II.4 Wojny perskie. Herosi vs barbarzyńcy?
Najbardziej heroiczne starcie w dziejach?
I. 1: Informacje o Persji:
Persja - kolebką Persji był Elam (dzisiejszy Iran; odszukaj stolice Peersji: Suzę i Persepolis na mapie), w połowie VI w. p.n.e.
Cyrus II Wielki rozszerzył granice państwa w dolinie Eufratu, Tygrysu i Indusu; zaś jego syn zajął Egipt. Państwo osiągnęło szczyt potęgo za panowania Dariusza (panowanie: 522-486 p.n.e.). Dariusz I dokonał ważnych reform administracyjnych:
- kodyfikację prawa, uporządkowanie systemu danin, opłat i ceł, miar i wag,
- podział na jednostki terytorialne na czele z urzędnikami zwanymi satrapami (nadzorują podatki, porządek publiczny, sądy);
- kontrolę nad satrapami sprawują urzędnicy królewscy podróżujący po kraju („oczy i uszy króla”),
• ciekawostka: Persja była tolerancyjna dla podbitych ludów, które zachowały religię, obyczaje i rodzinny język (wyzwoliła m.in. Żydów z ich niewoli babilońskiej)
Mapa ukazująca prowincje, tj. satrapie imperium perskiego
(porównaj ich rozmiar z wielkością setek państw-miast Grecji, zaznaczonych na brązowo).
Zobacz więcej:
Polecam zobaczyć prezentację historyka Rafała Wójcika:
I. 2: Przyczyna wojny z Grekami: konsekwentna ekspansja Persji:
- zajęcie terenów greckich w Azji Mniejszej, w tym Jonii (w rezultacie mieszkańcy podbitych obszarów zostają obciążeni daninami (w tym obowiązek dostarczania oddziałów zbrojnych i okrętów wojennych, co z czasem prowadzi do buntów)
- Persowie czują się tak potężni, że organizują potężną wyprawę wojenną do Europy, konkretnie zaś na stepy czarnomorskie przeciw Scytom (zakończona niepowodzeniem i koniecznością powrotu armii przez Dunaj i Dardanele - co możliwe było dzięki wierności Greków, broniących mostu na Dunaju, 512 r. p.n.e.)
- ok. roku 500 p.ne. wybuchło powstanie w Jonii - krwawo stłumione przez Persów, zburzono Milet,
- Persowie umacniają się w Europie: zajęcie Tracji, Macedonii (wyprawa Mardoniusza, wodza perskiego w 492 r. p.n.e.)
- Dariusz I pragnie podbić całą Helladę i ukarać Ateny za poparcie powstania w Milecie;
II. 0: Wojna miała kilka odsłon (trzy roczne kampanie oraz epilog w postaci długich zmagań poza Grecją kontynentalną)
Jako ciekawe rozszerzenie wiadomości polecam:
II. 1: Kampania 490 r. p.n.e. zakończyła się bitwą pod Maratonem (42 km od Aten)
- zwycięstwo Aten (i Platejczyków), które daje Grekom nadzieje na sukces w starciu z niepononanym dotąd imperium.
- Ateńczycy dzięki dowództwu Miltiadesa pokonują Persów na otwartym polu dzięki hoplitom (ciężkozbrojnej piechocie ustawionej w szyk bojowy zwany falangą);
- rozbita armia perska uciekła na okręty, planując zdobyć Ateny z zaskoczenia. Jednak Grecy przez posłańca (biegnie 42 kilometry spod Maratonu) ostrzegają stolicę. Co więcej - ich armia w pełnym uzbrojeniu zdołała przybyć do miasta szybciej niż wrogowie - morzem.
- narodziny tradycji biegu maratońskiego
• Grecy spierali się jak zareagować na rosnące zagrożenie ze strony Persji, jeden z strategów Aten - Temistokles wskazywał na konieczność budowy floty - dochody z kopalni srebra ateńczycy przeznaczali więc na budowę 200 supernowoczesnych okrętów - Trier, które kilka lat później miały faktycznie uratować niezależność Grecji.
II. 2: Kampania 480 r. p.n.e.,
- wojska Perskie, liczące być może nawet 200 tys. żołnierzy prowadzi osobiście król Persji Kserkses; Persowie maszerują z północy na południe, zajmując kolejne krainy Grecji
- bitwa pod Termopilami: Grecy w liczbie kilku tysięcy, pod przywództwem króla Sparty Leonidasa, postanawiają bronić wąskiego przesmyku, przez który wiedzie droga do serca Grecji.
- po trzech dniach walki; w wyniku zdrady i otoczenia wąwozu przez Persów, Leonidas i jego przyboczni zginęli (dając czas na odwrót ok. 4-tysięcy greckich towarzyszy)
- do historii i popkultury przeszło bohaterstwo 300 Spartan, jako obrońców Grecji: “Przechodniu, powiedz Sparcie, że tu spoczywamy wierni jej prawom” (historia zapomniała o blisko 4 tysiącach ich poległych towarzyszy, w tym o sługach Spartiatów - Hellotach, pomimo, iż w bitwie zginęło ich blisko 10-krotnie tyle co ich panów)
- Persowie zajmują Attykę i palą Ateny; flota grecka (uratowana przez sztormy, które zatopiły znaczną część perskich okrętów) musi wycofać się na południe
♦ bitwa morska pod Salaminą (nieopodal Aten), to ona decyduje o zwycięstwo Greków w kampanii wojnnej
- wielki sukces Greków, pomimo przewagi liczebnej i jakościowej Persów (w imieniu któych walczyli: Fenicjanie, Egipcjanie i Grecy azjatyccy)
- sukces zasługą wodza Aten Temistoklesa, który przygotował pułapkę rozpuszczając plotki, że wśród Greków panuje niezgoda i wciągnął ciężkie okręty perskie do małej zatoki;
- wola walki Greków, lepsze przygotowanie bojowe i zwrotnięjsze okręty zdecydowały o zwycięstwie
- Kserkses musiał wycofać się z Attyki, pospieszył do Babilonii gdzie wybuchło powstanie antyperskie.
zobacz więcej:
II. 3: Kampania 479 r. p.n.e.
479 r. p.n.e. - bitwa pod Platejami - decydujące zwycięstwo zjednoczonych Greków (pod spartańskim przywództwem), w rezultacie wyparto Persów z Europy
II. 4: Ciąg dalszy wojen:
- kolejne 20 lat walczono o supremację na morzach i w Azji Mniejszej; do lat sześćdziesiątych V w. p.n.e. trwało usuwanie wojsk perskich z wysp i polis greckich [ok. 467 r. p.n.e. Ateńczyk Kimon rozbił flotę perską u ujścia rzeki Euiymedon w Azji Mniejszej, a w 449 r. p.n.e. odniósł zwycięstwo na Cyprze];
- w 448 r. p.n.e. wojnę zakończył, tzw. pokój Kalliasa, podpisany w stolicy Persji Suzie, na jego mocy: Persja zrzekła się dążeń do panowania na Morzu Egejskim i uznała niezależność polis greckich w Azji Mniejszej.
III. 1: Znaczenie wojen perskich, podsumowanie:
- wzrost znaczenia politycznego Aten i moralnego Sparty, skuteczność wychowania spartańskiego,
- Ateny i Sparta objęły przewodnictwo (hegemonię) na północy i południu Grecji,
- 479 r. p.n.e. - powstanie Związku Morskiego (delijskiego) polis wyspiarskich, Azji Mniejszej i Aten w celu wspólnej budowy floty i walki aż do całkowitego i zwycięstwa nad Persami (wspólne władze, skarb na wyspie Delos),
- wpływ na rozwój demokracji ateńskiej i kultury helleńskiej.
Film (przeznaczony dla młodszych odbiorców)
sprawnie ukazujacy podstawowe zagadnienia dotyczące wojny grecko-perskiej
Skrótowe przedstawienie kampanii roku 480 r. p.n.e. (film w języku angielskim)
Bitwa pod Termopilami
Bitwa pod Salaminą
Dlaczego Persowie nie podbili Grecji? Najciekawiej spędzone 30 minut!