Jakie dziedzictwo przekazały nam poprzednie pokolenia? Jakie tradycje są lub powinny być żywe w naszym społeczeństwie? Jakie postacie z historii Śląska Cieszyńskiego i ich osiągnięcia szczególnie zasługują na uznanie w oczach współczesnych? Z czego mogą być dumni cieszyniacy?
Zastanówmy się jakie elementy historii regionalnej mogą być powodem do dumy dla mieszkańców Śląska Cieszyńskiego w kontekście jego związków z Polską. Prezentujemy poniżej kilka najważniejszych przemyśleń na ten temat*...
I: Proponowane tematy:
- Udział cieszyńskich Ślązaków w narodowych zrywach, itp. wydarzeniach roku... 1863.
- Udział cieszyńskich Ślązaków w narodowych zrywach, itp. wydarzeniach lat... 1914-1918.
- Udział cieszyńskich Ślązaków w narodowych zrywach, itp. wydarzeniach roku... 1918.
- Udział cieszyńskich Ślązaków w narodowych zrywach, itp. wydarzeniach roku... 1919.
- Udział cieszyńskich Ślązaków w narodowych zrywach, itp. wydarzeniach roku... 1920.
- Narodowe "przebudzenie" cieszyńskich Ślązaków.
- Praca narodowa/organiczna na Śląsku Cieszyńskim (przed 1920 rokiem).
- Udział kobiet/socjalistów/ewangelików/katolików, itd. w pracy narodowej na Śląsku Cieszyńskim.
- Miłość cieszyńskich Ślązaków do (polskiej) książki i kultury...
- Plebejskie (chłopskie) korzenie polskości na Śląsku Cieszyńskim...
- Inny (uzgodniony z nauczycielem i uzasadniony tematyką konkursu).
Tematy te (a także jeszcze inne) wraz z literaturą rozwijamy poniżej:
- Literatura (ogólna do hist. XIX I XX wieku):
- biogramy zasłużonych postaci z twojej wioski/gminy w bazie ESB Książnicy Cieszyńskiej: https://slownik.kc-cieszyn.pl/
- czasopisma dostępne on-line (na patformie sbc.org.pl, kliknij tytuł,a następnie struktura, by wyświetlić konkretny rok i numer): https://kc-cieszyn.pl/zdigitalizowane-gazety-i-czasopisma-cieszynskie/, plecamy np.:
- “Gwiazdka Cieszyńska”,
- “Dziennik Cieszyński”,
- “Głos Ludu Śląskiego”,
- “Robotnik Śląski”,
- Równość. Organ Partyi Socyalno-Demokratycznej. Pismo poświęcone sprawom zawodowym, społecznym i politycznym ludu pracującego.
- Ślązak. Gazeta ludowa. Organ Śląskiej Partyi Ludowej (pismo antypolskie: 1909-1923)
- oraz czsopisma współczesne: “Głos Ziemi Cieszyńskiej”, “Kalendarz Cieszyński”, “Pamiętnik Cieszyński”, “Zwrot”,
I. 1-5. Wojenne zaangażowanie cieszyniaków
#krewwdań #rycerzespodczantorii #Polscenaratunek
> to że CŚ byli rozmiłowani w oświecie i pracy organicznej nie znaczy, że nie przyczynili się walnie do odbudowy pańśtwa polskiego. Bowiem od roku 1863 po 1920, za każdym razem gdy Polacy byli zmuszeni zbrojnie próbować wybić sie na niepodległość Ślązacy cieszyńścy wsparli ich starania. Młodzież cieszyńska, w liczbie ok. 500-1000 ochotników uczestniczyła przynajmniej 4-krotnie w wydarzeniach wielkiej polityki walcząc o niepodległość Reczypospolitej, tj.:1914-1918: walcząc w legionach; XI 1918: obalając rządy austryjackie i wstępując do Wojska Polskiego i walcząc 2 miesiące później (styczeń 1919) w wojnach: polsko-ukraińskiej i czechosłowacko-polskiej; oraz w 1920, gdy Batalion Ochotniczy Ziemi Cieszyńskiej wyruszył na front polsko-bolszewicki. Postawa ruszających na ratunek Ojczyźnie ochotników, wyrażana w gotowości oddania za Polskę życia była widocznym sygnałem, narodowych przekonań znacznej części cieszyńskiego społeczeństwa.
źródła ogólne: Wystawa on-line „Cieszyńscy Żołnierze Niepodległości”, prezentująca 23 postacie zaangażowane w wydarzenia lat 1914-1920, jako polscy żołnierze, legioniści, itd. #fot
Wyruszmy śladem bohaterów roku...
I. 1
...1863, w czasie powstania styczniowego: przynajmniej kilkudziesięciu Cieszyniaków było zaangażowanych w walkę lub wsparcie dla powstańców, ryzykując tym samym prześladowanie zarówno ze strony Rosjan, jak i Austryjaków...
W styczniu 1863 r. w Królestwie Polskim wybucha powstanie. Polacy chwytają za broń, otwarcie występując przeciw władzy znienawidzonego caratu. Do walki z siłami rosyjskiego imperium, zasobnego w wojenny sprzęt i świetnie wyszkolone wojska, stają niewielkie, nieregularne oddziały powstańcze. Szybko okazuje się, iż swoją ofiarnością i determinacją Polacy nie zdołają zniwelować różnicy w liczbie karabinów, dział i szabel kawalerii. By zwyciężyć, a nawet tylko przetrwać, powstanie wymaga stałego zaopatrzenia. Potrzebne są broń, amunicja, pieniądze i doświadczeni żołnierze. Z pomocą powstańcom ruszają rodacy żyjący pod panowaniem pruskim i austriackim. Dostarczają oni środki niezbędne do walki. Od wybuchu powstania dniem i nocą docierają do Królestwa Polskiego wozy, a w nich sprzęt i ludzie dołączający do leśnych oddziałów. Odkąd jednak rząd pruski, a niedługo później również austriacki, postanowiły uszczelnić granicę i za pomocą wojska i policji położyć kres wspieraniu przez swych poddanych insurekcji, sytuacja walczących staje się coraz bardziej dramatyczna. Gdy w 1864 r. w Galicji, będącej główną bazą powstania styczniowego, władze austriackie wprowadziły stan oblężenia, wszelka pomoc dla powstania może istnieć jedynie w najgłębszej konspiracji. Trwają rozpoczęte już znacznie wcześniej internowania przekraczających granicę powstańców i aresztowania podejrzanych o niesienie pomocy insurekcji, w tym ochotników spieszących do powstania.
Równie trudna sytuacja panuje na Śląsku Cieszyńskim. Tutejsze władze, zaniepokojone dużym poparciem dla walczących, pilnie śledzą każdy ruch osób podejrzanych o sympatie dla Polaków, poszukując przeciw nim dowodów. Rząd w Opawie, starosta cieszyński i jego podwładni za wszelką cenę próbują dociec, kto odpowiada za werbunek śląskiej młodzieży do powstania, kto kupuje broń i przemyca ją do Galicji, kto pomaga zbiegłym z więzień powstańcom, a kto za zbiórki pieniędzy na cele insurekcji… Im większa determinacja austriackich władz, by zdekonspirować istniejące w Cieszynie struktury odpowiedzialne za pomoc powstaniu, tym większa ostrożność zaangażowanych w nie osób. Tymczasem walka w Królestwie Polskim, wbrew przewidywaniom wrogów, trwa nadal.
- Literatura:
- http://gazetacodzienna.pl/artykul/wiadomosci/lask-cieszynski-a-powstanie-styczniowe
- https://kc-cieszyn.pl/wp-content/uploads/2019/01/10-maja-2013.pdf
- https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/edition/29734?id=29734&from=publication
- J. Król: Odgłosy powstania styczniowego na Śląsku Cieszyńskim, Zaranie Śląskie 1963 (art. do wglądu w bazie danych Teams-Historia)
- https://zolnierze-niepodleglosci.pl/start/ (baza danych)
I. 2
...1914, na front I wojny w mundurach Legionów Polskich wyruszyło przeszło 700 legionistów (ponad 600 znamy z nazwiska). Ich liczba była tak duża, że przewyższała liczbę ochotników z terenów Krakowa (i okolic). W tym samym roku Cieszyniacy an własny koszt uzbroili, umundurowali i wysłali na front zwarty oddział ok. 400 żołnierzy-ochotników, tzw. Legion Śląski, który (jako część 3 pułku II Brygady Legionów, tzw. Żelaznej Brygady) zapisał się jako jeden z najlepszych oddziałów legionowych, a tym samym jako jeden z najlepszych oddziałów wojskowych w całej I wojnie światowej.
We wrześniu 1914 roku z Cieszyna na front I wojny światowej w mundurach polskich legionistów wyruszyło blisko 400 ochotników, tworząc elitarny Legion Śląski, wyszkolony i wyposażony kosztem miejscowego społeczeństwa. Większość z nich znajdowała się zaledwie między 16 a 21 rokiem życia, łączna zaś liczba ponad 600 cieszyńskich legionistów ograniczona była tym, iż wszyscy niemal mężczyźni w wieku poborowym zostali już wcześniej powołani w szeregi armii austriackiej. Ogromna, jak na możliwości niewielkiego Śląska Cieszyńskiego, skala poparcia dla akcji legionowej oraz niezwykła ofiarność ze strony cieszyńskiego społeczeństwa, szczególnie zaś najmłodszej jego części, gotowej do największych poświęceń dla sprawy narodowej, stanowią świadectwo, które uznać można za jedną z najwspanialszych kart naszej lokalnej historii.
Legion Śląski. Idea walki orężnej o niepodległość Polski obecna była na Śląsku Cieszyńskim na długo przed wybuchem I wojny światowej. Działające na jego terenie organizacja strzelecka, Sokół, a także powstające już od 1912 r. drużyny harcerskie skupiały rzesze młodzieży gimnazjalnej i robotniczej, formując ich patriotyzm, rozbudzając ducha walki i przygotowując do służby polowej. Do 1914 r. organizacje te zdołały wyćwiczyć około tysiąca młodych mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. Natychmiast po utworzeniu w dniu 16 sierpnia 1914 r. Legionów Polskich blisko stu członków Strzelca, skupiającego robotniczą młodzież z okolic Ostrawy i Bogumina, samodzielnie lub w grupach udało się do Krakowa, zaciągając się tam do 1. i 2. pułku piechoty. Pozostający na Śląsku Cieszyńskim członkowie Sokoła i drużyn skautowych znaleźli się tymczasem pod skrzydłami utworzonej 23 sierpnia 1914 r. Sekcji Śląskiej Naczelnego Komitetu Narodowego, stanowiącej międzypartyjną reprezentację cieszyńskich Polaków. Z jej inicjatywy jeszcze w sierpniu 1914 r. w Cieszynie przystąpiono do formowania oddziału, z czasem nazwanego Legionem Śląskim, który, wstępując jako zwarta formacja do Legionów Polskich, stać miał się – według słów jednego z głównych organizatorów oddziału, nauczyciela i poety Jana Łyska – „widoczną, realną ofiarą krwi, którą Śląsk składa Polsce”. W szybkim tempie szeregi Legionu Śląskiego, na którego czele stanął Hieronim Przepiliński, kierownik szkoły wydziałowej w Cieszynie i komendant organizacji sokolskich na Śląsku Cieszyńskim, rozrosły się do ponad 400 ochotników, wśród których najliczniej reprezentowani byli młodzi górnicy i metalowcy z Zagłębia Kawińskiego i Ostrawskiego, Dziedzic oraz Trzyńca, a ponadto rzemieślnicy, uczniowie i studenci, nauczyciele, kupcy i urzędnicy. Nie zabrakło także synów chłopskich oraz górali z okolic Istebnej i Jabłonkowa.
Wyekwipowany ze składek mieszkańców Śląska Cieszyńskiego, obozujący w cieszyńskim Parku Sikory Legion Śląski po miesiącu intensywnych ćwiczeń 21 września 1914 r. zaprezentował się licznie przybyłym z tej okazji na cieszyński rynek mieszkańcom miasta i regionu, a po uroczystym pożegnaniu udał się na dworzec, skąd odprawiony został do Mszany Dolnej, gdzie po kilku reorganizacjach zrąb oddziału włączony został – jako 2. kompania, nazywana „śląską” – do 1. batalionu 3. pułku piechoty II Brygady Legionów Polskich. Odtąd też miał brać udział we wszystkich działaniach wojennych prowadzonych przez macierzysty pułk. Szlak bojowy kompanii śląskiej wiódł z Węgier przez Karpaty, gdzie cieszyńscy ochotnicy uczestniczyli w krwawych walkach pod Nadwórną, Fitkowem, Mołotkowem i w obronie Przełęczy Pantyrskiej, następnie na Bukowinę i pola bitew pod Łużanami, Witelówką, Rokitną i Rarańczą, skąd oddział trafił ostatecznie na Wołyń, gdzie brał udział m.in. w ciężkich zmaganiach pod Kostiuchnówką. W tym czasie, w wyniku poniesionych strat, ale też w rezultacie otrzymywanych awansów i kolejnych reorganizacji, wywodzący się ze Śląska legioniści nie dominowali już liczebnie w 2. kompanii, ale rozproszeni byli w wielu jednostkach I i II Brygady. Zważywszy, iż do różnorodnych oddziałów trafili także cieszyńscy ochotnicy, którzy już w sierpniu 1914 r. samodzielnie zgłosili swój akces do Legionów, stwierdzić wypada, iż cieszyńskich Ślązaków w 1916 r. spotkać można było niemal we wszystkich legionowych jednostkach. Według aktualnych szacunków łączna liczba legionistów wywodzących się ze Śląska Cieszyńskiego lub graniczących z nim terenów Moraw przekraczała 600. Spośród nich co najmniej 10 procent poległo, mając na sobie legionowy mundur, a łączne straty, obejmujące także zmarłych z chorób, rannych, wziętych do niewoli i zaginionych, wyniosły ponad jedną trzecią.
Poparcie, z jakim na Śląsku Cieszyńskim spotkała się idea uformowania Legionów Polskich dowiodło, iż trwający od ponad półwiecza proces formowania się nowoczesnego narodu polskiego w śląskiej dzielnicy dobiegł końca. W chwili, gdy wkraczających na obszar Królestwa Kongresowego żołnierzy Kompanii Kadrowej witał trzask zamykanych okiennic, cieszyńscy Ślązacy zademonstrowali, że stanowią dojrzałą i w pełni świadomą cząstkę narodu polskiego, gotową ponieść najwyższą ofiarę na rzecz wolności, całości i niepodległości Rzeczpospolitej. Przyjąwszy za swoją ideę orężnej walki o wyzwolenie Ojczyzny, na polach Mołotkowa i Rafajłowej, nad Prutem i pod Kostiuchnówką wzięli w imieniu Śląska krwawe zaślubiny z Polską.
Niestety, mimo upływu 100 lat od sformowania Legionów Polskich, losy znacznej części ich śląskich żołnierzy pozostają nierozpoznane. Co więcej, wielu z nich jest dotąd nieznanych nawet z imienia i nazwiska. W ten sposób „ofiara krwi”, którą – według słów poległego jesienią 1915 r. pod Kostiuchnówką Jana Łyska – cieszyńscy Ślązacy złożyli Polsce, nie stała się trwałym elementem świadomości historycznej mieszkańców naszego kraju i regionu.- źródło: https://kc-cieszyn.pl/obchody-100-lecia-wymarszu-legionu-slaskiego/
- Literatura:
I. 3
...1918, gdy formowała się Polska, tysiące Ślązaków na ochotnika zgłosiło się do Wojska Polskiego, tworząc m.in. Pułk Ziemi Cieszyńskiej; wcześniej należało jednak stworzyć zręby polskości, obalając austryjackie rządy na Śląsku Cieszyńskim..., zob.:
- Literatura:
- Nareszcie w Polsce. Przewrót 1918 roku i powstanie Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego
- https://www.salon24.pl/u/kurjer/135077,1918-niepodleglosc-przyszla-z-cieszyna
- Pierwsza Niepodległość (broszura i strona on-line) http://www.cieszyn.pl/?p=categoriesShow&iCategory=2553
- Wideo - wykład prof. Miłosza Skrzypka, pt. „Na progu Niepodległej. Przewrót cieszyński roku 1918”
I. 4.
...1919, gdy Polska była w krytycznej sytuacji, oblężony był Lwów, Ślązacy wysłali swój najlepszy oddział - batalion Pułku Ziemi Cieszyńskiej (ok. 600 żołnierzy), by wyruszył na ratunek "Orlętom Lwowskim". Niemal w tym samym czasie zaatakowany został również Śląsk Cieszyński. W walkach "na Ukrainie" zginęło przynajniej kilkudziesięciu Ślązaków, podobnie jak w obronie Śląska Cieszyńskiego.
- Literatura: (walki na Ukrainie)
- S. Król, Pułk Piechoty Ziemi Cieszyńskiej (10 p. p.) na froncie ukraińskim i bolszewickim
- W pierwszej linii frontu pod Lwowem... Unikatowy zapis pamiętnika oficera 10 p.p.
- S. Król, Kawalerowie Virtuti Militari związani ze Śląskiem Cieszyńskim, Cieszyn 2018 (biogramy dostępne on-line: cieszynscybohaterowie.blogspot.com; książka wraz z ilustracjami dostępna w bazie danych Teams-Historia).
- Biogramy blisko 200 bohaterów walk o granice RP
- Wideo - wykład Stefana Króla pt. „Cieszyniacy na froncie pod Lwowem w 1919 roku”
- Literatura: (walki na Śląsku Cieszyńskim, tj. wojna czechosłowacko-polska)
- http://www.skoczow.pl/strona-351-bitwa_pod_skoczowem_1919_r.html
I. 5.
...1920, gdy Polska chwiała się pod naporem armii bolszewickiej, na Śląsku Cieszyńskim sformowano Batalion Ochotniczy, który w krytycznym momencie dotarł na front, biorąc udział w kontrofensywie znad Wieprza, walnie przyczyniając się do pokonania Bolszewików i ocalenia Polski. Łącznie w wojnie tej wzięło udział ok. tysiąca ochotników z cieszyńskiego.
Dziś niemal nikt w Polsce, ani w regionie nie pamięta o heroizmie cieszyńskich Ślązaków, którzy w liczbie przynajmniej kilkuset ochotników (łącznie było to przeszło tysiąc wojskowych związanych z regionem), walczyli w latach 1919 i 1920 w obronie polskich granic wschodnich i zagrożonej przez najazd bolszewicki unicestwieniem Ojczyzny. Ich heroizm polegał m.in. na tym, iż równolegle toczyła się niezwykle zacięta walka na ziemiach ich małej Ojczyzny - Śląska Cieszyńskiego, po tym gdy został on najechany w styczniu 1919 roku przez wojska Czechosłowackie. O tym, iż zaangażowanie Ślązaków w obronę zagrożonej Polski było znaczne świadczy ilość Orderów Virtuti Militari (najwyższego polskiego odznaczenia wojskowego), które otrzymano za udział w wojnach z bolszewikami i wojskami ukraińskimi.
Przypomnijmy, iż status ich regionu nie był usankcjonowany prawnie, w związku z trwającym w latach 1918-1920 konfliktem z zaborczym państwem czeskim. Co więcej, znaczna część Śląska Cieszyńskiego była okupowana w latach 1919-1920 przez wojska czeskie (później także siły Ententy). W związku z czym młodzież z tego terenu nie mogła być powoływana do Wojska Polskiego „z poboru”. Przez większość tego okresu wszelki zaciąg miał więc charakter ochotniczy. Dramatyzm sytuacji potęgował fakt, że, by bronić Polski na wschodzie, należało opuścić Śląsk Cieszyński, podczas gdy konflikt polsko-czechosłowacki w latach 1919-1920 miał charakter niezwykle burzliwy i w czasie intensywnej walki plebiscytowej (agitacja, starcia organizacji paramilitarnych itd.), w której każdy polski działacz był na wagę złota. W związku, z czym podjęcie decyzji o opuszczeniu rodzinnego domu i udania się na wojnę na wschód wymagało hartu ducha i poświęcenia.
Literatura:
- S. Król, Cieszyniacy w 3 i 4 Pułku Strzelców Podhalańskich na froncie bolszewickim
- S. Król, Kawalerowie Virtuti Militari związani ze Śląskiem Cieszyńskim, Cieszyn 2018 (biogramy dostępne on-line: cieszynscybohaterowie.blogspot.com; książka wraz z ilustracjami dostępna w bazie danych Teams-Historia)
- Krzysztofa Kleczka, pt.: “Ślązacy! Wybiła godzina, w której Polska potrzebuje ofiarnej pomocy i najwyższego wysiłku wszystkich swoich synów”
- Biogramy blisko 200 bohaterów walk o granice RP
- Wideo - wykład Stefana Króla pt. „Na ratunek Ojczyźnie. Cieszyniacy w walkach na wschodzie (w latach 1919-1920)”
1.9 #luxexsilesia #światłoześląska - dokonania na polu kultury i oświaty
> rozwój polskości na Śląsku nie byłby możliwy bez umiłowania Ślązaków do słowa pisanego: książek i gazet
- C. Ślązacy przed 1918 rokiem wydawali (i czytali!) ponad 100 różnych gazet polskich, niektóre z nich ukazywały się niemal 100 lat (Gwiadka Cieszyńska- 5. najdłużej ukazujące się czasopismo w historii Polski!)
- Ślązacy tworzyli i regularnie czytali czasopisma regligijne, politczne, naukowe (Zaranie Śląskie), satyryczne (np. Kocur), kobiece (Głos Kobiet)
- Ślązacy - zaróno ewangelicy, jak i katolicy (poprzez "Dziedzictwo..." i TEOL) wydali przed 1918 rokiem kilkaset książek polskich, które trafiły "pod śląskie strzechy", wpływając na światopogląd i rozwój miejscowego społęczeństwa, w śród nich był np. "Pan Tadeusz".
(...)„Rocznik Polski” pod redakcja Eugeniusza Romera. Jest to wydawnictwo statystyczne wydane w roku 1917 i opisujące wszystkie ziemie polskie czy może inaczej uważane za polskie. (...) Jest [tam] podany analfabetyzm w zaborach austriackim i rosyjskim, (...). Dane dla zaboru rosyjskiego pochodzą z roku 1897, dla ziem austriackich z roku 1910 a dla państw europejskich i USA z lat 1912-1914.
W wybranych krajach europejskich i w USA na 1000 mieszkańców było analfabetów:
Rumunia – 884; Serbia – 830; Portugalia – 786; Hiszpania – 637; Węgry – 435; Włochy – 375
Belgia – 131; USA- 77; Francja – 30; Anglia – 10; Holandia – 8; Szwecja – 2; Dania – 2
Niemcy – 0,04; Szwajcaria – 0,03
Austriacki spis ludności przeprowadzony w roku 1916 wykazał w guberni lubelskiej składającej się z byłych rosyjskich guberni lubelskiej i kieleckiej 570 analfabetów na 1000 mieszkańców. (...)
Z kolei w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim powiaty z najmniejszym odsetkiem analfabetów to:
Cieszyn – 35; Bielsko miasto – 41; Bielsko powiat – 42; Frydek miasto – 43; Frysztat – 48; Frydek powiat – 81
Kraków miasto – 104; Biała – 133; Lwów miasto – 139; Oświęcim – 144; Wadowice – 196; Kraków powiat – 199, zob: http://www.historycy.org/index.php?showtopic=66763
- Literatura:
0. W kontekście 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku za najważniejsze dokonania naszych przodków można uznać:
0.1 #przebudzenie #jaśpiącakrólewna - fenomen obudzenia polskości na SCI
Zdołali obudzić w sobie polskość pomimo ponad 600 letniej rozłąki Śląska z Polską, Jak do tego doszło? Kto był księciem, który obudził z wiekowego snu Ślązaków?
Książąt było kilku, niemal tylu co krasnoludków znanych z bajki o śpiącej królewnie. Najważniejszymi "krasnoludkami" byli:
budziciele (Stalmach, A. Cinciał, J. Śliwka),
dalej sąsiedzi: Słowacy (Stuhr), Morawianie (Klucki) i Galicjanie (Lubomirski), a pewnie i Niemcy, ktorzy na Śląsku również się prebudzili i zaczęli rozpychać). Dalej szereg ludzi i instytucji, którzy uczestniczyli w życiu publicznym w XIX wieku, wśród Inastytucji na pierwsze miejsce wyrastały: Czytelnia Ludowa i Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego, a wśród postaci m.in. kolejni synowie chłopscy, jak księża katoliccy: I. Świeży, Antoni Janusz; poseł J. Cienciała - "Król Polski"; przedsiębiorca Górniok; bankier I. Filasiewicz (oraz przybyli na Śląsk: pastor L. Otto)
0.2 #pracawartością #książkazamiastkarabinu - osiągnięcia na polu społecznym
> CŚ zbudowali na Ślasku zręby polskości nie w wyniku powstań i walk, ale codzienną, mrówczą pracą. W latach 1848-1918 na SCI powstało kilkaset polskich organizacji, działających naróżnych polach... szkolnictwa, gospodarczych, kulturalnyych, sportowych, itd.
Jedną z nich była... (można podać kolejno np. nazwę), która skupiała.... (np. podać liczbę) i zdołała... (co dokonała)
0.4
I. ...Cieszyńscy Polacy tworzyli społeczeństwo bardzo zróżnicowane (różne wiary i światopoglądy), otwarte i gotowe do współpracy...
I.I.: #cieszyńskapostępowość:
> to z cieszyńskiego szły najlepsze, najbardziej nowoczesne wzory, np.:
1.1 #feminizm; #kobietyuwładzy
- Cieszyńskie było liderem polskiego ruchu kobiecego, feminizmu i zaangażowania politycznego kobiet, zob. np.: https://www.facebook.com/KsiaznicaCieszynska/posts/3539040999496143; https://rownosc.eu/kobiety-w-radzie-narodowej-ksiestwa-cieszynskiego-wywiad-z-wladyslawa-magiera/ ; http://gazetacodzienna.pl/artykul/polityka/cieszynski-precedens-z-1918-roku; https://www.ptew.org.pl/wp-content/uploads/2017/01/rec_magiera.pdf
- tu działała czołowa polska feministka, socjalistka Dora Kluszyńska
- tu ukazywało się pierwsze w Polsce czasopismo dla kobiet: "Głos Kobiet", zob.: https://www.facebook.com/KsiaznicaCieszynska/posts/3588003727933203
- tutaj kobiety już w 1918 roku zasiadały w lokalnym rządzie (piastując funkcje analogiczne do współczesnych ministrów, na równych z mężczyznami prawach), tj. Radzie Narodowej dla Księstwa Cieszyńskiego. Tym samym wyprzedzono o 50 lat Polskę i wiele innych krajów Europy, które dopuściły kobiety do rządów dopiero w latach 70. XX wieku.
1.2. #równość #polskiczerwonyśląsk
Śląsk Cieszyński był jednym z najbradziej aktywnych politycznie regionów tej części Europy.
* począwszy od 1895 roku w każdych wyborach wygrywał przynajmniej jeden kandydat socjalistyzcny
*socjaliści polacy i cześi współpracowali ze sobą w walce o równouprawnienie obywateli monarchii, w tym w walce o prawo do posługiwania się językiem polskim (polskie szkoły itd.)
w 1919 i 1920 roku przez kilka tygodni śląscy górnicy strajkowali domagając się m.in. przyłączenia SCI do Polski
#cieszyńskakonserwa #wiernośćBogu #wiernośćprzodkom
> cieszyńscy chłopi byli w pewnych kwestiach bardzo konserwatywni, m.in. w kwestii przywiązania do języka, własnych tradycji i wiary,
> przywiązanie do wiary było bardzo duże na co wpływ miała m.in. rywalizacja katolicko-ewangelicka. Żadna ze stron nie chciała okazać słabości, twardo broniąc swoich tradycji i wartości.
#Nieodmałpy #BógiPLOjczyzna #zbezbożnikamiprecz
> Ów konserwatyzm i przywiązanie do wiary miało pewien wpływ na rywalizację narodową, w której niemieccy liberałowie (główni przeciwnicy śląskich Polaków) przedstawiani byli jako bezbożnicy, którzy wypaczają tradycyjny model świata, np. poprzez promowanie teorii ewolucji Darwina. Z teorią ewolucji Darwina i wnioskami z niej wyciąganymi przez niemieckich liberałów walczyła znaczna część duchowieństwa katolickiego (i część protestanckiego). Przykładem jest np. działalność ks. Ignacego Świerzego, pełniącego przez lata funkcje posła do Wiednia i Opawy (a z pochodzenia syna chłopskiego z Kończyc Wielkich). Z głoszonymi przezeń konserwatywnymi poglądami, w tym teorią kreacjonizmu, w pełni utożsamiała się cieszyńska wieś, co jeszcze bardziej powiększało jej antagonizm względem niemieckiej, liberalnej z ducha miejskiej elity.
W formie żartu można by stwierdzić, iż postawę cieszyńskich chłopów dobrze opisywałaby następująca parafraza Roty:
Nie rzucim wiary, ją dał nam Bóg!
Nie damy pogrzęść Ewy!
Polski my naród, polski lud,
Nie-małpi szczep germański,
nie będzie Niemiec pluł nam w twarz ni dzieci nam tumanił...
1.3. #siławjedności
> Pomimo różnic (np. politycznych i religijnych) na przestrzeni XIX i XX wieku przez większość czasu współpracowali ze sobą w obronie polskości owocnie.
Katolicy i ewangelicy cieszyńscy w interesie polskości potrafili ze sobą współpracować, vide:
- wielokrotny, zgodny wybór wspólnych reprezentantów do Sejmu w Opawie i Rady Państwa w Wiedniu
- walka o szkolnicto polskie (np. założenie gimnazjum)
- powstanie Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego.
1.4. #siławdialogu
Cieszyńscy Polacy tworzyli społeczeństwo bardzo zróżnicowane, ale przy tym nie byli całkowicie zaślepieni własną optyką, prowadząc dialog i wypracowując najlepsze dla ogółu rozwiązania. Cieszyńscy, polscy działacze narodowi byli gotowi rozmawiać z oponentami, nawet największymi przeciwnikami politycznymi.
np. ks. katolicki poseł Józef Londzin wielokrotnie przyjeżdżał na spotkania wyborcze lub sprawozdawcze do Wisły (w ok. 95 % ewangelickiej), pomimo, iż niemal wszyscy przedstawiciele miejscowej elilty byli wrogo nastwioni do katolików i polskich narodowców; próbując nawiązać dialog z oponentami i starając się wyjaśnić im swój punkt widzenia oraz poznać ich problemy, tc.
1.5. #człowieknieideologia #siławróżnorodności #siławtolerancji
Doświadczenie różnorodności było typowe dla Śląska Cieszyńskiego. W każdej wiosce, niemal w każdym domu krzyżowały się różne poglądy, etc. Nie rzadko część rodziny przyznawała się do polskości, część do niemieckości. Często zawierano mieszane małżeństwa. W poszczególnych kościołach wspólnie modlili się Niemcy i Polacy.
a) #serceniesługa
> Miłość uczy tolerancji, pokory, wyrzeczeń... Warto dodać, iż żony Niemki posiadało wielu spośród przywódców polskiego ruchu narodowego, np.: długoletni poseł i "twarz" cieszyńskich narodowców dr Jan Michejda; organizator przewrotu wojskowego w Cieszynie, który obalił rządy Austrii - Ludwik Skrzypek. Stąd też wynika takt i kultura, z jaką traktowano ludzi innych narodowości, w tym niemieckich przeciwników politycznych.
b) #bratasięniewybiera
> w wielu cieszyńskich rodzinach podziały narodowe przecinały najbliiższych sobie ludzi, stąd poglądy polityczne ścierały się także w rodzinach, ucząc m.in. tolerancji i szacunku dla argumentów drugiej strony. Przykładem mogą być rodziny Kluckich i Kuliszów,
Spośród synów dr L. Kluckiego, osiadłęgo w Cieszynie Morawianina, jeden został Polakiem, drugi Niemcem.
Spośród kilkrga braci Kuliszów z Dzięgielowa, dzieci: rolnika i robotnika huty trzynieckiej Adama Kulisza oraz Anny z domu Hławiczka, wszyscy najstarsi zostali Niemcami, jedynie najmłodszy - Karol został wielkim polskim patriotą, jednym z niewielu pastorów niosących na pocz. XX wieku polskość na sztandarach; zob. na jego temat: https://www.facebook.com/KsiaznicaCieszynska/posts/3571952052871704
c) #bliźni
> Pomimo walk narodowych i wyznaniowych Cieszyniacy byli społeczeństwem bardzo tolerancyjnym, nawet najwięksi polscy "nacjonaliści", jak np. księża Józef Londzin czy pastor Franciszek Michejda, zarówno w posłudze duchownej, jak i w życiu codziennym z wielkim szacunkiem traktowali, np. współwyznawców Niemców, ale nie tylko. Szczególnie Józef Londzin słynął z życzliwości dla Niemców (którą starał się im okazać już po podziale regionu i przyłączeniu wschodniej części Cieszyna do Polski), co jest tym bardziej godne uwagi, iż przez całe życie był zaciekle zwalczany przez środowiska niemieckie.
II. Cieszyńscy Ślązacy (pomimo pozostawania ich kraju przez przeszło sześć wieków poza granicami państwa polskiego)...
- Zdołali zachować język przodków - cieszyński dialekt, zawierający dodatkowo niezwykle dużo "żywych skamielin", reliktów języka staropolskiego,
- Ciekawostki: #gwary(śląsko-cieszyńskie) #językpolski
- niemieccy badacze, urzędnicy, itd. określali w XIX wieku narzecze większości mieszkańców Śląska Cieszyńskiego jako: język polski, śląsko-polski lub "wassern polnisch", tj. rozmyty polski
- w literaturze pocz. XX wieku podkreślało się, że gwary cieszyńskie to "język Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego"
- zachowało się dużo anegdot związanych ze zdziwieniem badaczy "z Polski" "antycznością" mowy CŚ.
- i mimo ograniczenia żywiołu polskiego do warstwy chłopskiej (później także robotniczej), zdołali przełamać stereotypy, podźwignąć się z ograniczeń swojego "stanu", autokreując rzeczywistość na wielu płaszczyznach, stawiając na kulturę i oświatę (niosąc kaganek oświaty z powrotem "w lud"), bez kompleksów wchodząc na salony i tworząc nową elitę chłopskiego pochodzenia.
- Oświata (i narodowe "oświecenie"; Oświecenie spod strzech na salony)
- Na SCI chłopi (i inteligencja chłopskiego pochodzenia) widzieli potrzebę:
- stworzenia funduszu stypendialnego, burs, itd. dla kształcącej się młodzieży
- stworzenia prywatnego polskiego szkolnictwa
- chłopstwo wygenerowało elitę polską z własnych szeregów, wykształciło ją, by ona pociągnęła za sobą szerokie rzesze pobratymców (słynne hasło: lux ex silesia)
- ogromny wysiłek garstki miejscowych działaczy, która dzięki tytanicznej pracy zdołała pociągnąć za sobą szerokie rzesze
- chłopi i robotnicy (a także ich synowie) pod Cieszynem ok. 1900 roku...
- umieli się podpisać, pisali i czytali, współczynnik analfabetyzmu na tych terenach był bodaj najniższy w porównaniu do innych ziem I i II Rzeczpospolitej
- ok. 1900 spisy ludności rejestrowały ok. 10 % analfabetów na Śląsku Cieszyńskim oraz ok. 40 % w Kongresówce (zabór rosyjski) i ok. 70% w Galicji (zabór austryjacki). Czytać i pisać umiało więc wówczas 9 na 10 mieszkańców cieszyńskiego; podczas gdy na pozostałych wymienionych obszarach jedynie 6 i 3.
- pisali pamiętniki, jak np.: Andrzej Wantuła
- tworzyli poezję i dramaty, jak np. Jerzy Probosz
... CŚ, niemal wyłącznie chłopi widzieli w XIX w. potrzebę kształcenia swoich synów w języku polskim...
... z "wdowiego grosza" ufundowali gimnazjum polskie w Cieszynie, pierwszą polską szkołę średnią na obszarze całego historycznego Śląska (od Wrocławia po Pszczynę)
o Macierzy pisano:
... i pomimo różnic konfesyjnych, udało się stworzyć łączność między polskojęzycznymi ewangelikami Śląskimi a Polakami w Galicji, itd. #konfesja
- to od ewangelików wyszedł impuls polski, to oni przez pierwszą dekadę-dwie, wiedli ster sprawy narodowej na Śląsku Cieszyńskim..
- przez blisko sto lat katolicy i ewangelicy toczyli zaciekłą (ale twórczą i mobilizującą) rywalizację o palmę pierwszeństwa...
Używamy powyżej takich skrótów, jak:
CŚ - Cieszyńscy Ślązacy
SCI- Śląsk Cieszyński
* Przedstawione tezy oparte są na pracach naukowych, jednak nie można ich uznawać za "prawdy objawione", gdyż - siłą rzeczy - zawierają pewne uproszczenia (jak tysiące słów naukowego tekstu zmieścić w jednym zdaniu?). Dlatego też zalecamy, by traktować je jako tezy publicystyczne, z którymi można dyskutować. Tym samym zapraszamy do kulturalnej dyskusji. Zdajemy sobie przy tym sprawę, iż trzeba by wykorzystać może atramentu, by przekonać do niektórych z nich oponentów...