jego dzieła jest m.in. "Dom Narodowy w Cieszynie". Górniak był jednym z dwóch cieszyniaków, którzy przynależeli do tajnej Ligii Polskiej, skupiającej kilkuset najwybitniejszych polskich działaczy narodowych w całej Europie. Prywatnie przyjaźnił się z Jerzym Cienciałą "Królem Polskim" (z którym na łożu śmierci kazał się ożenić swej żonie). Fot. ze zbiorów MŚC, http://muzeumcieszyn.pl/images/baza/gorniak_franciszek.jpg.

4-5. Wystawa Cieszyn 1918, zob.: cieszyn1918.pl

• Zadania
• 1. Wyjaśnij, na czym polegała samorządność Śląska Cieszyńskiego.
• 2. Dopisz imiona i nazwiska odpowiednich postaci pod opisem ich działalności
• Twórca (1851 r.) Gwiazdki Cieszyńskiej. Polski działacz narodowy od czasów Wiosny Ludów.
• Stał na czele tzw. ruchu ślązakowskiego, doprowadził do utworzenia Śląskiej Partii Ludowej (ślązakowcy), o tendencjach separatystycznych, głoszącej hasło: Śląsk dla Ślązaków.
• Namiestnik, organizator ściśle centralistycznej i skrajnie biurokratycznej austriackiej administracji.
• Pierwszym polski posłem z terenu Księstwa Cieszyńskiego w wiedeńskiej Radzie Państwa.
• Namiestnik Galicji, minister spraw wewnętrznych Austrii. Zwolennik autonomii krajów koronnych.
• 3. Wskaż podobieństwa między działalnością Pawła Stalmacha na Śląsku Cieszyńskim i Józefa Lompy na pruskim Górnym Śląsku.
• 4. Wyjaśnij, dlaczego polska i czeska działalność narodowa II połowy XIX i początków XX wieku pozostawały w konflikcie?"

 

https://youtu.be/c8bps8zd31U?t=116

od 0:30: https://youtu.be/UT4q3eJXMmc?t=7

Cieszyńska specjalność: Praca organiczna od 1:23: https://youtu.be/013asWLm3Vs?t=80

prof. Zender: od 2:12: 6:00; 19-21: piszą pamiętniki (mniej: od 14 min o Słowakach; 14:00- polska jest jak obważanek; 16:00-22- migrujące granice i wiara w niepodległość; 22: Formuła Austrii się wyczerpała): Naród na kresach... przypadek cieszyński / prof. Radosław Zenderowski

 

  

4. 4. Gospodarka i społeczeństwo ziem polskich

• blisko 125 lat temu powstał pierwszy bank spółdzielczy Stefczyka, 
• była to polska wersja incjatyywy niemieckiej Raiffeisena - (tj. Spółkowa Kasa Oszczędności i Pożyczek w Czernichowie)
• miało to miejsce w 1890 roku w Czernichowie koło Krakowa 
• była dziełem Franciszka Stefczyka, nauczyciela oraz lokalnego proboszcza
• była to pierwsza na ziemiach polskich Spółkową Kasę Oszczędności i Pożyczek. 
• Stefczyk wyjechał do Munster w Westfalii, aby tam zapoznać się z funkcjonowaniem kasy oszczędnościowo–pożyczkowej systemu Raiffeisena.
• Zadaniem kasy było:
• gromadzenie oszczędności członków i udzielanie im kredytów jako obrona przed lichwą, a ich działalność oparta była na następujących zasadach:
• niskie udziały
• jeden głos przysługujący jednemu udziałowcowi
• niepodzielność zysków
• nieograniczona odpowiedzialność majątkowa
• niskie odsetki od pożyczek
• społeczna praca zarządu kasy
• Kasa dziś:
• Dzisiaj Kasa Stefczyka zrzesza blisko milion członków (852 tys.), odwołuje się do działalności Franciszka Stefczyka, nauczyciela, ekonomisty, działacza społecznego, spółdzielczego i ruchu ludowego, a także inicjatora zakładania spółdzielczych kas oszczędnościowo-pożyczkowych.
• Mija 30 lat od powstania SKOK-u, tj. Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo Kredytowej im. Franciszka Stefczyka, obecnie działającej pod nazwą Kasa Stefczyka. To obecnie największy w Polsce parabank (tj. kasa oszczędnościowo-kredytowa, oferująca zestaw usług finansowych takich, jak banki).
• Kasę Stefczyka zakładali w 1993 r. ludzie wywodzący się z podziemnej "Solidarności", zainspirowani przykładem z USA. 
• Działały na podstawie ustawy o związkach zawodowych, do czasu ustawy z 1995 roku
• kasy zaoferowały Polakom możliwość wspólnego oszczędzania i pożyczania pieniędzy. Chroniła ich przed wpadaniem w sidła firm lichwiarskich.
• Kasa Stefczyka działa w ten sposób: członkowie spółdzielni za pośrednictwem Kasy wspólnie oszczędzają i wzajemnie pożyczają sobie pieniądze. Pierwszymi produktami w Kasie były zatem produkty depozytowe i pożyczkowe — fundament, na którym zbudowana jest każda instytucja finansowa. Z czasem spektrum produktów i usług zostało znacząco rozszerzone — o ubezpieczenia, karty, płatności mobilne i aplikację.

I. Praca organiczna i praca u podstaw
1. Działalność organiczników wielkopolskich
a. czołowi organicznicy wielkopolscy:
– gen. Dezydery Chłapowski
– Karol Marcinkowski
– Hipolit Cegielski
– Gustaw Potworowski
– ksiądz Piotr Wawrzyniak
b. najważniejsze polskie instytucje gospodarcze na ziemiach zaboru pruskiego
– Bazar w Poznaniu – Karol Marcinkowski
– Centralne Towarzystwo Gospodarcze
–  Związek Spółek Polskich – 1871 r.
–  Związek Spółek Zarobkowych
–  Bank Spółek Zarobkowych – 1885 r.
2. Pozytywizm warszawski
a działalność Aleksandra Świętochowskiego i Bolesława Prusa
b. utworzenie Muzeum Przemysłu i Rolnictwa
d. utworzenie Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej
e. utworzenie Szkoły Handlowej
3. Praca organiczna w Galicji
a. Kasy Stefczyka
b. Bank Krajowy
c. Galicyjska Kasa Oszczędności
d. Towarzystwo Kółek Rolniczych
4. Formy realizacji hasła pracy u podstaw
a. w Wielkopolsce działały:
– Towarzystwo Oświaty Ludowej w Poznaniu
– Towarzystwo Czytelni Ludowych
b. działalność Polskiej Macierzy Szkolnej w Królestwie Polskim
c. w Galicji działały:
– Towarzystwo Przyjaciół Oświaty
– Towarzystwo Szkoły Ludowej
II. Rolnictwo na ziemiach polskich
1. Rolnictwo w zaborze pruskim
a. uwłaszczenie chłopów realizowane od 1823 do 1850 r.
b. wysoki poziom rolnictwa
– komasacja gruntów
– nowoczesna technika – płodozmian
– nowe uprawy (np. buraki cukrowe)
– melioracja
c. działalność kółek rolniczych
2. Rolnictwo w zaborze rosyjskim
a. uwłaszczenie chłopów w 1864 r.
b. spór między wsią a dworem o serwituty
c. nadmierne rozdrobnienie gospodarstw chłopskich
d. sytuację pogarszały wysokie cła i napływ taniego zboża i wełny spoza Europy
e. wdrażanie nowoczesnych technik rolnych przez Andrzeja Zamoyskiego 
3. Rolnictwo w zaborze austriackim
a. uwłaszczenie chłopów w 1848 r.
b. bardzo duże rozdrobnienie gospodarstw chłopskich
c. ekstensywna gospodarka wielkiej własności ziemskiej
III. Rozwój przemysłu na ziemiach polskich
1. Rozwój przemysłu w Królestwie Polskim
a. na rozwój przemysłu w Kongresówce duży wpływ miało zniesienie granicy celnej z Rosją (1851 r.)
b. korzystna koniunktura dla przemysłu ciężkiego dzięki rozbudowie sieci kolejowej
c. rozwój Zagłębia Dąbrowskiego – wzrost wydobycia węgla i wytopu żelaza i stali
e. budowa fabryki taboru kolejowego w Warszawie – Warszawski Okręg Przemysłowy
f. rozwój przemysłu włókienniczego
– okręg Łódzki
– Żyrardów
2. Rozwój przemysłu na ziemiach polskich pod panowaniem niemieckim
a. intensywny rozwój przemysłu na Górnym Śląsku – huty i kopalnie
b. rozwój przemysłu rolno-spożywczego w Wielkopolsce i na Pomorzu – gorzelnie, młyny, cukrownie
c. produkcja maszyn rolniczych – fabryka Hipolita Cegielskiego w Poznaniu
3. Rozwój przemysłu w Galicji
a. kopalnie soli w Wieliczce i Bochni
b. kopalnie węgla w Chrzanowie
c. wydobycie ropy naftowej w Zagłębiu Borysławsko-Drohobyckim
d. wynalezienie lampy naftowej przez Ignacego Łukasiewicza
IV. Przemiany społeczne 
1. Przekształcenia w strukturze społecznej
a. arystokracja
b. ziemiaństwo
c. burżuazja
d. drobnomieszczaństwo
e. inteligencja
f. robotnicy (proletariat)
2. Status ludności żydowskiej
a. Żydzi żyli w:
– gettach
– sztetlach
b. haskala – ruch oświecenia żydowskiego – dążył do asymilacji
c. Żydzi posługiwali się językiem jidysz
d. ruch syjonistyczny
3. Ruch emancypacji kobiet – Eliza Orzeszkowa

4. 4. Przemiany gospodarcze na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX w.

  

Krótko i na temat: https://www.youtube.com/watch?v=N4FnZxhqGyo&ab_channel=Historiapodostrymk%C4%85tem

XIX wiek - nudne lektury? Allegro Lektury 2.0 | Mery Spolsky - Kamizelka (autorstwa Bolesława Prusa) https://youtu.be/wlG7Oqg1C0s?t=286

 Prząśniczka - Przykład wpływu Polskiej kultury ludowej na twórczość Kompozytora - mONIUSZKI

https://youtu.be/ZJaThhR91pE?t=10

od 0:44: Kasia Moś & AUKSO - Prząśniczka/MONIUSZKO200 https://youtu.be/Ik2PUPq3r9k?t=46

 „Prząśniczka” - Pieśń ta opowiada o dylematach miłosnych, które przekładają się na codzienne obowiązki zwykłych ludzi. Nawiązuje ona jednocześnie do trudnej sytuacji Polaków w XIX wieku. Utwór niesie przesłanie... Czym jest zatem i skąd wzięła się tytułowa prząśniczka?

Autorem jest Jan Antoni Czeczot, kolega Mickiewicza z tow. Filomatów

I. Zabór rosyjski
1. Pozytywizm warszawski
a działalność Aleksandra Świętochowskiego i Bolesława Prusa
b. utworzenie:

• Muzeum Przemysłu i Rolnictwa
  
• Towarzystwa Ogrodniczego
  
• Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej
  
• Szkoły Handlowej
  

f. działalność Uniwersytetu Latającego – 1882 r.
2. Rozwój przemysłu w Królestwie Polskim
a. korzystna koniunktura dla przemysłu ciężkiego dzięki:
– zniesieniu granicy celnej z Rosją
– rozbudowie sieci kolejowej
b. rozwój Zagłębia Dąbrowskiego – wzrost wydobycia węgla i wytopu żelaza i stali
c. budowa fabryki taboru kolejowego w Warszawie
d. rozwój przemysłu włókienniczego
– Łódź
– Żyrardów
3. Instytucje finansowe w Królestwie Polskim
a.    Bank Handlowy w Warszawie – Leopold Kronenberg
b.    Bank Dyskontowy
c.    Towarzystwo Kredytowe Ziemskie
d.    Towarzystwa Kredytowe Miejskie (w Warszawie i w Łodzi)
e.     Bank Handlowy Scheiblera w Łodzi
4. Rolnictwo w zaborze rosyjskim
a. uwłaszczenie chłopów w 1864 r.
b. spór między wsią a dworem o serwituty
c. nadmierne rozdrobnienie gospodarstw chłopskich
d. sytuację pogarszały wysokie cła i napływ taniego zboża i wełny spoza Europy

II. Ziemie polskie pod panowaniem niemieckim
1. Działalność organiczników wielkopolskich
a. powstanie Związku Spółek Polskich – 1871 r.
b. powstanie Związku Spółek Zarobkowych
c. utworzenie Banku Spółek Zarobkowych – 1885 r.
d. działalność Piotra Wawrzyniaka
2. Rozwój przemysłu na ziemiach polskich pod panowaniem niemieckim
a. intensywny rozwój przemysłu na Górnym Śląsku – huty i kopalnie
b. rozwój przemysłu rolno-spożywczego w Wielkopolsce i na Pomorzu – gorzelnie, młyny, cukrownie
c. produkcja maszyn rolniczych – fabryka Hipolita Cegielskiego w Poznaniu
3. Rolnictwo w zaborze pruskim
a. uwłaszczenie chłopów realizowane od 1823 do 1850 r.
b. wysoki poziom rolnictwa
– komasacja gruntów
– nowoczesna technika
– nowe uprawy
– melioracja
c. działalność kółek rolniczych

III. Zabór austriacki
1. Rozwój przemysłu w Galicji
a. kopalnie soli w Wieliczce i Bochni
b. kopalnie węgla w Chrzanowie
c. wydobycie ropy naftowej w Zagłębiu Borysławsko-Drohobyckim
2. Instytucje finansowe w Galicji
a. Kasy Stefczyka
b. Bank Krajowy
c. Galicyjska Kasa Oszczędności
3. Rolnictwo w zaborze austriackim
a. uwłaszczenie chłopów w 1848 r.
b. bardzo duże rozdrobnienie gospodarstw chłopskich
c. ekstensywna gospodarka wielkiej własności ziemskiej

• U prząśniczki siedzą jak anioł dzieweczki,
• Przędą sobie, przędą jedwabne niteczki
• Ref.: Kręć się, kręć wrzeciono,
• Wić się tobie wić!
• Ta pamięta lepiej,
• Czyja dłuższa nić!
• Poszedł do Królewca młodzieniec z wiciną,
• Łzami się zalewał, żegnając z dziewczyną
• Ref.: Kręć się…
• Gładko idzie przędza wesołej dziewczynie,
• Pamiętała trzy dni o wiernym chłopczynie
• Ref.: Kręć się…
• Inny się młodzieniec podsuwa z ubocza
• I innemu rada dziewczyna ochocza
• Kręć się, kręć wrzeciono,
• prysła wątła nić,
• wstydem dziewczę płonie,
• wstydź się, dziewczę, wstydź!

• '„Prząśniczkę” skomponował Stanisław Moniuszko do słów Jana Czeczota., jest najpopularniejszym utworem Stanisława Moniuszki, który zasłynął jako twórca kilkuset pieśni. Twórca wiązał się z tzw. szkołą narodową, czyli grupą polskich kompozytorów, którzy nawiązywali do tradycji i muzyki ludowej, opartej na rodzimej kulturze, tworząc muzykę w języku polskim.
• Słowa napisał natomiast Jan Antoni Czeczot herbu Ostoja, który urodził się pod koniec XVIII wieku w gminie Rajce, obecnie Białoruś. Był on polskim poetą, tłumaczem i etnografem, przyjacielem Adama Mickiewicza, z którym
• Był także sekretarzem Towarzystwa Filomatycznego, do którego należał między innymi Adam Mickiewicz. Mickiewicz wymienił go w dedykacji do trzeciej części „Dziadów”, a także poświęcił mu w 1820 żartobliwy wierszyk „Któż nad ciebie, któż nad Janka”. Za działalność konspiracyjną skazany został na zesłanie. Powracając z zesłania, osiadł na Litwie, gdzie pracował jako bibliotekarz. Jan Czeczot tworzył zarówno po polsku, jak i w „mowie przydworkowej”, którą sam nazywał mową sławiano-krewicką. Mowa ta była kształtującym się wówczas językiem białoruskim, który nie posiadał jeszcze gramatyki ani słownika.
• Opowiada ona historię młodej dziewczyny, która w niedługo po wyjeździe narzeczonego znalazła pocieszenie w ramionach kolejnego adoratora.
• Obecnie często błędnie interpretuje się słowa utworu, uznając tytułową prząśniczkę za gospodynię, mistrzynię przędzalnictwa, która sprawuje nadzór nad dziewczętami pracującymi przy wrzecionach. Takie rozumienie okazuje się jednak błędne. W tekście Jana Czeczota słowo prząśniczka nie oznacza kobiety, lecz część kołowrotka, do której przywiązywana była przędza. Polacy żyjący w XIX wieku nie mieli trudności z prawidłowym odczytaniem rzeczownika prząśniczka, ponieważ było ono używane powszechnie. Dlaczego zatem wyraz prząśniczka obecnie jest rozumiany inaczej niż kiedyś? Jedną z przyczyn jest fakt, że we współczesnej polszczyźnie przyimek „u” jest zwykle łączony z rzeczownikami o znaczeniu osobowym – być u kogoś. W przeszłości jednak używano go w znaczeniu „przy”. Mówiono i pisano np. stać u okna.
• Jak widać, „Prząśniczka” jest utworem, który zajmuje szczególne miejsce w twórczości zarówno Stanisława Moniuszki, jak i Jana Czeczota. Mimo że pieśń ta nawiązuje przede wszystkim do historii, to bardzo widoczny jest również przekaz ponadczasowy, który ma być przestrogą przed przelotnymi miłostkami, które mogą niepotrzebnie zniszczyć nasze codzienne i bardziej przyziemne wysiłki.' Hubert Kowalski

4. 5. Nowe nurty polityczne na ziemiach polskich

 

  

 

30 sekund: Piłsudski i carat https://youtu.be/7GCZLVJigLk?t=1 1:30: 

https://youtu.be/wAMF2GYXlLA?t=1; 

https://youtu.be/NNTg_wzN8i0

https://youtu.be/dtc7326Gp6M?t=2

1. Cechy partii politycznych
a. partia polityczna to dobrowolna organizacja, reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, zmierzająca do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej
b. każda partia polityczna posiada:
–  statut, czyli dokument, który zawierał zbiór zasad jej działania
– program polityczny – wykaz celów oraz sposobów ich osiągania
2. Początki ruchu robotniczego na ziemiach polskich
a. ruch robotniczy rozwijał się przede wszystkim w zaborze rosyjskim
– rozwojowi ruchu robotniczego sprzyjał rozwój przemysłu w zaborze rosyjskim
– sytuacja materialna i prawna robotników była bardzo trudna
b. w 1882 r. powstała Socjalno-Rewolucyjna Partia „Proletariat” – Wielki Proletariat
– założycielem i przywódcą Wielkiego Proletariatu był Ludwik Waryński
– program Wielkiego Proletariatu nawiązywał do marksizmu
– Wielki Proletariat szybko został rozbity przez władze carskie
c. w 1888 r. powstał II Proletariat – również nawiązywał do marksizmu (Ludwik Kulczycki)
d. powstanie Związku Robotników Polskich (1889 r.)
3. Nurt socjaldemokratyczny i niepodległościowy ruchu robotniczego
a. utworzenie Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) – 1893 r.
– głównym przywódcą Polskiej Partii Socjalistycznej był Józef Piłsudski
– znaczną rolę odgrywał również Bolesław Limanowski i Stanisław Wojciechowski
b. program Polskiej Partii Socjalistycznej
– walka o poprawę warunków życia i pracy robotników oraz sprawiedliwość społeczną
– walka o odzyskanie niepodległości przez Polskę
c. w Galicji powstała Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD)
– założycielem i przywódcą Ignacy Daszyński
– PPSD pod względem programowym zbliżona była do PPS
4. Nurt komunistyczny polskiego ruchu robotniczego
a. powstanie Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (SDKP) – 1893 r.
b. program polityczny nawiązywał do idei marksistowskich
– hasło walki klasowej
– internacjonalizm
– rezygnacja z walki o niepodległość – uznanie jej za szkodliwą dla międzynarodowego ruchu robotniczego
– przekonanie, że zwycięstwo międzynarodowej rewolucji zlikwiduje wszelkie formy niewoli i problem granic między narodami
c. główni działacze
– Julian Marchlewski
– Róża Luksemburg
d. w 1900 r. SDKP przekształciła się w Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL)
       
5. Narodowa demokracja
a. powstanie w Szwajcarii Ligi Polskiej – 1887 r.
b. przekształcenie Ligi Polskiej w  Ligę Narodową –1893 r.
c. powstanie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego (SND) – 1897 r.
–  powstało z przekształcenia Ligi Narodowej
– przywódcą Ligi Narodowej był Roman Dmowski  (Myśli nowoczesnego Polaka)
d. program narodowej demokracji (endecji)
– kształtowanie nowoczesnego narodu polskiego
– hasło solidaryzmu narodowego – wzajemne wspieranie się wszystkich warstw społeczeństwa polskiego
– kierowanie się tzw. egoizmem narodowym
– dążenie do odzyskania niepodległości, ale bez ryzyka związanego z powstaniem zbrojnym
6. Ruch ludowy
a. ruch ludowy najszybciej rozwijał się w Galicji
b. ruch ludowy reprezentował interesy chłopów i innych mieszkańców wsi
c. działalność księdza Stanisława Stojałowskiego
– wydawał pisma: „Wieniec” i „Pszczółka”
– propagował oświatę, czytelnictwo
– organizował kółka rolnicze
d. działalność Bolesława Wysłoucha – wydawał czasopismo „Przyjaciel Ludu”
e. w  1895 r. zostało utworzone Stronnictwo Ludowe
f. w 1903 r. Stronnictwo Ludowe zostało przekształcone w Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL)
– Polskie Stronnictwo Ludowe dążyło do podziału ziemi dworskiej między chłopów
– wysunięcie haseł niepodległościowych
g. w 1913 r. Polskie Stronnictwo Ludowe uległo podziałowi:
– prawicowe Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” (PSL-„Piast”) – Wincenty Witos
– lewicowe  Polskie Stronnictwo Ludowe „Lewica” (PSL-„Lewica”) – Jan Stapiński

 

https://www.youtube.com/watch?v=_IvSHj1lEYI&ab_channel=Historiapodostrymk%C4%85tem

• Ignacy Hryniewiecki ps. „Kotek” (1855-1881) – polski konspirator i rewolucjonista, działacz terrorystycznej organizacji Narodnaja Wola, zabójca cara Aleksandra II. Żył 26 lat.
• Urodził się w polskiej rodzinie szlacheckiej w pobliżu Bobrujska. Absolwent Szkoły Realnej w Białymstoku, student matematyki w Petersburgu. Współzałożyciel konspiracyjnego pisemka Gazeta Robotnicza.
• 13 marca 1881 r. (według starego datowania 1 marca) w Sankt Petersburgu rzucił bombę w powóz cara Aleksandra II, od której zginął zarówno on, jak i monarcha. 
• Śmierć imperatora przekreśliła plany wprowadzenia w Imperium Rosyjskim nowoczesnego państwa konstytucyjnego z bardzo ograniczonym, ale jednak udziałem ludu we władzy. 
• Tron po Aleksandrze II przejął jego syn Aleksander III (1881-1894), który powrócił do polityki despotyzmu, cofając część reform demokratycznych ojca.
• Został sportretowany w powieści Stanisława Brzozowskiego Płomienie.
• W mandze Golden Kamuy wspomniany zostaje zamach na Aleksandra II, jednak autor zastąpił Hryniewieckiego własnymi postaciami (Wilk i Kiroranke).

4. 5b. Bombowe nastroje poddanych Cara

/ Rewolucja 1905 r. w Rosji i Królestwie Polskim

d 

Krwawa Niedziela: https://youtu.be/cj84BRMe-Us?si=_zQvPJJzmcvNBEvV&t=95

Koniec Alexandra II / 1881 Golden Kamuy/AMV Sabaton - Dead Soldier's Waltz

https://www.youtube.com/watch?v=VMWMq4AEyjU&ab_channel=CST1512

https://www.youtube.com/watch?v=ec4J363Eltw&ab_channel=KLASSIKSCENES

https://www.cda.pl/video/835184780

m. 45-48: IX zjazd PPS i kłutnia o bojówkę i wykeślenie dążenia do biepodległości polski

27:30-33: trening strzelania i planowanie manifestacji na Placu Grzybowskim i przeprowadznie akcji

"13 listopada 1904 r. Polska Partia Socjalistyczna zorganizowała na Placu Grzybowskim w Warszawie demonstrację, w czasie której doszło do starć z rosyjską policją i wojskiem. Po obu stronach byli zabici i ranni. 

od 26:14 - przedstawia Dulkiewicza i Walerego Sławka; trenują; Manifestacja i Piłsudski czekający na wieści

dalej 1:01: plan napadu ; 1:09 25- skok czterech premierów.

• Rewolucja 1905 roku i jej bohaterowie: cywile i marynarze
• propaganda: film Pancernik Potemkin (1925)  
• scena na schodach bulwaru Odessy 
• jedna z najważniejszych scen w historii kina, 
• wyreżyserowana przez Sergeja Eisensteina.
• bunt na pancerniku „Potiomkin"
• był największym i najnowocześniejszym okrętem rosyjskiej Floty Czarnomorskiej. 
• Załogę stanowiło ponad 800 marynarzy.
• W czerwcu 1905. Marynarze odmawiają jedzenia zgniłego mięsa i opanowują rosyjski okręt . Ich wystąpienie przechodzi do historii.
• Odmowa zjedzenia zupy doprowadziła do buntu, przejęcia broni i zabicia 6 oficerów na czele z kapitanem. 
• "Na okręcie podniesiono czerwoną flagę i skierowano się do ogarniętej rewolucyjnym wrzeniem Odessy. Tam załoga wspierała buntujących się mieszkańców, a nawet na krótko otworzyła ogień do budynków zajętych przez dowództwo wojsk tłumiących wystąpienia.
• Następnie okręt wyszedł w morze. Za nim ruszył pościg, ale marynarze z innych statków odmówili zatopienia zbuntowanego statku; Ostatecznie zacumował on w neutralnej Rumunii.
• Bunt na „Potiomkinie” został potem wykorzystany przez radziecką propagandę, która zafałszowała jego przebieg, twierdząc że wystąpienie marynarzy było motywowane ich proletariacką świadomością rewolucyjną. 
• Ku czci potiomkinowców stawiano pomniki, pisano wiersze i prace naukowe, a Sergiusz Eisenstein nakręcił w 1925 r. film - arcydzieło kinematografii.
• oparto na: https://dziennikpolski24.pl/bunt-na-okrecie/ar/12215333
• 
  

(Film: "Nicholas & Alexandra" 1971) Krwawa Niedziela miała miejsce w Rosji w styczniu 1905 r. Ponad 3000 ludzi maszerowało pod Pałac Zimowy do cara Mikołaja II, aby pokazać mu petycję o reformy, ale tego dnia nie było go w domu. Kiedy usłyszał o petycji, zaniepokoił się (jego rodzina miała historię zamachów). Wojsko wystrzeliło z karabinów w tłum, pozostawiając ponad 100 zabitych i 300 rannych. To oczywiste spowodowało rewolucję rosyjską. Dwaj bohaterowie?

• Porażka z Japonią – Legło w gruzy przekonanie, że Rosja jest najpotężniejszym zaborcą i że Rosja jest niezwyciężalna 
• Trwająca od lutego 1904 roku wojna rosyjsko-japońska ujawniła słabość militarną i gospodarczą carskiej Rosji. Wydarzenia na Dalekim Wschodzie mocno odbiły się na pozostających pod zaborami ziemiach polskich. Wojna jest kosztowna, wpływa na zahamowanie rozwoju gospodarki i wzrost cen – o tej smutnej prawdzie na własnej skórze przekonali się mieszkańcy Królestwa Polskiego. Niezadowolenie społeczne narastało.
• Te procesy nie uszły uwadze kierownictwa Polskiej Partii Socjalistycznej. W październiku 1904 roku Piłsudski na konferencji Centralnego Komitetu Robotniczego PPS przeforsował rozbudowanie Organizacji Bojowej PPS.
• Wkrótce po tym wydarzeniu w Warszawie rozpoczęła się fala manifestacji antyrządowych(...) rozpędzono zgromadzenie siłami policji i kozaków. 80 osób zostało rannych. Jednemu z demonstrantów kozak odrąbał rękę. Niedługo potem zbuntowali się poborowi. Ponad tysiąc polskich rezerwistów z branki zaprotestowało przeciwko wywiezieniu ich na front na Dalekim Wschodzie.
• Brutalne poczytania policji i kozaków z demonstrantami dolały tylko oliwy do ognia. Kolejne antyrosyjskie wystąpienie, poprzedzone odezwami wydanymi przez PPS, miało mieć już zupełnie inny charakter. Główny organizator manifestacji, Józef Kwiatek, zadbał o to, by wśród demonstrantów było ponad sześćdziesięciu bojowców PPS uzbrojonych w pistolety i rewolwery.
• Wreszcie 13 listopada 1904 roku na placu Grzybowskim, pod kościołem pw. Wszystkich Świętych zebrało się kilka tysięcy ludzi. Dokładnie o 12.15 z kościoła wyszła siostra Stefana Okrzei i rozwinęła sztandar z napisem "PPS. Precz z wojną i caratem! Niech żyje Wolny Lud Polski!". Próbowano przejść w kierunku ulicy Bagno.
• Na miejscu pojawiła się policja, która stanęła naprzeciwko pochodu, nawoływała do rozejścia się i próbowała przejąć sztandar PPS z rąk bojowca o pseudonimie "Zdun". To właśnie chorąży manifestacji oddał pierwszy strzał do policjantów i w ten sposób zaczęła się strzelanina.
• Większość demonstrantów rozbiegła się na odgłos wystrzałów i na widok otaczającego plac wojska, pozostałych rozgoniła kozacka szarża. Wielu znalazło ratunek w kościele, gdzie zabarykadowano się w obawie przed kozakami.
• Dopiero gdy na miejsce przybył oberpolicmajster Karl Nolken i dał słowo honoru, że chroniących się w kościele nie czekają represje, budynek opuściło dwustu demonstrantów. Wśród nich były kobiety i dzieci. Wszystkich obito kolbami karabinów i wtrącono do więzienia na Pawiaku.  
• Do późnego wieczora sytuacja w Warszawie była bardzo niepewna. Mieszkańcy miasta wychodzili na ulice nie tylko na styku Śródmieścia i Woli, ale także na Mokotowie i Pradze. Dopiero o 22.00 z kościoła pw. Wszystkich Świętych wyszli pozostali demonstranci i rozeszli się do domów. Po stronie robotników było 6 zabitych i 27 rannych. Aresztowano 660 osób.
• W społeczeństwie polskim uznano, że jest to pierwsze po klęsce powstania styczniowego zbrojne starcie polskiej grupy politycznej z władzami carskimi. Upatrywano w tej demonstracji przejawu walki narodowowyzwoleńczej. Manifestacja dała też Józefowi Piłsudskiemu argument do rozbudowy Organizacji Bojowej PPS, która miała odegrać znaczącą rolę w wydarzeniach nadchodzącej rewolucji 1905 roku. " za: https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1465543
• "Warszawa
• W Warszawie w styczniu 1905 w starciach demonstrantów z wojskiem zginęło około stu osób. 23 marca dokonano nieudanego zamachu na oberpolicmajstra Karla Nolkena[w innych językach], wskutek czego aresztowany został jeden z zamachowców, 19-letni Stefan Okrzeja. Śmiercią 25 osób zakończyła się demonstracja pierwszomajowa, w czasie której pochód prowadzony przez Feliksa Dzierżyńskiego został ostrzelany przez wojsko u zbiegu ulicy Żelaznej i Alej Jerozolimskich[5]. Do starć doszło także w innych miejscach Warszawy, co zwiększyło bilans ofiar do 31[5]. 21 lipca opinią publiczną wstrząsnęła egzekucja Okrzei, bojowca OB PPS i bohatera bitwy stoczonej z oddziałami carskimi na placu Grzybowskim[3].
• Łódź
• W Łodzi strajk włókniarzy przeobraził się w dwudniowe starcia (22–24 czerwca), w efekcie których zginęło i zostało rannych około dwóch tysięcy osób. W walkach w powstaniu w ciągu tygodnia zginęło 55 Polaków, 79 Żydów i 17 Niemców[3]. Pacyfikacją strajkujących kierował generał Shuttleworth, a car ustanowił stan wojenny[3]. Pomimo tego, kolejne strajki wybuchały aż do 1907 r., a 30 września 1905 zamordowano fabrykanta Juliusza Kunitzera. Ostateczny bilans ofiar wyniósł 1000 zabitych[3].
• Sosnowiec
• 1 lutego 1905 w Sosnowcu wybuchły strajki w fabryce Fitznera i Gampera, a później w kopalni Renard. 9 lutego 1905 przed Hutą Katarzyna w Sosnowcu żołnierze rosyjscy otworzyli ogień do manifestacji pracowników kilku zakładów pracy, zabijając ponad 40 demonstrantów i raniąc około 150 osób". za: https://pl.wikipedia.org/wiki/Rewolucja_1905_roku_w_Kr%C3%B3lestwie_Polskim
• Skok czterech premierów w Bezdanach
• "Nie znam czegoś takiego w dziejach świata, żeby późniejsi najwyżsi dostojnicy państwowi napadli na pociąg pocztowy i go obrabowali "
• "26 września 1908 roku Organizacja Bojowa PPS dokonała brawurowego napadu na rosyjski pociąg pocztowy na stacji Bezdany niedaleko Wilna. Na czele grupy, która zrabowała 200 tysięcy rubli, stał Józef Piłsudski.
• Jednym z największych problemów działaczy niepodległościowych z Organizacji Bojowej PPS, był brak pieniędzy. Ścigani przez carską policję, zmuszani do częstej zmiany miejsca zamieszkania, potrzebowali gotówki na broń, łapówki, czy wydawanie "bibuły”.
• W tej sytuacji jedynym sposobem na podreperowanie budżetu były tak zwane "eksy”, czyli akcje ekspropriacyjne, inaczej napady rabunkowe. Niestety, organizowane przez bojowców "eksy” nie przynosiły pożądanych rezultatów. Zdobywane sumy sięgały kilku tysięcy, a czasami tylko kilkuset rubli. Coraz częściej ginęli w nich bojowcy PPS. W 1906 roku podczas takiej akcji, oko stracił Walery Sławek, któremu bomba wybuchła w rękach. (....)
• Początkowo Piłsudski chciał obrabować filię kijowskiego Banku Państwa. Powstał pomysł, żeby kupić teren przylegający do banku i dokonać podkopu. Ostatecznie plan spalił na panewce. Po spotkaniu z Aleksandrem Prystorem Piłsudski zdecydował się obrabować pociąg pocztowy. 
• (...) 
• Arciszewski, Balaga i Gibalski po krótkiej strzelaninie z żandarmem wrzucili do przedziału pocztowego dwie bomby. Zaczęło się pakowanie łupu. Cała akcja trwała 45 minut, łupem bojowców padło 200 tysięcy rubli. Po stronie rosyjskiej było kilku zabitych i rannych. W napadzie wzięło udział 17 bojowców PPS. Czterech z nich zostało później schwytanych, otrzymali kary śmierci, zamienione na dożywocie, bądź katorgę. Była wśród nich kobieta, Cezaryna Kozakiewiczówna.
• Akcja pod Bezdanami była jedyną akcją w dziejach nowoczesnej Europy i świata, w której wzięło udział kilku bojowników, którzy później zostali premierami państwa, w tym przypadku odrodzonego państwa Polskiego: Józef Piłsudski, Walery Sławek, Aleksander Prystor i Tomasz Arciszewski. Dlatego inną nazwą akcji jest – skok czterech premierów.

I. Rewolucja 1905 r. w Rosji
1. Geneza rewolucji w Rosji
a. Rosja poniosła klęskę w wojnie z Japonią (1904-1905)
b. społeczeństwo rosyjskie zaczęło domagać się swobód politycznych i poprawy warunków życia
2. Wybuch rewolucji
"a. krwawa niedziela – wojsko otworzyło ogień do pokojowej manifestacji w Petersburgu – 22 I 1905 r.
b. fala strajków w Rosji
3. W październiku 1905 r. car  Mikołaj II  wydał Manifest październikowy, w którym zapowiedział:
a. nadanie swobód obywatelskich
b. zwołanie parlamentu – tzw. Dumy Państwowej
4. Car wywiązał się z części obietnic
a. w styczniu 1906 r. przeprowadzono  wybory do I Dumy
b. ustanowił konstytucję – według niej rząd i Duma były podporządkowane carowi
II. Rewolucja na ziemiach polskich
1. Sytuacja w Królestwie Polskim
a. wzrost bezrobocia
b. nastroje społeczne uległy radykalizacji (stanowczość w poglądach i działaniach)
2. Wystąpienia rewolucyjne na ziemiach polskich
a. formy walki
– manifestacje
– strajki
– zamachy na rosyjskich funkcjonariuszy
b. postulaty
– socjalne: podwyżki wynagrodzeń, wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy
– polityczne – ustanowienia republiki, zwołania parlamentu, wprowadzenia konstytucji
3. W czerwcu 1905 r. wybuchło tzw. powstanie łódzkie
4. Polskie partie polityczne wobec rewolucji
a. narodowa demokracja z Romanem Dmowskim  na czele
– dążyła do uzyskania autonomii Królestwa Polskiego
– sprzeciwiała się rewolucji proletariackiej
b. rozłam w Polskiej Partii Socjalistycznej
– Polska Partia Socjalistyczna-Lewica  (PPS-Lewica) – dążyła do rewolucji proletariackiej
– Polska Partia Socjalistyczna-Frakcja Rewolucyjna (PPS-Frakcja Rewolucyjna) z Józefem Piłsudskim na czele dążyła do przekształcenia rewolucji w walkę o odzyskanie niepodległości przez Polskę
5. Skutki rewolucji 1905 r. w Królestwie Polskim
a. uzyskanie prawa do zakładania stowarzyszeń kulturalnych i oświatowych – powstała Polska Macierz Szkolna
b. Złagodzenie cenzury
c. prawo do udziały w wyborach do rosyjskiej Dumy Państwowej

 
       

4. 6. Kultura polska w drugiej połowie XIX wieku

 

Czy Boy-Żeleński, Witkacy, Conrad, Malinowski, Lenin i Piłsudski - tak, teoretycznie tak. w 1914 roku w Austrii, a konkretnie w Zakopanem, albo w Małym Wiedniu (Bielsku?) https://youtu.be/Kj_V7Oc90yQ?t=52 ; Przewinąć bez głosu napisy:  https://youtu.be/6dnpyXk4MNE

Czy przed 1914 rokiem kitoś wierzył w Niepodległość? Tak garstka szleńców! 95% społeczeństwa nie!  W tym m.in. Joseph Conrad - zob na koniec

Krótki Quiz: Sztuczna inteligencja podpowiada nam, że Wieszczowie są wiecznie żywi, oto jak wyglądałoby dziś Top 5 pisarzy Polskich II poł. XIX wieku. za: https://www.facebook.com/StorytelPL/posts/pfbid037M98qScEoojwdqvnC9iWTGwQRW594nyM7VXthWNemahuAjhMYH9Dx36j6C87JDEQl

Wizualnie:

Prus = Rusinek

Konopnicka = Staśko

Norwid = Miloszewski

Słowacki = Szczepan Twardoch

Mickiewicz = Pattison

1. Pozytywizm w literaturze

a. cechy charakterystyczne twórczości literackiej
– popularyzacja pracy organicznej – przekonanie, że cały naród funkcjonuje jak organizm
– popularyzacja hasła pracy u podstaw – dbałość o wykształcenie najuboższych warstw społecznych
– działania na rzecz rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa polskiego
b. czołowi twórcy
– Bolesław Prus
– Eliza Orzeszkowa
– Henryk Sienkiewicz
– Maria Konopnicka
– Adam Asnyk
c. pozytywizm warszawski  – Aleksander Świętochowski (artykuł programowy: My i wy)
2. Młoda Polska
a. odrzucenie haseł pozytywistycznych – neoromantyzm (powrót do romantyzmu)
b. nurty w sztuce Młodej Polski
– modernizm
– neoromantyzm
–  impresjonizm
– symbolizm
– secesja
c. czołowi poeci i pisarze
– Stanisław Wyspiański – Wesele, Noc listopadowa, Warszawianka
– Władysław Reymont – Chłopi, Ziemia obiecana
– Stanisław Przybyszewski
–Jan Kasprowicz
– Kazimierz Przerwa-Tetmajer
– Władysław Reymont
– Stanisław Witkiewicz
– Gabriela Zapolska
– artyści tworzyli środowisko zwane bohemą lub cyganerią
3. Malarstwo drugiej połowy XIX wieku 
– Jan Matejko
– Jacek Malczewski
– Juliusza Kossaka
– Wojciecha Kossaka
– Leon Wyczółkowski
4. Muzyka polska drugiej połowy XIX wieku
– Stanisław Moniuszko – twórca polskiej opery narodowej (Straszny dwór, Halka)
– Mieczysław Karłowicz
– Feliks Nowowiejski
– Karol Szymanowski
– Ignacy Jan Paderewski
5. Wśród aktorów międzynarodową sławę zdobyła Helena Modrzejewska
6. Rola historii w kulturze
a. treści historyczne w twórczości:
– Henryka Sienkiewicza 
– Jana Matejki
– Juliusza Kossaka
– Wojciecha Kossaka
b. rozwój dwóch szkół historycznych
– krakowskiej – Józef Szujski i Michał Bobrzyński (winą za upadek Polski w XVIII w. obciążali głównie polską szlachtę)
– warszawskiej – Tadeusz Korzon, Władysław Smoleński (winą za upadek Polski w XVIII w. obciążała państwa zaborcze)
7. Osiągnięcia polskiej nauki w drugiej połowie XIX wieku
a. uczeni działający w kraju
– skroplenie tlenu i azotu – Zygmunt Wróblewski i  Karol Olszewski 
– Kazimierz Funk – sformułował pojęcie witaminy
– Edmund Biernacki – powiązał szybkość opadania czerwonych krwinek ze schorzeniami
– Wacław Sierpiński – stworzył teorię mnogości
– do rozwoju etnografii przyczynił się Oskar Kolberg – badania nad folklorem
b. uczeni pracujący za granicą
– Maria Skłodowska-Curie – wspólnie z mężem Piotrem Curie odkryła rad i polon
– Ernest Malinowski – wybitny inżynier drogowy i kolejowy – m.in. budował kolej w Peru
– Rudolf Dybowski – inżynier, projektant mostów w Ameryce
– Edmund Strzelecki – wybitny geograf, badacz Australii
– Ignacy Domeyko – inżynier górnictwa i geolog – badał klimat i bogactwa Chile 
– Jan Czerski – jeden z najwybitniejszych badaczy Syberii
Rozwiąż quiz

• Od lewej: Tadeusz Boy-Żeleński; portret Boya autorstwa Witkacego; Tomasz Kot jako Tadeusz Boy-Żeleński w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe

• Żeleński Boy polona 1200.jpg
• Tadeusz Boy-Żeleński. Pisarz, działacz, kabareciarz
• "Tadeusz Boy-Żeleński (1874-1941) - Tomasz Kot
• 
  
• Pierwowzór głównego bohatera filmu, zanim stał się jedną z najpopularniejszych gwiazd literackich dwudziestolecia międzywojennego, kontrowersyjnym publicystą, krytykiem i tłumaczem francuskich dzieł, znany był przede wszystkim jako kabareciarz i satyryk, autor wierszy, piosenek i skeczy krakowskiego "Zielonego Balonika" (1905-1912). Prowadził ponadto praktykę lekarską, do której z roku na rok był coraz mniej przekonany i którą ostatecznie porzucił około 1919 roku (w jednej ze scen "Niebezpiecznych dżentelmenów" Boy za pomocą XIX-wiecznego stetoskopu osłuchuje klatkę piersiową Josepha Conrada).
• 
  
• Z Podhalem i środowiskiem pisarzy związał się jeszcze jako nastolatek, głównie dzięki kuzynowi Kazimierzowi Tetmajerowi (1865-1940), poecie i taternikowi. Gdy na przełomie wieków Zakopane wyrosło na najznakomitszy salon literacki w polskiej kulturze, Boy był jednym z jego stałych bywalców. Gdy do Krakowa przybył owiany legendą Stanisław Przybyszewski (1868-1927), Żeleńskiemu udało się do niego zbliżyć, by upijać się z nim oraz nieszczęśliwie zakochać się w jego żonie Dagny Juel (1867-1901), która w 1899 zamieszkała na jakiś czas w Zakopanem.
• Zakopane było miejscem letnich wakacji Boya, potem wyjeżdżał tam razem z żoną Zofią (1886-1956) i synem Stanisławem (1905-1981), który chodził nawet do gimnazjum w tym mieście (mieszkał wtedy u Marii Witkiewiczowej, matki Witkacego). W sierpniu 1939 roku spędził w Zakopanem dwa tygodnie ze swoją kochanką i współpracowniczką Ireną Krzywicką (1899-1994). Widzieli się wtedy po raz ostatni. Niespełna dwa lata później Boy został rozstrzelany we Lwowie przez Niemców w czasie tzw. mordu profesorów lwowskich.
• 
  
• Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885-1939) - Marcin Dorociński
• 
  
• Od lewej: Stanisław Ignacy Witkiewicz; jego autoportret; Marcin Dorociński jako Witkacy w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• Od lewej: Stanisław Ignacy Witkiewicz; jego autoportret; Marcin Dorociński jako Witkacy w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• REKLAMA
• 
  
• Stanisław Ignacy Witkiewicz, pisarz, malarz, dramaturg, wielki indywidualista i oryginał posługujący się pseudonimem "Witkacy", był w swoim czasie jedną z najsłynniejszych osób w Zakopanem i do dziś w polskiej świadomości kulturalnej łączy się z tą miejscowością. Przyjechał tu jako pięciolatek. Zakopane wybrał jego ojciec Stanisław Witkiewicz (1851-1915), który zafascynowany kulturą ludową Podhala stworzył styl zakopiański w architekturze i zgodnie z jego założeniami zaprojektował kilka budynków, m.in. willę "Pod Jedlami", w której nakręcono dużą część zdjęć do "Niebezpiecznych dżentelmenów". Współpracownikiem architekta był jego bratanek Jan Witkiewicz (1881-1958), twórca projektu m.in. willi "Witkiewiczówka", w której w latach 1931–1939 mieszkał Witkacy i która była siedzibą jego Firmy Portretowej.
• 
  
• witkacy.jpg
• Śmierć Witkacego. Serwis specjalny
• Autor "Szewców", choć urodził się w Warszawie, ochrzczony został w 1891 roku właśnie w Zakopanem w obecności znakomitych rodziców chrzestnych: sławnej na całym świecie aktorki Heleny Modrzejewskiej (1840-1909) oraz tylko trochę mniej sławnego Jana Krzeptowskiego "Sabały" (1809-1894), górala, myśliwego, gawędziarza i pieśniarza. Na Podhalu Staś Ignacy spędził dzieciństwo, gdy dorósł, przez kilka lat mieszkał w Krakowie jako student Akademii Sztuk Pięknych, po studiach zaś powrócił w góry, by malować, pisać i przeżyć pierwszą wielką tragedię życiową.
• 
  
• 21 lutego 1914 roku malarka Jadwiga Janczewska (1889-1914), od roku zaręczona z Witkacym, po dramatycznej kłótni z narzeczonym wyjechała z Zakopanego do Doliny Kościeliskiej, gdzie zabiła się strzałem w serce z browninga należącego do artysty. W sprawę zamieszany był ponadto Karol Szymanowski (patrz niżej). Śmierć ukochanej doprowadziła Witkiewicza do poważnego załamania psychicznego skutkującego depresją i myślami samobójczymi. Z tego kryzysu próbował wyciągnąć go jego przyjaciel Bronisław Malinowski, latem 1914 roku, zabierając pisarza na wyjazd do Australii. Ostatecznie Witkacego "wyleczyła" dopiero... wojna światowa. Wyniesione z niej doświadczenia sprawiły, że w dwudziestolecie międzywojenne wkraczał Witkiewicz już jako zupełnie inny artysta.
• 
  
• Bronisław Malinowski (1884-1942) - Wojciech Mecwaldowski
• 
  
• Od lewej: Bronisław Malinowski; portret Malinowskiego autorstwa Witkacego; Wojciech Mecwaldowski jako Bronisław Malinowski w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• 
  
• Zaledwie rok starszy od Stasia Witkiewicza, Bronio Malinowski wczesne dzieciństwo spędził we wsi Ponica koło Rabki, a ponieważ chorował na gruźlicę, jego ojciec wynajął dom w Zakopanem, gdzie chłopiec i jego matka spędzali większą część roku. Staś i Bronio poznali się jako dzieci, a ich przyjaźń przetrwała wiele lat. W 1906 roku Witkacy mieszkał u państwa Malinowskich, gdy studiował w Krakowie. Świadectwem ich relacji jest obszerny zbiór korespondencji. W 1914 roku Witkiewicz słał do Malinowskiego rozpaczliwe listy i właśnie to stało się powodem zaproszenia przyjaciela na zamorską wyprawę.
• 
  
• malinowski.jpg
• Bronisław Malinowski. Legenda antropologii
• Przyjaciele wyruszyli w podróż wiosną 1914 roku - najpierw do Londynu, stamtąd w czerwcu statkiem do Cejlonu, by następnie 21 lipca przybić do australijskiego portu Fremantle. W sierpniu w Australii doszły do nich wieści o wybuchu wojny. Między Witkacym i Malinowskim rozgorzał spór, być może o to, co mają zrobić w obliczu konfliktu. Doszło do zerwania stosunków (jednego z wielu w historii tej przyjaźni), Witkiewicz we wrześniu wyruszył drogą morską do Petersburga (jako obywatel cesarstwa rosyjskiego mógł zostać w Zakopanem aresztowany przez Austriaków), wstąpił do carskiej armii i bił się w jej szeregach. Bronisław Malinowski pozostał na antypodach, przez wiele lat prowadząc pionierskie badania, których wyniki uczyniły z niego jednego z najsłynniejszych na świecie antropologów i etnologów XX wieku, człowieka, który wywarł znaczny wpływ na rozwój dyscypliny naukowej, którą się zajmował.
• 
  
• W Zakopanem Malinowski pojawił się jeszcze dwukrotnie – najpierw w 1922, następnie w 1930 roku, gdy po raz ostatni widział się z Witkiewiczem (śladem tego spotkania jest portret przyjaciela sporządzony kredką przez Witkacego).
• 
  
• Joseph Conrad (1857-1924) - Andrzej Seweryn
• 
  
• Od lewej: Joseph Conrad; Andrzej Serweryn jako Joseph Conrad w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• 
  
• Urodzony w Berdyczowie Józef Teodor Konrad Korzeniowski zyskał międzynarodową sławę jako angielski pisarz Joseph Conrad, twórca tak wybitnych powieści, jak "Jądro ciemności", "Lord Jim", "W oczach zachodu" czy "Smuga cienia". Jako dziecko tułał się wraz z rodzicami po Rosji, gdzie jego ojciec Apollo Korzeniowski (1820-1869) został zesłany za udział w powstaniu styczniowym. Przez pewien czas mieszkał w Krakowie, gdzie był uczniem gimnazjum. Wcześnie osierocony, już jako trzynastolatek zdecydował, że będzie marynarzem. W wieku 17 lat wyjechał do Marsylii i zrealizował swoje zamierzenie. Pisarzem został po trzydziestce, od razu zyskując uznanie krytyków i publiczności.
• 
  
• conrad_serwis_1200.jpg
• Joseph Conrad. Zobacz serwis specjalny
• Conrad kilka razy składał wizyty w ojczyźnie. W lipcu 1914 roku, nie bacząc na możliwość międzynarodowego konfliktu, po raz pierwszy zabrał do Krakowa żonę Jessie (1873-1936) oraz synów Borysa (1898-1978) i Johna (1906-1982). Tam zastał ich wybuch I wojny światowej. Nie mogąc powrócić do Anglii, w początku sierpnia Conradowie wyjechali do Zakopanego i utknęli tam na ponad dwa miesiące. Mieszkali w pensjonacie "Konstantynówka", którego właścicielką była Aniela Zagórska, jego kuzynka. Jej córka, również Aniela (1881-1943), została po latach tłumaczką dzieł Josepha Conrada i w latach 1923–1939 przełożyła na język polski prawie wszystkie książki pisarza.
• 
  
• Fotografie z pobytu Josepha Conrada w Zakopanem w 1914 roku. Po lewej pisarzowi towarzyszą Aniela i Karola Zagórska; po prawej zdjęcie z Anielą Zagórską. Fot. domena publiczna
• Fotografie z pobytu Josepha Conrada w Zakopanem w 1914 roku. Po lewej pisarzowi towarzyszą Aniela i Karola Zagórska; po prawej zdjęcie z Anielą Zagórską. Fot. domena publiczna
• Goszcząc w Konstantynówce Joseph Conrad spotkał się z wieloma ludźmi kultury polskiej, m.in. z pisarzami Tadeuszem Nalepińskim (1885-1918), Jerzym Żuławskim (1874-1915) i Stefanem Żeromskim (1864-1925). Zabiegając wciąż o możliwość wyjazdu przez Wiedeń, autor "Korsarza" przedsięwziął kroki w celu rozpowszechnienia kwestii polskiej suwerenności na Zachodzie, konsultując z lokalnymi działaczami niepodległościowymi kształt kampanii propagandowej, jaką może przeprowadzić po powrocie do Wielkiej Brytanii. W rezultacie owych rozmów przygotował dokument, którzy badacze jego biografii zwą "Memoriałem w sprawie polskiej".
• 
  
• Conradowie opuścili Zakopane 8 października 1914 roku. Jak wiemy, w czasie jego pobytu w górach nie było tam ani Bronisława Malinowskiego, ani Witkacego. Ich zakopiańskie spotkanie z Josephem Conradem w "Niebezpiecznych dżentelmenach" jest więc zupełną fikcją.
• 
  
• Józef Piłsudski (1867-1935) - Michał Czernecki
• 
  
• Od lewej: dwie fotografie portretowe Józefa Piłsudskiego z okresu I wojny światowej; Michał Czernecki jako Józef Piłsudski w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• Od lewej: dwie fotografie portretowe Józefa Piłsudskiego z okresu I wojny światowej; Michał Czernecki jako Józef Piłsudski w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• 
  
• 
  
• BITWA warszawska 1920 serwis specjalny.jpg
• Bitwa Warszawska 1920. Serwis specjalny
• Józef Piłsudski, bez wątpienia jeden z najsłynniejszych polskich polityków i dowódców wojskowych w dziejach narodu polskiego, był socjalistą, działaczem niepodległościowym, komendantem Legionów Polskich, potem Naczelnikiem Państwa Polskiego i wreszcie Marszałkiem Polski. Od 1901 roku działał przede wszystkim na terenie Galicji, głównie w Krakowie i Lwowie, powołując do istnienia różne grupy paramilitarne. Bywał również często w Zakopanem, czasem w celach wypoczynkowych, a czasem dla poratowania zdrowia.
• 
  
• Pod Tatrami prowadził ożywioną działalność niepodległościową, organizował narady Polskiej Partii Socjalistycznej, w 1904 i 1913 roku wygłaszał wykłady na tematy historyczne i wojskowe. W 1912 roku z jego inicjatywy utworzono w Zakopanem Polski Skarb Wojskowy. Pisał tu m.in. swoją książkę "22 stycznia 1863".
• 
  
• Po wybuchu I wojny światowej Piłsudski, zwolennik walki u boku Austro-Węgier, utworzył najpierw Pierwszą Kompanię Kadrową, a potem Legiony Polskie. W listopadzie 1914 roku wojska rosyjskie niebezpiecznie zbliżyły się do Zakopanego. Drużyna Piłsudskiego walczyła z nimi na Podhalu, a dzięki zakopiańskiej intendenturze legioniści mogli liczyć na ciepłą odzież i inne niezbędne artykuły.
• 
  
• Piłsudski 1200 nac.jpg
• Mówimy "niepodległość", myślimy "Piłsudski"
• Gościem Zakopanego bywał Józef Piłsudski do 1922 roku. Po tej dacie wycofał się z życia publicznego, choć nie na długo, bo tylko do czasu majowego zamachu stanu w 1926 roku, w wyniku którego przejął władzę w Rzeczpospolitej, aż do śmierci w 1935 roku pozostając jedną z najbardziej wpływowych osób w państwie.
• 
  
• Marszałek przyznał kiedyś, że miał w życiu tylko dwóch przyjaciół - jednym był Bronisław Szwarce, działacz niepodległościowy, którego "Ziuk" poznał na syberyjskim zesłaniu, drugim zaś Stanisław Witkiewicz, ojciec Witkacego, daleki kuzyn Piłsudskiego. Starszy o 16 lat Witkiewicz traktowany był przez polityka z wyjątkowym szacunkiem. W listach Piłsudski nazywał go "Kochanym Wujaszkiem", zwierzał u się z rozterek, o których nikomu innemu nie mówił.
• 
  
• Z samym Witkacym połączyła Piłsudskiego dość skomplikowana relacja, szczególnie od roku 1914. W przeciwieństwie do ojca pisarz nie należał do obozu piłsudczyków.  17 lipca 1916 roku obaj w pewien sposób zetknęli się z sobą, choć wcale o tym nie wiedzieli. Dowodzone przez Piłsudskiego oddziały Legionów Polskich starły się nad rzeką Stochód z wojskiem carskim, którego oficerem był Stanisław Ignacy Witkiewicz. Przypadek ten nie położył się cieniem na familijnych relacjach krewniaków. Malarz miał szansę osobiście spotkać Marszałka na kilku rodzinnych uroczystościach, a także w Belwederze na początku lat 30., gdy miał malować jego portret. Ostatecznie zlecenie nie doszło do skutku, bo Piłsudski nie miał czasu. 
• 
  
• Włodzimierz Lenin (1870-1924) i Nadieżda Krupska (1869-1939) - Jacek Koman i Wiktoria Gorodeckaja
• 
  
• Od lewej: Nadieżda Krupska; Włodzimierz Lenin; Wiktoria Gorodeckaja, odtwórczyni roli Krupskiej w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni"; Jacek Koman jako Lenin w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe/Małgorzata Szymankiewicz/PR
• Od lewej: Nadieżda Krupska; Włodzimierz Lenin; Wiktoria Gorodeckaja, odtwórczyni roli Krupskiej w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni"; Jacek Koman jako Lenin w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe/Małgorzata Szymankiewicz/PR
• W czerwcu 1912 roku przebywający od kilku lat na emigracji Włodzimierz Lenin wraz z żoną Nadieżdą Krupską przyjechał do Krakowa. Chciał być bliżej Rosji i spraw swojego narodu, łatwiej było mu w tej okolicy organizować działalność polityczną bolszewików. Kraków bardzo mu się podobał, czego świadectwa odnajdziemy zarówno w jego korespondencji ("Żyje się tu lepiej niż w Paryżu"), jak i wspomnieniach Nadieżdy Krupskiej. "Prawie Rosja!" – pisał Lenin do matki. – "I Żydzi przypominają rosyjskich, i do rosyjskiej granicy 8 wiorst, bose baby w jaskrawych kieckach - zupełnie jak w Rosji". W Krakowie spotkał się m.in. z Józefem Stalinem (1878-1953) podczas obrad KC Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji.
• 
  
• Niebawem Lenin zakochał się w Tatrach i zaczął urządzać wycieczki w góry, a gdy pogorszyło się zdrowie jego żony, w 1913 roku oboje podjęli decyzję o przeprowadzce do Białego Dunajca pod Poroninem. Po dusznej atmosferze Krakowa zachwycił się górskim powietrzem. Odwiedzał Zakopane, gdzie poznał wielu polskich polityków, naukowców i twórców kultury. W Poroninie spotkał się z Bronisławem Malinowskim, który - wedle wspomnienia działacza socjalistycznego Feliksa Grossa - "znalazł go miłym i sympatycznym".
• 
  
• Włodzimierz Lenin podczas wycieczki w Tatrach. Fot. domena publiczna
• Włodzimierz Lenin podczas wycieczki w Tatrach. Fot. domena publiczna
• Gdy Austro-Węgry znalazły się w stanie wojny z Rosją, w domu w Białym Dunajcu, w którym mieszkał Lenin i Krupska, zjawiła się żandarmeria. Rewolucjonista został aresztowany jako carski szpieg. Dzięki zabiegom żony i przyjaciół udało się przekonać austriackie władze, że jako bolszewik Lenin wcale nie służy caratowi. Po 11 dniach został zwolniony, a następnie przez Kraków wyjechał do Szwajcarii, gdzie spędził resztę wojny. Jego pobyt w Krakowie i na Podhalu urósł w epoce PRL do rangi mitu.
• 
  
• Zofia Stryjeńska (1891-1976) - Marta Ojrzyńska
• 
  
• Od lewej: Zofia Stryjeńska; Marta Ojrzyńska jako Zofia Stryjeńska w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• Od lewej: Zofia Stryjeńska; Marta Ojrzyńska jako Zofia Stryjeńska w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• Obok Tamary Łempickiej (1898-1980) była najsłynniejszą malarką dwudziestolecia międzywojennego, ale jej kariera zaczęła się jeszcze przed wojną, gdy w 1913 roku na łamach "Czasu" znalazło się obszerne omówienie jej młodzieńczej twórczości. Wtedy nazywała się jeszcze Lubańska. Z dnia na dzień stała się popularna, weszła do środowiska krakowskiej bohemy, poznała Tadeusza Żeleńskiego, zaprzyjaźniła się z Magdaleną Samozwaniec (1894-1972) i jej siostrą Marią Kossakówną, później znaną jako Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (patrz niżej). W "Niebezpiecznych dżentelmenach" Lubańska (w obsadzie jako Stryjeńska) i Kossakówna występują zawsze w duecie.
• 
  
• Stryjeńska 1200.jpg
• Niepokorna Zocha Stryjeńska
• Zofia Lubańska nie mogła być w 1914 roku na imprezie u Witkacego. Autora "Nienasycenia" (a także m.in. Żeromskiego i Reymonta) poznała dopiero po ślubie z Karolem Stryjeńskim (1887-1932) w 1916 roku. Jej mąż był architektem i miłośnikiem Zakopanego, znał świetnie środowisko krakowskich i zakopiańskich twórców.
• 
  
• Stryjeńscy mieszkali pod Giewontem w latach 1921-1927. Karol w 1922 roku został dyrektorem Państwowej Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem. Małżeństwo było z początku bardzo szczęśliwe, ale relacje Zofii z mężem popsuły się z biegiem lat. Rozwód pary orzeczono w 1927 roku. Tym samym zakończył się zakopiański okres życia artystki.
• 
  
• Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (1891-1945) - Anna Terpiłowska
• 
  
• Od lewej: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska; poetka na portrecie pędzla Witkacego; Anna Terpiłowska jako Maria Pawlikowska-Jasnorzewska w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• Od lewej: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska; poetka na portrecie pędzla Witkacego; Anna Terpiłowska jako Maria Pawlikowska-Jasnorzewska w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• W 1914 roku przyszła poetka i dramatopisarka Maria Pawlikowska-Jasnorzewska nie nazywała się jeszcze ani Pawlikowska, ani Jasnorzewska, choć właśnie pod tymi nazwiskami występuje na liście postaci w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Wtedy była jeszcze 22-letnią panną Marią Kossak. Stan cywilny zmieniła rok później, wychodząc za Władysława Bzowskiego (1885-1945).
• 
  
• Maria_Pawlikowska-Jasnorzewska-NAC1 1200.jpg
• "Poezję ubierała w swoją własną formę elegancko-kobiecą"
• Pawlikowską stała się w 1919 roku za sprawą drugiego małżeństwa z Janem Henrykiem Gwalbertem Pawlikowskim (1891-1962), z którym zamieszkała w zakopiańskiej willi "Pod Jedlami", tej samej, gdzie kręcono komedię Macieja Kawalskiego. Tam żyła i tworzyła przez kilka lat, aż do kolejnego rozwodu. Nazwisko "Jasnorzewska" pojawiło się w 1931 roku po ślubie z lotnikiem Stefanem Jasnorzewskim (1901-1970). Związek ten przetrwał aż do śmierci poetki w 1945 roku.
• 
  
• Jadwiga Mrozowska (1880-1966) - Anna Smołowik
• 
  
• Od lewej: dwie fotografie Jadwigi Mrozowskiej z początku XX wieku; Anna Smołowik jako Jadwiga Mrozowska w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• Od lewej: dwie fotografie Jadwigi Mrozowskiej z początku XX wieku; Anna Smołowik jako Jadwiga Mrozowska w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• Jadwiga Mrozowska była aktorką, śpiewaczką i tancerką, która po świetnie przyjętych rolach we Lwowie, Krakowie, Łodzi i Warszawie wyjechała z kraju i kontynuowała sceniczną karierę we Włoszech. Od tego czasu pojawiała się w kraju tylko na występach gościnnych. W marcu 1913 roku wykonała w Krakowie utwór "Markiza", który specjalnie na tę okazję napisał dla niej Boy-Żeleński. Z autorem "Słówek" łączyła Mrozowską wspólna romantyczna przeszłość.
• 
  
• Znali się od pierwszych lat XX wieku, ale zbliżyli do siebie dopiero w 1911 roku. Boy miał już żonę, Jadwiga zaś kandydata na męża - bogatego włoskiego bankiera Józefa Toeplitza. Ich romans trwał krótko, lecz był bardzo płomienny, zwłaszcza dla Boya, który, zakochany, zupełnie stracił głowę. Rozstanie z Jadwigą było dlań bardzo bolesnym doświadczeniem. Miłosna rana jednak szybko się zagoiła.
• 
  
• Jadwiga Mrozowska przyjechała do Krakowa także w 1914 roku, tuż po wybuchu I wojny światowej, ale nie jako aktorka, tylko ochotnicza pielęgniarka, i opatrywała rannych w szpitalu. Przywiozła ze sobą także pół miliona ciepłych ubranek dziecięcych. Po wojnie, pozostając na emigracji, również angażowała się w polskie sprawy, odwiedzała kraj zarówno w czasach II Rzeczpospolitej, jak i w PRL. Ostatni raz odwiedziła ojczyznę w 1964 roku.
• 
  
• Karol Szymanowski (1882-1937) - Grzegorz Mielczarek
• 
  
• Od lewej: Karol Szymanowski; portret kompozytora autorstwa Witkacego; Grzegorz Mielczarek jako Karol Szymanowski w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• 
  
• Jeden z największych kompozytorów w dziejach polskiej kultury związany był w sposób szczególny z Zakopanem i podhalańską kulturą ludową. Pod Giewontem Karol Szymanowski bywał jeszcze przed wojną (m.in. w latach 1904-1905 i 1913-1914), od 1922 roku zaczął przyjeżdżać częściej, wreszcie w latach 1930-1935 na stałe zamieszkał w słynnej willi "Atma", w której dziś siedzibę ma muzeum poświęcone jego życiu.
• 
  
• Karol_Szymanowski wiki 1200.jpg
• Kultura do remontu. Dzieło Karola Szymanowskiego
• Szymanowski, zafascynowany muzyką górali, skomponował oparty na jej motywach balet "Harnasie". Podhalańska twórczość zainspirowała również kilka innych jego dzieł: sześć mazurków, kwartet smyczkowy, koncert skrzypcowy oraz symfonię. Napisał też kilka prac teoretycznych, m.in. "O muzyce góralskiej" (1924).
• 
  
• Według niektórych źródeł to właśnie Karol Szymanowski miał być głównym tematem straszliwej kłótni Witkacego i jego narzeczonej. Kompozytor wprawdzie był homoseksualistą, lecz Jadwiga Janczewska nie mogła się podobno oprzeć jego urokowi. Musiała nie kryć swej sympatii dla muzyka, skoro Witkiewicz zadręczał ją scenami zazdrości. Według jednej z plotek miała być nawet w ciąży z Szymanowskim, a bezpośrednim powodem jej samobójstwa miało być kategoryczne żądanie narzeczonego, by usunęła płód.
• 
  
• Prawdy nie dowiemy się nigdy. Faktem jest, że po śmierci Jadwigi Janczewskiej w lutym 1914 roku Karol Szymanowski w pośpiechu opuścił Zakopane.
• 
  
• Artur Rubinstein (1887-1982) - Modest Ruciński
• 
  
• Od lewej: Artur Rubinstein; fotografia pianisty wykonana przez Witkacego; Modest Ruciński, odtwórca oli Rubinsteina w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/Dawid Tatarkiewicz/Forum
• 
  
• "Zakopane!" – pisał Rubinstein. – "Już sama nazwa ma w sobie dla mnie coś magicznego. Ileż przywodzi mi na myśl wzruszeń, ileż artystycznych uniesień i depresji, ileż marzeń, które później miały stać się rzeczywistością, i doniosłych życiowych decyzji. Tak, miejscowość ta stała się widownią nieoczekiwanego, nowego zwrotu w moim życiu, skoku w nieznane".
• 
  
• Arthur Rubinstein 1962.jpg
• Artur Rubinstein: "dałem całe serce publiczności". Archiwalna rozmowa [POSŁUCHAJ]
• Wybitny pianista, jeden z największych w XX wieku wirtuozów fortepianu, już w 1904 roku poznał w Zakopanem Karola Szymanowskiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza. Od razu przypadli sobie do gustu. "Natychmiast wyczułem, że to towarzystwo, które najbardziej przypada mi do serca!" – wspominał muzyk. W Zakopanem pianista zarobił na koncertach dość pieniędzy, by móc wyjechać do Paryża, gdzie rozpoczęła się jego światowa kariera. Do końca życia był popularyzatorem muzyki Szymanowskiego na Zachodzie.
• 
  
• Zimą 1914 roku Rubinstein i Szymanowski gościli w pękającym w szwach pensjonacie Nosal na Bystrem, prowadzonym przez Marię Witkiewiczową (1853-1931), matkę Witkacego. Stanisława Ignacego oczywiście wtedy tam nie było, gdyż wraz ze swym carskim pułkiem szykował się wówczas do wojny.
• 
  
• August Zamoyski (1893-1970) - Rafał Maćkowiak
• 
  
• Od lewej: August Zamoyski; portret rzeźbiarza stworzony przez Witkacego; Rafał Maćkowiak jako August Zamoyski w filmie "Niebezpieczni dżentelmeni". Fot. domena publiczna/materiały prasowe
• 
  
• Przez przyjaciół zwany Guciem, był obok Xawerego Dunikowskiego (1875-1964) najwybitniejszym polskim rzeźbiarzem w pierwszej połowie XX stulecia. Do Zakopanego wprowadził się w 1918 roku wraz z żoną, starszą o 13 lat włoską tancerką Ritą Sacchetto (1880-1959). Przez kilka lat byli najbarwniejszą parą w Zakopanem. Malarz Rafał Malczewski (1892-1965) tak go wspominał:
• 
  
• Projekt bez tytułu (54).jpg
• August Zamoyski. Rzeźbiarz, rowerzysta i reżyser amator
• "August Zamoyski, rzeźbiarz i oszalały narciarz, biega po Skibówkach, gdzie wówczas posiadał własny domek, w łowickich portkach. Z daleka widać go zziajanego i rozkrzyczanego, gdy pędzi z pagóra, pasiasty jak pomarańczowo-zielona liszka, lub wcina „Wiener Schnitzel” u Karpowicza, przerykując jazgot orkiestry, szum potoku i śpiewy pijanych woźniców. Do miasta, czyli do Trzaski, gdzie zbierał się tak zwany świat artystyczny, chodzi, podpierając się zielono pomalowanym kosturem. […] Różne orgie - jak mówił Witkacy - odbywały się w domku Gucia na Skibówkach. Spotykał się tak zwany świat artystyczny: Karol Szymanowski, malarz Gilewski, Karol Stryjeński, Jaś Pawlikowski, Witkacy itd.".
• 
  
• Gucio był ponadto zapalonym rowerzystą. W sierpniu 1925 roku dokonał wyczynu szeroko komentowanego nie tylko na Podhalu - przyjechał rowerem do Zakopanego prosto z Paryża. Zajęło mu to 21 dni.
• 
  
• Epilog: Boy de Maupassant (postać fikcyjna) - Łukasz Wójcik
• 
  
• Rzeczpospolita Zakopiańska – niepodległość w górach
• Zastrzelony nieboszczyk, którego niespodziewana obecność uruchamia kryminalny wątek fabuły "Niebezpiecznych dżentelmenów", to anonimowy człowiek o wyglądzie arystokraty. Tajemnicze są nie tylko same zwłoki, lecz także ich imię. W obsadzie produkcji figurują bowiem jako "Boy de Maupassant", co sugeruje, że autorzy próbują w tej postaci niejako "wymieszać" Tadeusza Boya-Żeleńskiego z francuskim pisarzem Guyem de Maupassantem. Boy w swej "Antologii literatury francuskiej" nazwał Maupassanta "klasycznym mistrzem noweli", przy czym był to jeden z tych autorów, którego Polak nigdy nie tłumaczył.
• 
  
• Guy de Maupassant (1850-1893) to przedstawiciel zarówno francuskiego naturalizmu, jak i dekadentyzmu. Jako pisarz był wielkim pesymistą, nie wierzył w jakiekolwiek propozycje poprawy ludzkiej doli, widział świat jako miejsce krzywdy wyrządzanej słabszym przez silniejszych. W związku z tym zajadle krytykował społeczeństwo swoich czasów za pomocą ironii i satyry, co zresztą przyniosło mu ogromną popularność i poczytność, a także zaproszenia na francuskie salony. Z Żeleńskim łączyła go bez wątpienia pasja społecznej polemiki, upominanie się o los uciskanych grup ludzi, szczególnie kobiet, wykorzystanie humoru w twórczości, a także sława, jaką zyskał w środowisku artystycznym i innych kręgach towarzyskich (inny znakomity krytyk literacki Karol Irzykowski zżymał się na renomę Boya, nazywając go "Beniaminkiem").
• 
  
• Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Przerwa-Tetmajer, Przerwa Tetmajer
• Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Góry i namiętności
• Gdy Guy de Maupassant umierał, Tadeusz Żeleński wchodził w dorosłe życie, u boku kuzyna Kazimierza Tetmajera odbywając piesze wędrówki po Tatrach, a także przechodząc "kurs żrącego pesymizmu". Autor wiersza "Koniec wieku XIX" nadawał się do tego idealnie. Pokazał młodszemu kuzynowi "Kwiaty zła" Baudelaire'a i "Don Juana" Byrona. Nastoletni Żeleński zaczytywał się też Dostojewskim, Strindbergiem i Schopenhauerem. Po latach wspominał: "dla inteligentnego młodzieńca najskrajniejszy pesymizm był obowiązujący. Życie było tymi kwaśnymi winogronami, o których mówiło się co tylko można złego. »Parerga und Paralipomena« Schopenhauera leżały wówczas stale przy moim łóżku".
• 
  
• W owym czasie burzliwego formowania się duszy "Tadeuszka" (jak zwał go Tetmajer), po drugiej stronie Europy Maupassant najpierw próbował odebrać sobie życie (1891), potem został zamknięty w paryskiej klinice psychiatrycznej, gdzie przeleżał 18 miesięcy w stanie całkowitej demencji i gdzie zmarł 6 lipca 1893 roku. Czy ów filmowy "Boy de Maupassant" to jakaś swoista reinkarnacja francuskiego pisarza wzbogacona o elementy psychiki Tadeusza Żeleńskiego? Istnieje pewien trop literacki, który mógłby to potwierdzać.
• 
  
• W eseju "Maupassant e »l’altro«" ("Maupassant i »Ten Drugi«") włoski pisarz, malarz i kompozytor greckiego pochodzenia Alberto Savinio (właśc. Andrea Alberto de Chirico, 1891-1952) tworzy swoje alter ego imieniem Nivasio Dolcemare, który, podobnie jak sam autor, choć "urodzony w Grecji, Grekiem nie jest". Nivasio miał w sobie, prócz duszy własnej i jakiejś części duszy , także dusze rozmaitych wielkich postaci, w tym Maupassanta, który popadł w obłęd dokładnie w tym samym roku, w którym urodził się Nivasio. Savinio tworzy ponadto obraz podwójności samego Maupassanta - z jednej strony lapidarnego realisty, z drugiej zaś człowieka popadającego w chorobę psychiczną: "Maupassantów było dwóch, a tego drugiego mało kto zna (...). Drugi w końcu pochłonął pierwszego. Tak wyglądało szaleństwo Maupassanta".
• 
  
• Warto zauważyć, że słowo "Nivasio" to anagram słowa "Savinio", a sam Savinio swój pseudonim utworzył w 1914 roku poprzez przywłaszczenie nazwiska znanego wówczas francuskiego tłumacza Alberta Savine'a. Całe to zamieszanie z imionami, nazwiskami, narodowością i duszami było dla grecko-włoskiego autora elementem literackiej i egzystencjalnej koncepcji "tożsamości hybrydycznej". Nic dziwnego, że debiutancka książka Alberta Savinia nosi tytuł "Hermafrodyta". Doświadczenie płynności i wielorakości własnej osobowości doprowadziła go właśnie do owego "pochłaniania" – Maupassant pochłania samego siebie jako "innego", Nivasio pochłania Maupassanta, Savinio pochłania Nivasia (i sam zostaje pochłonięty przez niego), pochłonąwszy uprzednio tożsamość Savine'a jako Grek pochłoniętym przez nie-Greka oraz nie-Grek poszukujący kolejnych duchowych wcieleń i identyfikacji.
• 
  
• Stefan Żeromski. Pisarz, prezydent, sumienie narodu
• Co z tego wynika dla samego Tadeusza Żeleńskiego? Być może zastrzelony Boy de Maupassant, pochłonąwszy duszę przedwcześnie zmarłego Guya de Maupassanta, a zarazem pewną część tożsamości Boya, to swego rodzaju zapowiedź przyszłego tragicznego losu polskiego artysty? Do zamordowania Żeleńskiego doszło wszak na skutek przypadku. Pisarz nie figurował na liście lwowskich profesorów skazanych na śmierć przez Niemców. Aresztowano go tylko dlatego, że od początku wojny mieszkał we Lwowie w mieszkaniu swego szwagra, po którego 3 lipca 1941 roku przyszli okupanci. Niemcy zabrali ich obu i następnego dnia rozstrzelali na Wzgórzach Wuleckich, tak samo jak kilkudziesięciu innych naukowców. Szwagrem Tadeusza Boya-Żeleńskiego był profesor nazywający się... Jan Grek.
• 
  
• Boy de Maupassant może być także cielesnym odpowiednikiem hybrydycznego czasu, który organizuje akcję "Niebezpiecznych dżentelmenów". Fabuła filmu pochłania przecież wydarzenia z rozmaitych okresów, kondensując je w jednym momencie, którego w rzeczywistości nigdy nie było. Tak jak Boy de Maupassant, którego przecież już nie ma, bo nie żyje, a jednak swą kłopotliwą obecnością nieubłaganie narzuca się bohaterom "Niebezpiecznych dżentelmenów", tak samo filmowa opowieść, zszyta z prawdy historycznej i z fikcji, przedstawia w pewnym skrócie panoramę środowiska elit Zakopanego z szeroko pojętego przełomu wieków XIX i XX, w szczególnym momencie tuż przed wybuchem Wielkiej Wojny, która radykalnie odmieniła los postaci, które oglądamy na ekranie, i stała się punktem zwrotnym w dziejach Polski.

• "PAP: Czy Conrad zamierzał powrócić do Polski?
• Dr Karol Samsel: W 1923 roku jego żona Jessie George wyznawała, że rychło powrócą. Jednak 3 sierpnia 1924 roku Conrad umarł.
• PAP: W 1914 roku Conrad był w Polsce. Dlaczego wtedy nie został?
• Dr Karol Samsel: Wtedy jeszcze nie był gotowy do powrotu. W 1914 roku przyjechał do kraju na prośbę przyjaciela, pisarza i polityka, Józefa Hieronima Retingera, który zorganizował mu podróż z Londynu do Krakowa. To miała być krótka wizyta. Podczas niej w Conradzie ożyły wszystkie wspomnienia. „Lilia Weneda” Juliusza Słowackiego, dramat, który był wystawiany w Krakowie wówczas, gdy Konrad był jeszcze 14-latkiem i który ten mógł widzieć, pozostawał na deskach (w innym rzecz jasna składzie aktorskim) jeszcze w 1914 roku. Conrad podczas pobytu w Krakowie mógł widzieć afisze tego samego spektaklu.
• Powrót do Polski miał dla niego wymiar politycznego przebudzenia – pisarz od tamtej pory zaczął wierzyć w ideę powrotu Polski do niepodległości, chociaż początkowo skala czynu legionowego go przerażała. Józef Piłsudski, dekadę od pisarza młodszy, wszakże znał oraz czytał Conrada, a z pewnością miał w ręku „Lorda Jima” zaraz po dokonaniu przekładu tej powieści na język polski przez Anielę Zagórską.
• Gdy wybucha I wojna światowa, Conrad nie może powrócić do Londynu i dla bezpieczeństwa wyjeżdża do Zakopanego, gdzie poznaje Stefana Żeromskiego. Tam też słucha kazań brata Alberta – Adama Chmielowskiego i powraca do Londynu nienaturalnie zmieniony. Zapoznaje się w końcu z „Lalką” Bolesława Prusa, z dziełami Henryka Sienkiewicza, sięga po „Trzy po trzy” Aleksandra Fredry. Wiele dzieł polskich odkrywa na nowo. W brytyjskiej edycji dzieł zebranych, które zostają wydane dla Conrada w 1923 roku, tak zwanej "The Uniform Edition", pojawia się na stronach redakcyjnych nieoczekiwanie dla Anglików herb rodu Nałęcz i to Conrad, jak relacjonuje nam jego syn John, nalegał, aby własny rodowy symbol umieścić na okładce anglojęzycznego wydania. Jest jedna istotna różnica między oryginałem a duplikatem umieszczonym w "The Uniform Edition". Oczy kobiety na szczycie herbu zostały przewiązane u Conrada opaską, w tradycyjnym herbarzu Nałęczów ta sama kobieta może spoglądać swobodnie w dal.
• PAP: Czy kiedy Conrad był na obczyźnie wypowiadał się na temat Polski?
• Dr Karol Samsel: Nie wypowiadał się bezpośrednio na temat Polski przed 1914 rokiem, gdyż nie wierzył w realną możliwość odzyskania niepodległości. Sugerował, aby Polska stała się „placówką Zachodu” i w ten sposób zyskując protektorat Europy Zachodniej, odnowiła swoją autonomię. Nie potrafił sobie wyobrazić cudu legionów Piłsudskiego.
• Dopiero po roku 1914 napisał esej „Zbrodnia rozbiorów”. Był to akt niesłychanej odwagi z jego strony. Moment, w którym wypowiedział de facto lojalność angielskiemu królestwu, żeby stanąć po stronie Polski i pokazać ją jako partnera w dyskusjach na temat ról politycznych odrodzonej Europy. Conrad usiłował niejako „sztukować” swój poprzedni brak aktywności, swoją wcześniejszą wielowymiarową pracę artystyczną uzupełnić o dziedzinę publicystyki politycznej".
• źródło: https://dzieje.pl/kultura-i-sztuka/dr-k-samsel-dla-polakow-joseph-conrad-nie-istnieje-poza-jadrem-ciemnosci#:~:text=PAP%3A%20Czy%20Conrad%20zamierza%C5%82%20powr%C3%B3ci%C4%87,roku%20Conrad%20by%C5%82%20w%20Polsce.
• "Korzeniowski urodził się w 1857 w Berdyczowie jako syn działacza niepodległościowego i społecznego, pisarza Apollona Korzeniowskiego (1820–1869) i Ewy z Bobrowskich
• Korzeniowscy należeli do rodzin szlacheckich pozbawionych ziemi po powstaniu listopadowym, 
• Bobrowscy, rodzina matki, zachowali wysoki status materialny – dzięki temu bezdzietny wuj przyszłego pisarza, Tadeusz Bobrowski, późniejszy autor głośnych Pamiętników, po śmierci rodziców jego opiekun, przez wiele lat będzie mógł go wspierać finansowo. 
• W 1861 rodzina przeniosła się do Warszawy; [gdzie ojciec zaangażował się w politykę, jako działacz czerwonych]
• Apollo Korzeniowski dołączył do działaczy pierwszych etapów [przygotowania] powstania styczniowego[10]. W [ich] nowym mieszkaniu przy Nowym Świecie 45 odbyło się pierwsze posiedzenie Komitetu Miejskiego, będącego zalążkiem Komitetu Centralnego Narodowego[9].
• Jeszcze w tym samym miesiącu Apollo został aresztowany pod kilkoma zarzutami, wśród których było stworzenie organizacji konspiracyjnej. W 1861 rodzice Korzeniowskiego zostali zesłani w głąb Rosji, do Permu. 
• Jego wuj, Stefan Bobrowski, był jednym z przywódców powstania styczniowego. 
(...)" Michał Czyżewski Artyści, politycy, rewolucjoniści. Kto jest kim w komedii "Niebezpieczni dżentelmeni"? https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/3094232,Filmy-i-seriale-historyczne-w-2022-roku-Podsumowanie

 

 

 

Klasa 3 LO- Kultura polskiego i europejskiego romantyzmu. Bracia Grimm i Andersen? To romantycy! https://youtu.be/Jrbime8e9kk

• Ziemie polskie w drugiej połowie XIX w. Chronologia wydarzeń
• 1858 r. – utworzenie Towarzystwa Rolniczego
• 22 I 1863 r. – wybuch powstania styczniowego
• 11.03.1863-18.03.1863  – dyktatura Langiewicza
• 17 X 1863 r. dyktatura Romualda Traugutta
• 1864 r. – uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim przez cara
• 1867 r. – nadanie Galicji autonomii
• 1871 r. – początek Kulturkampfu
• 1882-. – utworzenie Wielkiego Proletariatu
• 1887 r. – powstanie Ligi Polskiej
• 1887 r. – utworzenie II Proletariatu
• 1886 r. – utworzenie Komisji Kolonizacyjne w zaborze pruskim
• 1889 r. – założenie Związku Robotników Polskich
• 1892 r. – założenie Polskiej Partii Socjalistycznej
• 1893 r. – powstanie Socjaldemokracji Królestwa Polskiego
• 1893 r. – utworzenie Ligi Narodowej
• 1894 r. – utworzenie Hakaty
• 1895 r. – powstanie Stronnictwa Ludowego w Galicji
• 1897 r. – powstanie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego w Królestwie
• 1900 r. – powstanie Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy
• 1901 r. – strajk szkolny we Wrześni
• 1905 r. – wybuch rewolucji w Królestwie Polskim
• Galeria postaci
• Aleksander II
• Apuchtin Aleksander
• Berg Fiodor
• Bismarck Otto von 
• Bobrzyński Michał
• Brzóska Stanisław
• Cegielski Hipolit
• Chłapowski Dezydery
• Czerski Jan
• Daszyński Ignacy 
• Dmowski Roman 
• Domeyko Ignacy
• Drzymała Michał
• Dybowski Rudolf
• Franciszek Józef I
• Funk Kazimierz
• Gołuchowski Agenor
• Hauke-Bosak Józef
• Karłowicz Mieczysław
• Kasprowicz Jan
• Konopnicka Maria
• Korzon Tadeusz
• Kronenberg Leopold
• Langiewicz Marian
• Ledóchowski Mieczysław
• Limanowski Bolesław
• Luksemburg Róża
• Łukasiewicz Ignacy
• Malczewski Jacek
• Malinowski Ernest
• Marchlewski Julian
• Marcinkowski Karol
• Matejko Jan
• Mierosławski Ludwik
• Mikołaj II
• Moniuszko Stanisław
• Nowowiejski Feliks
• Olszewski  Karol
• Orzeszkowa Eliza
• Paderewski Ignacy Jan
• Piłsudski Józef 
• Potworowski Gustaw
• Prus Bolesław
• Przerwa-Tetmajer Kazimierz
• Przybyszewski Stanisław
• Reymont Władysław
• Sienkiewicz Henryk
• Skłodowska-Curie Maria
• Smoleński Władysław
• Stapiński Jan
• Stojałowski Stanisław
• Strzelecki Edmund
• Szujski Józef
• Szymanowski Karol
• Świętochowski Aleksander
• Traugutt Romuald 
• Waryński Ludwik
• Wawrzyniak Piotr
• Wielopolski Aleksander
• Witkiewicz Stanisław
• Witos Wincenty 
• Wojciechowski Stanisław 
• Wróblewski Zygmunt
• Wyczółkowski Leon
• Wyspiański Stanisław
• Zamoyski Andrzej
• Katalog nazw
• Akademia Sztuk Pięknych
• Akademia Umiejętności
• Bank Dyskontowy
• Bank Krajowy
• Bank Spółek Zarobkowych
• Bazar
• Duma Państwowa
• Galicyjska Kasa Oszczędności
• getto
• Hakata
• haskala
• II Proletariat
• impresjonizm
• jidysz
• Kasy Stefczyka
• Komisja Kolonizacyjna
• komunizm
• konserwatyści galicyjscy
• kościół unicki
• Kraj Nadwiślański
• kulturkampf
• Liga Narodowa
• Liga Polska
• lojalizm
• marksizm
• Młoda Polska
• Muzeum Przemysłu i Rolnictwa
• Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej
• Narodowa demokracja
• neoromantyzm
• „noc apuchtinowska”
• „odwilż posewastopolska”
• Polska Macierz Szkolna
• Polska Partia Socjalistyczna (PPS)
• Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD)
• Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL)
• Polskie Stronnictwo Ludowe „Lewica” (PSL-„Lewica”)
• Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” (PSL-„Piast”)
• powstanie łódzkie
• pozytywizm
• pozytywizm warszawski
• praca organiczna
• praca u podstaw
• Prowincja Poznańska
• „Pszczółka”
• rugi pruskie
• secesja (sztuce)
• Sejm Krajowy
• Socjaldemokracja Królestwa Polskiego (SDKP)
• Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL)
• Socjalno-Rewolucyjna Partia „Proletariat” – Wielki Proletariat
• Statut Krajowy
• strajk dzieci wrzesińskich
• Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (SND)
• syjonizm
• symbolizm
• Szkoła Handlowa
• sztetl
• Towarzystwa Czytelni Ludowych
• Towarzystwa Pomocy Naukowej
• Towarzystwa Przyjaciół Wzajemnego Pouczania się i Opieki nad Dziećmi „Warta”
• Towarzystwo Czytelni Ludowych
• Towarzystwo Kredytowe Ziemskie
• Towarzystwo Oświaty Ludowej w Poznaniu
• Towarzystwo Rolnicze
• trójlojalizm
• Uniwersytet Latający
• „ustawa kagańcowa”
• Wielkie Księstwo Poznańskie
• „Wieniec”
• Wiosna Ludów
• Wydział Krajowy
• Zagłębie Borysławsko-Drohobyckie
• Zagłębie Dąbrowskie
• Związek Robotników Polskich
• Związek Spółek Polskich
• Związek Spółek Zarobkowych
• Słowniczek pojęć
• arystokracja
• asymilacja
• autonomia
• branka
• burżuazja
• cenzura
• deportacja
• drobnomieszczaństwo
• emancypacja
• inteligencja
• katorga 
• melioracja
• namiestnik
• partia polityczna
• partyzantka
• płodozmian
• robotnicy (proletariat)
• rusyfikacja 
• serwituty
• stan wojenny
• strajk
• trójlojalizm
• uwłaszczenie   
• ziemiaństwo

Faraon Tut i życie po śmierci w 7 minut 

https://www.youtube.com/watch?v=T47TTu-4jQQ&ab_channel=LearnBright

Przygotowując się do lekcji, sprawdzianu, itd. korzystamy m.in. z treści przygotowanych Wiesława Zdziabka, który opracował skrót najważniejszych informacji, które powinien opanować uczeń w ramach zajęć z historii (zob.: https://www.e-historia.com.pl/35-liceum-i-technikum-po-gimnazjum/notatki-z-historii-zakres-podstawowy/). Materiały te wykorzystano, w celach edukacyjnych, przygotowując niniejszą stronę. Część skryptów i treści zamieszczono powyżej w formie adaptacji, część na prawach cytatu - wówczas oznaczone cudzysłowem lub apostrofem (wg schematu: "treść" = 'treść' - drugie rozwiazanie zastosowano z uwagi na to, by nie powielać cudzysłowów w cudzysłowie), ich autorem jest pan Wiesław Zdziabek, któremu serdecznie dziękujemy za udostępnienie ich on-line. Na stronie zamieszczono także fragmenty podręcznika Wydawnictwa Nowa Era oraz inne treści znalezione w zasobach Internetu. W przypadku gdyby powyższe publikacje naruszały prawa autorskie,  własnościowe, majątkowe etc. osób i instytucji prosimy o kontakt z autorem bloga.