II.3 Sparta – Triumf dzikich ludzi
inspiracja:
źródło: https://www.youtube.com/watch?v=9qIrMuqy33U&t=276s&ab_channel=Zurik23M
Sparta (Lakedajmon/Lacedemon)* - niewielkie miasteczko w krainie Lakonia, położonej na południu półwyspu peloponeskiego (najdalej na południe wysunięta część Grecji "kontynentalnej"), które poprzez podboje zyskało status największej potęgi w Grecji. Miasto-państwo Spartę zamieszkiwali Lacedemończycy*.
* Skąd taka "dziwne" nazwy? Sparta to imię nimfy wód lądowych (najady), która wg podań miała zostać królową Sparty, żoną legendarnego Lacedemona. Lacedemon (Lakedajmon) to mityczny król Sparty, syn boga Zeusa i Plejady (nimfy) Tajgete, od niego swą nazwę wzięli mieszkańcy Sparty.
Sparta obrała zupełnie inną drogę "ewolucji" niż inne greckie poleis; można ją określić jako gigantyczny obóz wojskowy; tudzież obóz koncentracyjny (dlaczego? o tym poniżej). W państwie tym całe życie podporządkowane było służbie wojskowej i terroryzowaniu większości miejscowego społeczeństwa (a z czasem również odległych krain). Jak do tego doszło?
Społeczeństwo Sparty
♦ Spartanie - pełnoprawni obywatele, tylko oni mieli pełne prawa polityczne, sprawowali urzędy, zakaz pracy zarobkowej i posiadania na własność ziemi, stanowili zaledwie 2-3 % ludności, ale za to niezwykle odpowiedzialni za losy swojego państwa,
♦ periojkowie - („mieszkający wokoło”)- zamieszkiwali tereny podbite, mało urodzajne, zajmowali się rzemiosłem, handlem, żeglugą; cieszyli się wolnością osobistą, mieli własny samorząd ściśle kontrolowany przez Spartę, służyli w wojsku spartańskim,
♦ heloci - ludność podbita, traktowana jak niewolnicy, związani z ziemią, nie można ich było sprzedać, nie mieli żadnych praw.
Ustrój Sparty
- określony przez legendarnego prawodawcę i reformatora Likurga (XVIII/VII w. p.n.e.?)
♦ dwóch królów - urząd dziedziczny sprawowany przez dwie rodziny (Agiadów i Eurypontydów), pełnili funkcje kapłańskie, dowodzili armią w czasie wypraw wojennych,
♦ władza ustawodawcza
• Zgromadzenie Ludowe (apella) wszystkich Spartan, którzy ukończyli 30 lat, przegłosowywało przedstawione przez geruzję ustawy, wybierało eforów i gerontów,
• geruzja - 30 osobowa rada starszych (2 królów i 28 gerontów - Spartan powyżej 60 roku życia) wybierana dożywotnio przez Zgromadzenie, miała inicjatywę ustawodawczą, wydawała wyroki w ciężkich przestępstwach,
♦ władza wykonawcza - 5 eforów wybieranych na 1 rok przez Zgromadzenie - administracja, kontrola nad urzędnikami i królami, nadzór nad wychowaniem młodzieży, zwoływanie geruzji i Zgromadzenia, kierownictwo finansami i polityką zagraniczną.
* Wychowanie spartańskie
- w I tysiącleciu p.n.e. Dorowie mieszkający w Lakonii założyli Spartę i rozpoczęli podbój półwyspu Peloponez,
- zjednoczenie polis w Lakonii na Peloponezie pod wodzą Sparty (w drugiej połowie VI w. p.n.e.),
- Sprata z czasem uzyskała hegemonię, czyli przewodnictwo wśród polis greckich, tworząc Związek Peloponeski (rozpadł się w 366 r. p.n.e. w wyniku klęsk poniesionych przez Spartę z Tebami).
- Sparta triumfowała, dominując w Helladzie, w wyniku wygranej wojny peloponeskiej nad dominującymi dotąd Atenami, na przełomie V i IV wieku p.n.e.
Społeczeństwo Sparty
♦ Spartanie - pełnoprawni obywatele, tylko oni mieli pełne prawa polityczne, sprawowali urzędy, zakaz pracy zarobkowej i posiadania na własność ziemi, stanowili zaledwie 2-3 % ludności, ale za to niezwykle odpowiedzialni za losy swojego państwa,
♦ periojkowie - („mieszkający wokoło”)- zamieszkiwali tereny podbite, mało urodzajne, zajmowali się rzemiosłem, handlem, żeglugą; cieszyli się wolnością osobistą, mieli własny samorząd ściśle kontrolowany przez Spartę, służyli w wojsku spartańskim,
♦ heloci - ludność podbita, traktowana jak niewolnicy, związani z ziemią, nie można ich było sprzedać, nie mieli żadnych praw.
Ustrój Sparty
- określony przez legendarnego prawodawcę i reformatora Likurga (XVIII/VII w. p.n.e.?)
♦ dwóch królów - urząd dziedziczny sprawowany przez dwie rodziny (Agiadów i Eurypontydów), pełnili funkcje kapłańskie, dowodzili armią w czasie wypraw wojennych,
♦ władza ustawodawcza
• Zgromadzenie Ludowe (apella) wszystkich Spartan, którzy ukończyli 30 lat, przegłosowywało przedstawione przez geruzję ustawy, wybierało eforów i gerontów,
• geruzja - 30 osobowa rada starszych (2 królów i 28 gerontów - Spartan powyżej 60 roku życia) wybierana dożywotnio przez Zgromadzenie, miała inicjatywę ustawodawczą, wydawała wyroki w ciężkich przestępstwach,
♦ władza wykonawcza - 5 eforów wybieranych na 1 rok przez Zgromadzenie - administracja, kontrola nad urzędnikami i królami, nadzór nad wychowaniem młodzieży, zwoływanie geruzji i Zgromadzenia, kierownictwo finansami i polityką zagraniczną.
* Wychowanie spartańskie
"Wychowanie Spartan trwało aż po wiek dojrzały. Nikt nie mógł postępować jak mu się podobało. Żyli w polis jak w obozie wojskowym, oddając się sprawom publicznym i prowadząc taki rodzaj życia jaki prawo przepisywało.” (Plutarch)
♦ po urodzeniu rada starszych badała noworodka i decydowała o jego dalszym losie - zdrowi chłopcy otrzymywali przydział ziemi i prawo do życia, dzieci chore były porzucane w górach Tajgetu,
♦ po ukończeniu 7 lat chłopcy przebywali w ciągu dnia razem w obozie, wspólnie bawiąc się i ucząc - każdy musiał nauczyć się słuchać, znosić zmęczenie, zwyciężać w walce, śpiewać, chodzić boso, znosić niewygody, głód i różnice temperatur (mieli tylko jeden płaszcz) oraz kary cielesne, kraść, kłamać, udzielać krótkich i zwięzłych odpowiedzi (lakonicznych) na pytania dotyczące bohaterów i życia publicznego, uczono się czytania i pisania dziejów Sparty i jej praw,
♦ w wieku 20 - 30 lat wszyscy podlegali skoszarowaniu przez cały dzień, doskonaląc się w sztuce wojennej i ucząc się pod kierunkiem wychowawców państwowych* ^
♦ po ukończeniu 30 roku życia młody człowiek stawał się pełnoprawnym obywatelem Sparty - mógł się ożenić, dostawał w dożywotnie użytkowanie od państwa nadział ziemi wraz z przypisanymi doń helotami i do 60 roku życia miał obowiązek uczestniczenia w ćwiczeniach wojskowych, brał udział w Zgromadzeniu Ludowym,
♦ zwracano także uwagę na wychowanie dziewcząt, które miały być wzorowymi matkami i żonami, gotowymi znosić cierpienia i dodawać ducha odwagi idącym na wojnę w myśl hasła „wróć z tarczą, lub na tarczy”.
Ciekawe rozszerzenie wiadomości: