Ludzie jako istoty społeczne funkcjonują w grupach. Stąd wynika naturalna potrzeba bycia częścią wspólnoty, budowy tożsamości na bazie więzi społecznych. Od blisko dwóch stuleci, jednym z najważniejszych dla ludzi pytaniem jest kwestia przynależności narodowej.
Warto zastanowić się: z jaką wspólnotą wiążą mnie i moich przodków więzi? Czym jest naród? Czy ja i moje pokolenie utożsamiam się z narodem polskim? Jak to było w przypadku poprzednich pokoleń; czy przynależność do narodu polskiego była ważna dla moich przodków?
Wprowadzenie
Naród to wspólnota budowana na bazie wspólnych doświadczeń pokoleniowych ludzi, których łączy dziedzictwo przodków, zamieszkujących określony teren, posługujących się wspólnym językiem, itd.
Definicji narodu może być wiele. Na tym tle toczy się polemika naukowców z różnych dziedzin. Do dziś kontrowersje budzą interpretacja i definiowanie zjawisk związanych z terminem naród. Idea, jaką jest naród można określać zarówno poprzez cechy/kryteria mające charakter obiektywny, jak i subiektywny. Przyjmuje się zazwyczaj, że naród jest wspólnotą:
o charakterze dynamicznym, powstałą w wyniku długotrwałego procesu dziejowego; posiadającą zarówno cechy obiektywne (np. terytorium, język), jak i subiektywne (np. więź, świadomość narodowa); posiadającą nazwę własną, świadczącą o jego odrębności, także w kontekście autoidentyfikacji; posiadającą własny język, uważany za narodowy; posiadającą terytorium (ojczyznę), z którą łączy go szczególna więź; której członkowie wierzą w swoje wspólne pochodzenie; w której szczególną funkcję pełnią mitologemy; posiadającą wspólną kulturę; posiadającą własne państwo lub dążącą do jego posiadania; której członków łączy szczególna więź; posiadającą wspólną świadomość narodową. Jego członkowie mają świadomość odrębności etnicznej i jednocześnie fakt ten wartościują". Źródło: http://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/92973/PDF/Etniczno%C5%9B%C4%87%20ES%20(2015)%5B322%5D.pdf
Każdy naród wytwarza unikatową kulturę narodową, na którą składać się mogą takie czynniki, jak (na przykładzie polskim):
- religia (w kształtowaniu się świadomości narodowej Polaków dużą rolę odegrała religia katolicka)
- język, w tym tworzona w nim literatura, a także możliwość nauczanie w danym języku
- twórczość Henryka Sienkiewicza
- kultura (np. twórczość Jana Matejki)
- tradycje narodowe (święta, zwyczaje, stroje itd.)
- kult bohaterów (i np. świętych narodowych)
- charakterystyczne przejawy patriotyzmu
- naród austriacki
- nie istniał jeszcze 100 lat temu! Powstał po 1945 roku, co wiązało się m.in. z chęcią odrzucenia odpowiedzialności za zbrondnie hitleerowskich Niemiec;
- Przed wiekiem w Cieszynie żyli ludzie, którzy mówili po niemiecki i w przewadze sami również uznawali się za Niemców
- "O Austriakach mówi się, że są mistrzami public relations. Udało im się wmówić światu, że Hitler był Niemcem, a Mozart Austriakiem", C. Gmyz.
- zob.: również przypis na Wikipedii, tam m.in. "austriacki (często też spotyka się określenie niemiecki) kompozytor" "Często spotyka się również określenie niemiecki, ale żadne z nich nie jest do końca precyzyjne. W czasach Mozarta Salzburg był stolicą kościelnego księstwa zarządzanego przez arcybiskupa, ojciec kompozytora wywodził się z niemieckiego Augsburga, a matka z podsalzburskiego St. Gilgen. Dodatkowo na jednoznaczną identyfikację wpływa krąg kultury i języka, gdzie nawet teatr dzielił się na niemiecki i włoski. Odrębna świadomość narodowa Austriaków kształtowała się znacznie później. Można przyjąć, że Mozart przez całe swoje życie był związany z terenami i kręgiem kulturowym Austrii, choć położenie Salzburga powodowało także naturalne wpływy bawarskie. Określenie niemiecki oddaje w dużym stopniu uwarunkowania historyczne, jednak musiałoby ono odnosić się w równym stopniu do wszystkich współczesnych Mozartowi germańskich mieszkańców terenów monarchii Habsburgów". https://pl.wikipedia.org/wiki/Wolfgang_Amadeus_Mozart
- (...) w drugiej części anegdoty powinien występować Beethoven, (...) urodzony, wychowany i początkowo kształcony w Bonn, [dziś] silnie kojarzony jest z Wiedniem, do którego przyjechał jako niespełna 22-latek. Beethovena, obok Mozarta i Haydna, zalicza się do tzw. klasyków wiedeńskich. Stąd prosta droga do tego, by słuchacze niezbyt interesujący się biografią kompozytora, uznali go za Austriaka"., zob: https://www.tygodnikpowszechny.pl/klasyk-z-bonn-125152
- poleceam świetny tekst: http://diplomacy.pl/pl/blog/europa-zachodnia/item/87-przepraszam-czy-jest-pan-austriakiem
I. Kształtowanie się narodów, na przykładzie narodu polskiego
1. Pojęcie narodu w ujęciu historycznym
- pojęcie narodu nie funkcjonowało "od zawsze"; o narodzie polskim nie możemy mówić np. we wczesnym średniowieczu, ówcześni ludzie konstruowali swoją tożsamość wokół innych pojęć, ważniejsze dla nich były więzie w obrębie np. rodu, plemienia itd.
- W średniowieczu mieszkańców danego państwa łączy przede wszystkim osoba monarchy - króla, któremu wierność i posłuszeństwo winni wszyscy poddani, niezależnie od stanu społecznego, używanego języka itd.
- Na tej zasadzie, za "Polaka", a ściśle lojalnego poddanego króla Polski uznać można np. Mikołaja Kopernika, pochodzącego z rodziny mieszczańskiej (o śląskich i toruńskich korzeniach), która najpewniej posługiwała się na co dzień językiem niemieckim.
- W czasach I Rzeczypospolitej naród utożsamiano ze szlachtą, stąd pojęcie: naród szlachecki
- Pod koniec XVIII w. – pojęcie narodu poszerzono o przedstawicieli mieszczaństwa
- Dopiero w XIX w. powoli kształtują się na świecie i w Europie nowoczesny narody; powstają na bazie więzi, takich jak:
- języka, kultury i historii
- przekonanie o wspólnym pochodzeniu
- przypadek Polski jest szczególny, gdyż Polacy w tym okresie nie posiadają własnego państwa
- dla Polaków ważnym czynnikiem narodowotwórczym była konieczność walki z rusyfikacją i germanizacją
- kod kulturowy,
- zestaw podzielanych wartości,
- obyczaje, symbole i skojarzenia,
- wizje przeszłości (i przyszłości)
- tzw. narodowe mitologemy – węzłowe wydarzenia historyczne, które strukturalizują dzieje i wokół których kształtuje się świadomość narodowa (np. Bitwa pod Grunwaldem, Wiedniem, Racławicami; później np.: wojna polsko-bolszewicka; Armia Krajowa i Polskie Państwo Podziemne; Powstanie Warszawskie, Żołnierze Wyklęci, itd.).
- panteon bohaterów (Tadeusz Kościuszko, Romuald Traugutt, Józef Bem, później do grona tego dołączyli m.in. Maksymilian Kolbe, Witold Pilecki)
- autoidentyfikacja, czyli świadomość kim jestem
Zadanie 1.: Oto kilka ciekawych przykładów ludzi, których dokonania i życiorysy inspirowały pokolenia Europejczyków. Znamy ich osiągnięcia, zastanówmy się jednak czy bohaterowie Ci byli przywiązania do kultury lub narodu polskiego (ew. innych narodów)? Za kogo się uważali?
Zastanówmy się, jaki był stosunek wybitnych postaci z przeszłości do kwestii narodowych? Czy konstruowali swoją tożsamość wokół np. narodu polskiego, czy bycie Polakami (lub Francuzami/Niemcami/Czechami itd.) było ważną częścią ich osobowości?
- Józef Bożek:
Polak, Czech, czy może jednak... Niemiec lub po prostu Ślązak?
"[nagłówek] Józef Bożek był Polakiem! Historia genialnego polskiego konstruktora. [wstęp:] Dlaczego jako symbol odbudowującej się ojczyzny Czesi przywłaszczyli sobie postać Józefa Bożka? Fenomenalny polski konstruktor spod Cieszyna wsławił się m.in. budową pierwszego osobowego samochodu z silnikiem parowym. (...)" strefahistorii.pl
"[nagłówek] Nowoczesny samochód, łódź parowa, automatyczny warsztat tkacki, protezy rąk i nóg, do tego liczne zegary – wszystkie te innowacje zrodziły się w umyśle i dłoniach jednego człowieka. Sławiony przez Czechów, którzy uznali go za swojego krajana, przy tym niemal zupełnie zapomniany nad Wisłą – w swojej ojczyźnie. Kto? Józef Bożek: wynalazca, konstruktor, Polak. (...) [podsumowanie:] Często podkreśla się, że Józef Bożek nie mógł wiedzieć o pracach nad maszynami parowymi, które prowadził Georg Stephenson, bo Polak zaczął konstruować je wcześniej niż Brytyjczyk. Co by było, gdyby znalazł się sponsor chętny wesprzeć wynalazki Bożka? Czy głośno mówiłoby się o tym, że Polak zbudował pierwszy nowoczesny samochód? Pozostaje nam tylko gdybanie. I pamięć, którą winni jesteśmy Józefowi Bożkowi." Onet.pl
Tak pisał portal strefahistorii.pl w 2018 roku i Onet.pl trzy lata wcześniej, ile prawdy jest w twierdzeniach że Józef Bożek był Polakiem? Zbierzmy na jego temat garść informacji i skonfrontujmy kilka źródeł...
- Cieszyniak z urodzenia, twórca pierwszego prototypu samochodu osobowego na kontynencie europejskim, skonstruowanego w.... 1815 roku
- czeska Wikipedia sugeruje, że był Czechem ("czeskim konstruktorem..."). Czy faktycznie?
- Urodził się jako syn młynarza w Bierach, niewielkiej wiosce położonej pomiędzy pasmem Beskidu Śląskiego (Błatnią) a Skoczowem; kształcił się w Cieszynie pod okiem samego ks. Leopolda Jana Szersznika, który zresztą wysłał go na strudia do Pragi; tam przez kilkadziesiąt lat pracował na Politechnice, tworząc najróżniejsze prototypy...
- Czy Bożek miał coś wspólnego z Czechami? W jakiej kulturze się wychował? W jakiej kulturze obcował w środowisku naukowym w Pradze? Warto się nad tym zastanowić...
- Czy w czasach jego życia poczucie narodowe było powszechnie ukształtowane...
- Sprawdź ciekawe linki:
- Czeski konstruktor? Zob.: https://cs.wikipedia.org/wiki/Josef_Bo%C5%BEek
- http://www.ceskaveda.cz/pribeh/o-vynalezech >>> świetna strona, wspaniałe grafiki :)
- Gdyby Bożek był Amerykaninem... może niezbyt udany mem, ale od czegoś trzeba zacząć popularyzację tej ciekawej postaci, zob.: https://demotywatory.pl/1326938/Jozef-Bozek-gdyby-byl-Amerykaninem
- Bożek jednak Polakiem? Skoro tak twierdzi Onet, to to musi być prawda! :), zob.: https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/jozef-bozek-para-w-ruch/9mxj8t
- A może jednak Niemcem? Jaka przesłanka: oto synowie Bożka, którzy sprawili ojcu nagrobek opatrzony niemieckimi podpisami; czyżby więc byli przez niego wychowani w kulturze niemieckiej? Zob.: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ae/Josef_Bozek_hrob.jpg
- http://www.historiazkolemwtle.cal24.pl/Blog/historia/polsko-czeski-stephenson/
- http://strefahistorii.pl/article/6077-jozef-bozek-byl-polakiem-historia-genialnego-polskiego-konstruktora >>> tezy o polskości naciągane!
- wreszcie zobaczcie na oryginalny plakat, który zaprojektował sam Bożek, z myślą o pokazie zrealizowanym w 1817 roku nad brzegiem Wełtawy dla kilkuset (kilku tysięcy?) widzów... czyżby autor komunikował się z odbiorcami w języku niemieckim? (Przypadek? Nie sądzę!)
- Fryderyk Szopen
- Maria Skłodowska-Curie
Zadanie 2:
Dlaczego jednak powstał? Co integrowało/dezintegrowało kształtowanie narodu polskeiego? Dlaczego ktoś chciał być Polakiem przeszło 100 lat temu? Dlaczego młodzież pod Krakowem, czy Cieszynem chciała uważać się za Polaków?
Dlaczego, pomimo braku państwa polskiego naród polski jednak powstał, przetrwał czasy zaborów i był w 1918 roku w stanie założyć własne państwo? Zastanówmy się, jakie były czynniki integrujące, a jakie dezintegrujące naród polski w XIX i XX wieku. Prześlij zdjęcie/a swoich notatek.
Wypisz kilka czynników, które przemawiały "za" oraz "przeciw" powstaniu narodu polskiego (ew. co potencjalnie mogło zdecydować, że Twój pradziadek mógł chcieć uważać się za Polaka?)
a) na ziemiach polskich (pod zaborami, gdzie od ok. 100 lat ludzie żyli w imperiach: rosyjskim, austryjackim i pruskim/niemieckim)
ok 3-4 plusików i 3-4 minusików (czynników ułatwiających/utrudniających proces tworzenia się narodu polskiego pod zaborami)
b) na Śląsku Cieszyńskim
ok. 2-3 plusików i minusików (czynników sprzyjających/utrudniających powstaniu polskiej świadomości narodowej na Ślasku Cieszyńskim, gdzie polski nie było ok. 600 lat)
Pomocne mogą być np. załączone artykuły.
Literatura i polecane strony: :
Wątek cieszyński - zob.: https://generacjapamieci.blogspot.com/p/jaka-droga-wioda-cieszyniakow-do.html
- „Pęknął czarny obłok, który przez stulecia niebo jasne zasłaniał…” Początek polskiego ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim.
- „Polski my naród, polski my lud…”. Polacy z Księstwa Cieszyńskiego a ich rodacy z pozostałych dzielnic.
- Kazimierz Łastawski, Historyczne i współczesne wartości polskiej tożsamości narodowe
a także:
https://www.polskieradio24.pl/130/5563/Artykul/2213586,Narodziny-narodu-polskiego-w-XIX-i-XX-wieku
Esej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Polska_to%C5%BCsamo%C5%9B%C4%87_narodowa
Inne:
Kazimierz Łastawski, Polskość i europejskość w procesie integracji kontynentu
Narodowość w polityce polskiej:
- Niemal wszystkie polskie obozy polityczne i partie uznawały za jeden z głónych postulatów konieczność zachowania kultury i języka polskiego,
- brak było jednak konsensusu na temat odbudowy państwa polskiego; w teorii popierali ją niemal wszyscy politycy; w praktyce większośc z nich przez długi czas nie widziało żadnych widoków na realizację tego postulatu; był on więc częściowo martwy
- brak było konsensusu, jakimi metodami należy odbudować Polskę; w oparciu o pracę organiczną czy powstanie? Przy poparciu jakiego zaborcy: Rosji czy Austrii?
- polską scenę polityczną w trzech państwach zaborczych zunifikowała dopiero tzw. Endecja
- Narodziny polskiego ruchu narodowego, tzw. Narodowej Demokracji (endecji) miało miejsce na przełomie XIX i XX wieku
- ruch obejmuje ziemie trzech zaborów, a także np.: Śląsk, w tym Śląsk Cieszyński
- głównym ideologiem był Roman Dmowski – autor Myśli nowoczesnego Polaka
- kluczowe cechy ruchu narodowego
- propagowanie idei solidaryzmu narodowego (ponad podziałami klasowymi)
- działalność na rzecz wzmocnienia polskiej tożsamości narodowej
- przeciwdziałanie wynaradawianiu przez Niemców i Rosjan
- niechętny stosunek do mniejszości narodowych – m.in. do Żydów (antysemityzm)
Kto należał do Panteonu polskich bohaterów:
https://muzhp.pl/pl/e/106/romuald-traugutt-dyktatorem-powstania-styczniowego