Zaprawieni w pracy organicznej
- Śląsko-cieszyńscy Polacy, pomimo wszelkich przeciwności (m.in. chłopskiego pochodzenia i różnic wyznaniowych), zdołali stworzyć siatkę organizacji oraz instytucji obsługujących wszystkie sfery życia publicznego. Mowa tu o:
- sieci szkół,
- organizacjach gospodarczych zapewniających środki na działalność narodową,
- stowarzyszeniach społecznych i związkach zawodowych (dbających o zapewnienie ludności polskiej należytych warunków rozwoju)
- oraz o stronnictwach politycznych reprezentujących wszystkie nurty obecne w polskim życiu narodowym.
- Największym osiągnięciem cieszyńskich "budzicieli narodowych" był fakt, iż wychowali w XIX wieku kolejne dwa pokolenia w duchu polskim. Dzięki temu Śląsk zyskał własną elitę przywódczą plebejskiego pochodzenia (zob. drugie pokolenie działaczy narodowych), która poprowadziła społeczeństwo śląskie w XX wieku ku Polsce.
2. poseł Jerzy Cienciała "Król Polski" z Mistrzowic, źródło: wikicomons.
3. Franciszek Górniak - wielki działacz narodowy pokolenia "organiczników", cieszyński "Self-made man", właściciel cegielni w Sibicy. Jako syn chłopski awansował "od pucybuta do milionera", tworząc od podstaw wielką fortunę, z której ogromne sumy przeznaczył na cele społeczności polskiej na Śląsku Cieszyńskim. Pomnikiem jego dzieła jest m.in. "Dom Narodowy w Cieszynie". Górniak był jednym z dwóch cieszyniaków, którzy przynależeli do tajnej Ligii Polskiej, skupiającej kilkuset najwybitniejszych polskich działaczy narodowych w całej Europie. Prywatnie przyjaźnił się z Jerzym Cienciałą "Królem Polskim" (z którym na łożu śmierci kazał się ożenić swej żonie). Fot. ze zbiorów MŚC, http://muzeumcieszyn.pl/images/baza/gorniak_franciszek.jpg.
3. Seria rozmów, poświęcona "Cieszyńskim drogom do Niepodległej" https://youtube.com/playlist?list=PLFdt6xlJ-XFq8bHhdB5j_kAxRU9HJ3Ihi
- W ciągu niespełna 25 lat "wolności politycznych" (1869-1891), powstaje w Cieszynie,
- dzięki współpracy miejscowych katolików i ewangelików,
- 10. kluczowych polskich organizacji, które wymieniamy poniżej
- do nich dołączają wkrótce następne organizacje: turystyczne (PTTS Beskid), sportowe (Siła, Sokół), paramilitarne (skauting, drużyny polowe Sokół), etc.
- dołączają też instytucje: prywatne Gimnazjum Polskie (1895), czy Seminarium Nauczycielskie (1911)
- Złota "10" Polskich organizacji:
- Trzeba by wymyślić jakiś akronim :) R S B Kk Ke S K D N S
- Oto dziedziny wokół, których organizowali się cieszyńscy Polacy:
- R- jak rolnictwo
- Towarzystwo Rolnicze (1869),
- idea: rozwój wsi, unowocześnienie rolnictwa, wsparcie edukacji agronomicznej
- S- jak stypendia
- Towarzystwo Naukowej Pomocy (1872),
- idea: fundowanie stypendiów dla młodzieży polskiej ze Śląska
- B- jak Bank
- Towarzystwo Oszczędności i Zaliczek (1873),
- idea: bank spółdzielczy
- udziałowcami oraz klientami głównie śląscy chłopi
- nadwyżki finansowe przekazywane na cele społeczne i narodowe
- Kk- jak książki katolickie
- Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla ludu polskiego na Śląsku (1873)
- idea: wydawanie i dystrybucja katolickiej literatury religijnej i politycznej (w duchu narodowym)
- propaguje myśl katolicką poprzez wydawnictwa religijne,
- z czasem propaguje również idee polskie na Ślasku, wydając np.: "Pana Tadeusza"
- Ke- Książki ewangelickie
- Towarzystwo Ewangelickiej Oświaty Ludowej (1881).
- idea: wydawanie i dystrybucja ewangelickiej literatury religijnej i politycznej (w duchu narodowym)
- S, jak Szkoły
- Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego (1885)
- celem było założenie prywatnych szkół polskich, w tym gimnazjum polskiego,
- a następnie prowadzenie prywatnych szkół polskich.
- spektakularne efekty pracy przyszły na przełomie XIX i XX wieku, kiedy Macierz stworzyła gęstą siatkę prywatnego szkolnictwa, na czele z dwoma gimnazjami:
- Gimnazjum Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego w Cieszynie (1895);
- Gimnazjum Realnym im. Juliusza Słowackiego w Orłowej (1908)
- oraz męskim seminarium nauczycielskim (1910)
- K, jak konspiracyjne kółka młodzieży szkolnej
- „Jedność” (1886)
- zjednoczenie młodzieży polskiej w środowiskach niemieckich
- tajna organizacja polskich uczniów w gimnazjach niemieckich Cieszyna
- D, jak dom dla organizacji polskich
- Towarzystwo Domu Narodowego (1887)
- idea: praca na rzecz wybudowania budynku, polskiego domu kultury w Cieszynie
- budynek powstał w 1901 roku
- skupiał kilkadziesiąt polskich organizacji
- N, jak Nauczyciele
- Polskie Kółko Pedagogiczne i Kółko Nadwiślańskie (1888)
- idea: współdziałąnie i samorozwój środowiska nauczycielskie
- powstają w Ustroniu, z inicjatywy nauczyciel Jerzy Kubisz założył
- w 1896 r. przekształciło się w Polskie Towarzystwo Pedagogiczne.
- Od 1892 roku organem polskich pedagogów był „Miesięcznik Pedagogiczny”.
- S, jak Sport
- Gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” (1891)
- organizacja przypominająca klub sportowy, o profilu narodowym
- był to oddział istniejącego w GalicjiW roku z inicjatywy narodowców obu wyznań powstało pierwsze
- W sprawy polityczne i narodowe na Śląsku Cieszyńskim angażowało się intensywnie w XIX wieku kilkadziesiąt zamożnych rodzin chłopskich, z których narodziła się z czasem pokolenie polskiej inteligencji, dla uproszczenia można podzielić działaczy polskich ze względów wyznaniowych lub urodzenia...
- Etapy rozwoju polskiego ruchu narodowego:
- trudne początki (1842-1861):
- absolutyzm itd. krępują i uniemożliwiają działalność - w sprawy polskie zaangażowanych jest intensywnie kilkanaście-kilkadziesiąt jednostek
- zręby polskości (1861-1895):
- powstają wszystkie najważniejsze instytucje polskie; do grupki działaczy dołączają rzesze wychowanków szkół niemieckich, którzy nie chcą wyrzec się polskości
- masowe poparcie dla polskości (1895-1914/18):
- ok. 20 lat, w których następuje umasowienie ruchów politycznych;
- ok. 1900 roku w sprawy polskie angażowało się już setki nauczycieli, księży, działaczy robotniczych itd., którzy swój entuzjazm przekazują tysiącom osób ze swojego kręgu wpływu.
- Umasowieniu ruchów politycznych sprzyjają m.in. demokratyzacja życia publicznego (I wybory powszechne: 1898 rok; w 1907 roku pierwsze powszechne i równe wybory do Rady Państwa)
- Trzy pokolenia działaczy polskich na Śląsku Cieszyńskim (autorska koncepcja)
- Pokolenie budzicieli (A) i twórców zrębów polskości na Śląsku, w tym pierwszych instytucji polskich (B):
- A: Paweł Salmach, Andrzej Cinciała, Jan Śliwka,
- B: Jerzy Cienciała ("Król Polski" , R. 1834), ks. Ignacy Świeży (1839), rolnik Jan Glajcar,
- Polacy z zaborów: Ks. Leopold Otto
- Pokolenie wielkich "organiczników",
- uczniowie/kontynuatorzy "budzicieli"
- genialni organizatorzy
- ludzie, którzy kształcili się w szkołach niemieckich, ale dołączyli do działalności środowiska polskiego w latach 80. i 90., m.in.
- ludzie, którzy byli prawdziwymi "orkiestrami", współtworząc na raz kilkanaście organizacji społecznych
- Cieszyniacy: bracia Jan i Franciszek Michejdowie, ks. Józef Londzin, nauczyciel i poeta Jan Kubisz, Hilary Filasiewicz, biznesmen Franciszek Górniak (R. 1854)
- byli wśród nich też ludzie "z Polski": przybyły z Galicji Antoni Dyboski,
- Pokolenie twórców Wolności
- , twórców zrywu niepodległościowego,
- można je podzielić na dwa:
- A) Ojców-przywódców
- pokolenie 30-40 latków, którzy w latach 1914-1920 - jako liderzy społeczni - ofiarnie przyczynili się do wskrzeszenia Polski
- pokolenie pierwszych absolwentów "gimnazjum polskiego" i innych szkół Macierzy Szkolnej, którzy począwszy od ok. 1900 roku opuszczała polskie szkoły średnie zasilając grono inteligencji polskiej na Śląsku
- np.: Jan Łysek (R. 1887), Fr. Barteczek i Ludwik Skrzypek (R. 1891)
- B) Synów, nastolatków, którzy przelewali krew na polach bitew.
- Pokolenie milenialsów, tj. złotej młodzieży, która w latach 1914-1920 własną krwią torowała drogę Śląska do Polski
- pokolenie ludzi urodzonych ok. 1900 roku, którzy w wydarzeniach z lat 1914-1920 weszli jako ludzie nastoletni.
- większość z ok. 600 legionistów, należała do tej grupy